[zaloguj się]
[pdf]

BRACIA (2220) sb

bracia (2219), bratrza (1) OrzQuin Zv.

Pierwsze a jasne (w tym 19 r. błędne znakowanie), drugie pochylone (w tym 28 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg
N braciå
G braciéj, braci, bracié
D braciéj, braci
A bracią
I bracią
L braciéj
V braciå

N braciå (536). ◊ G braciéj (464), braci (26), bracié (2); -i KromRozm II, CzahTr (2); -é OpecŻyw (2); -éj : -i Diar (4 : 6), Leop (25 : 4), ZapKościer (1 : 7), SkarŻyw (53 : 1), ReszList (1 : 1), PaprUp (6 : 1), WujNT (41 : 2), PowodPr (1 : 1); -éj (29), -(e)j (434). ◊ D braciéj (228), braci (10) Diar (3), ZapKościer (4), CzahTr, KlonFlis, KlonWor, bracié (1) OpecŻyw; -éj (9), -(e)j (219). ◊ A bracią (268). ◊ I bracią (287). ◊ L braciéj (22); -éj (2), -(e)j (20). ◊ V braciå (377).

Połączenie rzeczownika „bracia” z przydawką: N pl m pers : sg f (242 : 2); sg BielSat C3 [idem BielRozm 19]; V pl : sg (133 : 21); sg PatKaz I, LudWieś (4), RejJóz, RejZwierz, SarnUzn (4), KarnNap (4); pl : sg OpecŻyw (3 : 1), Leop (9 : 1), HistRzym (33 : 2), RejPos (8 : 2). Pozostałe przypadki: pl : sg f (58 : 573); pl UstPraw, ZawJeft; pl : sg HistJóz (2 : 21), Leop (2 : 33), BibRadz (1 : 44), BielKron (8 : 46), RejPos (1 : 1), BiałKat (1 : 2), KochMon (2 : 1), BudBib (1 : 22), PaprPan (1 : 1), SkarJedn (3 : 7), SkarŻyw (7 : 29), ZapKościer (5 : 6), StryjKron (2 : 2), NiemObr (4 : 4), ReszList (1 : 3), PaprUp (2 : 12), ActReg (1 : 1), WujNT (4 : 31), SarnStat (2 : 27), GrabPospR (2 : 2), PowodPr (1 : 2), CzahTr (2 : 2), SkarKazSej (1 : 20).

Orzeczenie oraz orzecznik we wszystkich trybach i czasach, w zdaniach prostych i złożonych zarówno współrzędnie, jak i podrzędnie zawsze w pl, także gdy przydawka przy rzeczowniku bracia w sg. Np.: bracia miła zapłacą; czemu śpicie bracia miła; strzeżcie się bracia miła; opowiedzcie braciej mojej, aby szli; szedł Józef do braciej swojej, a gdy go ujrzeli bracia jego ... myślili go zabić; od braciej waszej, którzy mieszkają. Jedyny wyjątek: w zdania względnym zaczynającym się od zaimka „co” orzeczenie w pl : sg (1 : 1), pl: iáko onę brácią czo go [Józefa] byli záprzedáli poſłał [Jakub] do Egiptu RejZwierc 203v; sg: bráćiéy wáſzéy/ co w niewoli ieſt OrzJan 33.

Zaimek „który” w zdaniu względnym w funkcji podmiotu występuje zawsze N pl, nawet gdy w zdaniu nadrzędnym przydawka do rzeczownika bracia występuje w sg. Np.: od wszytkiej braciej, którzy w Rzymie byli. W innych przypadkach stosunek form pl : sg (5 : 2). Np.: pl oni bracią swą, które zwodzą, na duszy zabijają; dajmy przykład braciej naszej, których myśl na nas zawisnęła; sg braciej swej, od której nic nie mieli. pl Leop, BibRadz, StryjKron, WujNT; sg SarnStat; pl : sg SkarŻyw (1 : 1).

Zaimek osobowy oraz dzierżawczy w połączeniu z rzeczownikiem „bracia”, także jeżeli przydawka w sg, zawsze w pl: „wy”, „oni” (we wszystkich przypadkach), „wasz” (we wszystkich przypadkach i rodzajach), „ich”. Np.: wy dobrzy bracia; wam braciej swej; was braciej starszej; wam bracia miła; idź do braciej mojej, a powiedz im; z duchem waszym bracia; przeciw braciej swej dla wszeteczeństwa ich.

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI – XVIII w.

1. Rodzeństwo, dzieci tych samych rodziców lub jednego z nich, ludzie związani związkami krwi: fratres BartBydg, Mącz (997): Iako my sbraczya swoyą zathrzymalym ymyenye Strakovo ZapWar 1507 nr 1983, 1501 nr 1905, 1503 nr 1943 [2 r.], 1507 nr 1980 [2 r.], 1509 nr 2061 [2 r.], 1522 nr 2286 (21); BierRaj 20v; za ktoré [myto] przedán Iozeff od ſwéy bracié. OpecŻyw 84; on bracyą poznał ale go oni nye poznali HistJóz C2, kt, Av [8 r.], A2 [7 r.], A2v [3 r.], C2 [2 r.] (43); MiechGlab 27, 75; WróbŻołt qq3, 9; LibLeg 7/99, 10/96, 11/93v; LibMal 1543/70 [2 r.]; Iakob ſle Iozepha do braciey na pole. RejJóz A6v; Iozeph bracią wita na pole przyſzedſzy RejJóz A7v, A6, A6v [2 r.], A8, Bv [2 r.], Dv (35); Powynniſmy też okażować miłoſierdzie nad naſzymy vbogymy/ przyacielmy krewnemy/ Iako ſą rodziczy/ braćia/ ſioſtry/ y yni SeklKat L4, I2; MurzHist S, Sv; MurzNT Matth 1/1, Mar 12/20, Luc 16/23, 28; KromRozm II r4v; Oyćiec/ Máthká/ z Bráćią/ y s Syoſtrámi/ zmárłego Syná ſpadek zárowno biorą. GroicPorz ff4v; Po Bráćiey záſye y po śioſtrách iednych rodźicow y po ich dźiecioch/ bywáią przypuſzczeni ná dźiedźictwo/ Dzieći od iedney Mátki álbo od iednego Oycá GroicPorz gg, ff3, ff4v [2 r.], gg, ggv, gg4; KrowObr 119v, 140, 140v; RejWiz 160; Leop Gen 31/23, 25, 46/31 [2 r.], 47/1, 2 (68); A poki zá mąż niepoydą/ poty bráćia máią oiczyznę trzymáć á ſioſtry chowáć. UstPraw B3v, B3v [2 r.], B4, B4v, Fv [2 r.], G2 [3 r.]; RejZwierz 52v, 56v, 59v, 60v, 76v (17); BibRadz Gen 9/22, 25, 13/8, 16/12, 27/37 (66); Goski A10v; OrzRozm R4 [2 r.], R4v; Rebeká [...] powiedzyáłá wſzytkę przygodę ſwoię oycu y bráciey. BielKron 13; S tych bráćiey potym dwá vmárli bez pothomſtwá BielKron 427v, 6 [2 r.], 11v, 14, 15v, 16 [3 r.], (127); Mącz 3b, 80d, 204b, 284b; mię nie raz potkáłá ſtráſzliwa przygodá/ Iż mi byłá z mą bráćią natrudnieyſzá zgodá Prot B2; RejAp 82; GórnDworz R, Y3v, Z2, Z2v, Z6v; HistRzym 129v; RejPos 46, 50 [2 r.], 215v [2 r.], 230, 265, 280v; BiałKat 158v; GrzegŚm 42; HistLan B3; rzadki ieſt ptak Fenix ná ſwiecie/ ále tho ieſzcże rzadſzy ptak miedzy brácią zgodá. RejZwierc 78, 125v, 169, 194v, 203 [3 r.], 203v [2 r.], 254v, Aaa4; KochMon 20; WujJudConf 205; BudBib Gen 37/2, 4 [2 r.], 5, 8, 44/14 (48); BudNT Matth 1/2, 22/25, Mar 3/31, 32, 33, 34, Act 17/6, Ii8v; StryjWjaz A4v [2 r.]; wſzyſtki pokolenia Izráelſkie miedzy ſobą były krewnośćią złączone/ iáko ty ktore z oycá iednego poſzły/ y weſpołek ie piſmo bráćią názywa/ choćiaſz ſie potym rozrodźili y ná pokolenia rozłącżyli. CzechRozm 154, 33v, 34, 61 [2 r.], 151, 187v (11); PaprPan E, E3, F, F2, Lv (21); Powádzić ſię/ y w ſwary zaść bráćiey/ rzecż ieſt ludzka y przygodna SkarJedn 334, A3, 58, 59, 293, 332; KochOdpr Bv; ZapKościer 13v, 23, 31v [2 r.], 46v, 49 (21); Bráćia ſye mnie záprzeli/ mátki méy ſynowie KochPs 100, 188, 196; Bo ći wſzyſcy bráćią ſię zowią/ choćiaże nie ták bliſcy ſą iáko rodzeni/ ále po mátce ábo oycu idą SkarŻyw 242, A5, 16, 70, 173, 180 (23); StryjKron 6, 81, 115 [2 r.], 180 [2 r.], 184 (19); Bog bráćiey/ śioſtr y mátki nie ma CzechEp 260, 4, 21, 60, 211 [2 r.], 308; NiemObr 9; KochFr 132; KochMRot A4v; BielSjem 22; Wiem tych wiele ktorży powinne ſwoie/ bráćią/ ſtryie/ kupiwſzy od nich máiętnośći/ zá chłopy iuſz maią/ y dźień im robić káżą. GórnRozm I; Dźiały miedzy bráćią Familie wielkie drobnieią. GórnRozm K3v marg, A4, C4v, D, Dv [2 r.], D2 (12); Jan Zborowſty [!] [...] bronić chcial spotwarzonich braciei PaprUp I, C4v, L [2 r.]; ZawJeft 6; ActReg 83, 85, 124; Calep 762b [2 r.]; GostGosp 42, 44 [3 r.]; Phil C3 [2 r.], M4; KochFrag 48, 49; OrzJan 135; LatHar ++4, ++4v, ++5, ++5v, ++6 (13); KołakCath A4, B; Ci bráćia Páńſcy nie bylić ſynowie Pánny błogoſłáwioney [...] [tak] názwáni ſą krewni y powinni iego [Chrystusa] WujNT 227, 821, Matth 1/1, 11, 4/18, 5/48 (38); WysKaz 43; którzy bráćią/ álbo powinowáté ſwé zábiiáią/ w oyczyſté dobrá nie mogą wſtępowáć SarnStat 595, 86 [2 r.], 150, 194, 475, 510 (58); KlonKr A2 [2 r.], A4, C4v; Powinne/ bráćią/ kmotry w iednym pocżćie dáli/ Aby ſobie zycżliwie owſzem pomagáli. KmitaSpit B; SkarKaz 245a, b, 386a, 514b, 637a; GosłCast 15, 19; SkarKazSej 662b, 668b, 673a [2 r.]; KlonFlis B3, D3v.

bracia komu (3): Mnięć winnieyſzy lec mi braćia a tobie ſinowie RejJóz P8v; BielKron 364v; PaprPan Sv.

bracia od kogo (3): Bráćya od yednego oycá y mátki Murm 168; BielKron 101v; GroicPorz gg.

bracia według czego (2): BRACIA Chriſtuſowi według ćiáłá. WujNT Xxxxx3v, Aaaaaa.

W połączeniu z przymiotnikiem dzierżawczym odimiennym (17): iechali dzyeſiętz brácyey Iozefowych HistJóz Cv, D4v; RejJóz N8v; Iozephowi bráćia pierwſzy raz po zboże do Egyptu przyiácháli Leop Gen 41 arg, 1.Par 12/2; BibRadz 2.Reg 10/13, 1.Par 12/29; A gdy ſie dowiedzyał Fáráo o oycu y bráciey Iozephowych/ był rad BielKron 17v, 19; (byli) z bráćiey Sżaulowey z Biniáminá. BudBib 1.Par 12/2; A iż ſie bráćia Dynini/ ſynowie Iákobowi zelżywośći śioſtry ſwey mśćili wieſz to dobrze CzechRozm 245v; StryjKron 6; bráćia Páná Ieſuſowi (według zwyczáiu piſmá S.) názwáni ſą krewni y powinni iego WujNT 227, 310 [2 r.], Xxxxx3v, Aaaaaa,

Zwrot: »za bracią [kogo] mieć«: OrzQuin T4 cf »własni bracia«.
Wyrażenia: »bracia bliska«: Kárzeł y Ferdinánt/ [...] ſtego domu Mátki/ Krolowey Bony/ mácierzyńſki rod ſwoy wiedli y Pániey náſzey Krolowey Bonie [...] bráciąm bliſkąm byli BiałKaz I2.

»bracia bliźnięcy, bliźniakowie, bliźnięta« (3): Caſtor et pollux Dwá brácia bliźniakowie/ álbo bliźnięta. Mącz 40c; Zywot S. dwu bráćiey bliżnieńcych męcżeńnikow SkarŻyw 565, 566 żp.

»cioteczni, ciotczeni, ciotczoni bracia; bracia ciotczani, ciotczeni« (4 : 4): consobrini, sunt filii [...] ex sorore et fratre, bracya cyothczany BartBydg 251v, 251; Ciotczoni bráćia álbo śioſtry GroicPorz ff2v; [Żydzi mowią] będą v nas Krześćijánie prośić byſmy im też dáli/ iáko bráćia ćiotecżni/ ále nie damy. BielKron 463v; Calep 247b, 986b; SarnStat 599; Czterech wſpomina Márek ciotecznych bráćiey Páná Ieſuſowych/ Iákubá/ Iozephá/ Iudę y Symoná. WujNT 310.

»jak(o) bracia« (9): RejPs 200; iż się z niemi namawiać a radzić chcą jako bracia Diar 26; Mącz 178a; byli dwá towárzyſze [...] ktorzy ſie ták miłowáli iako dwá rodzeni brácia RejZwierc 93; WujJudConf 59v; MWilkHist Iv; ArtKanc M15; áby tákich nie mieli zá nieprzyiaćioły: ále áby ie karáli iáko bráćią. WujNT 717, 1.Tim 5/1.

»panowie bracia« (2): Ruben [...] mowi ku braciey Pomnicież panowie bracia RejJóz P2v; ZapKościer 75v.

»bracia Pańscy« (5): KrowObr 223; Leop 1.Cor 9/5; Acz wſzyścy Apoſtołowie Apoſtołmi byli: wſzákże miedzy nimi byli niektorzy więtſzy y zacnieyſzy/ iáko bráćia Páńſcy/ Iákub y Ian/ á oſobliwie Piotr S. WujNT 647, 227 marg, 1.Cor 9/5.

»bracia przyrodnia«: yakom sza ya nyewyenyal [...] szbrącza przyrodnya ZapWar 1512 nr 2130.

»bracia rodna, rodzeni (-ona); rodzeni (-ona) bracia« (42 : 10): ZapWar 1506 nr 2031, 1513 nr 2085, 1550 nr 2666 [3 r.], 1548 nr 2668; RejJóz M3; [starzałem się gardłując we dnie i w nocy] z Alexándrem y z Prokopem/ z bráćią rodną ſwą OrzRozm R3v; przyięli ie [Francuzów] Niemcy wdzyęcżnie/ á to przeto/ że ich pomocy vżywáli przećiw Rzymiánom/ á ſtąd ſie zbráćili y rzecżeni Germani/ iákoby rodzeni brácia. BielKron 122; trzech bráciey rodzonych zábił BielKron 129v, 317v, 339; RejZwierc 7v, 93; KochMon 25, 27; PaprPan Hh3v; SkarJedn A3, 225; ZapKościer 3v, 4v, 44v, 56v, 61v, 75v (10); SkarŻyw 355, 531; StryjKron 115 [2 r.], 757; KochFr 132; GórnRozm Dv; PaprUp E2, E4; Calep 1145a; dziéwki, ieſli bráćiéy rodzonéy nie będzie, dziedziczą SarnStat 589, 586, 589, 593, 596, 635 (12); oni ſiedm Máchábeyſcy młodźieńcy bráćia rodzeni/ woleli ćięſzkiemi mękámi vmieráć/ niżli ſię zákazánym pokármem mázáć SkarKaz 121b.

»bracia stryczni (-a), stryjeczni (-a); stryczni, stryjni, stryjeczni bracia« (7 : 3): BartBydg 251; Stryczni bráćiá álbo śioſtry/ ktorzy ſye rodzą odedwu Brátow. GroicPorz ff2v; BielKron 364v; OrzQuin R; Mącz 136a; od Sliachetnych wyżei napisanych braći Stryiecznich ZapKościer 23, 23, 58v; SarnStat 635 [2 r.].

»własni (-a) bracia; bracia własni (-a) (3 : 1)«: Prze żazdroſcz od właſney braciey Był [Józef] przedan RejJóz A3, I6; áby Poddáné ſwé zá Bráćią ſwą właſną/ á nie zá niewolniki ſwoie v siebie miał. OrzQuin T4; Calep 453a.

Szeregi: »bracia albo bliscy« (2): UstPraw I2; my y potomkowie náſzy żadnych dáwáć Kommiſsiy nie máią/ iedno [...] ná rozdźielenié dóbr dźiedźicznych/ między bráćią/ álbo blizſzémi/ álbo któréby były ze zezwoleniem ſtrony: SarnStat 838.

»bracia i bliźni« (2): Propter fratres meos et proximos meos loquebar pacem de te. Dla braciey moiey y dla bliznich moich przepowiadałem pokoy tobie. WróbŻołt 121/8; LubPs cc3v.

W przen (10): RejWiz 146v; BielKron 16; HistRzym 24v, 25; PaprPan N4v; KochMRot C; Dwá bráćia z śioſtrą wdrogę ſię wybráli/ Z Litwy Niemen/ Bug z Wołyniá zuchwáły/ Y Narew byſtra/ iáko śioſtrá ſtárſza/ Przyſzłá z Podláſza. KlonFlis G4; Narew y z bráćią/ wnet ſię rozgniewáłá KlonFlis G4v, G4 [2 r.].
a. Przen: O ludziach jako o braciach Chrystusa (75): BierRaj 23; OpecŻyw 66; SeklWyzn e3v; MurzNT Ioann 7/3, 5; KrowObr 40, 49; Leop Luc 8 arg, Hebr 2/11, 17; Mátká moiá y bráćia moi onić ſą ktorzy ſłowa Bożego ſłuchaią y czynią mu doſyć. BibRadz Luc 8/21, Gen 24/27, Matth 28/10, Ioann 7/5, 10, Rom 8/29, Hebr 2/11, 12, k. 120v marg; RejAp 62 [2 r.]; Kryſtus/ ienż ſioſtrę/ to ieſt duſzę porucża brátu/ to ieſt cżłowiekowi/ bo wſzytcy wierni ſą bráćia iego HistRzym 39v; RejPosWiecz2 91v; BiałKat 133v; gdzie iuż ieſt brát náſz ſtárſzy [Chrystus] [...] tám y my bráćia podleyſzy [...] cżáſu ſwego/ będziemy CzechRozm 65, 59 [2 r.]; SkarJedn 65, 81, 151, 334; KochPs 31; MWilkHist H3, H4, H4v, I; nam bráćiey ſwey ieſt we wſzem podobny procż grzechu CzechEp 308, 194; ReszPrz 4; LatHar 271; WujNT Matth 4/21, 12 arg, 49, 28/10, Mar 3/34 (18); odchodzenie ſwoie do Oycá y koniec żyćia ſwego z námi tu ná źiemi/ wielką ku nam bráćiey ſwoiey miłośćią zamknął SkarKaz 154a, 203a, 245a; SkarKazSej 675b [2 r.], 684a.

bracia według czego: WujNT Aaaaaa cf W połączeniu.

W połączeniu z przymiotnikiem dzierżawczym odimiennym (2): Mátká y bráćia Chryſtuſowi według duchá. WujNT Aaaaaa, Luc 8 arg.

Zwrot: »mieć za bracią [kogo]«: Pan y miſtrz náſz [...] miał te wſzytkie zá mátki/ bráćią y śioſtry/ ktorzy czynili wolą Oycá iego. WujNT 136.
Wyrażenia: »jako rodzona bracia«: miłość bráterſką á powinowátą miedzy nas iáko rodzoną bráćią wſzcżepić racżył. SkarJedn A3.

»bracia moi« [tylko w V]: Kwápćieſz ſię do mnie bráćia moi SkarKaz 245a.

»mili (-ła) bracia« [tylko w V] (2): Cżemu milá braciá ſpicie OpecŻyw 99v, 90.

»bracia namniejszy« (3): Ileśćie vczynili iednemu z thych bráćiey moiey namnieyſzych/ mnieśćie vczynili. BibRadz Matth 25/40 [przekład tego samego tekstu] SkarŻyw 135, WujNT Matth 25/40.

2. Współwyznawcy; w ogóle pod jakimś względem bliscy; rodacy; sprzymierzeńcy, towarzysze, przyjaciele, kompani, ludzie tego samego stanu (np. szlachta) (1039): Więc iáſkołká przylećiáłá/ W tey ie [ptaki] rzecży wyſtrzegáłá: Rzekąc/ bráćia zle cżynicie BierEz N; OpecŻyw 91v, 95v, 158v; PatKaz III 146v; MiechGlab 42; á zdałem ſie práwie złoſćiwem wrozumieniu vbraćiey ſwoiey RejPs 100v, 32v; ZapWar 1545 nr 2646; RejRozpr I2v; LudWieś A2 [2 r.]; SeklWyzn Gv; RejKup Tv; (Staráicie śię bracia/ abyście przes dobre vczynki pewné vczynili wezwanié waſze) kto teo niemá nie ieſt Chrześcjanin MurzHist H3, A3, L; MurzNT Luc 22/32; KromRozm II g2v, g3, g3v, i3, mv, v2v, x2v; KromRozm III G7v, M7v [2 r.J, N6v, P3v [2 r.], Q4; na ktoryśmy [sjem] są od poddanych WKM a braci swej posłani Diar 85, 31, 38, 39, 40, 49 (18); bracia naszy nie wiedząc o tym nic posłali są tu nas, abyśmy ich potrzeby sprawowali DiarDop 110, 104, 105, 108 [2 r.], 111 [2 r.], 114, 115 [3 r.], 116, 117; LubPs F2, hh; áby bráćiey ſwey Polakom/ Porządek tego Práwá/ właſnym ich ięzykiem wydał GroicPorz B3v; piſzeſz náprzećiwko mnie/ y bráćiey moiey miełey KrowObr 167v, B2v, 4v, 21v, 38v, 98v; A pomoże ćwicżenie/ pomoże y grozá/ Iż náſzy brácia drudzy zemkną ſie s powrozá. RejWiz 100, 38, 164; Kto wylewa krew; á ktho cżyni zdrádę robotnikowi/ bráćia ſobie ſą [fratres sunt]. Leop Eccli 34/27; powiedzieli im wſſyſtko co było przypadło ná bráćią ich [quae acciderant fratribus corum] w źiemi Gáláádſkiey Leop 1.Mach 5/25; BRáćiey ktorzy ſą w Egiptćie żydom pozdrowienie wſkázuią bráćia [Fratribus ... salutem dicunt fratres] kthorzy ſą w Ieruzálem Zydowie Leop 2.Mach 1/1, Ex 2/11 [2 r.], Num 32/6, Deut 18/15, 18, Ios 1/15 (51); LeszczRzecz A5v, A6v; IEdnego z náſzey bráćiey Sową nákarmili RejFig Dd2v, A8v, Bb4v; RejZwierz A5v; gdyż do was wſzech pobożnych Krolow bráćiey ſwey on błogoſłáwiony Krol Dawid Prorok y Arfiſta Boży vpominánie [...] cżyni BibRadz I 2v; Bráćia moi omylili mię iáko pothok/ á vpłynęli iako powodź w rzekách. (marg) Przyrownywa przyiaćioły nieuſtáwiczne pothokom byſtrym (–) BibRadz Iob 6/15 [przekład tego samego tekstu BudBib], Deut 18/15, 18, 2.Reg 19/41, 2.Par 19/10, 28/11 2.Mach 15/14, Ioann 7/3, Act 11/29, 12/17, 15/32 (43); Weźmi Czechy Bráćią ſwą ná przykład OrzRozm L2v, C2v, M3, R4v; ták vcżynił zmowiwſzy ſie z lekárzem Teſſalem y z iną brácią. BielKron 126v; [Mateusz apostoł] Piſał theż Ewányelią ſwiętą po żydowſku/ ktorą zoſtáwił bráciey ſwoiey zwolennikom BielKron 144, 15v, 18, 30, 38, 43 (25); WIerſze do Ianá Kálwiná y do pobożney bráćiey. GrzegRóżn N, I3v, Ov; Braćią waſzę w niewolą Turkom zaprzedali. KochSat A3v; KochZg A4v; Ruteni, Ruś/ Ruſácy ſąśiedźi á brácia náſzy Mącz 362b; czego Bráćia twoi/ to ieſt/ Vniuerſitas Polſka/ niechce OrzQuin D2; Fata Brátrzéy náſzéy Czechów OrzQuin Zv; wołay ná Bráćią náſzę Poſły OrzQuin Z3, Cv, C2, C2v, C4v, Dv (15); Prot A3, C4v; SarnUzn C2, G6; RejAp 60, 61v, 62, 101, 157v, 159, 190, Ffv; RejPos 6, 12v, 63v, 273v, 279 (9); RejPosWiecz2 94; BiałKat 356; czás by [...] themu okrutnikowi niewinny lud/ bráćią náſzą/ z rąk iego krwáwich [...] wyrwáć. KwiatOpis D; GrzegŚm 10, 60, 66; KuczbKat 275, 405; pędzą nas do ſtrácenia onego złothego klenotu wolnośći náſzey ſámiſz brácia náſzy RejZwierc 188v; Do dobrych towárzyſzow. WIęc wy też dobrzy brácia cochmy tu bywáli/ A tey ſwiátá obłudy ſpołu vżywáli RejZwierc 272, 36v [2 r.], 80, 105, 182, 188v; BielSpr 71v; WujJud ktv, A3, 3, 28v, 56v; RejPosWstaw [1433]; BudBib I B [2 r.], Deut 1/28, 4.Reg 23/9, 1.Par 16/39, 2.Par 29/15 (15); MycPrz I B2v, Dv; Ná Seymy powiátowe s Pányśćie ieżdżáli/ A iedząc ich pártekę z bráćiąsćie nie ſtáli WierKróc A4v, B; BiałKaz L3v; ktorem [rozdziały] ná żądánie bráćiey miłey znarodu Ruſkiego po kraioch znácżył BudNT d3, d, Act 3/17, 6/3, 7/37, 9/30 (29); Ale iż ieſzcże nád tho wſzyſtko/ od ćiebie y od bráćiey twey coś cżwartego/ á od tych wſzyſtkich roznego ſłycham: [...] nie do końcá vmiem ná ich wywody odpowiedáć CzechRozm 12v, 61, 112v, 167, 241v, 248 [2 r.]; PaprPan Sv; ModrzBaz 144 [2 r.], 144v; ſpor o wielkieynocy mądrze vſpokoiony ieſt ták/ áby wſzyſcy bráćia y ći ktorzy ſą ná wſchod ſłońcá y my y wy/ wſzyſcy zgodnie Rzymian náſládowáli/ y tego cżáſu ktorego y oni święćili. SkarJedn 126; Odſzcżepieńcy y Heretykowie ſtáre Chrześćiány burzą/ bráćią w iednośći wádzą/ y rozdzieráią SkarJedn 398, 3, 60, 64, 71, 76 (22); Miłość wielką miedzy bráćią iáko miedzy vcżnie Chryſtuſowe ſzcżepili SkarŻyw 298; pozdrawiáią was bráćia ktorzy známi przenáśládowanie ćierpią. SkarŻyw 329; Vcżćie ſię bráćia docżeſnemi dobry gárdzić SkarŻyw 589, 51, 52 [2 r.], 58, 329, 456 (28); MWilkHist E3, E4, K4; (marg) Rzecz Glinſkiego do Rycerſtwa (–) ſam ſkoczył ná czoło/ Krzycząc nuſz zá mną Brácia: Litwá zá nim z krzykiem Wielkim pędem ſkoczyłá StryjKron 702, 442, 702, 732; Bo nie mamy towárzyſzyć z tymi/ co názywáiąc ſię bráćią/ ſą cudzołozniki/ y wſzetecżniki. CzechEp 40; on bráćią ſwą/ iednego nabożeńſtwá tułaki przyimuie y ony miłuie CzechEp 59; Bo ták tuſzę iż to obacżą/ iż nie ſámi Polacy ludźie/ ále też y bráćia náſzy Cżechowie/ y Slężacy ſaśiedźi/ y Cygáni y inſzy z Oycá Adámá Boże ſtworzenie. CzechEp 64; y bráćią też záraz moię [...] názywa świniámi leśnymi CzechEp 72; Boćby to nie przećiwko mnie y moiey bráćiey było: ále przećiw X. K. y iego towárzyſtwu. CzechEp 75, 6, 9, 11 [2 r.], 17 (49); CzechEpPOrz *2v; NiemObr 6, 9, 32, 51, 56 (10); KlonZal A2; ReszPrz 31, 94, 95 [2 r.]; ReszList 180; WerGośc kt, BielSjem 7; Miło ſzáléć kiedy czás po temu/ A ták brácia przypiy káżdy ſwemu KochPieś 23; KochPam 86; ArtKanc F4; Czechowie brácia wáſzy/ báczniey ſobie w tey mierżę [!] poſtępuią GórnRozm F3, Mv; KmitaPsal A4; iako ono mieli bracia naſzi Czechowie/ abo tez y Wegrowie/ zwielkiemi affekti poſadzone Pani abo Krole. PaprUp B; zwielka ſzkoda Ziolnierzow Polſkich braciei naſich. PaprUp K3, C3, Dv, D3, D4, E3(15); ActReg 21, 49 [2 r.], 74, 115; którzy w niewoli ſą u Turká: bráćia to wáſzy ſą: tymże piątnem Krzyżá świętégo co y my oznáczeni OrzJan 32, 32, 33 [2 r.], 47, 54, 91, 122, 130, 135; LatHar 93, 180 [2 r.], 286, 604, 718; Y Vſłyſzeli Apoſtołowie y bráćia ktorzy byli w Iudſkiey ziemi [et fratres, qui erant in Iudea]/ że y Pogáni przyięli ſłowo Boże. WujNT Act 11/1; Apoſtołowie [...] bráćiey ktorzy ſą z Pogánow zdrowia [Apostoli ... fratribus ex gentibus salutem]. WujNT Act 15/23; ABo niewiećie braćia (boć mowię z tymi ktorzy zakon vmieią) iż [An ignoratis, fratres ... quia] zakon pánuie cżłowiekowi poki żywie. WujNT 1.Rom 7/1; roſkazánie máią áby bráli dźieśięćinę od ludu wedle zakonu/ to ieſt/ od bráćiey ſwoiey [id est a fratribus suis] WujNT Hebr 7/5, Matth 23/8, s. 125, 136, Luc 22/32, s. 288 (156); WysKaz 5; JanNKar D; SarnStat 44, 58, 987, 1000 [2 r.], 1013 [2 r.], 1150 [2 r.]; GrabPospR K4, N3v; KmitaSpit B4v; PowodPr 41 [2 r.], 84; SkarKaz 4v, 207a, 244a, 350b, 487 (13); á o obronie kráiow Ruſkich/ y miłey támeczney bráćiey náſzey/ ſerdecznie y pilnie rádzili VotSzl B2v; Czego teraz rzeczą ſámą doznał w Wołoſzech [...] zá męſtwem Pánow Zołnierzow bráćiey náſzey. VotSzl E4v, B2v [2 r.], B3, B4v, C3v, D2 (13); CzahTr C3, G, G2, G2v, K2v; wſzytkoś to porzućił y podeptał/ ábyś oyczyznie y bráćiey ſwey y Rzeczypoſp: ſłużył. SkarKazSej 668b; (marg) Zdraycy Rzeczypoſp. (–) nie bądź vtrátnikiem y proznuiącym/ á dla śiebie iednego tyśiąc tyśięcy ludzi bráćiey ſwoiey nie gub. SkarKazSej 670a, 657a, 661a, 663a, 667b [6 r.], 668a [2 r.] (26); Niechcę ćię y twey bráćiey przywieść ku vtráćie. KlonWor 71.

bracia komu (5): przetoż muſzą ſię tu pokázáć bráćią Zydom y Turkom GrzegRóżn B2, C4; [Rzymianie] rozumieli áby Niemcy y Fráncuzowie byli bráćia ſobie JanNKar D; Bráćia ſobie ſą wſzytcy Chrześćijánie. WujNT Xxxxx3v; SkarKazSej 674b.

bracia wedle czego: [prawy chrystyjanin] nie pátrzy ná ſáme tylko przyiaćioły/ ktoreby miał: áni ná bráćią wedle ſpolney wiáry: ále też ſobie y heretyki [V] zá bráćią pocżytáć CzechEp 43.

Zwroty: »liczyć [kogo] (się) za bracią« (2): Sámáryty/ kiedy ſie dobrze Zydom wodziło/ licżyli ie ſobie zá brácią BielKron 89; ModrzBaz 68v.

»za bracią mieć [kogo]« [szyk zmienny] (2): mamy ſobie zá brácią ony Koſcioły/ y nie oddzielamy ſie od nich SarnUzn G8; ModrzBaz 69.

Wyrażenia: »błądząca bracia« (2): Niewiem mowię/ áby nas błądzącey bráćiey báśni/ [...] godne były tákiey śierdźiwośći? CzechEp 99, 95.

»chudzi bracia« (2): A ták was vpominam chudźi bráćia mili/ Abyśćie proſtym trunkiem nigdy nie gárdźili. BielSat C [idem] BielRozm 16v.

»bracia chrześcijanie«: gdy w Korynćie w Grecyey miedzy bráćią Chrześćiány wielka ſię niezgodá wſzcżęłá SkarJedn 123.

»fałszywi (-a), fałeszna bracia; bracia fałszywi« (9 : 1): KromRozm III N4v; MOdlitwá Kościołá ſwięthego ná ſwiecie wzgárdzonego od złey á fáłeſzney bráciey LubPs cc3v, Gv; BibRadz 2.Cor 11/26; CzechEp 95, 411; Fałſzywi bráćia WujNT Yyyyy3, 2.Cor 11/26, Gal 2/4; SkarKazSej 663b.

»bracia Kapituła Krakowska«: zá wolą y dozwoleniem Bráćiéy náſzéy Kápituły Krákowſkiéy SarnStat 186.

»bracia Mazoszanie«: Stąpicie też [książki] do Bełżánow/ Náſzey bráciey Mázoſzánow BielKom A4.

»mdła, mdlejsza bracia; bracia mdlejsza« (2 : 1): SkarŻyw 108; áby ći ktorzy więtſzymi dáry opátrzeni ſą/ nie nádymáli ſię y mdleyſzych bráciey nie lekce ſobie ważyli NiemObr 45, 6.

»mężowie bracia; bracia mężowie« [tylko w V] (23 : 1): Coſz mamy cżynić mężowie bráćia [viri fratres]? Leop Act 2/37 [przekład tego samego tekstu RejPosWstaw, WujNT], Act 2/29, 22/1; BibRadz Act 1/16, 23/6; BielKron 214v; RejPos 22, 287; RejPosWstaw [1433]; BudNT Act 13/26, 22/1; Niechżeć wam tedy będźie iáwno/ mężowie bráćia/ [viri fratres] iż przez tego opowieda ſię wam odpuſzczenie grzechow WujNT Act 13/38, Act 2/29, 37, 7/2, 13/15, 26 (13).

»bracia (moi) mili (-a), namil(ej)szy« [tylko w V: szyk zmienny; w tym: miła bracia (3)] (137): PatKaz I 3; OpecŻyw 137, 158v; A ſnadź miła bracia iuż ty znaki nadchodzą/ przyſzłego dnia ſrogiego ſądu Bożeo LudWieś A4, A4v [2 r.], B2v; SeklKat Z3; RejKup y7v; MurzHist Hv, H2v, K4v, R4v, KromRozm III L8; Izaſz może bráćia moi mili [fratres mei]? Figá iágody winne rodźić Leop Iac 3/12, 1.Reg 30/23, Phil 3/1, 4/1, 1.Thess 1/4, Iac 3/1, 10, 4/11, 1.Ioann 3/2; RejZwierz 13, 138; BibRadz Gen 19/7, Ios 14/8, 1.Reg 30/23, 1.Par 28/2, Iudith 8/10, 1.Cor 10/14, Phil 4/1, 1.Thess 1/4; GrzegRóżn N4v, O2; Aleć to ieſzcze wſzitko początki/ pochwili Będzie tego podobno więcey/ braćia mili KochSat A3v; Chcećieli tego po nas byſmy was chwalili/ To ſnádnie otrymaćie [!] moi bráćia mili. Prot A3; Thu widzicie brácia miła/ iáko to zle ſpuſzcżáć ſie ná ſwoj rozum. SarnUzn F7, C3, E5, H2v; BielSat C; Bráćia miła/ przygárnićie ſie ku brzegu/ bo dziś ieſt bárzo sławny á chwálebny dzień HistRzym 22, 3v, 6, 47, 50, 53v (35); RejPos 23v, 32v, 160v, 273, 301(10); RejZwierc 239v, 263; BudBib Gen 29/4; BudNT Rom 15/14, 1.Cor 15/58, Iac 1/2, 3/1, 5/12, 19, 2.Petr 3/17; KarnNap ktv, A2v, A3v, B3, Cv, G2v; SkarJedn 335; bráćia namilſzy/ Chryſtus náſz vkrzyżowan ieſt/ mśćić ſię zákazáł/ á ćierpliwość nam ſwoię zálećił SkarŻyw 189, 208, 452, 589; StryjKron 732; WerKaz 279; BielRozm 16v; PaprUp E; WujNT 1.Rom 7/4, 15/14, 1.Cor 1/11, 10/14, 11/33(23); SkarKaz 7b, 350b, 489a. Cf »panowie bracia«.

»bracia młodszy (-a); młodszy (-a) bracia« = rycerstwo, szlachta (4 : 2): [Sieciech] vtziſkal bratzia mlodſza ktorzi mu deferowac niechcieli PaprUp B2v, E3v, E4, F4; VotSzl A2v; Młodſzy bráćia drugdy wſzytko roſporą y popſuią/ y powichlą: y odiáchawſzy drugie do niepoſłuſzeńſtwá poburzą. SkarKazSej 659b.

»mniejszego stanu bracia«: mnieiſzego ſtanu brácia náſzy ták ſie tego [wymyślnych potraw] chwyćili RejZwierc 59.

»bracia mniejszy«: bráćia záśię mnieyſzy/ áby przednieyſzym dárow zacnych nie zayźrzeli. NiemObr 46.

»bracia narodu szlacheckiego«: Nie zániechałbym ná tym mieyſcu/ y ná bráćią ſwą narodu ſzlácheckiego iákiey powinnośći/ ku ſkłádániu ſię ná ten ſkarb Rzeczypoſp: włożyć VotSzl D2.

»bracia naszy« [tylko w V] (3): Ano czáſem braćia náſſy Lepieyby przeſtáć ná káſſy RejRozpr G3v; RejKup t4v; MWilkHist E.

»niezgodna bracia«: Bo kto będzie niezgodną bráćią iednał y kroćił SkarJedn 60.

»bracia obłądzeni (-ona), obłudzona; obłądzona bracia« (9 : 1): nas wżdy názywa brácią/ á bráćią obłądzoną CzechEp 95; á godźiſz ſię to ták bárzo obłądzoną bráćią drapáć? CzechEp 97, x4v [2 r.], 95, 97 [2 r.], 98 [2 r.], 100.

»obłudni bracia« (2): KromRozm III N4v; Abowiem ſie nam ſtrzec roſkazano obłudney bráćiey y wſzelákich zabobonów y báłwochwálſtwá WujJudConf 137.

»(moi mili) panowie bracia« = szlachta [w tym V (6)] (12): Pátrzcieſz pánowie brácia/ będzie wnet odmiáná. RejFig Cc3v; Alić pánowie brácia/ trzy dni záprzągáią RejZwierz 137v; WerGośc 220; Alec moy mily Panowie bracia y nas ci thez zetak muſze rzec Bogu niezal ſami ſmi ſobie wewſzem wyni PaprUp E, C3v, E2; ActReg 115; GostGospSieb x4v; ktoraby pánom bráćiey náſzey nieobćiążliwa byłá GrabPospR Mv, kt, K2v, K4v. Cf »bracia rycerstwo Koronne«.

»bracia w (panie) Chrystusie, Jezusie; w panie Chrystusie bracia« (5 : 2): ROzumieycie to moy mili (w panie chriſtuſſie) bracia y ſyoſtry SeklKat Z3, M4v; áby go żaden z was/ Bráćia w Pánie Chryſtuſie mnie bárzo mili/ zá Bogá nie miał. ReszPrz 64; wſzyścy ſą członkámi ćiáłá iednego y bráćia w Chriſtuśie. WujNT 789, Philipp 1/14, Col 1/2. Cf »chrześcijani a w Panie Chrystusie bracia«.

»bracia Polacy«: śiłá tákich ieſth náſzéy bráćiéy Polaków/ którym ſye ći Trzeybożánie [...] w ſercá wkrádli BiałKat a2.

»bracia prostacy«: przeto y o tem [które księgi Nowego Testamentu są pewne, a które niepewne] nieco/ dla ſwey bráćiey proſtakow/ przypiſzę. BudNT d2v.

»prości bracia«: nie to co im prośći bráćia poruczaią/ y co Rzeczypoſpo: pożyteczno/ czynią SkarKazSej 694b.

»przeciwni bracia«: Mowią nam przećiwni bráćia náſzy PowodPr 43.

»bracia przedniejszy (-a)« (2): Páweł piſał z Rzymu kilká liſtow do rożnych zborow/ w ktorych/ niektorą bráćią przednieyſzą/ w Rzymie ná ten cżás będącą przypomina NiemObr 51, 46. Cf »bracia mniejszy«.

»bracia rycerstwo (Koronne)« (3): Diar 24; OrzJan 122; [Marnotrawca] krzywdę wielką cżyni Pánu ſwemu [...] y P. bráćiey rycerſtwu Koronnemu GrabPospR K4v.

»bracia społeczni«: dla wiernych twoich kthorzy ſą ſnámi bráćia ſpołecżni. RejPs 191.

»bracia sprzysiężna«: rátowáli ich Berniánie y drudzy Szwáncárowie iáko bráćiey ſprzyſiężney BielKron 215.

»bracia starszy (-a); starszy bracia« = przełożeni, wyżsi godnością, senatorowie; zbawieni [w tym: V (1)] (7 : 2): ZapWar 1535 nr 2413 [2 r.]; Diar 29, 38; Miłościwi Panowie, wdzięcznie to od WM jako od braciej starszej przyjmujemy DiarDop 116; OrzRozm L4; Apoſtołowie y ſtárſzy bráćia/ tym ktorzy ſą w Antyochiey [...] zdrowie [Apostoli et seniores fratres his, qui sunt Antiochiae ... salutem]. WujNT Act 15/23; Wſpomnićie też ná nas ſtárſzy bráćia ná támtym dworze Krolá wielkiego SkarKaz 639b, 634a.

»szlachta bracia« (5): ninieisą constituczią seimową ve wsisthkiem aprobuye Imieniem slachti Bracziei swei ZapWar 1545 nr 2646; OrzRozm Iv; GórnRozm A; zdáło ſie to Prełatom/ Panom/ y Szláchćie Króleſtwá Polſkiégo bráćiéy náſzéy [fratribus nostris JanStat 756] SarnStat 997, 1198.

»bracia świecka«: Może beſpiecżnie tymi ſłowy Duchowieńſtwo Polſkie vſkárżyć ſie przed Bogiem ſwoim ná bráćią ſwoię Swiecką. PowodPr 19.

»uboga bracia; bracia uboga« (1 : 1): Byłem przytym [...] gdy wiele Sláchty bráćiey náſzey vbogiey iemu zá dobrodźieyſtwá dźiękowáli. OrzRozm Iv; Stároſtowie áby ſie lepiey záchowáli/ vrzędowi doſyć cżynili/ vbogiey bráćiey niegroźili. BielKron 393.

»uciśniona bracia«: miłość ku vćiśnioney bráćiey/ y ku oyczyznie y ſławie ludu ſwego. SkarKazSej 668b.

»bracia umiłowani« [tylko w V] (2): Wiedząc bráćia vmiłowáni od Bogá/ o wybrániu wáſzym WujNT 1.Thess 1/4, 2.Thess 2/13.

»bracia uwiedzeni«: (marg) Rituales modi loquendi. (‒) Ktorych [terminów] iż ći brácia vwiedzeni nie rozumieią ani wiedzą/ że dáleko w inym zmyſle niżeli oni vżywał tych ſłow záwżdy Koſcioł Bozy SarnUzn Bv.

»bracia Wielkiej Polski«: bráćia Wielkiey Polſki wydáli przed kilkiem lat Confeſsią. WujJudConf 14.

»wierni (-a) bracia« (2): Cżwarty dowod niechay będźie z liſtow Piotrá ś. ktore on piſał /do wiernych bráćiey NiemObr 52; WujNT Col 1/2.

»bracia zgubiona«: [aby] y ſobie/ y bráćiey ſwey zgubioney/ miłoſierdzie twoie wielkie á nie przebráne ziednáli. SkarJedn 330.

»bracia zjednoczeni«: Brácia ziednocżeni ktorzy przyięli Ewángelią/ ziecháli ſie do Brunſzwiku BielKron 216v.

Szeregi: »bracia i bliźnie«: Chriſtyánin práwy (iákom iuż rzekł) powinien nie tylko bráćią y bliźnie miłowáć/ ále też y nieprzyiaćioły CzechEp 16.

»chrześcijani a w Panie Chrystusie bracia«: Wiecie dobrze moj mili chrzeſciani a w Panie Chrjſtuſſie bracia y sioſtrj/ Ze już was przes nie krotkj cas vczę Słowa Bozego RejKupSekl a2.

»bracia naszy i krew nasza«: nam dobrá zgotował P. Bog/ ktorych iuż bráćia náſzy y kreẃ náſzá oni święći Boży vżywáią. SkarKaz 637b.

»bracia i lud; lud i bracia« (1 : 1): Y wſthawſzy Krol ná nogi ſwe rzekł/ Bráćia moi y ludu moi ſłuchayćie mię BibRadz 1.Par 28/2; SkarKazSej 667b.

»bracia a narod« (2): Bráciey ſwoiey á Narodowi ſwemu ná pámięć zoſtawił. RejAp AA4; RejZwierc A2v.

»panowie a (i) bracia (starsza)« (5): Tedy Mariá Magdaléna s placżem rzekla: Panowie moij ij braciá milij OpecŻyw 158v; Prosiliśmy WM Panow a Braciej swej starszej Diar 29, 38; Pánowie/ á Bráćia mnie miłośćiwie łaſkáwi OrzQuin A3v; GrabPospR Lv.

»bracia a Polacy«: A ták moi namileyſzy brácia á z dawná ná wſzem ſławni á zacni Polacy RejZwierc 263.

»przełożeni i bracia starsza« (2): proszyemy wasch yako przelozonych szwych y braczey swey starszey ZapWar 1535 nr 2413, 1535 nr 2413.

»bracia starszy Rady Koronne przysięgłe«: ſądzą mię nie obce Kśiązętá iákie z Krolem/ ále bráćia moi ſtarſzy/ Rády Koronne przysięgle. OrzRozm L4.

»bracia i przyjaciele«: BRácia y przyiaciele mili/ iż nie mamy ná ſwiecye nic drozſzego/ nád to żebychmy ználi Páná Bogá náſzego ſwiádſzy o tym Ieremiaſz SarnUzn C4.

W przen (2):

W połączeniu z przymiotnikiem dzierżawczym odimiennym (2): Haeretycy ſą bráćia Iudaſzowi WujNT Yyyyy4v, 114 marg.

a. Ludzie, bliźni (39): MurzNT 88v; My to wiemy/ iżeſmy przenieſieni z ſmierći ku żywotowi/ że miłuiemy bráćią [quoniam diligimus fratres]. Leop 1.Ioann 3/14 [przekład tego samego tekstu WujNT], 1.Ioann 3/16; BibRadz II 133 marg; BielKron 212; Tákież też pewnie Ociec moy niebieſki vcżyni nád wámi/ ieſliże nie będzyecie káżdy z was odpuſzcżáć bráciey ſwey RejPos 246v, 249; GrzegŚm 43; KuczbKat 265; WujJud 76v; y my pokłádáć mamy duſze álbo żywoty náſze zá brácią ſwą. RejPosWstaw [1434]; BudBib Deut 1/16, Iob 22/6; CzechRozm 245, 245v; Pátrzayćie ludźie/ ieſli nie miłość wáſzá przećiw ſobie/ á waśń przećiw bráćiey wáſzey/ zaślepiłá was ModrzBaz 143v, 38v; SkarJedn 205, 246; bráćiey ſwey nie obmawiayćie SkarŻyw 455, 62, 114, 206; ReszHoz 123; WujNT Act 7/26, 1.Ioann 3/14, 16, 3.Ioann 5, 1.Tim 6/2, s. 551, 697; Pogánie nie mieli o miłośći ku bráćiey roſkazánia od Bogá SkarKazSej 669b; Iáko możem mieć odpuſzczenie grzechow náſzych/ gdy bráćiey náſzey nie odpuſzczamy SkarKazSej 672a, 667b, 673b, 684a.
Zwrot: »za bracią poczytać«: práwym będąc Chryſtyáninem/ nie pátrzy ná ſáme tylko przyiaćióły/ [...] ále też ſobie y heretyki/ y pogany/ y żydy dla ſpolnego przyrodzenia (iż też y oni tegoż Bogá ſą ſtworzenim) zá bráćią pocżytáć CzechEp 43.

Iron. (2): Co wſzyſcy Rzemieśnicy ná kurku vtrácą/ To wſzyſtko bráćia miła ſwym groſzem zápłácą BielSat C3 [idem] BielRozm 19.

3. Zakonnicy, mnisi; członkowie bractwa religijnego, dobroczynnego, członkowie zakonu (bractwa) rycerskiego (177): MiechGlab 9, 18; RejKup Bb; KrowObr 174v; Látá 1238. Klaſztor w Háliczu káznodziey mnieyſzych záłożon/ do kthorego s Polſki bráćia przyſzli. BielKron 364v, 183, 231v, 232, 346v, 355, 361, 416v; Presbitery byli ſtárſzy miedzy bráćią WujJudConf 141; W klaſztorze onym było bráćiey cżterdzieśći oſob SkarŻyw 183; ná przycżynę bráćiey/ przyimuię ćię zá namnieyſzego do zakonu. SkarŻyw 184; gdy widział bráćią onego zakonu bárzo do poſługi ſwey ochotne/ wſtydził ſię tego SkarŻyw 202; iednák przeto bráćia Bráctwá onego ſłużyć im ſwą ręką drudzy nie przeſtáli. SkarŻyw 460, 14, 15, 29 [3 r.], 57, 58 (111); Miſtrz ſam z tyſiącem piącią ſet Reiterow/ y z dwudzieſtą dwiemá Bráciey poległ zábity. StryjKron 308, 300 [2 r.], 305 [3 r.], 325 [5 r.]; Ieſt też oſobne Bráctwo/ ktorego Bráćia tych ktorzy ſą oſądzeni ná śmierć/ prowádzą ReszHoz 122, 131; ſámiſz Bráćia chodzą po Rzymie żebrząc chlebá ReszList 169, 160, 169, 170 [2 r.]; WysKaz 41; SarnStat 198, 206, 1068, 1106, 1120, 1122; KlonWor 70.

W połączeniu z nazwą klasztoru, zakonu (11): piſáł wiele kſiążek [...] ktore/ ſwey bráćiey Auguſtinom mnichom przypiſał BielKron 197v; Látá 1237. Bráćia mnieyſzy Fránćiſzkowie przyſzli do Krákowá z Prági [...] Látá 1257. Nowy zakon bráćiey Iáłmużnikow pod regułą S. Benediktá/ pánny Máriey przez Papieżá Alexándrá cżwartego vſtáwiony BielKron 364, 302v, 359v; Byłá w Sennie iedná niewiáſtá/ ktora zmężem ſwym braćią S. Fráńćiſzká dlá Páná Bogá cżćiłá/ y dobrze im cżyniłá. SkarŻyw 462; przypiſał ią Wernerowi de Orzelle wielkiemu Miſtrzowi Zakonu Bráćiey Domu Niemieckiego w Pruſiech StryjKron 288; Táka byłá ugodá y poſtánowienie miedzy Konradem Xiążęciem Mázowieckim y przerzeczonymi Brácią Krzyżakámi StryjKron 295, 300, 308; kożdy zoſobná bráćia zakonu Rycérzkiégo ſtanu w Pruśiéch przyśięgą SarnStat 1103.

Wyrażenia: »klasztorni bracia«: niektorzy klaſztorni bráćia [...] odnieśli go do ſtárſzego. SkarŻyw 371.

»bracia kompanijej« = członkowie świeckiego bractwa charytatywnego: potym dwie śćie Sláchćicow y inſzey Bráćiey teyże Compánijey w ſwoich ſáckách ieść im [pielgrzymom przybyłym do Rzymu] noſzą ReszList 168.

»bracia Konwentu« = rada klasztorna, doradcy przeora: tedy Miſtrz wielki y Miſtrz Inflántcki/ y bráćia Konwentu w Pruśiéch y Inflántćiéch [...] Miſtrzowi Niemieckiému [...] [nie będą mogli pomagać] SarnStat 1079.

»bracia (kaznodzieje) mniejszy« = prawdopodobnie Franciszkanie (4): Klaſzthorná Srzodce w Poznániu záłożył Páweł Biſkup Poznáńſki bráćiey káznodziey mnieyſzych. BielKron 364, 362, 364, 375. Cf W połączeniu z nazwą klasztoru, zakonu.

»bracia mili« [tylko w V]: Boże bądz wam miłośćiw bráćia mili SkarŻyw 250.

»bracia reformowani« = Bernardyni: ktorą [krew św. Bernarda] on ze cżćią wielką zbieráiąc/ poſłał do bráćiey reformowánych/ ktore obſeruantes zowią SkarŻyw 463.

»bracia szpitalni« = zakonnicy pielęgnujący chorych: Bráćia ſzpitálni przyięli tę owiecżkę z chęcią/ máiąc też to roſkazánie [...] áby rownie Heretyki [...] ważyli/ iáko inne chrześćijány ReszList 174.

»bracia zakonni (-a); zakonni bracia« [także Krzyżacy] (4 : 1) nieſłuſzno mi to dzyerże ćieſli bráćią zakonną w Pruſiech przeſládowáć będzyećie. BielKron 383v; drudzy zakonni bráćia/ y ini káznodzieie/ ſami ſię lękali/ ſłow iego nielękliwych ſłucháiąc SkarŻyw 544, 15, 529; Miſtrzow Contorow y Bráciey zakonnych od Litawow iák oni zową pobitych/ w Metrikę Koſcielną wpiſſywáli. StryjKron 325.

»bracia zakonnicy« = Krzyżacy: [Mistrz Pruski mówi] Ktemu ſie znam/ iż moij bráćia Zakonnicy walcżyli przez długi cżás s Krolmi Polſkimi BielKron 232.

Szereg: »kapłani i bracia«: záwoławſzy kápłanow y bráćiey/ iákoby kſobie przychodząc rzekłá SkarŻyw 583.
4. Członkowie cechu, zrzeszenia (6): Iana Grendą y oſſobliwye y wCzechu poſpoliczie zbraczią ginną napominall LibMal 1554/193, 1554/193; Ná támtey ſtronie iák twoy towar płáći Pytay ſię bráćiey. KlonFlis E2v, F3v, G4v.
W przen (1): Niech ſię Worek Iudaſzow chytry nie bogáći: Trzebá pilnie powśćiągáć tego Cechu bráćiey. KlonWor 48.
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): moj/ twoj/ wiekujści braciá/ to téſz niemá być z inſzym wokáliſzem wymawiano MurzOrt B2.

Synonimy: 2. przyjaciele.

Cf BRACICA, BRAT, PUŁBRACIA

IM