[zaloguj się]
[pdf]

CIĄŻA (48) sb f

ciąża (38), ciąż (7), [cięża (Linde)], ciąża a. ciąż (3); ciąża RejRozpr, RejKup (2), Leop (2), RejZwierz (2), RejPos, KuczbKat, RejZwierc, WierKróc, SarnStat (13), KlonWor; ciąża : ciąż UstPraw (13 : 7).

ciąża, ciążej, ciążą (A sg), ciąże : ciąż : ciąży, ciążą (I sg) RejRozpr (1 : – : –), RejKup (2 : – : –), Leop (1 : – : 1), UstPraw (13 : 7 : 3), RejZwierz (2 : – : –), RejPos (1 : – : –), KuczbKat (1 : – : –), RejZwierc (1 : – : –), WierKróc (1 : – : –), SarnStat (8 : – : 5), KlonWor (4 : – : –). [Formy wymienione w pierwszym członie stosunku wskazują na niewątpliwą formę N sg ciąża, a formy w trzecim członie stosunku mogą dawać alternatywną rekonstrukcję formy N sg].

Fleksja
sg pl
N ciążå, ciąż ciąże
G ciąż(e)j, ciąży ciąży
D ciąż(e)j, ciąży
A ciążą, ciąż ciąż(e)
I ciążą
L ciąż(e)j, ciąży

sg N ciążå (10), ciąż (2). ◊ G ciąż(e)j (5), ciąży (1); -(e)j RejPos; -(e)j : -y UstPraw (4 : 1). ◊ D ciąż(e)j (1) UstPraw, ciąży (1) Leop. ◊ A ciążą (11), ciąż (5). ◊ I ciążą (5). ◊ L ciąż(e)j UstPraw (2), ciąży (1) SarnStat. ◊ pl N ciąże (1). ◊ G ciąży (1). ◊ A ciąż(e) (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. praw. Egzekucyjne zajęcie mienia ruchomego; interdictio, interdictum Cn (8):
Zwrot: »(po)słać, posłany na ciąż(ą)« [szyk zmienny] (5 : 1): Pomaga bog myle xiąz[ę] Poſlanem ktobie na cziązą. RejKup C, z5v; Gdy kto práwem ná kiem co przezyſzcze/ iż tá rzecz iuż będzie odeſłána do grodu/tedy ten co przezyſzcze/ ma dwa kroć ſłáć ná ćiąż UstPraw A3, Gv; RejZwierz 101; RejZwierc 234.
Szereg: »ciąża i wwięzowanie« (2): A gdy mu bronić będą y ćiąży y w więzowánia/ tedy go ma zdáć o to UstPraw A3, A3.
2. praw. Ruchomości zajęte sądownie na zaspokojenie pretensji wierzyciela lub celem skłonienia do jej zaspokojenia; pignus JanStat, Cn; pignoratio JanStat (36): O Ciążey/ Winách/ dániách. UstPraw G; á gdyby ćiążáli człowieká niewinnego/ tákowemu ma być ćiąż wrocon [!] UstPraw G; thedy niemáią więcey bráć iedno to co ćiążey należy. UstPraw Gv, G [12 r.], Gv; RejZwierz 101; A gdźieby zá ćiążą zániedbáł tey winy zapłáćić: tedy nic niebacząc ná przećiwienie dźiedźicá [...] máiętnośći onego Kmiećiá będą mogli/ y máią ie do Skárbu obróćić SarnStat 385; ná to tędy máiąc baczenié/ iż ćiąże máią bydź w więtſzéy cénie/ niż rzeczy/ o któré bywa ćiążano SarnStat 669, 353, 669 [3 r.], 892 marg, 925; KlonWor 73.
Zwrot: »wziąć, brać ciążę; wzięta, brana ciąża« [szyk zmienny] (3 : 2; 3 : 1): Więc potym przydą pobory [...] A nie daſzli wezmą ćiążą Abo ćię ſámego zwiążą RejRozpr D4v; tedy ći co go ćiążáli máią być winą karáni trzemá grzywnomá y ſzkody máią nágrodzić/ ktora wzięta winá ma przyść temu z czyiego dzyedzictwá ćiąż wźięto. UstPraw G, E4, G; KuczbKat 330; Abowiém nie zda ſie ſłuſzna rzecz y doſtáteczna/ áby zá ták znáczną ſzkodę láſu ćiąża miáłá bydź bráná [pignus recipi JanStat 1113]/ álbo tylko áby ná ćiąży miał bydź karan. SarnStat 669, 657, 668, 912 marg.
W przen (4): A tu ſie vcż nędzny cżłowiecże/ iáko maſz vydź onego okrutnego poborce cżártá ſproſnego [...] ktory záwżdy popiſuie głowy tych ktorzy ją [lege: są] w poſłuſzeńſtwie iego/ á wyciąga ie ná okrutne podátki ſwoie/ cżyháiąc ná to/ áby ie miáſto ciążey/ iáko niepoſłuſzne/ zágnał do obory ſwoiey RejPos 19.
3. Brzemię, ciężar; kara; onus, pondus Vulg (4): Cżemuſz by miał być ſlużebnik twoy ku prozney ćiąży pánu memu Krolowi? Leop 2.Reg 19/35, 4.Reg 21/13; Tákże też my bierzemy ná ſię wielkie ćiąże/ K woley Páńſkiey polewce wiele przemiltzamy/ A nam ſzkodliwych rzetzy tát [!] zániedbawamy. WierKróc A4v; który dom od wſzyſtkich podatkow/ czynſzów/ praw/ ćiąży [impositione onerum JanStat 221]/ y wydérków wolny czyniąc ná Kollegium przerzeczoné oddawamy SarnStat 205.

Synonimy: 1. angaryja, fant, zastawa; 2. arest, szperunk, zapowiedź; 3. brzemię, kara.

Cf CIĄDZANIE, CIĄG, CIĄŻANIE, CIĄŻBA, CIĄŻENIE, CIĘŻAR, CIĘŻKOŚĆ

MM