Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: BRZYDLIWOŚĆ

Następne hasło: [BRZYDŁY] »

BRZYDLIWY (55) ai

comp i sup (1 + 2) (nåj)brzydliwszy.

Fleksja

sg
m	N	brzydliwy, nåjbrzydliwszy	f	N	brzydliwå, brzydliwszå	n	N	brzydliwé
	G	brzydliw(e)go, brzydliwszégo		G			G	brzydliw(e)go
	A	brzydliwy		A	brzydliwą		A	brzydliw(e)
	I	brzydliwym		I			I	brzydliwym

pl
N	subst	brzydliwé
G		brzydliwych
A	m pers	brzydliw(e)
A	subst	brzydliw(e)
L		brzydliwych

sg m N brzydliwy, nåjbrzydliwszy (7). ◊ G brzydliw(e)go, brzydliwszégo (3). ◊ A brzydliwy (3). ◊ I brzydliwym (3). ◊ f N brzydliwå, brzydliwszå (9). ◊ A brzydliwą (1). ◊ n N brzydliwé (6); -é (2), -(e) (4). ◊ G brzydliw(e)go (3). ◊ A brzydliw(e) (1). ◊ I brzydliwym (1). ◊ pl N subst brzydliwé (7); -é (1), -(e) (6). ◊ G brzydliwych (5). ◊ A m pers brzydliw(e) (4). subst brzydliw(e) (1). ◊ L brzydliwych (1).

Sł stp brak, Cn s.v. brzydki, Linde XVI – XVII w.

Znaczenia

Budzący wstręt, odrazę, odrażający, wstrętny, obrzydliwy (55)
- a. Odrażający, nieprzyjemny pod względem fizycznym (8)
- b. Budzący wstręt moralny, wzgardę, wywołujący potępienie; podły, zdrożny, nieczysty, grzeszny, wszeteczny (46)
  - α. Nieczysty, zabroniony przez Zakon Mojżeszowy (o pokarmach) (1)

Budzący wstręt, odrazę, odrażający, wstrętny, obrzydliwy (55): Abominandus ‒ Brzijdliwij Calep 7a.

a. Odrażający, nieprzyjemny pod względem fizycznym; abominandus, teter, turpis Cn (8): ſtąd/ ćiáło brzydliwe/ Robáctwu pokarm sſtánie ſię ſmrodliwe. GrabowSet S2v; ſmrod brzydliwy. LatHar 151; przez brzydliwe zeplwánie. LatHar 316, 679.

Wyrażenie: »ptactwo brzydliwe, ptaszek brzydliwy« (3): Przytym też niedoperzowie/ ſowy/ puhacże/ y ine ptáctwo brzydliwé nocne á ciemne RejAp 148, 148; Trupy ſług twoich/ któremi Karmi ſye ptáſtwo brzydliwé/ Y beſtije drapieżliwé. KochPs 119.

Szereg: »brzydliwy a mierziony«: Yáko wrzody/ á nyemocy/ choroby/ ktore ſą brzydliwe á myerźyone przyſtoi y należy zákrywáć GliczKsiąż G4v.

b. Budzący wstręt moralny, wzgardę, wywołujący potępienie; podły, zdrożny, nieczysty, grzeszny, wszeteczny; abominandus Mącz, Calep, Cn; fastidiosus Calep, Cn; aspernabilis, averruncandus, aversabilis, contaminatus, exsecrabilis, exsecrandus, exsecratus, Fescenninus, flagitiosus, foedus, impurus, inąuinatus, lutulentus, maculosus, morosus, nauseosus, obscoenus, odiosus, Opicus, Oscus, pathicus, praetextatus, putidulus, puttidus, sceleratus, scenninus, sordidus, spurcidicus, spurcatus, tabernarius, teter, turpis Cn (46): Duch ſwięty ty kloce y deſki zowie obrázem/ ále fáłſzywym y brzydliwym. KrowObr 110; RejWiz 188v; Offiáry bezbożnych/ brzydliwe [abominabiles] ſą, ktore ſie offiáruią z grzechu. Leop Prov 21/27; BibRadz Apoc 21/27; ktory to Sárdánápalus był nád niewiáſtę wſzetecżnieyſzy w brzydliwych vcżynkach BielKron 10v; dla iego nieſláchetnego á brzydliwego záchowánia y okrućieńſtwá nád poddánymi BielKron 236, 10v [2 r.], 71v, 123, 185, 261v; tak był nadewſyſtki złym/ nikczemnym/ okrutnym/ á brzidliwym KwiatKsiąż Gv, D3, G2; Mącz 1c; OrzQuin Q; RejAp 179v, Ee4v; RejPos 218v, 321; BiałKat 218v; RejZwierc 16v; Y grzéchu ze wſzech brzydliwſzégo zbędę. KochPs 27, 15, 44; A iż do tego heretickie fałſze y plotki ich brzydliwe przyſzły SkarŻyw A4; StryjKron 146; ZawJeft 42; Fastidiosus ‒ Brzidliwy, piſzny. Calep 410a; Phil G2, M; GórnTroas 21; o Pánie/ wyrwi z drog brzydliwych GrabowSet Q2v, H4, P, V2; Tátárzyn brzydliwy/ Drapieżny krwie prágnący/ chytry/ niewſtydliwy KlonWor 30.

Wyrażenie: »brzydliwy u Pana; (Panu) Bogu (i ludziom) brzydliwy« (3 : 1): BielKron 185; RejAp 68; RejPos 217v marg; Nád to y Pánu Bogu ſámemu brzydliwa ieſt wynioſłość y praeſumptia káżda. Phil 12.

Szeregi: »plugawy ani brzydliwy«: á przedſię do nich [bran] nic plugáwego/ áni brzydliwego nigdi wnidź nie może/ áni żadny fáłſz/ áni żadne kłamſtwo/ iedno ći ktorzy ſie cnotliwie/ prawdziwie/ á pobożnie záchowáli RejAp 186v.

»szkarady a brzydliwy«: Ten nád ine ſzkáráde á brzydliwe obycżáie w ſobie miał/ bez wſtydu przyrodzonego ſie záchował. BielKron 151.

»brzydliwy i wzgardzony«: iż to ſłowo [dosyć uczynienie] dźiś v ludźi ieſt bárzo brzydliwé y wzgárdzoné BiałKat 378v.

α. Nieczysty, zabroniony przez Zakon Mojżeszowy (o pokarmach) (1): áż dotąd/ áni wchodziło do vſt moich mięſo brzydliwe [caro profana]. BudBib Ez 4/14.

Synonimy: a. mierziony; b. mierziony, nikczemny, plugawy, przeklęty, szkarady, wstydliwy, wzgardzony, zły.

Cf BRZYDKI

ZZie