[zaloguj się]
[pdf]

BUDOWNIK (46) sb m

o jasne.

Fleksja
sg pl
N budownik budownicy
G budownik(o)w
D budownikowi, budownik(o)m
A budownika, budownik(o)w
I budownikiem budownikami

sg N budownik (14). ◊ D budownikowi (2). ◊ A budownika (3). I budownikiem (3); -em (1), -(e)m (2). ◊ pl N budownicy (14). ◊ G budownik(o)w (5). ◊ D budownik(o)m (2). ◊ A budownik(o)w (1). ◊ I budownikami (2).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

1. Budowniczy; architekt; rzemieślnik, robotnik budowlany; cieśla; konstruktor; aedificator Mącz, Calag, Calep, Cn; structor Mącz, Calep, Cn; (a)edilis Mymer1, BartBydg; architectus Calag, Cn; fabricator Calep, Cn; faber Calag; positor Calep; aedifex, architecton, machinarius, machinator, molitor, officinator Cn (25): Edilis. Budownik. Mymer1 11; BartBydg 46; LibLeg 11/13; Przecżedſſy to co było od Krolá Artáxerſá nápiſano/ Ráthymus/ y Sábellius piſarz/ y ći co ſnimi vrzędniki byli/ [...] ięli bronić budownikom [coeperuntque aedificantes prohibere]/ tákże przeſtáli budowáć kośćiołá w Ieruzálem Leop 3.Esdr 2/31, 6/4; A ták záłożyli fundámenty Kośćiołá Páńſkiego budownicy [Fundato igitur a caementariis templo Domini] BibRadz 1.Esdr 3/10, Ex 31 arg, 35 arg; GrzegRóżn I3; AEdificator, Cieślá/ Budownik. Mącz 3d, 422c; iednák fye niewſtydał Witruwius budownik nieiáki/ Kſyąg o budowániu ſłożonych/ ták wielkiemu Céſárzowi przypiſáć SienLek a2, a2; Bo iáko nie káżdy ieſt dobry budownik/ kto buduie GórnDworz Ii5, L5; BudBib 1.Esdr 3/10; Budownik/ Cieslá. Aedificator, architectus, faber Calag 61a; Nie ládá budownik/ ktory prętko zbuduie y prętko záś rozwáli. CzechEp 182, [102]; Positor – Budownik, poſtawiacz. Calep 821a, 31a, 402b, 1011b; WujNT 213; Arguſá tey náwy budowniká (od ktorego ią też názwano Argonauis) ſámá Minerua náucżyłá iáko ią miał vrobić KlonFlis A3.
2. Fundator, założyciel; twórca; współtwórca, organizator (21): We śrzodku tych wież były páłace miſterne gdzie groby tych budownikow [królów, fundatorów piramid] były BielKron 270v.
Szereg: »budownik i zakładacz«: A drudzy go máło nie podleyſzym niż onego pogániná bękártá ſławnego Romuluſá/ pierwſzego Rzymá budowniniká [!]/ y zákłádácżá/ cżynią CzechEp 84.
a. W pismach religijnych, teologicznych (19): Yeden [jest kościół ziemski i niebieski] iż przez yednego budowniká/ Bogá/ [...] ſpráwyon [...] yeſt KromRozm III A8v; Tákowe ſlugi kośćiołá Swiętego/ tzáſem Duch Swięty zowie Budownikámi/ Sędziámi/ obłokámi roſę y wyroki Boże wipuſztzáiącymi / Rybitwámi ludzi/ wołmi młocącymi/ y iárzmo Páná Kryſtuſowo noſącymi KrowObr 5; A przeto [Aryjusz] też budownikiem mnogich Bogow był rzecżon od Oycow GrzegRóżn M3; CzechEp 27.
Wyrażenia: »budownicy Kościoła, domu Bożego« (3) : RejPosRozpr c2; CzechRozm 253v; Bo oni S. Apoſtołowie y towárzyſze Piotrowi/ máiąc one pirwiaſnki Duchá S. mniey páſterſtwá Piotrá S. potrzebowáli/ iako nawyżſzy Kośćiołá Bożego po wſzytkim świećie budownicy SkarJedn 80.

»budownicy nowego Jeruzalem«: Słowá ſą Prorockie: (Do ćiebie nowy Hierozolimie/ to ieſt kośćiele Chryſtuſow/ przywiodę ſyny twoie z dáleká [...] y zbuduią ſynowie poſtronni mury twoie/ y krolowie ich ſłużyćći będą.) (marg) Budownicy nowego Ieruzálem. (–) SkarKazSej 681a.

»budownicy wiary (świętej); (nowej) wiary budownicy« (1 : 1): Ktory kámień właſnie nam známionował á figurował tego Páná náſzego/ od wiele budownikow wiáry ſwiętey wzgárdzonego RejPos 250v; P. Bog wedle obietnice ſwey/ ſerce W. K. M. w miłośćiwey ręce ſwoiey trzymáć racży: ponieważ iuż od dwudzieſtu y trzech lat ći nowey Wiáry budownicy/ dźiwnych fortelow pod nim vżywáiąc/ pożyć go z łáſki Bożey nie mogą. WujJud A8v.

Szereg: »sprawca (stworzyciel) i budownik« (2): Leop Hebr 11/10; Oycżyzná tych męcżennikow byłá miáſto Boże/ ktorego ieſt ſtworzyćiel y budownik Bog ſam. SkarŻyw 206.
W przen (7): KrowObr 14v, 213; CzechEp 285 [2 r.]; Kámień ktory odrzućili budownicy/ ten ſię sſtał głową węgielną. [Lapidem, quem reprobaverunt aedificantes, hic factus est in caput anguli] WujNT Luc 20/17.
Wyrażenie: »budownicy Babilońskiej wieże« (2): Otho iákie pomieſzánie ięzyká budownikow Babilońſkiey wieże/ iż gdy oni proſtotę piſmá świętego zárzucáią/ ták pomieſzánie mowiąc ſami ſię ſpołem nie rozumieią GrzegRóżn H2, G3v.

Synonimy: 1. architekt, architekton, baumistrz, cieśla, postawiacz; 2. fundator, tworca, założyciel.

Cf BUDOWACZ, BUDOWNICZY, BUDUJĄCY

BZ