[zaloguj się]

CESARZOWA (71) sb f

-ss- (1); -rż- (1).

-e- (3), -é- (1); -e- Mącz; -e-:-é- OpecŻyw (2:1); -a- (39), -å- (29); -a- OpecŻyw (3), Murm, BielKron (13), Mącz, HistRzym (15), StryjKron, BielSjem, LatHar, WujNT, SkarKazSej (2); -å- SkarJedn (6), SkarŻyw (23); o jasne; w końcowym -a wahania.

Fleksja
sg pl
N cesarzowå cesarzow(e)
G cesarzow(e)j
D cesarzow(e)j
A cesarzową
I cesarzową
L cesarzow(e)j

sg N cesarzowå (38); -å (33), -a (2), -(a) (3); -å : -a SkarŻyw (8 : 2).G cesarzow(e)j (16).D cesarzow(e)j (11).A cesarzową (3) [cf też CESARZOW A sg f].I cesarzową (1).L cesarzow(e)j (1).pl N cesarzow(e) (1).

stp brak, Cn notuje, Linde bez cytatu.

1. Żona cesarza (58): ktorim Czeſarzowa Iuliaſzowa wiele panom znamienitym przy ſwem dworze [...] pomagała FalZioł V 90v; Ten Nárſeſá Hetmáná Iuſtinianowego/ ktory był niechciał przyiecháć do Ceſárzowey do Konſtántynopolá/ námowił iż przyiechał do Rzymá z Nápuliey BielKron 163v, 158v [2 r.], 217v marg, 375v, 469; wſzak Ceſarz y Ceſárzowa ſiedzą ninie zá ſtołem HistRzym 43v; Tedy Ceſarz obroćiwſzy ſie ku Ceſárzowey rzekł iey HistRzym 44v, 43v [4 r.], 44, 44v, 46 [2 r.], 46v [2 r.] (15); Ceſarzowa zmiękcżywſzy mężá Iuſtyniana Ceſarzá/ ſtáráłá ſię znowu o to/ áby Sylweryus Papież przywroćił na ſwe mieyſce Antymá SkarJedn 135, 136, 137; Theophilus máiąc tę pomoc od Ceſarżowey/ [...] ktorzy nań żáłowáć mieli/ iedny wyſtráſzył z miáſta/ drugie przedárował. SkarŻyw 89; Ceſarzowá nic ſię Ceſarzá ſtym nie rádząc/ poſłáłá zacne pánie do niey SkarŻyw [223], 87, 88 [3 r.], [223] [2 r.], 224, 353 [2 r.], 455 [3 r.]; Y ſáme Ceſárzowe z nimi tám śiadáły BielSjem 5; SkarKazSej 680a marg.

W połączeniu z imieniem [po imieniu (10), przed imieniem (7)] (17):á Ceſárzowa Eudoxyná po nim trzeciego dniá vmárłá. BielKron 158v; Tego to Ceſárzowa Teodorá kazáłá przywieść do Konſtántynopolá BielKron 163v; Mártyná Ceſárzowa. BielKron 166 marg; vchodziłá go Ceſárzowa Agnieſzká/ iż ſwoy gniew vmiárkował przećiw im BielKron 177; Tegoż roku pirwſzego dniá Máiá Ceſárzowa Izábellá vmárłá BielKron 191v, 217v; SkarJedn 130; Eudoxyą Ceſarzową Chryzoſtom S. vpomina. SkarŻyw 88 marg, 88 [2 r.], 89, 319, 455 [2 r.]; 28 3 f Kunegundy Ceſárzowey LatHar ++2; ktory też poſłał był do Konſtántyny Ceſárzowey trochę prochu z tego łáncuchá vpiłowánego WujNT 508; Gdy Euſebia Ceſárzowa hárdośćią świecką wynioſła/ poſłáłá áby do niey Leoncyus biſkup przyſzedł on iey ták wſkazał SkarKazSej 680a.

2. Władczyni, panująca; imperatrix Murm, Mymer1, Mącz, Calep, Cn; augusta Murm, Cn; domina Cn (13): bo krolewá rzecżona ieſt od miloſierdziá/ a ceſarzowá od ſrogiégo roſkazowaniá. OpecŻyw 189; Augusta. [...] Ceſárzowa Imperatrix quibusdam vocabulum videtur illatinum. Murm 174; Mymer1 11; Mącz 280c; SkarJedn 210; A ſam Ceſfar Ian/ iáko go prośiłá/ był Oycem iey Chrzeſnym/ z inſzemi Xiążęty Greckimi/ y dał iey imię Helená/ iáko y pierwſzey Ceſárzowey ſwoiey StryjKron 125; Calep 511a.

W połączeniu z imieniem [po imieniu (2), przed imieniem (1)] (3): NIceforus Ceſárzem Konſtántynopolſkim był dzyewięć lat po Irenie Ceſárzowey BielKron 168v; Toſz piſze do Ceſárzowey Pulcheryey SkarJedn 189; SkarŻyw 299.

Przen: Matka Boska (3): a od wſſytkich przywitána/ vchwálona/ vtzciona/ ij vwielbiona/ iako krolewá miloſierná/ ij ceſarzowá motzná. OpecŻyw 181v, 189; Anielſka y náſzá Ceſarzowa/ świętą przycżyną ſwoią y cudem onym/ náznácżyłá ſługę wielkiego/ Pánu Bogu. SkarŻyw 352.

Synonimy: carowa, carzyca, krolowa.

Cf CESARKINI

HG