[zaloguj się]
[pdf]

BYWAĆ (6338) vb impf

Fleksja
inf bywać
indicativus
praes
sg pl
1 bywåm bywåmy
2 bywåsz bywåcie
3 bywå bywaią
praet
sg pl
1 m -(e)m bywåł, bywåłem m pers -chmy bywali, -smy bywali
f -(e)m bywała m an
2 m -ś bywåł, bywåłeś m pers -ście bywali
3 m bywåł m pers bywali
f bywała m an bywali
n bywało subst bywały, bywali
fut
sg pl
2 m będziesz bywåł m pers
3 m m pers bywać będą
n subst będą bywać
imperativus
sg pl
1 bywajmy, niechaj bywåmy
2 bywåj bywåjcie
3 niech(aj) bywå niech(aj) bywają
conditionalis
sg pl
1 f -bych bywała m an
2 f by bywała m an
3 m by, niechby, bodaj bywåł m pers by, bodaj bywali
f by, niechajby bywała m an
n by, bodaj bywało subst by bywały
con praet
pl
3 m pers by byli bywali

inf bywać (122). ◊ praes 1 sg bywåm (54). ◊ 2 sg bywåsz (11). ◊ 3 sg bywå (3422). ◊ 1 pl bywåmy (164). ◊ 2 pl bywåcie (10). ◊ 3 pl bywaią (1441). ◊ praet 1 sg m -(e)m bywåł, bywåłem (29); -em (4), -(e)m (25). f -(e)m bywała (2). ◊ 2 sg -ś bywåł, bywåłeś (11). ◊ 3 sg m bywåł (206). f bywała (84). n bywało (204). ◊ 1 pl m pers -chmy bywali (3) LubPs, RejPos, RejZwierc, -smy bywali (1) Diar. ◊ 2 pl m pers -ście bywali (2). ◊ 3 pl m pers bywali (206). m an bywali (3) BierEz, RejPos, BielSpr. subst bywały (189), bywali (2); bywały : bywali BielKron (17 : 1), BielSpr (6 : 1). ◊ fut 2 sg m będziesz bywåł (1). ◊ 3 pl m pers bywać będą (1). subst będą bywać (1). ◊ imp 2 sg bywåj (21). ◊ 3 sg niech(aj) bywå (4). ◊ 1 pl bywajmy (1) KochFr, niechaj bywåmy (1) BibRadz. ◊ 2 pl bywåjcie (6). ◊ 3 pl niech(aj) bywają (11). ◊ con 1 sg f -bych bywała (1). ◊ 2 sg f by bywała (1). ◊ 3 sg m by, niechby, bodaj bywåł (25). f by, niechajby bywała (10). n by, bodaj bywało (16). ◊ 3 pl m pers by, bodaj bywali (30). subst by bywały (29). ◊ con praet 3 pl m pers by byli bywali (1) GórnRozm. ◊ part praes act bywając (12).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (XVIII) – XVIII w.

Znaczenia
I. Samodzielny czasownik wielokrotny ‘być niekiedy, od czasu do czasu, często, zazwyczaj’ (2281):
1. Istnieć, żyć, występować, panować; esse Mącz (737) : PatKaz I 16v; PatKaz III 118v, 125, 139; FalZioł III 11a, V 29v, 52, 52v, 103; GlabGad A2v, B7, E6v, K5v, L2 (10); MiechGlab 51; KłosAlg A2; LibLeg 9/54, 10/94; A wiele kroć dom zeſzły w ktorem iuż żadna nádzieiá o potomku niebywa on vczyni obfituiąci RejPs 168, 167, 196v; RejJóz H8; SeklKat M4; RejKup i5; Bywały ną on czas iako i dźiś miedziané pięniądze MurzNT 41 marg, 86; KromRozm III B7, K7; Diar 23, 41 [2 r.], 67; LubPs A3, ee6v; GroicPorz p2v, p3, ll2; KrowObr 10, 12v, 94, 197v; Wſzák bywáią odpuſty od męki od winy. RejWiz 159v, 7, 19v, 37v, 40, 70v (14); Leop Ez 1/28; UstPraw A4v; Iż w tych domiech doſtátek záwżdy przed tym bywał RejZwierz 66, 48, 71, 83, 111; BibRadz I 276 marg, 118 marg; OrzRozm B4v, C2v, F4, P4v; BielKron 101, 108, 247, 270, 296v (7); KwiatKsiąż C, O2v; Mącz 40d, 235b; SienLek 77v; RejAp 172; Bywa y w tym trefność/ kiedi ktho w rozmowie przycżynę iákiey rzecży iną zmyſli/ niżli ieſt GórnDworz Q3, D2v, D4v, P6, X6v, Ee4; RejPos 5v, 170v, 177v, 234v, 312v (8); BiałKat 311; BielSat G, G4v, N2v; HistLan A3, F4v; KuczbKat 195; Y bywáli tácy ludzie y zá ſthárych wiekow/ iáko on ſproſny Nero/ [...] co ſobie zá krotofilę kreẃ ludzką rozlewáli. RejZwierc 77v, 19, 60, 89, 132v, 171 (16); bo wielki ſtrách bywa w ten cżás kiedy ſie woyſká pothykáią BielSpr 6, 9v, 27, 30v, 31, 50v [2 r.] (20); gdyż tám tylko Wikárius bywa/ gdźie ſámego Páná y Princypałá niemáſz. WujJudConf 124v; BudBib 1.Par 27/4, 12, Eccli 20/9, Dan 13/27; Strum Ev, Q2; BiałKaz L3; BudNT b4v; ono ná cżás poważne y do cżáſu trwáiące zwierzchowne ſzábátu poſtánowienie/ odrzucał: iáko to/ w ktorym bywáłá omyłká CzechRozm 72, 103v, 186, 252; ModrzBaz 6 [2 r.], 15v, [16]v, 22, 24 (22); Oczko A3; KochPs 106; ZapKościer 1581/22v; CzechEp 12 marg, 368; ReszList 168; WerGośc 235; BielSen 13, 18; BielSjem 23; BielRozm 10; a bywa wielekroć tego/ dla zdrowia Rzeczypoſp: potrżebá GórnRozm M4, G4v; GostGosp 110,124, 130, 136; Phil H2, H3; RybGęśli A2v; WujNT Luc 15/10, Act 19/38; SarnStat 44, 143, 233, 436, 481, 530; PowodPr 36, 55, 59, CzahTr C; SkarKazSej 661b; KlonWor 65.

bywać na kogo = nawiedzać kogo, przypadać, przychodzić na kogo (3): FalZioł V 43; Iáko máią Pogáni ſwe dáry od Bogá: Iáko ná chrześćiány cżęſto bywa trwogá. BielSen 5; GórnRozm G4.

bywać na co, do czego, ku czemu = być przeznaczonym na co (2 : 1 : 1): RejAp 132; Segewolt ná źiemſkie marſzalſtwo weſpołek z Lewburkiem/ Mittaw/ Georgenburgem/ y Schoen Zamkámi bywał KwiatOpis B4v; ModrzBaz 71; GostGosp 56.

bywać nad kim (1), nad czym (1) = ogarniać kogo, rozciągać się nad kim (2): RejAp 106; łáſká Boża nád tákowym bywa/ Y też błogoſłáwieńſtwo z ſzcżęśćiem odpocżywa. KołakSzczęśl C4.

W połączeniu z zaimkiem pytajno-względnym i bezokolicznikiem = istnieje to, co trzeba by (1): Abowiem od tych chwaſtow nie bywa co chowáć. RejZwierz 100v.

W charakterystycznych połączeniach: bywać czasem (7), często (4), częstokroć (2), niegdy, niekiedy, pospolicie (10), rad (2), wielokroć (2), zawżdy (12).

Przysłowia: Ale tám rzadko bywa pan Gdzie rządzi/ czuha dołoman RejRozpr Iv.

Nie kożdemu dowierzaymy. Bywać poſtáwá pokorna/ Ale pod nią myſl niewierna. BierEz P3.

Iż záwżdy bywa przed zelżeniem pychá/ á przed vpadkiem powyſzſzenie myſli cżłowiecżey. RejPos 13v.

A stakyem tam yakys ſam ſyadż Bo wiecz bywa dobra radą Rownemu zrownem bieſyadą RejKup cc8.

Ták wielka bywa cżáſem rozmáitość y rozność ták w rzecżach iáko y w cżáśiech/ iż nie dźiw/ że o nich ták wiele cżáſem bywa rozumow (iáko ieſt w przypowieśći) ile głow. ModrzBaz 65.

Gdyż iáko żywo nigdy thám rządu nie bywa/ Gdzye ſie więc wiele pánow do cżego ozywa. RejWiz 114; KlonKr A4.

A zaż nie wiesz, iż w sytości Bywa dosyć mierzioności BierRozm 7.

Gdzie nie bywa dobra wyara Zbladzy [lege: zbłądzi] y wrozumie miara. RejKup e5v.

Frazy: »co ich (a. ktorej, jako) nie bywało, jaki (a. ktory) nie bywał« = niesłychany, niezwykły; niesłychanie (3 : 2): Lecż s tych ſuchych [jazów] ſzelągi/ bárzo wytrząſáią. Ná onych dziwnych mytach/ co ich nie bywáło RejZwierz 112; y vpádło ich [szarańczy] ná wſze ſtrony Egiptſkie thák wiele/ iáko nigdy przed tim nie bywáło áni będźie ná potym. BibRadz Ex 10/14; bo ten napierwey przynioſł strách/ iáki przed tym niebywał w Kreśćiáńſtwie BielKron 241v, 135v; PaxLiz Bv.

»(jako) obyczaj, zwyczaj bywa(ł)« [szyk zmienny] (9 : 3): RejWiz 94v; Ceſtyo Hetman Syriyſki miał woyſko dzyeſiąte w Syryey/ iáko v Rzymian obycżay bywał BielKron 146v, 9v, 19, 51, 65v, 75v (8); WujJudConf 140v; ModrzBaz 119; SarnStat 1264.

»(w)zmi(a)nka [o czym, czego] bywa« [szyk zmienny] (4): BielKron 132; GrzepGeom N; KuczbKat 70; iż o thym częſta wzmianká bywa/ który czás w rok tym rzeczam nalepſzy Oczko 29.

Zwroty: iron. »bywać w personach« (1): ábowiem ták ſię ten Bog obrotny odmienia/ iż niekiedy bywa w Perſonách/ poniekąd záſię Perſony w nim) GrzegRóżn I2.

»na świecie bywać« (2): W on cżás gdy ieſzcże Moiżeſz tu ná ſwiecie bywał. RejWiz 159v, 143.

Szereg: »być i bywać« [szyk 3 : 3] (6): KromRozm III A5v; BibRadz Ex 10/14; A co ludzi złych záwżdy ieſth y bywa ná ſkaránie thákież złych/ iáko to iuż y ſámi wiemy RejAp 132; RejPos 166v, 294; RejZwierc 40.
W przen (1):
Zwrot: »bywać w uściech« = być mówionym, powtarzanym (1): Tákież też gdy ktho vmie wyrwáć s kſiąg co tákiego/ co v ludzi cżęſto bywa w vſciech/ á ná ſwoy młyn obroćić. GórnDworz Q2.
a. Władać, panować, rządzić (o władcach i dostojnikach) (4): gdy przez niemáły cżás/ dwáy Papieżowie bywáli/ ná rożnych mieyſcách mieſzkáiąc NiemObr 178.

bywać przed kim (2): A ſthądże mu [Aleksandrowi Wielkiemu] oná iego wielka dzielność y ćwicżenie przychodziło/ cżytáiąc ſpráwy onych wielkich krolow y mocarzow co też przed nim bywáli. RejZwierc 13; CzechRozm 169.

bywać na czym (1): iáko nákoniec y niewiáſty ná tych [papieskich] ſtolcoch bywáły RejAp 165v.

b. Powstawać, pochodzić, rozwijać się, rosnąć, rodzić się, pojawiać się, tworzyć się, być wyrabianym, (o człowieku:) wywodzić się; wynikać, wypływać (442): BierEz H4; Oleiek Fijołkowy bywa/ Gdy vwarzyſz Fijołki w oliwie FalZioł I 149d; Fijołki bywaią ondzie marcza/ á kwiat Grzybieniowy aż mieſiąca ſirpnia FalZioł II 16c, I 28c, [1152]d, III 34d, IV 13b, 30b; GlabGad C5; RejWiz 113v; Leop Iac 3/1; iż inſzey tu wody nie máſz ku pićiu iedno tá w liſtkoch/ y to iedno ráno bywa. BielKron 447v, 430v; KwiatKsiąż Iv; bo biały róg rad ſchnie/ á ták bywa miáłkie kopyto. SienLek 186; cóż wodá/ iedno wodá? przyſtępuie ſłowo bożé do żywiołu/ y bywa świątość. BiałKat 238v; RejZwierc 225; ModrzBaz 56, 130; GrabowSet I3v.

bywać dla [= z powodu] czego (7), dla kogo (1) : GlabGad B4v, B5 [2 r.], C3v, C8v, D2v, D3; Item iż dla chłopów/ którzy właſnych domów nie máią/ á ná tegodnie ſłużyć y zapłáty ná tydźiéń mieć zwykli/ bywa niedoſtátek ſług we Wśiách y w Folwárcéch SarnStat 919.

bywać od czego (1): gdy tym prochem Litargiriowym będziesz nacierał pazuchy, á nawięczey tym kthore bywa od złota Litargirium FalZioł III 37d.

bywać z czego (76), stąd (13), skąd (4): BierEz Gv, N2v; PatKaz III 119; Maſz wiedzieć iſz Opium bywa z ſoku cżarnego maku zamorſkigo. FalZioł I 104a, III 22c, IV 48d, 58b, V 17b, 118 (18); GlabGad A8v, H8; March3 V8; RejJóz C6; KromRozm II r4v; KromRozm III Q4; Diar 37; GroicPorz kv, hh2, ii3v; RejWiz 23v, 41v, 188v; Leop 4. Esdr 8/2; Stąd [z Rusi] bywáli Hetmáni/ bywáły Kſiążętá RejZwierz 81v; BibRadz Luc 13/19; OrzRozm B4v; BielKron 443, 448v; GrzegRóżn L2v; Mącz 2c, 3c, 133c, 259b; Latwie bywa z wody wiátr/ bo wilgotné ſą oboie OrzQuin P2, P2; SarnUzn G8v; SienLek 6, Y; GórnDworz K8, S3v, Y3v, L12; RejPos 280v; BielSat G4v; KuczbKat 165, 180; RejZwierc [782], 225, 225v, 249; BielSpr 28v, 66; RejPosWstaw [1433], [1434]v; BudBib Iob 37/13, 356v marg, Is 29/13; iáko z cżarney y białey fárby bywa ſzára/ á z cżarney á cżerwoney dzika CzechRozm 23; Bo á cżegoż ſię inſzego náucżyć mogą dźieći od ſtárſzych morderzow/ iedno morderſtwá? Ztądżeć to bywa/ iż Bogá ná ſię mamy rozgniewánego. ModrzBaz 144, 135v; Oczko 13v, 18; CzechEp 102; KochJez B4v; BielSen 18; GórnRozm L2v, M; bo też doświadcżenie vcży/ z tego bywáć cżęſte ſzkody. GostGosp 22, 132; Phil Q4; GrabowSet D3v [2 r.]; LatHar ++7, 202; SarnStat 44, 519, 812, 926. Cf Fraza.

bywać przez co (4), przez kogo (1): PatKaz III 138v; GlabGad I8; KromRozm III B6v; Abowiem ſnadź przes ty [przekupnie] naywięcey drogoſć bywa GroicPorz b3v; StryjKron 250.

Przysłowia: A z błotá puſzki bywáią/ W ktorych też złoto chowáią. BierEz Gv.

á zá Sedycyámi vpadek idzie/ z máłey bowiem iſkry wielki płomień bywa. Phil Q4.

Kędy káka tám bywa gnoy/ á gdźie ſyuſka tam bywa zroy. March1 A3v.

nigdy pokoy trwáć długo niemoże/ bo s pokoiá niepokoy bywa/ á z niepokoiá pokoy BielSpr 28v.

Bo wieſz ſwowolnego pysku Bywaią więcz guży w żysku. RejJóz C6.

Wcżás gdy kto może zábiegay przygodzie/ Máły to rozum co bywa po ſzkodzie. RejZwierc 230.

bo przez dobrą woynę pokoy bywa StryjKron 250.

Fraza: »nie bywa [z czego] nic« [szyk zmienny ] (3): OrzRozm C3; KochFr 72; Co od iutrá do iutrá bywa odłożono/ Nie bywa więc z tego nic. GosłCast 68.
α. O chorobach; objawach chorobowych i czynnościach fizjologicznych (303): Iteż zimno wielkie ktore w zimniczach bywa oddala gdi tym oleykiem grzbiet namażeſz. FalZioł I 35b; Takież kroſty v dzieci ktore bywaią w vſciech na podniebieniu tym namazuy. FalZioł III 20d; ale gdi młodzi barani tak poſpolicie buyni ſą/ tedy rad bywa mor na owcze tego roku FalZioł IV 3a; Też ołowianey barwy vrina bywa w biegunkach długich/ y też w ciecżeniu Emoroid FalZioł V [2]v; Lekarzſtwo na wrzod ktori bywa w zadku/ zową gi po łacinie Ficus. FalZioł V 107v, III 24c [2 r.], IV 57a, 59c, V 99, 107 (164); Tu maſz wiedzieć iż wſzitkie ty boleſci khtore [!] w ſtawiech y też przy ſtawiech bywaią z zaſtanowienia flegmy pochodzą GlabGad C2, I2, C3, G3c, K6 [2 r.], K6v [4 r.]; BielKron 430; Pot/ czuchnienie/ yákie bywa pod pachámi/ párkot. Mącz 499b, 85a, 106b, 120b; ábowiem też w ten czás dárćie wżywoćie bywa SienLek 100, 15v, 17v, 19, 25v, 26v (20); RejPos 261; Oczko 14, 17, 32, 33; GostGosp 108.

bywać dla [= z powodu] czego (11): Lekarzſtwa na oprzenie/ ktore bywa około łonka v dziecięcia: dla moczu właſnego. FalZioł V 44, I 95c, 140d, III 27d, 42a, V 17c (10); GlabGad K2v.

bywać od czego (10): y też na tę ranę ktora bywa od pſa wſciekłego ieſt [popiół z pokrzyw] barzo dobry FalZioł I 152b, I 77c, 120a, 144c, II 9c, 10c, III 13c, V 85v; SienLek 25v, 60v.

bywać z czego (72), stąd (3), skąd (2): Też to ziele ſtłucżone s ſmalczem albo lepiey s ſadłem vieprzowem, ieſt dobre na zimne wrzedzienicze ktore bywaią zmelankolijey albo s flegmy FalZioł I 12d; á oczukrowawſży to piy dla zaziębionego żołądka y inſzich wnętrznoſci kthore bywa z zimney á wietrzney przycżyny FalZioł I 99b, I 117c, III 12c, 33b, V 89, 110 (63); GlabGad B3v, C2, C6v, Gv, G2 [2 r.] (10); BielKron 15v; Márzec rodźi zbytnie wilkośći/ S tąd bywáią ćięſzkie boleśći SienLek 43, 13, 30.

β. Stawać się kim, czym, przekształcać się w kogo [kto z kogo] (3): RejZwierz 63, 77; bo z dzieſiątniká bywa rotmiſtrz/ s ſláchćicá kſiążę/ s kſiędzá biſkup/ á z vcżniá miſtrz GórnDworz Kk4v; RejPos 56; ModrzBazStryj ¶ 2v; GórnRozm I; ActReg 24; bo z Klucżniká narządnieyſzy Vrzędnik bywa záwżdy. GostGosp 58.
c. W strukturze: co bywa komu, u kogo = ktoś miewa coś [w tym: komu (26), u kogo (7)] (33): SZcżkawka bywa dzieciom z wielkiego iedzenia/ albo też cżaſem z nieiedzenia wielkiego/ á z cżcżego żołądka. FalZioł V 42, I 14c, 151c, V 17d, 42, 43; Cżemu v niewiaſti tilko dwa cice gdiż v inſzich zwierząt bywa więcey. GlabGad D6v, A7v [2 r.], A8, B3v, C7v, D5 (8); March3 V8v; LibMal 1544/86; KromRozm III D5; tylko co ſie ktoremu przez ſen vkazáło wierzyli/ zowąc to obiáwienie Boſkie przez ángiołá/ iáko w ſtárym zakonie bywáło Prorokom BielKron 205; Mącz 464b; SienLek 60 [2 r.], 121v, 135, 182, 183 (7); RejAp 184v; BudBib Eccli 20/9; Strum N2; BudNT D7v marg; Oczko 38; GostGosp 24; Y co zá kres pobożnym oblubieńcom bywa SapEpit [B2v].
2. Dziać się, zdarzać się, odbywać się, przebiegać; trwać, upływać; następować, nastawać (o zdarzeniach i stosunkach czasowych); assolere, fieri Mącz, Cn; amare (fieri), saepe esse, solere Cn (897): Item napyerwey ma bywacz Na kaſzdy rok szeym na szwyatho swyathey a nyeroſdzyelney troycze MetrKor 34/133v, 134 [2 r.], 40/821; BierEz F, K3, Nv, N4v; OpecŻyw [27v], 191v; a wſſytko co bywało to ſye wſſytko dzýało przezeń [przez Józefa] HistJóz A3v; FalZioł IV 48d [2 r.], V 17c, d [2 r.], 21b, 29 [2 r.], 35 (15); BielŻywGlab nlb 13; GlabGad A7 [4 r.], D [2 r.], Fv [2 r.], F6v (22); MiechGlab nlb 6 [2 r.], nlb 9 [2 r.], 42, 63; KłosAlg A3v; WróbŻołt C5v, ii2v; LibLeg 6/117 [3 r,], 118v, 10/70, 96 [2 r.], 11/26; ComCrac 12v; RejRozpr A2v; SeklWyzn f2; Boć dzywne tu na ſwiecie bywaią przygody RejJóz M4v, E7; SeklKat K, L3v, V4 [4 r.], V4v; RejKup c8, m6v; MurzNT 33v; KromRozm III A5v, K3, P2v; Diar 28, 66 [2 r.]; DiarDop 113; GliczKsiąż F3; LubPs Pv, R5v; GroicPorz f2v, f3, iv [2 r.], k [2 r.], k2 (27); KrowObr 66 [2 r.], 72v, 73, 120v, 187v (8); RejWiz 10v, 43v, 45, 60v, 77 (9); Leop Gen 30/41, Num 6/17, Prov 14/23, Eccli 27/23, 35/7, Act 12/5, Rom 10/10; LeszczRzecz A3v; RejZwierz 81v; BibRadz I 53v marg, 138v marg, 2.Reg 13/12, 3.Reg 15/7, Mar 4/11 (9); OrzRozm H2v, I4, L3, V; Weſela álbo ſluby áby iáwnie bywáły BielKron 171v; wſzákże wielkie przemiennośći á cżęſte w tych tám kroleſtwách w Azyey bywáli BielKron 268, 99v, 118v, 144v, 146, 148 (31); GrzegRóżn 14; KwiatKsiąż I4, L3v; Mącz 61b, 61d, 91b, 103b, 107a (21); OrzQuin Dv, K4v, M4v, N2v, V3; Prot B4v, D2; bo częſtokroć to Kroleſtwo iákim nieſzcześćim bywa przegábano/ gdy záćmienie ſłoneczne bywa w Ráku známieniu niebieskim. LeovPrzep B, B, D3v [2 r.], E4; RejAp 34v, 82, 112v, 157v, 185v; GórnDworz D4v, E2v [3 r.], o4v, S6; GrzepGeom K2v; RejPos 112, 135v, 300v; Gdyż od przełożónégo náſzégo bywáią dźięki pánu Bogu BiałKat 273v, 266, 383v; KuczbKat 100, 190; RejZwierc 55, 101v, 165, 210, 234 (12); BielSpr 6v, 19v, 51v, 75; Mſze w pirwſzim koſćiele bywały. WujJud 226v marg, 17, 26v, 127v, 169, 227 [2 r.] (11); WujJudConf 127v, 227 [2 r.], 227v; RejPosRozpr c3; RejPosWstaw [212]v; BudBib Is 29/15, Ier 25/3, 3.Esdr 6/23 [24], Bar 5/43[6/44]; Strum L2, o3; BudNT Matth 13/21, l.Cor 11/16[18], Hebr 7/8[18], l.Petr 4/12, 2.Petr 1/20 (7); bo w ten dzień Swięty zwykłá bywáć Koronácia StryjWjaz C4v; CzechRozm 77, 112v, 122v, 195; Vſtáwicżne przed tem miedzy Pruſy y Polaki woyny bywáły. ModrzBaz 105v, 3v, 19, 36, 46v, 55 (23); Oczko 9, 11v, 13, 30 [2 r.]; StryjKron 16; CzechEp 94, 162, [380], [406]; NiemObr 22, 32, 66, 149; ReszList 164; WerKaz 303; BielSjem 8, 19, 25; KochSob 56; ArtKanc D18; BielRozm 8; GórnRozm A3v, A4, D2, D2v, D4 (13); ActReg 3v, 31, 59, 70, 125 (8); Sedentarius ‒ Pracza ktorą bywa ſiedzacz. Calep 962a, 432a; GostGosp 14, 108; GrabowSet K2v; LatHar 12, 123, 198, 285, 663; KołakCath C3; RybGęśli D3; Bo inſze chwały Boże y nabożeńſtwá procz ofiáry/ mogły bywáć ná inſzych mieyſcách. WujNT 318, Matth 16/2, s. 72, Mar 4/11, s. 208, 243 (23); JanNKar A3, B3v; Ná wśiách áby Targi nie bywáły. SarnStat 947 marg, 98, 429, 516, 534 [2 r.], 768 (110); KlonKr A4v; PowodPr 40, 43, 51, 76; VotSzl C3v; CiekPotr 72; GosłCast 35; SkarKazSej 694b; KlonWor ded **3, 80; ZbylPrzyg B2v.

(nie) bywać bez (a. oprocz, przez) czego = (nie) obywać się bez czego (19): BielŻyw 140; KromRozm I I2; GroicPorz z3; Kanon Mnieyſzy bes ktorego żadna Mſza niebywa. KrowObr 169v, 178, 188, [250]; BibRadz I 161 marg, Is 1 arg; BudNT Hebr 9/19[22]; CzechRozm 116, 92v; Oczko 30v; ReszList 148; ArtKanc I20v; WujNT Hebr 9/22; SarnStat 1300; Bo opilſtwo bez zwády y guzow rzadko bywa. PowodPr 72, 48.

bywać u kogo (20): Leop Esth 9/4; bo w ten cżás v nich bywáły godowánia wielkie. BielKron 71 v, 129v, 420; KwiatKsiąż Pv; Mącz 38d, 481c, 499c; BielSpr 25, 54; Strum Q4v; CzechRozm 26v; ModrzBaz 18v, 55, 96v, 111v, 119 [2 r.]; SkarJedn 265 marg; JanNKar D2v.

bywać komu (2): bywa to chorému/ Gdy mu zdrowie przypomniſz popráwia ſie iemu. GosłCast 47. Cf »nie bywa nic«.

bywać po czym (23): GlabGad K3, K8v; RejJóz O; Kedy wiecz długy nieſpor bił Co wiecz poſcze Pomſy bywą [lege: co więc poście po mszy bywa] RejKup cc5v; BielKom G2v; GroicPorz k2; RejWiz 116; Leop Prov 14/13; RejZwierz 3; BielKron 129, 129v, 368v, 400v, 462; Mącz 345a; RejPos 108v; KuczbKat 145; RejZwierc 72, 162v; GórnRozm B3v [2 r.]; LatHar 252; SarnStat 829. Cf Przysłowia.

Ze zdaniem podmiotowym [w tym z zapowiednikami: to (64), tak (19); iż (68), że (21), inne wskaźniki (4)] (93): BielŻyw 119; wſzakoż wzdi to bywa iż cżaſem pan Bog obiawia nie czo ocżym cżłowiek pirwey myſlił. GlabGad L4; LibLeg 7/11; RejRozm 395; RejKup e3v, n3v; HistAl C5v; KromRozm I Lv; KromRozm II q4; GliczKsiąż G4v, O3v, Qv; KrowObr 226v; RejWiz 64v, 146; Leop Eccle 4/14; BielKron 212, 213, 337v; KwiatKsiąż C2; Prot A3v; SarnUzn D5, H4v; RejAp 43v, 106v, 187; GórnDworz C4, C6v, Dv, D5, E8v (9); Iákoż tho záwżdy bywáło/ iż Pan wyſluchawał prośby á głſyo [!] [lege: głosy] wiernych ſwoich. RejPos 193v, 25, 37, 172v, 306v, 347; KuczbKat 220, 225; RejZwierc 24, 160y, 165; BielSpr 25, 27; Strum E2, K4, M; CzechRozm 216v; KarnNap A2v; Bo ták iákmiarz bywa/ że drogość zboża cżyni też wſzytkich inſzych rzecży drogość. ModrzBaz 33v, 6, 8v, 12, 18v, 28v (20); Oczko 21v, 28v; NiemObr 36; ReszPrz 62; ReszList 165; PudłFr 76; GórnRozm Dv, D2, E4v; KochWr 34; ActReg 139; GostGosp 106, 124; SarnStat 542, 582, 929; PowodPr 84; CiekPotr 70; GosłCast 35, 50.

Ze zdaniem okolicznikowym czasu [w tym z zapowiednikami: wtenczas (3), natenczas (1); gdy (20), kiedy (7), kędy (1)] (28): WróbŻołt ii2v; RejJóz Mv; RejRozm 397; MurzHist K3; BielKom G3v; GroicPorz m3v, v4; BielKron 412, 428; Contestari litem, Wdác ſie we przę/ [...] co w ten czás bywa gdy powodna ſtroná żáłobę przed ſądem kłádzie á zaś pozwána ſtroná ná to odpowiedź dawa Mącz 452c, 9b, 41d; OrzQuin S4v; GórnDworz E8v, T6; RejPos 92, 350v; KuczbKat 125; Gdy ſie kręcą tám y ſam/ iáko to więc bywá/ Kiedy iáką przygodę/ kto więc ná ſię miewa. HistHel C2v; Strum P2v; CzechRozm 219; SkarJedn 305; GórnTroas 50; OstrEpit A2; LatHar 118; SarnStat 908, 1149, 1270.

Ze zdaniem połączonym luźno (zdanie podrzędne o funkcji zbliżonej do podmiotowego; o charakterze przytoczenia) (34): RejJóz C5, C6; RejKup g3, k6; Takci bywá/ kto zdrowy ieſt łacno niemocnémv radę dawá MurzHist P3; RejWiz 35v, 141v, 188v; BielKron 355; SienLek 12v; á poſpolicie tho więc bywa w rozmowach náſzych: Oy być Bog miał o wſzytko káráć iużćiby dawno ſwiát ſpuſtoſzył. RejAp 31, 157v; A dobry pan rozgniewawſzy ſie/ iáko więc bywa/ kto met weźmie/ wziął ſwego krolá w rękę GórnDworz P6; RejPos 298, 322v; GrzegŚm 62; Cżęſto ktoby był ſłuchał ſnadź bywáło tego/ Aboć dyabeł wziąć nie chce dziádá przemierzłego. HistLan B4; RejZwierc 65v; BielSpr 58; BudBib Num 10/35, 1.Reg 18/30, 4.Reg 12/10; Strum I3, R2v; PaprPan Dd2; bo to poſpolićie bywa/ iákiego kto ſercá ieſt przeciwko drugiemu/ tákiego też onego rozumie być przećiwko ſobie. ModrzBaz 20, 47v; SkarŻyw 201, 212; PudłFr 37; GórnRozm H4v; KochPij C4v; GosłCast 47; PudłDydo A4.

W charakterystycznych połączeniach: bywać czasem (8), często (15), częstokroć (8), niegdy (3), pospolicie (66), rado (2), zawżdy (zawsze) (33).

Przysłowia: Zadne chwalenie bez podezrzenia łże niebywa. BielŻyw 140.

Bo więc tám ſie napyękniey poleruie cnotá/ Gdzye bywa około niey nawięcey kłopotá. RejWiz 60.

Co dziś iednemu to potym drugiemu bywa BielKron 129v.

Pátrząc ná ſwiát pomni ná to/ Iż nie záwżdy bywa láto. RejZwierc 236v.

Azaſz niewieſz iż przychodzi ná to, Bywſzy źimá bywa potym láto BielKom G2v.

Iż bywáią rádośći po przeſzłym kłopocie. RejWiz 116; poſpolićie po nieſzcżęśćiu ſzcżęśćie bywa BielKron 400v, 129, 368v; RejPos 108v [ogółem 5 r.].

Gdźie ſą niewiáſty/ tám bywa ſwárzenie. March1 A3 [idem] March3 T8v.

By nie bywáły ná ſwiecie przygody/ Mogłby gi názwáć weſołemi gody. RejZwierc 229v.

Bo więcz rada przygoda bywa po przygodzie RejJóz O.

thákże theż po pyſze bywa poſpolicie wzgárdzenie RejZwierc 72.

Gdźye ſą ſpráwy/ tám bywa ſluchánie March1 A3 [idem] March3 T8v.

w Rzeczypoſpolitey po wielkiey Wolnośći bywa wielka niewola GórnRozm B3v.

Frazy: bibl. »co (a. ktory) bywa pod słońcem, pod niebiosy« [szyk zmienny] (2 : 1): BielKron 81; Y vdałem ſię ſercem moiem ſzukáć y dowiádować ſię o mądrośći/ o wſzytkim co bywa pod niebioſy [quod factum est sub caelo]. BudBib Eccle 1/13; Wſzytko to wypátrzyłem podawſzy ſerce moie do wſzelákiego vczynku/ ktory bywa pod słońcem [quod fit sub sole]. BudBib Eccle 8/9.

»czego (a. to) przedtym (nigdy) nie bywało« (3): LibLeg 11/170v; Tá [Minerwa] napirwey wymyſliłá żonom prząść kądzyel y płotno tkáć/ oley bić/ piſzcżałki/ y ſpráwę wſzytkę ku walce/ cżego przed tym nie bywáło BielKron 23; ActReg 130.

»(nie) bywał(y) czas(y)« [szyk zmienny] (9): RejPs 181v; KwiatKsiąż G; GórnDworz L3v; Nie bywáły tu pierwey takie czáſy głodne BielSat B4v [idem BielRozm ]; ModrzBaz 17; KochEpit A2; PudłFr 75; BielRozm 15; CzahTr C.

»bywa tego (a. czego) dosyć, wiele itp.« = zdarza się to często [szyk zmienny] (17): RejKup e3; BielKron 33, 260v; RejPos 172v, 306v, 347; RejZwierc 98v, 126v; Y bywa tego doſyć/ że ná wielkiéy mokrádli Stáwy buduią/ kędy o źiemię ku brániu ná Groblą trudno Strum E2, K4, P2v, Q4v, R2v; Oczko 21v; ActReg 139; Bywa tego śiłá Ze ſzukaſz tego co więc w ręku trzymaſz CiekPotr 70; GosłCast 35.

»bywa gadka, rozmowa, mowa, rzecz« [szyk zmienny ] (6 : 5 : 4 : 2): LubPs bb4v marg; Rowna poprzecznych Linia ieſt/ gdy perſony o ktorych bywa gadká ná rownym ſtopniu ſą od ſpolnego Pniá GroicPorz ff3, aa3, ee2, ffv; Leop Esth 9/4; BibRadz Eccli 38/37[38]; SienLek 42v; Bywałá też tám rozmowa o krolách krześćiáńſkich? HistRzym 79v, 73, 79v; RejPosWstaw [212]v; BudBib; c3 CzechRozm 26v, 160v; ModrzBaz 76v; WujNT 624 marg.

»jaki(e) (a. ktore) nigdy (przedtym) nie bywał(y)« = niebywały (3): Rzekł cudá ſie tám sſtáły/ Ktore nigdy nie bywáły. BierEz A3v; BielKron 29v; RejZwierc 259v.

»jako(ż) (to, owo, tego) (pospolicie, często, wiele itp.) bywa« (73): FalZioł IV 37b; GlabGad B5, F6v; Ku ktoremu [łupieżcy] (iakoż to poſpolicie miedzi thakimi bywa) naſzło ſie niemało łotrow á Reytarow MiechGlab 65; WróbŻołt ii2v; KromRozm I Lv; LibMal 1551/163v; MurzHist K3; GliczKsiąż D3, P3; nie mogli ſie iednoſtáynie zgodzić ná iednego [pana] wſzytcy (iáko to więc bywa.) BielKron 342v, 222, 244v, 336, 337v, 339v, 412, 428; GrzegRóżn F4; Mącz 9b, 31c, 41d, 121b, 481c; OrzQuin M3v; RejAp 75v, 95v; GórnDworz C6v, P6, T2; RejPos 19, 225, 227, 306v, 322v, 347; RejZwierc 51v, 98, 126v, 165; BielSpr 5, 62v; WujJud 103v; BudBib Iob 37/5; HistHel C2v; Strum I3, P2v, Q4v, R2v; ModrzBaz 3v, 31, 39v, 40v, 47, 66, 85v; SkarJedn 305; SkarŻyw 212, 520; StryjKron 290, 567; CzechEp 89; PudłFr 49; GórnRozm H4v; KochWr 34; ActReg 158; GostGosp 100; LatHar 127; SarnStat 651, 1270; PowodPr 19; KlonWor 22; PudłDydo A4.

»jako (to) pirwej, przedtym, z staradawna itp. bywało« (29): LibLeg 6/157; BibRadz Iudith 8/12; Mącz 116a; SienLek 18v; RejAp 107, 115v; RejPos 147, 193v, 274v, 281, 304v, 350v; HistLan F; RejZwierc 98v; CzechRozm 78v; ModrzBaz 95v; CzechEp 5; NiemObr 17; KochPij C4; ROki Ziemſkié Ráwſkié w Ráwſkiéy źiemi máią bydź ſądzoné [...] iáko z ſtárádawná przedtym bywáło/ ná káżdy rok. SarnStat 743, 437, 566, 721, 722, 726 (9); PowodPr 2.

»nie bywa [komu] nic« = nie szkodzi na zdrowie (1): niektorzy w záchfyceniu powietrza wſzytko ćiáło [tym olejem] máżą/ á niebywa im nic. SienLek 126.

»bo tak to z tym bywa« (2): Lękł ſie on zacny cżłowiek/ bo ták to s tym bywa/ Iáko kmiotek zá pługiem gdy ſkarb wyorywa. RejWiz 20v, 39.

Szeregi: »bywać i być« (3): WujJudConf 129; Acżći bywáły y ſą ièſzcże roſterki y ſwary w Koſciele/ ále ie nam roſkázuie piſmo ſwięte vgáśić RejPosWstaw [1434]; SarnStat 542.
a. O zjawiskach meteorologicznych (24): Wiatr od ſlończa zachodu bywa FalZioł V 55, V 55 [3 r.], 72 [2 r.]; BielŻyw 161; Leop Ez 1/28; Náyduie ſie s piſmá iż przed potopem nigdy deſzcż áni źimá nie bywáłá BielKron 5v, 267, 447, 447v, 450v [2 r.], 457v; Murowána kruktá á zásklepienie/ które lecie człowieká chłodźi kiedy wielka gorącość słoneczna bywa. Mącz 70a; RejZwierc 72; BielSpr 62; BudBib 3.Reg 17/7; CzechRozm 84 [2 r.]; Oczko 7v [2 r.]; Począł [Pan Ostrorog opowiadać] iako niepogody bywały. ActReg 74.
b. Przypadać (o datach i terminach) (21): FalZioł V 59v; MurzNT Mar 15/42; GroicPorz 1; Wielkanoc v nich iákom iuż piſał bywáłá pirwſzego mieſiącá/ to ieſt/ Kwietnia dniá XIIII. BielKron 38v, 92, 93, 111v, 234v, 463; Mącz 102b; RejPos 27v, BudNT F8v marg; ModrzBaz 92v; Oczko 30 [2 r.]; Toż [dni krzyżowe] bywa w dźień S. Márká/ z ſtárodawney S. Grzegorzá Papieżá vſtáwy LatHar 125, 124, 509; WujNT 584; Bo święty Woyćiech teraz po popráwieniu Kalendarzá rániéy bywa dźieśiąćią dni, niż piérwéy kiedy ten Státut piſano. SarnStat 1278, 958.
3. Mieścić się, przebywać, znajdować się, bywać obecnym; bywać od czasu do czasu, uczęszczać, przychodzić (o stosunkach przestrzennych ‒ czasem w kontekstach przenośnych); (ad)esse frequens, frequentare, saepe esse Mącz, Cn, celebrare, habitare, revisere, revisitare, ventitare Cn (527): BierEz Bv, Kv, Q; ZapWar 1522 nr 2219; [Żelazo] rzecż inſzą ktora znim bywa weſpołek zaraża j kąſa FalZioł IV 53b, I 10a [2 r.], 49b, II 8d, III 29a, V [1]v [3 r.] (20); GlabGad F5, G, Gv, H7v; MiechGlab [89] [2 r.]; LibLeg 11/22v, 86, 168; LibMal 1543/69v, 1552/166v; RejRozpr C4v; Wież iaky też ten zyſk miewa Ktori Wnoremberku bywa. RejKup e3v, m2v, cc4v [2 r.], cc5; wnet vłowił Pſtrągá/ Co owo przezeń bywa iáko złota prągá. RejWiz 65v; Ale wſzák wieſz co ćirpi [dusza] kiedy w ciele bywa RejWiz 159v, 5, 27v, 74, 79, 104v (16); Leop Dan 14/20; RejFig Bb6, Dd6v, Ee; WyprKr 97v, 101; BibRadz I 66 marg, Num 4/25, 26, 32, k. 276 marg [2 r.]; tylko z drzewá Kobylenia pocżyniono przez vlice/ przy ktorych ſtraż bywa w nocy BielKron 430, 8, 21, 53, 106, 115 (18); Nucleus acini, Winne yądrko/ które w groniech winnych bywáyą. Mącz 255c, 15a, 46a, 58c, 59d, 64d (14); wynoś ſię co prędzey Z źiemie ludźi ſtátecznych/ niebyway w niey więcey. Prot A4v; SienLek 3, 77v; LeovPrzep E [2 r.]; RejAp 92v, 149v, 196, Dd3v; RejPos 8v, 10v, 174, 288, 298; BielSat B3v; KwiatOpis C3; HistLan A2v; Y gdy go pánowie karáli kiedy w ſkárbie nic nie bywáło/ tedy powiedział RejZwierc 44v, 129v [2 r.], 169v, 222, 243 [2 r.], 271v, Aaa; BielSpr 1v, 14, 17, 21, 52 (9); WujJudConf 51; BudBib Ez 34/12, Eccli 50/3; HistHel C2; Strum F2, G4, K3, O [2 r.]; Iż gdyby Chriſtus cáły miał ſie z chlebá dźiáłáć/ ábo z nim/ w nim/ przy nim/ ábo pod nim bywáć/ ile kroć wiecżerzą iego ſpráwuią CzechRozm 264v; Oczko 3, 23v, 26; SkarŻyw 202; MWilkHist Hv; NiemObr 51; KochFr 21, 36; KochPhaen 4; ReszPrz 67; ReszList 171; BielRozm 12; y częste listy bywaią tam ztąd ActReg 157; Vrzędnik/ kiedy Pan nie bywa/ ná Páńſki przyiazd ma ſobie wolnić cżás robotámi domowemi potrzebnemi GostGosp 10, 28, 56, 70, 96, 116 (10); Phil I; GórnTroas 69; WyprPl Bv; SarnStat 622, 1173; SkarKaz 552 marg; Pan ſam ſiedźi na zádźie á Krzywánſki przed nim/ To táki ćiężar bywa ná tym kotcżym iednym. CzahTr L3; KlonFlis E4, Fv; KlonWor 45.

bywać na co (1): áby [ojciec] ſyná zá młodu ná tho tám myeſce gdzye ich nyemáło ná thę rzecż bywa zádał/ to yeſt/ do ſzkoły álbo kolegium GliczKsiąż L3v.

W charakterystycznych połączeniach: bywać czasem (4), (nie)często (częstokroć) (26), niegdy, osobno, pospolicie, (nie)rad (9), (po)społu (wespołek, w społku) (7), ustawicznie, (6), zawżdy (zawsze) (20).

Przysłowia: Ná grzbiecie ſzalonego záwżdy miotłá bywa BielKom B7.

Częſto pod białym czepcem bywa mol niemały. March1 A3v; Wſſubách roſkoſſnych rad bywa mol ſiłny. March3 Vv.

bibl. ZAwżdy ná dobrym drzewie dobry owoc bywa PaprPan Dd2v.

Myſzy tám nie bywáią/ Gdźie o zbożu nieznáią. CzahTr H4v.

bibl. bo tamo bywaią ocży gdzie miloſtz/ gdzie ſkárb/ tam ſerce. OpecŻyw 158.

Boć nie trzebá ná twarz pátrzyć Ale rozum w mężu bacżyć: Acż perſoná nie pocżćiwa/ Cżęſtokroć rádá [= rozum] pod nią bywa. BierEz E4v.

Krol rzekł/ widaſz wiele/ Iż bywa wielkie ſerce/ y przy máłym ciele. RejZwierz 14v.

Zacnego ſzátá pięknie przyodziewa/ Lecż ieſzcże piękniey gdy w nim cnotá bywa. RejZwierc 222.

Fraza: »(gdzie) nigdy (przedtym), gdzie pirwej nie bywał itp.« [szyk zmienny] (14): ForCnR A2, B2; Wierz mi kotku iz bis pliwal Tam kędis pirwei niebiwal RejRozm 399; LubPs gg4v; RejWiz 177; RejZwierz 31; BielKron 296v, 416, 449; Mącz 158d; RejPos 67v; Y tám ſie był przypłáwił gdzie pirwey nie bywał. RejZwierc [282]; Pewnie że cie tám wſádzi gdzyeś nie bywał nigdy. PaprPan I2v, T3.
Zwroty: »doma, w domiech swych bywać« (1 : 1): Powiedáyą że rzadko domá bywaſz. Mącz 244d; WujNT 194.

»na rowni bywać« = znajdować się na płaszczyźnie (3): FIgur tych co ná równi bywáią/ ieſt początkiem tá co ieſt o trzech ſtronách GrzepGeom D, E, Fv.

»po uszy [w czym] bywać« (1): A ten co tu roſkoſzy ná ſwiecie vżywa/ Tám po śmierći po vſzy záwżdy w piekle bywa. RejWiz 21v.

»bywać na ziemi« = upadać, przewracać się (1): Bo poſpolicie kto ſie poſliźnie rad ſie drugiego łápa/ y obádwá bywáią ná ziemi. RejZwierc 137v.

Szereg: »bywać i być« (1): A co ſię tknie inſzych iż ich záwżdy zdawná wiele w Polſzcże z obcych narodow bywáło/ y ieſt/ ktorzy ſię tu rozrodźili/ y ſą ludźmi zacnymi CzechEp 61.
W przen (3):
Zwroty: »bywać w lesie« = być nieobecnym (1): Gdyż ná ten cżás gdy ſie bić gdzyeś bywacie w leſie. PaprPan B4.

»bywać na placu« = być wspominanym, być tematem (1): Bo widzę coś młodego/ á w tákich więc głowach/ Bywa Venus ná plácu przy káżdych rozmowach. RejWiz 39v.

»przy złocie bywać« ‒ nabrać złotej barwy (1): Pyękny też owo Pſtrążek coś go owo widzyał/ A też ſnadź powiedáią by przy złocie bywał RejWiz 72v.

a. Brać udział, uczestniczyć (czynnie lub biernie) w jakimś wydarzeniu, akcie, ceremonii, procedurze; obracać się w jakimś otoczeniu, środowisku; przestawać, obcować, bywać w bliskim kontakcie z kimś; towarzyszyć komuś lub czemuś; należeć do jakiejś grupy lub organizacji, służyć u kogoś lub gdzieś; inire, versari Mącz (232): RejRozpr F3v; LibMal 1554/193v; GroicPorz d3, hhv; Leop Act 17/17; Bywáło Szwáncárow ku potrzebie ſzecżdzyeſiąt thyſiąc kiedy zgodni byli. BielKron 197v, 107, 261, 425v, 465; OrzQuin T3v; BielSat D3v; RejZwierc 93, [272]; PaprPan M4v; ModrzBaz 37v; BielRozm 29; ActReg 155; Po Scrutinium ſłuſznie idźie Vizia: bo tám świádkowie bywáią przyśięgli, á tu nieprzyśięgli SarnStat 773; Tá temu nieprzywykłá, nigdy nie bywáłá Po Seymách, y po ziázdach CiekPotr 30; CzahTr F4.

bywać około kogo (2), blisko kogo (1): záſię drudzy ſą kthore zową Azápi/ Iáncżárowie/ Oglácy/ Spáchi/ álbo Pretoryani ći nabliżey Ceſarzá bywáią BielKron 247; iż [krolowie] nierádźi ſię dawáią domownikom ábo przyiaćiołom ſwym/ ábo y wſzytkim ktorzi około nich vſtáwicżnie bywáią. ModrzBaz 130, 115.

bywać u kogo (2), u czego (2): BierEz L2; Piſárze źiemſzczy máią przes ſię bywáć v ſądu UstPraw C3; Po wiecżerzy poznawał Alexándrá ieden dworzánin/ ktory niegdy w Mácedoniey bywał v Filipá krolá. BielKron 125; GórnRozm D4v.

bywać między kim (15): RejZwierz A5; OrzRozm D4; BielKron 166v; Tákżec y on Setnik ktory miedzy Sofiſtámi nie bywał/ o Kryſthuſie wvznał GrzegRóżn L3v; OrzQuin V2v; GórnDworz D7; BielSpr 19; WujJudConf 144v; BudBib Eccli 50/5; BudNT b6v; ModrzBaz 90v, 112, 132v; WerGośc 267; y Turcy/ nawiętſze to nabożeńſtwo máią/ iáko ći świádczą co o nich piſzą y miedzy nimi bywáią. SkarKaz 382a.

bywać z kim (36): BielŻyw 18; pan Richfalſki pital tegoſch Cuſzky rzekancz biwaſſ tiſſ ty ſzwoym ſzieſtrzenczem zeliſlawſkim a on othpowiedzial nye. LibMal 1543/68v, 1544/88v, 92; MurzNT Matth 26/69; BielKom F8v; LubPs O; Bo kto z ludźmi nie bywá y ſkądże ćwicżenie/ Albo ma przypáść iákie roſtropne bacżenie. RejWiz 16, 34, 43, 66, 67v, 76v; RejZwierz 80, 88, 90; BielKron 219, 233, 325, 348v, 382v, 392v; RejPos 236v; BudNT Mar 16/10; PaprPan Aa2v, F3v; ModrzBaz 33v; Ia z prziiaćioły chcę poſpołu bywáć KochFr 32; ReszList 169; PaprUp F; LatHar 720; Oná ſzedſzy opowiedźiáłá tym ktorzy z nim bywáli [qui cum eo fuerant]/ ſmutnym y płáczącym. WujNT Mar 16/10, Luc 22/53; SarnStat 615; Wſzędy gdźie było trzebá bywałem tám z twymi/ Ludźmi [...] dobrymi mężnymi. CzahTr I2v, H2v.

bywać na czym (44): ComCrac 15v; bo wszyscy WM dobrze są tego świadomi, że nie wszytka szlachta na sejmikach bywa DiarDop 111; KrowObr 61v; RejWiz 32v, 63v, 75; Leop Num 1/30, 45; UstPraw A2v; RejFig Dd6v; co innego ieſt ten Dworzánin/ ktory ná woynie niebywał OrzRozm R, Rv, T4v; Mącz 343a 359c 501a; OrzQuin B4, D4v, Kv; RejAp 131; GórnDworz Aa6; HistRzym 76v; RejZwierc 151; BielSpr 3v; CzechRozm A4v; ModrzBaz 140v; KochDryas [A3]; miewał wielkie od Páná Bogá y Anielſkie iuſz poćiechy/ gdy Pſałterz mowił/ á ná modlitwie bywał. SkarŻyw 470; StryjKron 160; NiemObr 129; łáſkáwy móy pánie ſąśiedźie: Boże nieday v ćiebie bywáć ná bieśiedźie KochPieś 20; Coż ći ná to rzeką/ [...] ktorzy ná ich kazániach y ceremoniách bywáią WujNT 830, 135, 460 marg, 461, 635, Zzzzz2v; SarnStat 31, 268 [2 r.], 456; SkarKaz 155a. Cf »na czele bywać«, »bywać na posługach«.

bywać przy czym (28), przy kim (16): Iednak pirwey ſie był [Temistokles] Perſkiey mowy naucżył niż przy krolu iął bywać BielŻyw 63; LibLeg 7/9; RejJóz I3; MurzNT 38v; KromRozm III 17v; LibMal 1554/193 [2 r.]; GroicPorz x2v, hhv; KrowObr 226; Cżego ſie tám nápátrzy/ kto bywa przy dworzech. RejWiz 153; BibRadz 3.Reg 12/8; OrzRozm P4v; BielKron 36v; Bábá która przi pániách brzemiennych bywa. Mącz 257c, 59b [2 r.], 257c; bywałeś ty kiedy przy Práwie Niemieckim/ gdy ieden drugiemu imienié przedáiąc/ Sądownie rózgę wzdawa? OrzQuin T3v; SienLek 116v; záwżdy białegłowy bywáły prze vbierániu ich we zbroie GórnDworz Bb6v; Ci co bywáli przy mierzániu/ powiedźieli GrzepGeom M4, K4v, M3; HistRzym 72v; BiałKat 156 [2 r.]; KuczbKat 120; RejZwierc 99v, 222; BielSpr 50v, 70v; ModrzBaz 24, 76, 144v; KochFr 8; LatHar 76, 82; WujNT Aaaaaa2; SarnStat 311, 336, 366, 563, 570.

bywać w czym (64): W tey rádzie nigdy nie byway/ Ani złego radzce wzyway BierEz G, P4v; RejRozpr B2, H3; LibLeg 11/170v; RejKup t4v; MurzNT 174; KromRozm II b; LibMal 1554/190v; A kto ſie kocha w cżytániu/ Bywa z duchem w rozmawániu. BielKom Av; A wſzák to ći widáią co w łowiech bywáią RejWiz 130, 20, 86v, 98v; BibRadz 3.Reg 12/6, Eccli 27/12[13]; OrzRozm G3; iż on [Skanderbeg] ták w wielkich potrzebách bywáiąc/ żadney rány ná ſwym ćiele niemiał BielKron 258v; ktory bywáiąc w wielkich poſelſtwách wiedział ſpoſob Turecki BielKron 311, 68, 73v, 123v, 224v, 272v (10); Curia [...] też Cech álbo bráctwo których w yednym cechu v Rzimiánów bywáło pieć á trzydzieśćy. Mącz 73a, 24a, 38c; OrzQuin D2v; GórnDworz Q3v, S7; HistRzym 72v; to iuż tego máią zá nikcżemnego kto w onym ſpołku nie bywa RejZwierc 16v, 99v, 159v; Ale w káżdey Legiey wiele Vrzędnikow álbo ſprawcow bywáło/ kthorzy pilnie ſwego Vrzędu ſtrzegáli. BielSpr 12, 10, 12, 12v, 29, 30 (8); PaprPan Z3, Aa4; ModrzBaz 111v, 112v, 118v; SkarŻyw 35; Próżno morzem nie pływamy: Prożno w bitwách nie bywamy KochTr 17; KochFr 103; ReszHoz 130; WerGośc 249; By byli náſzy Krolowie w Woyſkách ſwych nie bywáli/ nie byłáby była nigdy ták ſzeroka Polſká GórnRozm A2; ActReg 49; GostGosp 58, 146; WyprPl B4; WujNT 233. Cf »swą personą bywać«, »bywać w służbie«, »w towarzystwie bywać«.

W charakterystycznych połączeniach: bywać na (przy) biesiedzie (8), na (przy) dworze(ch) (7), w kościele(ch) (9), w łowiech, przy położnicach (porodzeniu) (3), na (w) rozmowie (3), w (przy) radzie (7), przy sądzie(ch) (u sądu, na sądziech) (5), na (w) sejmie (sejmach, na sejmikach) (9), w (na, przy) sprawach (4).

Przysłowia: Kto v mnogich pánow bywa/ Rzadkoć ten sługá vtywa BierEz L2.

Dulce bellum inexpertis, Słotka tym woyná ktorzy w niey nie bywáli. Mącz 24a.

Ano to ſtára przewárká Rad bywa ſmárd gdzie ráytárká RejRozpr Iv.

Zwroty: »na czele bywać« (1): A przeto Dworzánin/ przećiwko nieprzyacielewi/ cżáſu woienney potrzeby/ niechaj vżywa ſierdzitośći ſwej/ [...] ſtáráiąc ſie o to/ żeby záwdy ná cżele/ záwdy miedzy pirwſzemi bywał. GórnDworz D7.

»swą personą, swą głową bywać« = uczestniczyć osobiście [szyk zmienny] (1 : 1): Kurátores ánimarum iáko plebani/ áby ſwą perſoną w kośćielech bywáli/ á ſwych mieyſc nikim niezáſadzáli BielKron 228v; chybá/ iż by tu chćiał [Amurat] mieſzkáć/ á tu ſie ſtárzeć/ co nie może być/ bo muśi cżęſthokroć ku potrzebie bywáć ſwą głową. BielKron 244v.

»bywać na posługach, w służbie« [szyk zmienny] (1 : 1): ZOłnierz ktory ná polu záwżdy w ſłużbie bywał/ Iáko żyw w wielki piątek/ ná iutrzni nie bywał. RejFig Dd6v; trafil mi ſie Saſiad Czlowiek batzni/ ktory bywal napoſlugach R:P: PaprUp Hv.

»w towarzystwie bywać« (1): Właſnoſć cznoty ieſtci [...] panować nad żądzami, á zniewiaſtami w towarzyſtwie niebywać BielŻyw 18.

W przen (1): iedno s Swąwolą/ a s Przechyrą rád bywáſz ForCnR C2v.
Przen (1):
Zwrot: »w [czyjej] szkole bywać« = uczyć się postępować według reguł jakiegoś mistrza (3): OrzQuin M; RejZwierc 224; HIſtikus Kſiążę Greckie chytrze poſły ſyłał/ Wierzę że náſz Táránoś w iego ſzkole bywał PaprPan M4v.
b. Odwiedzać, bywać u kogo w gościnie, z wizytą; congredi, visitare Mącz (35): BierEz Sv; LibMal 1546/112; A będzieſzli tu cżęſciey [barwierzu] s tym lekárſtwem bywał/ Nie będęć nic widziáłá RejFig Ee2, Dd2v; BibRadz Dan 13/6; RejZwierc 274; Browar ma bydź záwżdy zamcżyſty/ y nie ma w nim nikt gośćinny bywáć. GostGosp 134, 40, 158, 162; Ktemu dobrzy przyiaćiele/ Bywáli w mym domu śmiele. RybGęśli B2v.

bywać u kogo (20): ForCnR A4v; FalZioł IV 26c; LibMal 1544/86, 93, 1546/121v, 1547/129v, 1554/193; RejFig Bb7v, Ee3; OrzRozm G3; Mącz 147d, 428d, 510c; bo cżęſto v Podſędká Chełmſkiego oycá moiego dla vżywánia myśliſtwá bywał. WerGośc 241; KochSob 63; Nie każże mi v śiebie/ tylko raz w rok/ bywáć. PudłFr 55; ActReg 82; OstrEpit A3; WyprPl C; KmitaSpit A3.

Przysłowie: TO też zá krotofilę/ zacni pocżytáią/ Gdy rowni w obycżáioch/ poſpołu bywáią. RejZwierz 134v.
W przen (3): A to w niwecż iż rozum y ćwicżenie roście/ Boday v nas bywáli záwżdy tácy goście. RejWiz 17v; KochFr 3; CZekáią ćię z rádośćią moie niſkié progi/ Bywał w tákiéy cháłupie Mars/ ón Bóg ták ſrogi, PudłFr 12.
c. Obracać się w świecie, podróżować, zwiedzać, poznawać świat, nabierać (dzięki podróżom) doświadczenia, obycia, ogłady (25): Przetoć głupim nic lepszego, Iedno posłuchać mądrego, Ktory w mnogich stronach bywał, Obyczaje ludzkie widał. BierRozm 4; Wiele ta łodzia po światu pływała A sam to Bóg wie, kędy niebywała. RejŁas w. 29; RejJóz M; KrowObr 8; RejWiz A4v, 20v, 149v, 159v; KTo ma rozum/ rozeznay/ zwłaſzcżá coś gdzye bywał RejZwierz 111, 108v; BielKron 433v; RejAp 142; Iuż ty mnie nie ćwicż/ dáley ten bywał/ niż ty/ kto mi to piſał GórnDworz P3, B3, Lv; RejPos 147; HistLan F5; A ow poććiwy/ ćwicżony/ trzeźwy/ rozważny wżdy álbo bywał/ álbo cżytał/ ábo ſie záwżdy miedzy ludźmi pytał RejZwierc 143, [283], 185v, 251v; Oczko 2v; StryjKron 280; CzahTr H2.
W przen (1): TEn Zrzobek [Stanisław Szafraniec z Pieszkowej Skały] iáko widziſz/ ſtádá domowego/ Choć nie bywał ná paſzach/ kráiu poſtronnego. Ale ſobie ſam ſpráwił/ twárdy Munſztuk s cnoty. RejZwierz 64.
d. Przebywać, stawać, zjawiać się (w rozkazach, wezwaniach, zaprosinach itp.) (18): RejRozpr C3v; dał znáć tedy Kſiążę Lántgráfowi/ áby co rychley bywał BielKron 228; HistHel B4v; Sám/ co żywo/ ſám bywayćie/ A páńſkié ſpráwy poznayćie KochPs 69; KochPam 82.

bywać u kogo (2): piſał Krol do Woiewody Siedmigrockiego áby niecháiąc nicżego innego co narychley z ludem bywał v niego BielKron 306, 243v.

bywać ku komu (1): Prżyiacielowi ktoremu ſie dobrze wiedzie gdi cie wzowie byway kniemu BielŻyw 107.

bywać na co (1): Pyrwſem ze na Iarmark byway A czo na raniey wykladay. RejKup e3v.

bywać z kim (1), z czym (1): bo co godziná to inny poſeł bywał z nowinámi/ yż Turcy nád Dunáiem biorą BielKron 210v, 306.

Zwroty: »bywać ku pomocy« = przybywać na pomoc, pomagać [szyk zmienny] (2): MiechGlab 75; Przeto Pánie śmiłuy ſię/ byway ku pomocy ArtKanc P15v; KołakCath A4.

praw. »bywać do prawa« = stawać do prawa, stawać w sądzie (2): GórnDworz Q5; y roſzkaſzal przeſz slugę Iego M. xzyedza opata abi then wyerzbyent bywal do prawa, on nyetbayąncz otho nyestanąl do prawa ZapKościer 1584/49.

»do wojska bywać« (1): kthorego dniá im każą do Woyſká ſwego bywáć. Ziádą ſie ná ten cżas s plonem bes omieſzkánia BielSpr 67v.

W przen (2): O zmárſki/ ô̂ ſtárośći/ bywayćie co pręcéy KochFr 105; Wten cżás więc dobra myśli byway RybGęśli C4.
e. Sprzyjać komu, czuwać nad kim, wspomagać, opiekować się [z kim] (3): a ſtrozowie twoy: angeli ſwięci proſimy acz niewidomye aby ſnami bywali RejPs 50v; RejAp 176.
Fraza: »Pan Bog bywał [z kim]« (1): A bárzo bijáli á poſiadáli nieprzyiacioły ſwoie w oney ſzcżyrośći á w proſtocie ſwoiey/ ábowiem Pan Bog bywał z nimi RejZwierc 190v.
4. Znajdować się w jakimś stanie, sytuacji, przeżywać coś; podlegać, zależeć, należeć; esse Mącz (113): bo ktory ſyą temu przeczyuya {yſz panna czyſzcze począta} [...] krom pomſty oſobney nyebyua PatKaz I 15; długo bez iedła nie byway FalZioł V 47v; iako ſie przydawa kupczom ktorzy po drogach ieżdząc zawſze w boiazni nie bezpiecżnego żywota bywaią. GlabGad Bv, Lv; RejPs 51v, 140, 182; RejJóz K5, P6; ále o zgodnym [zgromadzeniu rzecz jest]/ ktore pod yednym práwem y porządkyem bywa KromRozm III A5; iż Kátowie/ Opráwcy/ Ceklarze w wielkiey nienawiſći y zelżywoſći v ludźi bywáią GroicPorz h; tedyć kośćioł krześciańſki tzęſto bywa bez Głowy/ kiedy Papieżowie vmieráią? KrowObr 13; Lecż ći co w záchwyceniu v niego [u Boga] bywáli/ Tedy wżdy wypiſáli co też tám widáli. RejWiz 147v, 10v, 41v, 54; RejZwierz A6, 70, 134v; Szwáncáry theż Ceſarz vpominał/ áby z Ceſárzem bywáli w iednośći BielKron 230; Ták iże więc kto ſie tymi ſłowy brzydził/ álbo ie odrzucał/ iuż więc táki v nich bywał w podeyrzeniu. SarnUzn C2v; RejAp AA3, 125v; GórnDworz Ffv, Gg6v; HistRzym 22v; iáko bywał w rozmáithych nawáłnoſciach morſkich/ á w dziwnym niebeſpiecżeńſtwie żywotá ſwego RejPos 286, 41, 153, 322; bo káżdy cżłowiek ktory w przygodach bywa/ iuż ſie przygod mniey lęka RejZwierc 85v; Strzegąc názbyt poććiwośći/ Bywa cżáſem pan we mdłośći RejZwierc 232; Ták że bywáli w tákim vćiſnieniu/ że gnoy gołębi iadáli miáſto przyſmákow ſwoich RejZwierc 258, 120 [2 r.], 166, 180, 253; iż nigdy álbo rzadko [nasi przodkowie] w pokoiu bywáli. BielSpr 75v; BudBib 2.Reg 23/20; Sámi więc przećiw ſobie tzęſtokroć bywaćie/ A ſwoim pozwalánim ſámi ſie wikłaćie. WierKróc A4v; ácż cżęſto Iudźine potomſtwo w niewoley bywáło/ [...] wſzákże oná niewola ich rychło vſtawáłá CzechRozm 167; PaprPan D4v, B3, V2; Pieśni/ liſty/ kśiążki/ gámrácyey pełne/ w kochániu wielkiem bywáią v dworzan ModrzBaz 13, 4v, 28v, 68v, 107, 124v; Calep 408a; GrochKal 12; Phil G3, S; V więźnie więc nieborak/ y bywa w kłopoćie. KlonWor 38, 2.

bywać pod kim = podlegać komuś, znajdować się pod czyjąś zwierzchnością (1): záſię Iuhrá y Korelá cżáſem bywáią pod Moſkwą cżáſem pod Tátáry. BielKron 436.

Przysłowia: Hoyny do cżáſu iáko pan vżywa/ A cżáſem s páńſtwem y pod łáwą bywa. RejZwierc 217.

Kiedyż tedyż ná wierzchu ſpráwiedliwość bywa: Iák oliwá z vkropem pomieſzána wſpływa KlonWor 73.

Zwroty: »[z kim] dobrze bywać« = być w dobrych stosunkach (1): ktory [król francuski] z Papieżem záwżdy w káżde walki dobrze bywał BielKron 223.

»w drogach bywać« (1): W drogach cżeſtom bywał [fui ... Itineribus saepe] BibRadz 2.Cor 11/26.

»bywać na łasce [czyjej]« (1): Wſzákże też to bywa ná łáſce zwierzchniego Páná GroicPorz o3.

»bywać pod mocą [czyją], w mocy [czyjej]« (1 : 1): iż ſie złym ſzcżęśći á dobrzy bywáią pod mocą ich RejAp 84; A ták wſzytko bywa w mocy drugich Sekretarzow/ [Itaque tota potestas eius rei est caeterorum consiliariorum] áby oni obráli/ [...] kogo rozumieią być do tego práwie godnego. ModrzBaz 26.

»bywać na pieczy, w obronie, w opiece« [w tym: czyjej (3) u kogo (7)] [szyk zmienny] (7 : 2 : 2): RejWiz 111v, 138v; A wſzákoż iedno ći bywáli w obronie Páńſkiey y w opyece iego/ ktorzy cżynili powinnośći ſwey doſyć. RejAp 119, 119; RejPos 238v, 343; ná iákiey piecży v nich záwżdy tá ſwięta ſpráwiedliwość bywáłá RejZwierc 56v, 115v, 125, 263v; KochPs 157.

»w posłuszeństwie bywać« (1): Iż tu Pan roſkázuie w poſłuſzeńſtwie bywáć RejWiz 183.

»w [jakiej, jakim] powadze, uważeniu, cenie, czci bywać« [szyk zmienny] (4 : 2 : 1 : 1): BielKron 171v; RejPos 298; Bo zacni ſtanowie chociay co od kogo wezmą/ tedy to v nich w máłey powadze bywa RejZwierc 98v; RejPosWstaw [414]v; Acżći y ſam też v nich ná tákiey cżći bywa/ Cżáſem ſobie nie kmyſlney roſkoſzy vżywa. PaprPan Bbv; OrzJan 41; Bo w máłych y młodych lećiech/ w máłey cenie poſpolićie wſzyſtko v ludźi bywa LatHar 130; RybGęśli C3v.

»od prawdy daleko bywać« = być w niezgodzie z prawdą, mijać się z prawdą (1): Gdy go też pytano kto od prawdy nadáley bywa/ powiedzyał iż zdánie ludu poſpolitego: bowiem co oni chwalą/ toby ſłuſzniey gánić BielKron 186.

»[w czym] przedtym (a. pirwej) (nie) bywać« = (nie) doświadczać czego (10): Mamy też ſieſcz za ſtołem a z nierownym ſobie Kto w tym pirwey nie byuał kazdy ſie włeb skrobie RejJóz O3, H4v, Mv; Lecż wiem żeś tego ſwiádom/ ieſliżeś w tym bywał. RejWiz 21; RejFig Aa8v; BielKron 83, 409v; BielSpr 16, 64; ModrzBaz 116.

»[komu] bywać na razie« = znajdować się pod ręką, na drodze (1): [śmierci!] Mnie niewiém czemu miiaſz gdyć bywam ná ráźie GórnTroas 75.

»w [czyim] ręku bywać« = należeć do kogo, znajdować się pod czyjąś władzą (3): BierEz C3v [2 r.]; Rybá w ſzyrokim morzu iáko byſtrze pływa/ A wżdy gdy chce ten cżłowiek w iego ręku bywa. RejWiz 50.

»w robocie bywać« = mieć zastosowanie, funkcjonować (2): Lecż gdy doydą licá [= dowodu winy]/ Pewnie iuż tám w roboćie bywa ſzubienicá. KlonWor 19, 50.

»od rzeczy daleko bywać« = nie znać się na rzeczy (1): Gadáią ſię o herbiech śláchectwá/ ktorzi od ſámey rzecży dáleko bywáią [qui saepe a re longissime absunt]. ModrzBaz 61.

»pod [czyją] sprawą bywać« = znajdować się pod [czyim] dowództwem, pod zarządem (1): Daniło Kuliczow/ y Oſiph Chwiedorowic Bykow [...] pod ktorego ſpráwą Dziáłá bywáły StryjKron 772.

»bywać na woli [czyjej]« = zależeć od kogo (1): Wſzákże to bywa ná woley Burmiſtrzá co by chćiał wźiąć GroicPorz b4.

»bywać w (dobrej, przyjacielskiej) zgodzie« [szyk zmienny] (3): BielSat G4; Rádziłbym ieſliże chce w pirwſzey ſławie pływáć/ S tymi tho Zołkiewſkiemi w dobrey zgodzye bywáć PaprPan S3; BielSen 17.

Szereg: »bywać i być« (1): kthora [niewinność] záwżdy bywáłá/ y záwżdy ieſt ná wielkiey piecży/ á w wielkiey ważnośći y łáſce v niego. RejPos 343.
W przen (5):
Zwroty: »w łykach bywać« (1): że cżęſto zwyćiężcé v zwyćiężonych w łykách bywáli. OrzJan 25.

»pod mieczem bywać« = znajdować się pod groźbą kary śmierci (1): iáko drudzy iuż y pod miecżem bywáią á wżdy wychodzą RejZwierc 85v.

»na [czyim] miejscu bywać« = zastępować kogo (2): Mącz 79c; po nim [hetmanie wielkim rozkazuje] Hetman polny/ kthory ná iego mieyſcu czáſem bywa. BielSpr 70.

»bywać we złej toni« (1): Ná oſtátek też y ſam bywał we złey toni/ Bo ná morzu przygodá iedná drugą goni. PudłDydo A2.

5. Równać się, wynosić, kosztować; znaczyć (5): BielKron 260; Dochód Podkomorzów bywał ſześć grzywien SarnStat 475.

bywać po czemu (2): Diar 28; Złota rudá bywáłá/ po dwudzieſtu groſzy BielSat G.

Fraza: »to bywa« = to znaczy, czyli, a raczej (1): ktorzy [kniaziowie] iedno Wielkiemu Xiędzu Litewſkiemu ná Kiernowſkiey ſtolicy (dziś zá czáſow poſtępkiem to bywa dawnoſcią zniſzczáłey) ſiedzącemu poſłuſzeńſtwo czynili StryjKron 385.
** Bez wystarczającego kontekstu (2): Menstruus, Etwas das ein monat weret. Co na myeſſyąc bywa. Murm 8; BartBydg 89.
II. W orzeczeniu złożonym pełni funkcję łącznika, nadając orzeczeniu cechę częstotliwości [Ze względu na to, że „bywać” w tej funkcji może się łączyć równocześnie z kilkoma orzecznikami wyrażonymi różnymi częściami mowy, liczba użyć w tej rubryce jest mniejsza od sumy poszczególnych podrubryk.] (4080):
1. Z orzecznikiem wyrażonym rzeczownikiem (230):
W mianowniku [w tym 40 r. rzeczownik z przydawką przymiotną] (77): FalZioł V 51, 51v; BielŻywGlab nlb 10; GlabGad B5v, I8, M7, M7v, O2 (15); A iego zaſlug my wſziſczy Iuż bywamy vczeſnicżi RejKup Qv; BielKom D7v; OrzQuin F2v; Koń biały/ wrony/ y rydzy wſzytek/ Táki bywa dobry robotniczek. SienLek 187v; Cżarne odzienie poſpolicie bywa znák żáłoby iákiey RejAp 131, 131v; KwiatOpis B4v; RejZwierc 221v; NApirwſze Známię bywáło wſzyſthkiey Legiey Orzeł BielSpr 13; ModrzBaz 5; GostGosp 58, 94; OrzJan 68; tedy bywáli ták diſcretowie ſtárzy ludźie, y práwo tego vczy, záśię názad tákim máiętnośći wracáli SarnStat 1275; SiebRozmyśl Mv.

W zdaniach z podmiotem: to (ewentualnie w połączeniu z drugim podmiotem) (32): RejRozm 401; RejKup 12v, o7v; Bo tho iuż bywa lekkoſć niemáła/ [...] gdy Ceklarze kogo obſtąpią/ á potym go nie potćiwie do więźienia prowádzą GroicPorz cc4; Azaſz to nie pięknieyſza bywa krotochwilá/ Sieść ſobie s kilkiem oſob kiedy wolna chwilá. RejWiz 17, 14v, 20v, 68, 79, 82v (8); ZBąſcy zacne paniętá/ to bywáły záwżdy RejZwierz 66, 66; Iednácy tho w prawdźie ludźie bywáią/ ktorzy rádźi truią y czáruią SienLek 157v, 181; RejAp AA3v; RejPos 249, 264v; RejZwierc 22, 126v, 214v, 221v, 224; BielSpr 12, 31v; PaprPan Iv; bywáło to zacne lékárſtwo ná wnętrzné choroby Oczko 19; SarnStat 292. Cf Frazy.

u kogo (4), komu (2), czemu (2), na kogo (1): RejWiz 20v, 68; KwiatKsiąż E; bo tho v nich [u pogan] wielka ſławá bywa y duſzne zbáwienie/ gdy ſpołu zginie z nieprzyiaćielem. BielSpr 31v; PaprPan Iv; bo Bog Oćiec práwy, Niewinnym záwſze bywa ſtroz łáſkáwy. KlonKr C4v; PowodPr 30 [2 r.]; GosłCast 37.

Przysłowia: Częſto wielki doſtátek/ mátká zbytkóm bywa GosłCast 37.

Ano to záwżdy ſłycháć o beſpiecżney mowie/ Iż bywa nieprzyiaciel záwżdy ięzyk w głowie. RejWiz 187v.

Kto ſzácuie cudze ſpráwy/ Ná ſwym bywa błazen práwy. RejZwierc 236.

Frazy: »nie nowina to bywała« (2): Nie nowiná to bywáłá Bogu podawáć żydowſki lud ſwoy w niewolą zá inſze grzechy ich PowodPr 30, 30.

»to (a. owo) prawda bywa« (2): prawdáſz owo bywa/ czy to nam báią/ iáko o dziewięśiłách? GórnRozm A4, A4.

Z rzeczownikiem nieodmiennym (zrostem i wyrazem obcym) (2): przeto taki bywa [...] leda czo, y trochę boiazny. GlabGad O; A gdzye ſobye káżdy fray hern bywa/ Pokęſu go rad káżdy vrywa BielKom G2v.

W narzędniku [w tym 17 r. rzeczownik z przydawką przymiotną] (83): PatKaz III 131 v; FalZioł V 51v; KlerWes Av; Bom ya Doctorem niebywał RejKup q3v; yſz on biwayącz starſchym Czechu browarſkiego yeſth napominall Jana Grendą LibMal 1554/193v, 1544/91; LubPs R6, bb5v marg; GroicPorz b2v, r2; RejWiz 67v, 127v; Leop Iob 29/25; RejZwierz 35, 78, 89; BibRadz I 156 marg; OrzRozm E3v; BielKron 80, 259v, 262, 281v; RejPos 56, 317v, 356; KuczbKat 60; RejZwierc 197, Aaa; WujJudConf 261v; BudBib I 289 marg, Nah 1/7, 1.Cor 7/23, Hebr 12/8; CzechRozm 216v; PaprPan Ee4; KarnNap F3v; Ma ſię tedy wyſtrzegać káżdy cżłowiek [...] obcowánia z pochlebcámi/ ktorzi wielką przekázą bywáią do tego/ áby cżłowiek ſámego śiebie poznał. ModrzBaz 17v, 45v, 63, 74, 105, 115; Oczko 8v; CzechEp 36, [407]; GórnRozm Hv; PaprUp C; KlonWor 25.

czemu (9), komu (4), u kogo (4), dla kogo (1), przed kim (1): BielŻyw 105; MurzHist P3v; LubPs Xv; KrowObr 226v; RejZwierz 88; BibRadz II 90v marg; OrzRozm R2; y bywáią też [ludzie nazbyt łakomi] przykłádem tákimże dzyatkom ſwoim RejPosWstaw [412]; ModrzBaz 134v; ktory [biskup] záwżdy bywał prze dálekość Wikáryim y namieſtnikiem Papieſkim dla wſchodnych kośćiołow y innych Greckieh SkarJedn 138; SkarŻyw 497; ktorzy [książęta] poſpolićie v nich Hetmány bywáli StryjKron 115; CzechEp 85; ReszPrz 62; Phil M2; KołakCath B2; KlonWor 25. Cf Zwrot.

Przysłowia: Bo kto z łotry przeſtawa/ łotrem tákże bywa KlonWor 8.

Cżęſto więc v nich bywa/ piątoſzek niedzyelą. RejZwierz 88.

gdy z vbogiego kto bywá Pánem/ iáko wielkiey pychy y wzgárdy ku innym vżywa MycPrz II A2v.

Ták właśnie wilcżą ſtypą bywa śmierć báránia KlonWor **2v.

Zwrot: »bywać przyczyną« [w tym: czego (12), czemu (2)] [szyk zmienny] (14): FalZioł V 29v; a wtakej pładze Bożey zmetek bywa wielką [!] przicżinę Smiarċy. RejKupSekl a5v; Diar 65, 75; SienLek 91v; GórnDworz O2, Z, Ll4v; RejPosWstaw [412]; ModrzBaz 66; ná ćiemię táką wodę puſzczámy gdy przódek głowy boleie/ á káſzlóm przyczyną bywa Oczko 16, 6; GórnRozm K4; GostGosp 12.
Szeregi: »być albo (i) bywać« [szyk: 2 : 4] (3): Diar 65, 75; ktory [dwór królewski] bywał y ieſt ſzkołą wſzech dobryoh y pięknych obyczáiow VotSzl C2.
W dopełniaczu (73):
W znaczeniu charakteryzującym (w skupieniu nierozerwalnym rzeczownika z przymiotnikiem lub zaimkiem przymiotnikowym) (73): OpecŻywPrzedm C4; Dziecię ktore ſie narodzi/ złego przyrodzenia bywa á rzecży nieprzijemney. FalZioł V 48v, IV 17c, V 6, 29v, 51v, 54v; BielŻywGlab nlb 10; Ktori ſie rzadko ſmieie á niedługo, bywa takt [!] dobrego rozumu GlabGad O4, A2 [2 r.], B2, D4, E3v [2 r.], F (27); HistAl G3v; BielKom G3v; Z kąd przychodźi iże Cyrograffy máłey wagi bywáią GroicPorz y; RejWiz 189; RejZwierz 59v; Tám ludzie długiego wieku bywáią BielKron 268v; A przeto bywayą wielkiego vmysłu tákowi ludzie/ y wyſokiego ſerca KwiatKsiąż C2, A4v, F2; SienLek 187 [2 r.], 188; Acż więc drudzy bywáią też krotkiey pámięći RejZwierc 241; BielSpr 18v; [Sangwinik] Bywa [...] obyczáiów weſołych Oczko 34, 34; CzechEp 111; Tákiéy bárwy więc niebo bywa/ gdy świt rány Złoté Słońce vprzédza KochEpit A2v; SarnStat 768.
Zwroty: »bywać dobrej, swej itp. myśli« [szyk zmienny] (15): FalZioł V 51; wſzakoż ſwey myſli y ſwego domniemania takowy bywa GlabGad M3v, N7, Ov, O3, O3v, P3; ách miły Kupido/ [...] Gdyś ty kogo vgodził/ dobrey myſli bywał RejFig Dd3, Aa7v; TO ten Kmitá beſpiecżney/ záwżdy myſli bywał RejZwierz 67v, 70v; BibRadz Iac 5/13; SienLek 30; ModrzBaz 7; WujNT 261 marg.

»bywać dobrego, złego itp. serca« = aequo animo esse PolAnt [szyk zmienny] (5): BierEz L2v; Byway pánno ſercá weſołego/ Weyrzał Pan bog ná dom oycá twego BielKom G5v; iż przez to ludzye niewieſcieią/ á w pracy teſkniwi/ y złych ſerc bywáią ku potrzebie woienney. BielKron 9v; KwiatKsiąż C2; OrzJan 43.

α. Z elipsą orzecznika (orzecznik w mianowniku lub narzędniku jest domyślny z kontekstu) (4): á w ten cżás nie obraca [Turek] twarzy ku południu/ bo thá ſtroná modlenia ich bywa. BielKron 259v.
2. Z orzecznikiem wyrażonym zaimkiem rzeczownikowym (1):
W mianowniku (1):
Fraza: »co za [co] bywa« (4): Alye nyewye czo zaſprawy albo radi gich bywali LibMal 1553/179.
3. Z orzecznikiem wyrażonym przymiotnikiem [w tym: dawne imiesłowy przeszłe czynne na -ły] (812):
W mianowniku (753):

W odmianie złożonej (tu włączono także wszystkie mianowniki rodzaju żenskiego l. poj. i mianowniki męskoosobowe l. mn.) (687): BierEz G3v, I, L4v [2 r.], N4; ForCnR A2; PatKaz III 108v, 119v; FalZioł I 34b, V 29v, [30], 64v, 67 (62); BielŻyw nlb 14, 101, 103, 128, 171; BielŻywGlab nlb 13; Abowiem zbytnia wilgota flegmiſta panuiącza w żyłkach ięzikowych nadyma ie, także ięzik nie bywa wolny GlabGad C5; Cżemu prawe ręce ſubtilnieyſze y moczniejſze bywaią niż lewe. GlabGad D3; wſzakoż taki bywa robothny trwały/ ſkąpy y łakomy. GlabGad P4, A2, A8, B [2 r.], B2 [2 r.], B4v (155); MiechGlab *3v, *4, *5v, 51, 75, [89]; KlerWes A2; WróbŻołt K6; LibLeg 6/157v, 10/95; RejRozpr E4v, Kv; RejJóz E6, P8v; RejKup d6v, t5; KromRozm I C2; MurzNT Luc 11/26; KromRozm II a4v, h3, n2, o2v; KromRozm III D5, I7v; BielKom C3v, F, G6v; GliczKsiąż I4v, M; LubPs B4v; GroicPorz B, m4v, p4, ſ4, x4 [2 r.] (12); KrowObr 200v; RejWiz 10, 13v, 18, 28, 35 (15); Leop Gen 30/41, Iob 30/7, Prov 14/4; RejFig Cc2 [2 r.]; RejZwierz 62v, 72, 76v, 89v, 114, 136; BibRadz I 138v marg, Iob 6/16, 20 arg, Prov 15/13, Mar 4/32; OrzRozm A2v; BielKron 25v, 80v, 81, 171v, 381 (18); KwiatKsiąż C2, E2, K2v, L3, O (8); Mącz 13c, 33b, 33c, 43a, 129a (7); SarnUzn Cv; SienLek 15v, 29v [2 r.], 30, 112v [2 r.], 187 [7 r.] (30); Bo o dobrych Mędrcy powiedáią/ iż z miłośći cnoty przeſtawáią zli bywáć. RejAp 174v, 64 [2 r.], 152v, 177, Ff6; GórnDworz C5, C5v, Dv, E, N3v (10); GrzepGeom O3v, O4 [2 r.]; przez ktorą [łaskę] bywamy nabożni y łáſki pełni HistRzym 100v, 24v, 50v, 126; ále márne dokońcżenie bywa káżdego tákiego RejPos 280v, 42, 42v, 46, 77, 80v (11); BiałKat 381v; BielSat C, D4; KuczbKat 220, 340; że táki nie tylko w cudzych kráioch ále y domá záwżdy przemierzły á obrzydły bywa. RejZwierc 24; Ogień co mądrzy bywáli/ Przyiacielem duſze zwáli. RejZwierc 237, Av [2 r.], 15 [3 r.], 21v, 28v, 61v (38); gdyż ráná śiecżona nieśmierthelna bywa BielSpr 4; ieſli w niey [w saletrze] ſoli wiele: nie dobra táka bywa. BielSpr 72v, 1, 3v, 4v, 6, 69v (12); WujJudConf I4v; RejPosWstaw [414]v, [1434]v; BudBib cv, Iob 6/16, Prov 13/20; MycPrz I A2, B2v; Strum A3, E3, N4, O, O3v, O4; CzechRozm 56, 172v, 264; PaprPan D4v, V, Aa2; ModrzBaz 6, 7, 14, 33v, 65 (27); Oczko 14, 20v, 23, 24v, 25 (10); SkarŻyw 213; StryjKron A, 250; CzechEp 280, 368 [2 r.]; Niech on chwali żmódźinki że bywaią trwáłé KochFr 25, 33; ReszList 148, 165; WerKaz 281; BielSjem 2, 23; KochSob 59; PudłFr 55; ArtKanc L9; BielRozm 9, 16, 29, 31; GórnRozm F4, Hv, K3, M3; ActReg 155; GostGosp 1; Phil H2, S; GrabowSet D2v; OrzJan 92, 135 [2 r.]; WyprPl B3; LatHar 130, 160 marg; KołakCath A4v; WujNT Matth 12/45, Mar 4/32, s. 164, 429, 2.Cor 12/9 (9); SarnStat 3, 72, 106, 240, 767 (12); GrabPospR L2; KmitaSpit B4, C3, C6v; PowodPr 2, 32, 85; SkarKaz 421a; VotSzl D4, D4v; CiekPotr 26, 51; CzahTr B4; GosłCast 22, 33, 35, 37; SkarKazSej 690b; KlonWor 3, 19, 30, 38, 60, 61; ZbylPrzyg A4.

W zdaniach z podmiotem: to (ewentualnie w połączeniu z drugim podmiotem) (7): GlabGad N3; RejZwierz 55v, 60, 92v; BielKron 333; Ieſzcżeć nieſzcżęſny nie to práwie bywa/ Kto ſwych fráſunkow do cżáſu vżywa. RejZwierc 229; BEłzeckich to zacny dom záwſze bywał w Ruśi PaprPan D3.

komu (37), czemu (13), u kogo (5), na kogo (1), na co (1), nad kim (1): BierEz C4, L4, P4v; ForCnR E3v; FalZioł V 54; Dobroć oddaway á nad nędznymi lutoſciwy byway. BielŻyw 19; GlabGad A2, B7; RejPs 107; bo niegdi biwaly laſkawy knyazowie Moſkyewſzci na hoſpodari moldawſkie LibLeg 11/60; SeklKat N3; RejKup k7, n4; Diar 77; LubPs Y3; RejWiz 1v, 42v, 48, 67, 152; BielKron 403v; KwiatKsiąż Bv; OrzQuin D4v; SienLek 90v; GórnDworz C5; RejPos 110v, 342v; BiałKat 378v; RejZwierc A5, 15, 21v, 95v, 96v (7); BielSpr 2; BudBib Is 44/15; MycPrz I B2v, Cv; WierKróc B2; żołnierze y wiele koſztuią/ y v ludźi nienawiśni/ [...] dla wſzetecżeńſtwá bywáią ModrzBaz 126v, 23, 45, 65v, 67v; ktorym [panom koronnym] podarki częſte od Witołtá miłe bywáły StryjKron 562; CzechEp 167; GórnRozm E3, K4; ZawJeft 44; Phil M3, N4; GórnTroas 60; GrabowSet T3; KołakSzczęśl Av; GosłCast 54; PaxLiz D4v, E2.

W odmianie niezłożonej (formy mianownika rodzaju męskiego i nijakiego l. poj.) (66): BierEz I3; a taky czlouyek byua uolen wſmyſzlech ſwych PatKaz III 120; abowiem kto takowy [ług] będzie gi pił/ thedy nathychmiaſt bywa zdrow. FalZioł IV 52d, IV 52c; BielŻyw 64, 75; Cżemu po wielkiey praci miło bywa ſpanie y barzo twarde. GlabGad L2; RejRozpr G; RejJóz I2; Beſpyecżenem záwżdy bywał od wſſytkyego złego LubPs bb; A dla tego powod ná káżdym Terminie bywa álbo ma być s ſwoią rzeczą y z dowody gotow GroicPorz ſ3v, h4v, mm3v, o2v, r3, r3v (10); RejWiz 62v, 63, 75; RejZwierz 32v, 91v; BielKron 381; Mącz 230b; GórnDworz P6v; RejZwierc [121]v, 183, 217v, 218; Oczko 14, 33v; KochSz A2v; ReszPrz 72; ZawJeft 25; SarnStat 155. Cf Zwroty.

komu (8), u kogo (2), na kogo (2), czemu (1) : BierEz Rv; GlabGad P4v; WróbŻołt A4v; RejRozpr Hv; GliczKsiąż G3; RejWiz 146; Boże tyś im bywał miłośćiw [Deus, tu propitius fuisti eis] Leop Ps 98/8; RejZwierz 25; SienLek 12v, 13v, 30v; O ſwiętyſz to ſtan kto ſie ták vmiárkuie [...] iż nikomu nic winien nie bywa RejZwierc 13; Ale gdyż to nie ważno bywa v ſrogiego. KmitaSpit C4.

Przysłowia: Bo y ręká bielſſa bywa Gdy iedná drugą vmywa RejRozpr 14; Bielſſy bywa co ſie myie RejRozpr K2; RejZwierz 115 [ogółem 3 r.].

Bo poſpolicie mowią, czo czudne to też dobre bywa GlabGad N3.

Dobrzeć ſie ten záwżdy miewa/ Ná kogo pan łáſkaw bywa. BierEz Rv.

A ieſli dom wątły bywa/ náźiemię ſie rad vrywa. March1 A4.

Fortunny to bywa/ ktorego cudza ſzkodá oſtrzega. BielKron 333.

Bo kto kolwiek ſie ſam gáni/ bywa chytri ij mierżony. March1 A3v.

Bo hárdſzi y nádętſzi bywáią ći/ ktorzi widzą/ że im nád inſze więcey ſzcżęśćie służy ModrzBaz 45.

Hoynego krotkie pánowánie bywa/ Co dziſia podrze tho iutro poſzſzywa. RejZwierc 217.

Canis festinans coecos parit catulos, Prover. Rzecz kwáplywa nigdy nie bywa dobra. Mącz 33c, 19a.

káżdey chorobie wcżás zábiegay/ bo pozdne lekárſtwo niedobre bywa. RejZwierc 73v.

Drugi lepſzy karány bywa. BierEz I; KlonKr E4v.

RejRozpr I3v; Bo żadny mądr nie bywa aliż więcz po ſzkodzie RejJóz I2.

Bywa mędrſſy ná oſtátek Kogo czwiczy niedoſtátek RejRozpr I4v.

Napięknieyſzy kſtałt ktho miáry vżywa/ Ten záwżdy ſławny/ záwżdy weſoł bywa. RejZwierc 217v.

CHcąc zá czáſu náſzégo ſczęśliwégo Pánowánia zábieżeć wczás roſtérkóm y niezgodóm domowym (ktoré gorſzé bywáią niż woyny z obcym) SarnStat 111.

Ale kto ieſt pokornieyſzy/ Tenći bywa przeſpiecżnieyſzy BierEz K.

Gdyż więtſzy przeſtrách bywa od pſá milcżącego/ Ktory s tyłu vſzcżypnie niżli od iáwnego. RejWiz 9v.

Conſilium malum conſultori peſsimum. To ieſt/ zła rádá záwżdy temu bywa naſzkodliwſza kto ią wymyſla. RejZwierc 50v.

Stáry á ſzalony iuż dwá rázy młod bywa. RejZwierc [121]v.

gdyż czáſem gorſzy ſwoy bywa niż obcy. MycPrz II A2v, I B2v.

częſto bywa Syn Oycu w obyczáioch podobien/ á Dźiewká Máthce. SienLek 30v.

Ale ſzcżęſcie s przygodámi w ludzyech cżęſto odmienne bywáią BielKron 121.

ále iż poſpolićie pies ná ſwych ſmiećiach ſmielſzy bywa/ otrzymáli gorę Krzyżacy nád Litwą StryjKron 442.

Twarz płácżliwa/ chytra bywa. BierEz P3.

Czáſem y vfność zbyteczna/ Nie bywa ſługóm beſpieczna. GosłCast 54.

Zazdrość w nieſzcżęſciu nie bywa ozdobna/ Gdzie ſzcżęſcie widzi/ páni to oſobna. RejZwierc 224.

Ktorzyć doſyć złotá máią/ Ná wſzytko śmieli bywáią BierEz P4v, P4.

Zwroty: »bywać przytomny, praesens« = bywać obecnym [szyk zmienny] (1 : 1): W práwiéch wielkich bywa przytómny vczyńcá Kryminału. SarnStat 709, 486.

»żyw bywać« = żyć [szyk zmienny] (9): GlabGad K3; BielKron 271, 318; Mącz 57b, 500d; bo ſzáráńcża nie bywa żywá dáley ná ziemi iedno przez pięć mieſięcy RejAp 78v; Przecż ſtárzy ludzie długo żiwi bywáli. RejZwierc 60 marg, 160, Bbbv.

Z przymiotnikami defektywnymi: powinien, rad (6): MetrKor 57/117, 59/276; Choc ſie ſerce przyboiwa Tak przet ſmierczią rado bywa. RejKup Iv; iż pozwáni o którékolwiek złé vczynki [...] w náſzym ſądźie niech będą ſądzeni/ y odpowiádáć bywáią powinni. SarnStat 580.

komu (1): Iż mial vroſcz na moy vpad Choć mu viecz bywa każdy rad. RejKup d6v.

Przysłowie: Nierad bywa wierny kot vmleká. March3 Vv.

W narzędniku (43): A mnodzy miedzy cudzemi/ Bywáią pocżeśnieyſzemi. BierEz O2; GlabGad M4v; KromRozm II q4; RejWiz 9v, 104v; Leop 1.Mach 2/61, Ioann 6/2; BibRadz II 64v marg; KwiatKsiąż Dv, D4v, E3, G3; Mącz 326a; LeovPrzep I; BielSat C2v; BudBib Eccli 20/5, 13; WierKróc A3v; BiałKaz H3v; CzechRozm 137v; ModrzBaz 6v, 95v, 144v; że przez dźień iednaſz ſtudnia/ raz ſłoną/ drugi gorzką/ trzeći ſłodką [...] bywa Oczko 9v; CzechEp 164; NiemObr 22; KochPam 81; BielRozm 18; ZawJeft 6; przypodoba gi też kwiátecżkowi polnemu/ ktory w iedney godzinie kwitnąc bywa záſię vſchłym. Phil 113; SarnStat 192; GosłCast 26; PaxLiz D4v.

komu (7), u kogo (1), nad kim (1): RejWiz 90v; Gdyż ten ſkutek káżdemu/ rad bywa ſzkodliwym. RejZwierz 123; Szczęſćie tych ktorzy bywáią miłoſiernemi nad vtrapionemi. BibRadz Ps 41 arg; BielKron 313; KwiatKsiąż E4v, H3; WierKróc B; BudNT Rom 12/17 [16]; ZawJeft 21.

Przysłowie: WIętſzey roſkoſzy ten záwżdy vżywa/ Kto s cnoty dobrym niżli s kijá bywa. RejZwierc 221v.
W dopełniaczu (w zdaniach z podmiotem: co, nic, wiele) (7): MurzNT 61; tám Credytorowie iże ich poſpolićie wiele bywa táiemnych/ máią być tákim przywołánim pozwáni GroicPorz p3; BielKron 81v.

u kogo (3): RejAp 180; RejPos 272; A co záwżdy ſrozſzego bywáło v Páná tego? RejZwierc 42.

Przysłowie: że nád dobre przykłády nic nie bywa ſkutecżnieyſzego RejPosWstaw [412].

Połączenie przy- ze stopniem wyższym przymiotnika o końcówce -ym (1):

czemu (1): choćiaſz podcżás przyćieſnieyſzym bywa pſzenicy dla kąkolu. CzechRozm 184v.

α. Z elipsą orzecznika (2) : RejWiz 57v; Więcbym ią lepſzym być miał niż drudzy bywáli HistLan F6.
β. Z elipsą członu nadrzędnego w orzeczniku (domyślne mianowniki sg rzeczowników rodzaju żeńskiego, prawdopodobnie „rzecz”, „sprawa”) [(na) cięższa (2), niebezpieczna, sprosna] (4):

W zdaniach z podmiotem: to (ewentualnie w połączeniu z drugim podmiotem) (4): GórnDworz R8; Boć to niebeſpiecżna bywa/ dom ieden ná dwu fundámenćiech/ y roznych/ y ſobie bárzo przećiwnych/ budowáć. CzechRozm 216; To bywá y w poimániu nieprzyiaćielſkim naćiężſza/ gdy ſię mátká z dziećmi dzieli SkarŻyw 140; KmitaSpit A3.

a. Z orzecznikiem wyrażonym dawnym imiesłowem przymiotnikowym czasu teraźniejszego biernym (2):
W mianowniku (2): Bo ktorzi wedle zwycżáiu ná to bywáią przyzywáni/ cżáſem bywáią nieznáiomi/ náięći/ w wielu rzecżach ſzpetnych podeyrzeni/ á tylko niebezecni. ModrzBaz 86.

komu (1): ztąd nieſkońcżone domowe ſromoty: ktore gdy wſzytcy ſąśiedźi bacżą/ ſámem goſpodarzom ábo niewiádome bywáią/ álbo ſię iych áż ná oſtátku donoſzą. ModrzBaz 53v.

4. Z orzecznikiem wyrażonym zaimkiem przymiotnikowym (54):
W mianowniku (53): BierEz A3v, I; FalZioł V 7, 9, 11; GlabGad N4v; RejPs 38; Przyazn myedzi przyaczielmy takowa biwa LibLeg 11/90v; SeklWyzn 2; LubPs hh5; GroicPorz z; KrowObr 99v, 196; RejWiz 185; Leop Luc 15 arg; BielKron 80v [2 r.], 203v; KwiatKsiąż G3; Mącz 13b, 102b, 485a; Prot A2v; RejPos 162, 249v, 256; RejZwierc B, 33, 33v, 90v; BielSpr 31; CzechRozm 195; PaprPan Dd4; ModrzBaz 112v, 140v, 141v; KochDryas A2; WerKaz 297; BielSjem 33; PaprUp D2; Calep 282b, 317b; SarnStat 565; WitosłLut A5; KlonKr F2; CzahTr K4.
Przysłowia: Bo iaki bywa baran taka na nim wełna RejJóz G3v.

Bo iaki kupiecz bywa takie miewa kramy RejJóz H3.

bibl. Iáka miárá/ táka zapłátá bywa. BielKom nlb 3.

A iako więcz kto zaſluży takie bywa mito RejJóz H4.

iákie towárziſtwo tákie też y obycżáie poſpolicie bywáią RejZwierc 7v.

Bo iáki więc woyt bywa táka y gromádá RejWiz 99.

Ale iáka ſpowiedz tákie teſz rozgrzeſzenie bywa KrowObr 159.

W narzędniku (1): Proximo, Prźibliżam ſie/ Málem równym álbo tákim bywam. Mącz 326a.
5. Z orzecznikiem wyrażonym imiesłowami przymiotnikowymi (2731):
A. Z orzecznikiem wyrażonym imiesłowem przymiotnikowym czasu przeszłego biernym (łącznik ma przeważnie funkcję słowa posiłkowego przy tworzeniu orzeczenia w stronie biernej) (2696):
W mianowniku (2692):

W odmianie złożonej (tu włączono także wszystkie mianowniki rodzaju żeńskiego l. poj. i wszystkie mianowniki męskoosobowe l. mn.) (1822): March1 A3v; BierEz S2v; bo ijm dlużey niebywámy wyſlucháni/ tym goręcéy ij pilniéy nie przeſtaiątz wolatz mámy OpecŻyw 62, 137, 160v, 186v, 187v [2 r.], 188 [2 r.]; PatKaz I 2v, 6v, 14v, 17v; PatKaz II 37v, 38; PatKaz III 92, 94v, 102, 114v, 119 (10); MetrKor 57/115v, 59/273; á tak złoſć thego ziela bywa odeymowana. FalZioł I 59b, 17b, 48c, 59b, IV 34c, V 53v (70); FalZiołUng 119; BielŻyw 6 [2 r.], 83, 84, 109, 118 (8); BielŻywGlab nlb 13 [2 r.]; GlabGad B3 [2 r.], C5v, C8, D2, D5v (24); MiechGlab *2v; KłosAlg A2; WróbŻołt B4, C5v, I7, K5v, V8v; RejPs 22v, 31, 32, 34v, 44 (23); ComCrac 15; SeklWyzn b3v, d3v, f2v, f3; RejJóz L3v; LibLeg 11/174; SeklKat K2v, L3v, L4v, M, Q2v (16); RejKup M; HistAl A8v, C8, I, I6, I6v (8); HistAlHUng A3; KromRozm I A2, D4 [3 r.], F4v, G3, G4 (17); MurzHist C2; MurzNT Matth 6/30, Mar 9/48, 12/25, Luc 12/28, 22/25; MurzOrt B; KromRozm II bv, h2, h4v, n2v, r3v (7); KromRozm III C4, D3v, D6, I2v, I3v (15); Diar 23, 32, 36 [2 r.], 39, 41 (11); DiarDop 99, 111; GliczKsiąż K5; LubPs A4, B4v, Fv, H2v, H3v marg (23); GroicPorz a2, a2v [2 r.], a3 [2 r.], b4v, c2 (60); KrowObr 43v, 44 [3 r.], 44v, 45v [2 r.], 47 (37); RejWiz 7, 8 [2 r.], 54v, 77v, 84v (10); Leop 2.Reg 11/20, Iob 30/17, Ps 128 arg, Prov 13/22, Sap 18/10 (32); OrzList e; LeszczRzecz A4; RejZwierz 119v; BibRadz I *3v [2 r.], *7 [3 r.], 68v marg, Num 4/25, II 12 marg (70); OrzRozm A2v, C2; BielKron 3v, 24v, 44v, 81v [2 r.], 93v (15); GrzegRóżn C2v, D2v, Ev [2 r.], F4, L [2 r.], Nv; KwiatKsiąż A3 [2 r.], Bv, B2 [4 r.], B3v marg, B4 (43); Mącz 4b, 5d, 9d, 10d, 13a (157); OrzQuin C3, O2v, V2; SarnUzn E6, F2v; SienLek 60 [2 r.], 60v, 88, 96, 99, 143v; LeovPrzep E4v, Iv; RejAp 11, [13]v, 28v, 42v, 62v (24); GórnDworz G6, I4, Bb3v, Gg2v, L17v; GrzepGeom D4, F2v; HistRzym 40v [2 r.], 65v, 66v, 84, 108v,117; RejPos 7, 69, 71, 74, 78v, 79 (46); Ieſli bywa vſláchciony a vwielbiony ieden cżłonek/ weſelą ſie z nim y ine wſzytki RejPosWiecz2 94, 91v, 92 [3 r.], 92v [2 r.], 93 [2 r.] (16); RejPosWiecz3 96 [2 r.], 96v, 97, 98v; BiałKat 66, 161, 186, 193v, 201 (18); GrzegŚm A3, A4, 21, 32, 33 (7); KuczbKat 1 [2 r.], 9, 55, 60, 65 (68); RejZwierc 15, 15v, 19v, 42v, 54 (29); BielSpr 4, 13, 31, 52v, 60v; WujJud 15, 26, 149v, 231v [2 r.], 238v (48); WujJudConf 30, 31v, 37, 39v, 67 (43); RejPosRozpr b3 [2 r.], b3v, b4, b4v [2 r.], c [3 r.] (15); RejPosWstaw 21v, [212], [212]v, 22, 41v (22); BudBib b4v, c3, 2.Esdr 7/3, Iob 6/16, Prov 21/1 (12); Strum M4v; BiałKaz B2v; BudNT Act 6/1, 1.Cor 15/2, 2.Cor 4/9, 11, Iac 3/4 (10); StryjWjaz C4; CzechRozm 1v, 13v, 24, 24v, 28 (59); KarnNap Bv, B2 [2 r.], B2v, D; zapłáty też tym ktorziby wygráli bywáią náznácżone. ModrzBaz 111v, 2v, 3, 3v [2 r.], 4 [2 r.], 5v [5 r.] (150); Oczko 23, 25v, 34, 34v; KochPs 107; SkarŻyw 16, 208, 212; StryjKron A6; CzechEp 48, 54, 69, 86, 100 [2 r.] (15); NiemObr 8, 12, 35 [2 r.], 36, 42 (13); KlonŻal C2; KochPhaen 12; ReszPrz Av, 24, 38, 58 [2 r.], 59, 65; ReszHoz 121, 123 [2 r.], 124, 125, 129 (10); ReszList 148 [2 r.], 165, 186 [2 r.]; WerGośc 270 [2 r.]; ArtKanc H15v, I20v, L10v, N3v; GórnRozm A4, B4v, H2, I, L3; im kto vczeńſzy y y [!] biegleyſzy bywa/ Dźiwnieyſzémi fortélmi grzéchów zániedbywa. ZawJeft 35, 5, 34 [3 r.]; ActReg 41, 46 [2 r.], 47 [2 r.]; GostGosp 90; Phil D3 [2 r.], H2 [2 r.], I, L, L2 (14); GrabowSet Lv, Yv; OrzJan 44, 46, 55, 103; LatHar 57, 75, 112, 133, 261 (15); KołakCath B4v; KołakSzczęśl Cv, C3v, C4; WujNT Matth 6/29, Act 6/1, 1.Cor 7/14, s. 765, Hebr 10/8 (190); WysKaz 12, 17 [2 r.], 28 [2 r.]; SarnStat 539, 573, 593, 748, 1153 (187); Niewolenie bliznich niewolą bywa karáne. PowodPr 69 marg, 9, 15 [2 r.], 20, 24 [2 r.], 35 (22); SkarKaz 578a; VotSzl A4v, B2v, B3, D2v, D4v (8); CzahTr L3; GosłCast 57; PaxLiz B2v; SkarKazSej 681a; KlonWor 3, 11, 66.

W odmianie niezłożonej (formy mianownika rodzaju męskiego i nijakiego liczby pojedynezej oraz rodzaju niemęskoosobowego liczby mnogiej) (870): March1 A4; BierEz O3, S3v; OpecŻyw 54, 181, 187, 191; OpecŻywPrzedm C4; MetrKor 40/815; PatKaz I 8v, 15v, 17; PatKaz II 39v; PatKaz III 92, 93v, 94v, 98v, 124v [2 r.] (11); Murm 162; widzýałomi ſie iżem nośył wſſytky pokarmy ktore bywáią tzynyony náuką piekarſką HistJóz A4v; TarDuch ktv; Mikołaiek ieſth rodzay cierniowy ktorygo liſcie bywa pożywano wmiaſtho ſzpinaku z inſzem liſciem FalZioł I 68c, II 2c, III 34a, 35c, IV 57b, V 59v (50); BielŻyw 119, 152, 171; GlabGad B3v, B4, C4v, C5, G2 [3 r.] (12); MiechGlab 68; KłosAlg A4; WróbŻołt Iv; RejPs 16, 24v, 46 [2 r.], 51, 53 (16); SeklWyzn d3v, d4 [4 r.], g2v; LibLeg 11/160, 182; SeklKat F3v, N3, Q4 [2 r.], Q4v, T4v, V3; Bo tak grzechy odpoſczoni Bywaia/ iem znaſey ſtroni. RejKup d2, Nv; HistAl I6, I7, I7v, I8v; KromRozm I G4, H2v, Iv [2 r,], K; MurzHist C2; Otóſz on terás (marg) cieſzon bywá abo cieſzy śię (‒) pociechy vżywá MurzNT Luc 16/25, Matth 15/17 [2 r.], Luc 8/29, 13/32, 22/22, Ioann 3/18, 20/16; KromRozm II o4v [2 r.], qv; iż tákye ſpráwy koſcyelne álbo duchowne od złych ludźi dobrze á ſkutecznye ſpráwowány być mogą/ y bywáyą. KromRozm III D4, C3v, K5, K8, O6; Diar 75; GliczKsiąż O5v; LubPs Hv marg, H3v marg [2 r.], L2 marg, M2 marg, S4 (9); gdyż Wielkierz [...] Práwo káźi/ y zá práwo bywa mian GroicPorz C2v, a2v, cv, c4v, d4v, i3v (26); KrowObr B2, 23v, 44, 56 [2 r.], 99 (12); RejWiz 2v, 35, 55, 87v, 90v (8); Leop Iob 9/27, Prov 14/2, Sap 11/17, Eccli 5/11, Is 1/8 (19); OrzList bv, fv; UstPraw Kv; RejFig Cc2; BibRadz I 53v marg, 106 marg, 276 marg, Iob 14/2, 303v marg (24); OrzRozm L [2 r.]; BielKron 7, 37, 81v, 152, 183v (11); GrzegRóżn Dv [2 r.], F4, Iv, I3v, K3 (9); twoy dźiadt ktorego [...] także też okwitość wſzędy mądrze od niego wypoczytánych mow álbo przypowieśći bywa przypominano/ Zwykł [...] mawiacz. KwiatKsiąż A, A2, Bv [3 r.], B3, D4v, E (14); Antiptosis [...] Gdy yeden caſus á ſpadek miáſto drugiego bywa wzięt w mowie. Mącz 11c, 4b, 206b, 310c, 487d, 513a (147); OrzQuin D; SarnUzn H5; SienLek 13, 61v, 95v; LeovPrzep B, F2v; RejAp 5, 5v, 11, 63v, 66 (16); HistRzym 5v, 6v, 40v, 51v, 57 (10); RejPos A4 [2 r.], 25v, 39, 47, 56 (42); RejPosWiecz2 91, 91v, 93v; RejPosWiecz3 96, 97, 97v [2 r.], 98v, 99; BiałKat 258v, 378v; GrzegŚm 12, 33, 36 [2 r.], 53 [2 r.], 66 (9); KuczbKat 90, 95, 155, 160 [2 r.], 200 (16); RejZwierc A2, 18v, 36v, 37v, 42v (14); BielSpr 36; WujJud 54v, 70v [4 r.], 97, 101v, 121v (17); WujJudConf 43, 54v, 96, 96v, 98 (18); RejPosRozpr b3v, b4v [2 r.], cv [2 r.], c3v; RejPosWstaw [212], [414] [2 r.], [1103], 143v [2 r.], [1434]v (10); BudBib B2, Iob 7/4, 14/10, 37/4, 10 (10); BudNT Luc 8/29, Rom 12/21, 1.Cor 2/15, Gal 2/16,19 (7); StryjWjaz A2, C4; CzechRozm 49, 64v, 84, 147, 206v (8); KarnNap A3, C, F4; ModrzBaz 2v, 5, 21v, 23v, 26 (24); CzechEp 135, 238, 251, 256, [405]; ReszPrz 60; ReszHoz 128, 131; iż żywot náſz niepomiernym iadłem y pićiem bywa vmnieyſzon. WerGośc 263; ArtKanc M16v; Vicesima ‒ Podatek gdzie odeſta piec biwa dáwáno. Calep 1121a, 409b; Phil B2, G2, G3, H3, S; GrabowSet D; LatHar 91; WujNT 25, Matth 24/40, Mar 4/22, Luc 8/29, 1.Cor 1/15 (73); WysKaz 26; SarnStat 21, 32, 373, 657, 831 (25); GosłCast 68; KlonWor 16, 17. Cf Przysłowia, Szeregi.

a. W zdaniach nadrzędnych, od których zależy podrzędne podmiotowe (orzecznik zawsze w mianowniku rodzaju nijakiego liczby pojedynczej) (4): SLuſznie tedy cźelnieyſzym [!] oſobam/ ktorzi ták wielkie rzecży ná ſwey głowie noſzą/ bywa roſkazano/ áby z wielką pilnośćią á długo wſzytkiemu śię przypátrowáli ModrzBaz 26; SarnStat 52, 669, 824.
b. W zdaniu bezpodmiotowym (orzecznik zawsze w mianowniku rodzaju nijakiego liczby pojedynczej) (68): BielŻyw 109; GroicPorz y3; KrowObr 66, 100v; Leop *B4v; GrzegRóżn H4; KwiatKsiąż B3v, G; Niezábaczi gruſzki w popiele/ yako w przipowieśći bywa mowiono. Mącz 6a; Vrit videndo foemina, Páli gdy bywa na nię patrzáno niewiáſtá. Mącz 494b (48); RejPos 183v; RejZwierc 184v; CzechRozm 62v; NiemObr 32; Abowiem ſercem bywa wierzono ku ſpráwiedliwośći: á vſty ſię wyznánie dźieie ku zbáwieniu. WujNT Rom 10/10, Hebr 3/15; IEſli kto [...] ſie położy ná ſtole gdźie bywa ſądzono/ trzy grzywny winy niech przepádnie SarnStat 786, 669, 951, 954, 1148; PowodPr 19. Cf Przysłowia.
c. Z formami utworzonymi od czasownika zwrotnego (w zdaniach podmiotowych lub bezpodmiotowych) (2): Coniecturalis, To co ſie przes domysł bywa wywiedziano Mącz 162b; Ne victoria quidem plauditur, Nie bywa ſie weſelono z otrzimánego zwicięſtwá. Mącz 303c.
Przysłowia: Wſzákże ono kto ſie mśći ták więc mowią záwżdy/ Poſpolicie dwá kroć bit táki bywa káżdy. PaprPan Gg4v.

Ze co od ludźi ieſt nie vlécono/ Bywa zá czáſem częſto vzdrowiono. ZawJeft 29.

Cżym kto grzeſzy/ tymże męcżony bywa. PowodPr 62.

bibl. A iáką kto miárką mierzy/ táką mu bywa odmierzono. RejZwierc 184v.

gdyż to cżęſtokroć bywa iż naniſzſzy bywa powyſzſzon/ á záſię bárzo wyſoki ná niskoſć vpada. HistAl C5v, Bv.

W ſzcżęſciu przyiaciel nie łaczno poznan bywa, ale w przeciwienſtwie ſnadnie. BielŻyw 88.

Iako złoto ogniem, tak cżłowiek przez vcżynek doznan bywa. BielŻyw 88.

Szereg: »być i bywać« (7): GrzegRóżn D3; LeovPrzep Iv; BiałKat 201, 243v; A iáko [Chrystus] wedle Cżłowiecżeńſtwá był widźian/ ták też był y bywa y ma być málowan WujJud 45 v; iż bez niey [wiary] iákiegożkolwiek ſtanu ludzi/ cnoty práwie záćmione ſą y bywáią Phil O2; SarnStat 1123.

Szereg złożony z form różnych czasów tej samej osoby (1): á ći co nádzyeie ſwe záwżdy pokłádáli w Pánu ſwoim/ [...] vwielbieni bywáli: tákże y záwżdy nieomylnie bywáć będą. RejPos 265.

W narzędniku (3): A ſtąd bywa [słowo boże] poznánem od inych ſekt ábo zborow LubPs B marg; BibRadz I 28v marg; cobyś ty zá kaźń chćiał mieć ná nie [na bannitów]/ gdyż niechceſz/ żeby wywołánymi bywali? GórnRozm Lv.
W dopełniaczu (w zdaniu z podmiotem: co) (1): ktorym ſię bárźiey Chriſtuſowe ſłowá tłocżą niż wino w práſách/ ábo co innego co więc tłocżonego práſámi bywa CzechEp 152.
B. Z orzecznikiem wyrażonym imiesłowem przymiotnikowym czasu teraźniejszego czynnym (35):
W mianowniku odmiany złożonej (33): tedy krew takiego kozła bywa łamiącza Kamień y wypądzaiącza s cżłowieka/ to ieſt z nyrek y z miechierza. FalZioł I 48d; Też ſok roiownikow ieſt dobry na herizypile/ to ieſt na wrzedzienicze kthora s kolery bywa barzo bolącza á roſzyrzaiącza ſie po ciele FalZioł I 130d, V 51, 51v, 54v; thaki cżłowiek bywa gamratny pſotliwy, mathacż/ richło wierząci GlabGad M7v; bowiem taki bywa zawſze pragnąci dla gorączoſci wątroby GlabGad N8v; bywa też taki kłamliwy á myſląci iakoby złoſć wypełnił GlabGad P8, M4, M4v, M5, M7 [2 r.], N7 (20); á ći ktorzy práwem ſercem páná náſládowáli záwżdy wſſego dobrá bywáli obfituiący. RejPs 49v; A trzecia [woda] iáko ſiárká też bywa śmierdząca. RejWiz 146; Y Krolowie bárzo mocni bywáłi [!] w Ieruzálem pánuiący [erant in Ierusalem dominantes] Leop 3.Esdr 2/27; KwiatKsiąż C2; SienLek 30; Oczko 25, 34; Więc iáko kto gorący/ ták kreẃ bywa wrząca GórnTroas 22.
а. W formie nieodmiennej na -ąc (1): Kto ſie tak barzo ſmieie iż też kaſzle abo głouą chwieie, bywa taki nie ſtatecżny, [...] á richło też gniewny, y na wſzelką rzecż richło prziſtauaiąc GlabGad O4v.
W narzędniku (1): wſzakoż [taki cżłowiek] pyſznym poſzpolicie j chełpliwym bywa, á w praci vſtawaiącim GlabGad M4v.
6. Z orzecznikiem wyrażonym liczebnikiem o odmianie przymiotnikowej (3):
W mianowniku (3):

W odmianie złożonej (2): Dwoyákye bywa zgromádzenye álbo zyednocenye wyela rzeczy KromRozm III F6v.

W zdaniu z podmiotem: to (1): Bo dwoyeć to bywa karánie/ y bić y łáyáć GliczKsiąż G4.

W odmianie niezłożonej (1): Gdyż tedy matczyno ij ſynowo cialo bywá iedno OpecŻyw 181.

7. Z orzecznikiem wyrażonym przysłówkiem (106):
a. W zdaniach, w których podmiotem jest rzeczownik lub liczebnik rzeczownikowy (10): Zabicie bywa roſmaitym obyczaiem/ naduſzy/ na ciele/ vlbo [!] też naſlawie. SeklKat I2v; BielSpr 70; SarnStat 1278.
Zwroty: »dosyć bywać« = wystarczyć (1): Abowiem y w Máydeburgu/ ieſli ſąd ma być gáion/ doſyć ich [przysiężników] bywa ſyedḿ álbo przynamniey ſzeſć GroicPorz d3.

»kołem bywać« = kręcić się w koło, wirować (1): A myśli/ ktore kołem We dnie bywáły: práwie wſzytkie ſpołem W cney zgodźie/ ſerce wodźi GrabowSet T3v.

»obecnie bywać« = bywać obecnym; adesse PolAnt (2) : BibRadz Gal 4/18; á [lud moskiewski] ſam záwſze obecnie w woiſku rad bywa MycPrz II D.

»bywać w cale« = być zachowanym (1): Ale wino młode/ zlewáią do nowego nacżynia/ tedy ták oboie bywa w cále [ambo conservantur]. Leop Matth 9/17.

»wespołek bywać [z czym]« = bywać wspólnym, łączyć się z czymś (2): że y zá nieboſczyká Królá Zygmuntá Oycá y innych przodków náſzych/ tákże téż weſpółek té vrzędy z Dignitárſtwámi bywáły SarnStat 78 [idem] 335.

b. W zdaniach z podmiotem: to, co, owo, wszytko (33): RejKup k3; A ſłuſznie to bywa GroicPorz q2, bbv; RejWiz 67v; iż go nie będą pytáć/ kthoś w.m: iáko w.m. mam zwáć: czo więc bywa bárzo przykro. GórnDworz M6v, Q2, R5v, S; RejZwierc 101v, 249; BielSpr 6v, 74v; BudBib Eccle 7/24[25] [2 r.]; BudNT 1.Cor 14/40; ále to nie właſnie/ áni ſkutkiem bywa/ lecż tylko dla niektorey przycżyny. CzechRozm 53; ModrzBaz 10v; Oczko 27; áno więc wſzyſtko to opák bywa. GórnRozm I3v; GostGosp 32, 54; SarnStat 1288; VotSzl B2v.

komu (9): RejRozpr C; y ſámemu to złoczyńcy bywa zdrowiey/ gdy przes to wcześne karánie/ wiecznego vchodźi. GroicPorz d; RejWiz 43v, 136, 160v; SarnUzn H4v; SienLek 187v; RejZwierc 99; vpadamy/ znowu powſtawamy/ Acz to nam ćiężko bywa/ po ſobie to znamy. GosłCast 26.

Przysłowie: IZ poſpolicie mowią/ nie dobrze tho bywa/ Kiedy iedno Kroleſtwo wiele pánow miewa. PaprPan Gg3.
c. W zdaniach, w których podmiotem jest bezokolicznik (18): GliczKsiąż M6; RejWiz 67, 76, 104v; á poſpolicie w pijánym narychley to poznáć bywa. RejZwierc 3v, 76v, 182v, 219; CzechRozm 69, 83; ModrzBaz 11, 114; ReszList 172; Trudno bywa ſtárego nałogu zániecháć. KlonWor 41.

komu (4): BierEz L2v; dla cżego cyęſzko też im bywa ná ſyny áby ſie náuk vcżyli náłożyć. GliczKsiąż M5v; PaprPan Aav; ktorem biwalo zawſze dulce et decorum propatria mori PaprUp I2v.

Przysłowie: Miłoćiem bywa nędznemu/ Cierpieć nędzę nie ſámemu BierEz L2v.
d. W zdaniach, w których podmiotem jest zdanie podrzędne (2): Gdy kto rychło á s dobrą wolą co komu vzini [!] a da/ wdzięczniey bywa/ nizli gdy ſie da długo prośić. Mącz 25c; WerKaz 303.
e. W zdaniach bezpodmiotowych (43): By obierał gdzye cżarno/ á gdzye biało bywa RejWiz A9, 21v; RejWiz 69; OrzRozm N4v [2 r.], Rv; Fit bipartito, Dwoyáko bywa. Mącz 25b; SienLek 89v; GórnDworz F, L7; Gdy kto kogo tknie w rozmowie/ nie miło bywa RejZwierc Aaa4, 231; BielSpr 9v; bo kiedy ſye dźień z nocą równa/ á ſłońce ná zad vchodźi/ párniéy w práwdźie/ ále iuż nie ták gorąco bywa Oczko 29; WerKaz 303 [2 r.]; GórnRozm Fv; GostGosp 120.

komu (14): BierEz Q3; Iuż widzę takiey duſzy na wſzem bywa błogo RejJóz L5v; RejKup n5v; GroicPorz m4v, cc4; RejZwierz 86; GórnDworz Ff8v; RejPos 82v; Biją kogo bárzo y iuż mu bywa ciáſno RejZwierc 99v, 91; Strum N2; PaprPan K2v; NiemObr 170; GrabowSet H2v.

Przysłowia: Yáko nye dobrze bywa gdy nyerowne woły wkłádáyą wpług GliczKsiąż Q2.

Kto dziáła ſkoro/ bywa mu nieſporo. BierEz Q3.

źle bywa gdzye dwá pánowie rządzą. BielKron 125; gdzie ich wiele roſkázuie nie bywa dobrze BielKron 340.

Frazy: »[na co] bywa mało« = nie starcza (1): Wyłudzić álbo wydrzeć áby doſtawáło/ Bowiem ná ty iey figle záwżdy bywa máło. RejWiz 28.

»[kogo] bywa teszno« (1): Y drugich więc bywa teſſno RejRozpr H4.

»bywa [o kogo, o co] (nie)trudno« [szyk zmienny] (4): Záwżdy gdy obráżona/ przyiaźń bywa názbyt/ Ná wiecżne tám przymierze/ trudno bywa o kwit. RejZwierz 119v; SienLekAndr a2v; GórnDworz Ff8v; iż do tego ludu wielkiego potrzebá: o ktory też będąli pieniądze/ nie trudno bywa. CzechRozm 254v.

»[z czym] trudno bywa« (1): czyli téż ieſli z rzeczámi niezwyczáynémi trudno bywa JanNKar D2v.

»źle bywa [o kim]« = grozi komu niebezpieczeństwo (1): A ieſli go [złodzieja] dogonią/ iuż źle bywa o nim. KlonWor 19.

»bywa źle« [miedzy kim a miedzy kim] (1): o iáko bywa źle miedzy nią á miedzy iey mężem [quam male inter eam et maritum convenit] ModrzBaz 53v.

8. Z orzecznikiem wyrażonym zaimkiem przysłówkowym (38): FalZioł V 102; ConPiotr 31; BielKom nlb 4; OrzRozm T3v; iż záſię Zydowie będą przećiwni iáko bywáli przed tym BielKron 96v; Drewniane boty yáko bywáyą pátynki z ſámego drzewá Mącz 32b, 8a, 15a, 79c, 193a, 200b (11); Ták záwżdy káżde proroctwo bywa/ iż cżás przyſzły záwżdy ták Prorocy zwáli. RejAp 122v; GórnDworz C3; GrzepGeom A4v; RejPos 37; GrzegŚm 63; BielSpr 33; BiałKaz D3; ModrzBaz 93; Oczko 13v; CzechEp 233; GórnRozm A3v; ActReg 29, 139; Calep 476a, 617b; LatHar 578; SarnStat 201, 744.

komu (1), u kogo (1): Brzemię ono przenáſwiętſſé ktoré wſwym ſwiętym żywocie noſila/ iey miloſcij nitz cięſſko nibylo/ iako bywá wtey mijerze paniám ijnſſym. OpecŻyw 10v; GlabGad K2v.

Przysłowia: Akażda rzecż vkwapna rado tak więcz bywa Nie przychodzy ni kcżemu y zły koniecz miewa RejJóz I2.

A iako więcz kto ſieie tak też zniwo bywa RejJóz E5v.

9. Z orzecznikiem wyrażonym wyrażeniem przyimkowym (79): SVm ktori ieſt wielki, á bywa na dwu ſążeniu dobrich y dłuſſzy FalZioł IV 43c; TA riba [...] ieſt też wielka, bywa na ſiedmi piędzi na dłużą FalZioł IV 44c, I 2d, 138d, IV 12d, 41d, 43d, V 17a; GlabGad Fv; RejPs 56v; GliczKsiąż G4; GroicPorz B4, o3v, rv; Ták mu ſie zda iż wſzytko zá pieniądze znaydzye/ Sławę y cnotę kupić co nie bywa w prawdzye. RejWiz 77v, 1v, 18; TEn narod záwżdy bywał/ z dawná z báczną głową RejZwierz 77; Ale ſtáránia świáthá tego/ [...] wſzedſzy zágłuſzáią ſłowo/ ták iż bywa bez pożytku [et sine fructu efficitur]. BibRadz Mar 4/19; ázaś nie ſłychał iż walká ná dwoie bywa BielKron 55v; Ná walki nie ſkwápliwy był/ [...] ſpokoiem bywał/ nád złocżyńcámi był lithośćiwy/winá áni piwá nie rad pijał BielKron 387, 460v; ieſliże to cżytanie nad miarę bywa KwiatKsiąż L4v; Mącz 417a; RejPos 28v [2 r.], 34; KuczbKat 340; RejZwierc 39, 76, 229; wźiąwſzy przed ſie ty rzecży z bacżeniem dobrym/ ktore ſą s pomocą/ á ktore ná przekáźie bywáią. BielSpr 20, 17v, 57; WujJudConf 191; RejPosWstaw 42; BudBib Is 9/5; BudNT Matth 13/22; KarnNap F3v; ModrzBaz 51, 86v; KochTr 22; CzechEpPOrz *4; y tám kędy ſię ták rządzono/ cżęśćiey z ſzkodą niż z pożytkiem bywáło/ o cżym hiſtorye świádcżą. NiemObr 27; KołakSzczęśl C2v; WujNT 52, Mar 4/19; iż kożdy iáko ſie komu podobáło ón [złoty czerwony] wedle zdánia ſwégo ſzácował [...] co bywa z ſzkódą Rzeczypoſpolitéy. SarnStat 926, 537, 718, 937, 1275, 1298.

komu (7), czemu (2): RejZwierz 91 v; á cokolwiek ieſt przy nim źle ſ[práwione]go/ bywa to wężowi ná pokarm BielKron 2v; KwiatKsiąż K4; RejPos 280v; HistLan E2; ktorych [herbów i męstwa przodków] ieſli potomkowie polerowáć niebędą/ tedy im bywáią ku wielkiey ſromoćie ModrzBaz 57; Phil M2v. Cf »k woli bywać«.

Przysłowia: iáko y trućizná nie bywać bez przyſmákow CzechEp 85.

Káżda rzecż ktora bez rozmyſłu bywa/ Nietrefny koniec záwżdy rádá miewa. RejZwierc 228v.

Zwroty: »nie w czas bywać« (2): áno iuż niewcżas bywa/ áno iuż nieprzyiaciel [...] roſkoſzuie ſobie w onych łupiech náſzych. RejZwierc 261v, 134.

»k myśli bywać« (2): Acżći pod cżás nie wſzytko nam k myſli bywáło HistLan E2, C4.

»k woli [komu] bywać« (2): á biſkupi [panom świeckim] [...] w wyelu rzeczy kwoli bywáli KromRozm III I8; Mącz 169a.

Z przyimkiem: za (3): Ale w [...] wielkich męzach dobrotliwość [...] za wielki podziw bywa KwiatKsiąż G2v, I4; Chłop káſzle/ z niego śmierdzi/ dziewki iáko kwiatki/ Zá niepewne bywáią z tákich oycow dziatki. BielSjem 22.

α. O szczegółach stroju, ekwipunku (7): BielŻyw 43; RejZwierz 40; á záprzęgli dwie krowie cielne/ ktore nigdy nie bywáły w iárzmie BielKron 63, 65v; drudzy nie tylko ſámi ále y konie ich we zbroi bywáli BielSpr 29; Niewiaſt miedzy nimi doſyć w chłopim vbiorze bywa BielSpr 68, 17.
a. W funkcji przysłówka w zdaniach bezpodmiotowych na określenie czasu (2): Gdy po iármárku bywa/ gdy kramnice znoſzą: Vmiáta pod budámi; choćia go nie proſzą. KlonWor 36.
Przysłowie: Bo wiecz bywa po obiedzie Gdy ſlepy ſlepego wiedzie. RejKup h3v.
10. Z orzecznikiem wyrażonym wyrażeniem porównawczym (11): Krzemień wodny/ zawżdy bywa iakoby mokri FalZioł IV 58b; Nad to gdy w ocżu boleſć cżuie tam wnątrz ku mozgowi, á ciało iey bywa/ iakoby zrobioney á zpraczowaney, Tho vkazuie wielką płodu nieprzeſpecżnoſć [!]. FalZioł V [312], I 113b; KromRozm I Iv; Kto táiemną rzecż wyda/ iáko krámarz bywa BielKom B7v; OrzRozm B2v; obá [król i cesarz] ſie kniemu [papieżowi] ná ten cżas vćiekáią ná ſkárgę/ przetho z obiemá bywa/ iákoby pośrzodkiem [= pośrednikiem] BielKron 223; wielka obfitość zboża tám rośćie/ zwłaſzcżá Ryżu/ pſzenice/ ięcżmieniu/ ná ktorych liſt bywa iáko cżterzy pálce wſzerz BielKron 267, 271, 446; ták iż cżłowiek bywa iákoby ſam nie ſwoy. ModrzBaz 52.
11. W orzeczeniach złożonych niektórych osobliwych typów zdań bezpodmiotowych [łącznik występuje zawsze w 3 sg] (10):
a. Ze skostniałymi formami: wolno (4), nielza (1) (5): ReszHoz 129; Wſzákże ante expeditionem deliberationis wolno ſie bywa popráwić SarnStat 1295.

komu (3): bo mi ſie iuż więc bywa nielza wybiegáć. RejPs 210; ModrzBaz 48v; Item, wolno bywáło Sędźióm Grodzkim ná pytánie ſobie bráć do 16. niedźiél ſądząc. SarnStat 488.

b. Z bezokolicznikiem czasowników oznaczających czucie, postrzeganie, poznanie (5): Bowiem w łyśinę trzáſkáło/ Dáleko ſłyſzeć bywáło. BierEz N3; á też to znáć bywa [...] y ná zdrowiu/ y w dobrey ſławie káżdego/ że ſie nam wſzytko ſporzy zá thymi pocżćiwemi zaſługámi náſzemi. RejAp 11; tákże też náſtáły y dziwné wrzody/ y z dziwnemi przezwiſki/ czo ich pirwey ſłycháć nie bywáło. RejZwierc 60; BielSpr 62; á potym [...] do kośćiołow náznácżonych chodzą/ gdźie bywa widźieć Mćiwy Pánie ſpectacula ReszList 158.
12. W utartych połączeniach z mianownikami liczby pojedynczej rzeczowników: bieda (3), szkoda (1), żal (1) [łącznik występuje w 3 sg praes i nie posiada cechy rodzaju gramatycznego] (5): Szkodá vpornie gonić bywa więc tych w wale. KmitaSpit C.

komu (1), czemu (3): A biedá więc po trzy kroć bywa tey koronie/ Ktora ták nędznie ſtoi w tákowey obronie. RejWiz 173; RejPos 49v [2 r.]; Gdy ſie cżłowiekowi fortunnie wodzi/ żal bywa nieprzyacielom iego. Phil Q2.

Formacje pochodne cf BYĆ.

Cf BYWAJĄCY, BYWAŁY, BYWANIE

BC