Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: COPH

Następne hasło: CORAZ »

CORA (296) sb f

cora (295), cera (1) LibLeg.

-ó- (25), -o- (13); -ó- KochPieś (2), KochFrag; -o- KochTr (2), KochEpit, GórnTroas; -ó- : -o- KochPs (1 : 2), ZawJeft (21 : 7); a jasne (w tym 2 r. błędne znakowanie).

Fleksja

	sg	pl	du
N	córa	córy	córze
G	córy
D	córze	cór(o)m	cór(o)ma
A	córę	córy
I	córą	córami
V	córo	córy

sg N córa (75). ◊ G córy (31). ◊ D córze (4). ◊ A córę (112) [w tym: -ą (1)]. ◊ I córą (13). ◊ V córo (12). ◊ pl N córy (16). ◊ D cór(o)m (2). ◊ A córy (16). ◊ I córami (4); -ami (3), -(a)mi (1). ◊ V córy (2). ◊ du N (cum nm) córze (2) BielKron 377, 397v. ◊ D (cum nm) cór(o)ma (1) BielKron 375v. ◊ A (cum nm) córze (6) BielKron 12, 103, 124v, 191v, 303, 389.

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI (XVIII) w.

Znaczenia

1. Dziecko płci żeńskiej (w stosunku do rodziców) (286)
- Przen (10)
  - a) Terytorium, miasto i jego mieszkańcy (9)
    - α. Miasteczka i wsie zależne administracyjnie i gospodarczo od miasta głównego (1)
  - b) Wyrażenie: »cory śpiewania« = uszy (1)
- a. Synowa (1)
2. Kobieta należąca do jakiegoś plemienia, narodu, mieszkanka określonego miasta, współwyznawczyni (7)
3. Młoda kobieta (3)

1. Dziecko płci żeńskiej (w stosunku do rodziców); filia Murm, Mymer¹ (286): Ze krolyewa iey myloſcz [...] czerą na wſchitkich czlonczech zdrowa porodzicz ieſt raczila. LibLeg 4/26, 9/49v; Więc ſobie żonę obiorę/ Od cney mátki rządną corę. BierEz Q3, Pv [2 r.]; Filia. [...] Corá Murm 166; Mymer¹ 38; Zachoway we zdrowiu naſze paný/ Oyttza s ſinem y matkę s tzorami. KlerPow 11; BielKom G5; á Corá ieſliby też zá wolą Oycowſką niechćiáłá idź zá Mąż/ [...] też może być wydźiedźiczoná. GroicPorz m, m, gg4; Y Stháło ſię gdy iuz ludźie poczęli ſię rozmnáżáć ná ziemi/ á rozrodźili cory BibRadz Gen 6/1; Mam dwie corze ktore ieſzcże mężow nie vznáły BielKron 12; záſłáły go ſioſtry z mátką do láſá Idá Meliſſe y Amáltee corom Kreteńſkiego krolá BielKron 20v; Gdy Leir miał trzy cory/ pytał ich ktora go nawięcey miłuie? BielKron 61v; Po niey vrodziły ſie były dwie corze obie Elżbiećie BielKron 397v, 9, 15v [3 r.], 16v, 18v, 21v (73); y pocżęłá wnet myślić iákoby mogłá Tárſią z świátá zgłádzić áby dla niey iey corá więcey háńby nie ćierpiáłá. HistRzym 19; nie nálazłem v twoiey corki dziewictwá/ lecż te (ſą) dziewictwá cory moiey/ y rozwiną odzienie przed ſtárſzemi mieyſckimi. BudBib Deut 22/17; Zewſządći roſkoſz płynie: miedzy ſwémi Cory królewſkié maſz vlubionémi. KochPs 67; NIeſzczęſné ochędoſtwo/ żáłoſné vbiory/ Moiéy namilſzey cory KochTr 8, 13; CzechEp [420]; Tobie włoſy ozdobné ſwoie roſczoſałá Nadobna Kátárzyná/ Xiążęćia zacnégo/ Y oycá Woiewody Corá Kiiowſkiégo. KochEpit A2v; KochSz A2v; Córy ſzlácheckié [...] Pſóm Biſurmánſkim brzydkié śćielą łoże. KochPieś 37; Właſna corá iego/ Gdy ſye do domu wroćił/ wprzód wyſzłá do niego. ZawJeft 6; Czy mam záłowáć wieku młódégo Nieſczęſnéy cory ZawJeft 29; Mnie odpuść winę lichéy córze ſwoiéy. ZawJeft 41, 3, 6, 7, 8, 11 (28); GórnTroas 64; IAk dobra cżorá/ kiedy w oycu znáki Gniewu k ſobie náyduie/ [...] Twarz wſtydem záfárbuie [...] O łáſkę proſząc/ vpada przed nogi. GrabowSet Nv; KochFrag 21; KlonWor 6; Tobie [...]/ Ktora dopiero vczyſz ſwoię corę mowić ZbylPrzyg Bv, ktv.

cora od kogo (1): Synowicá/ ieſt Corá od mego brátá. GroicPorz ff2v.

W połączeniu z imieniem [imię + cora (47), cora + imię (35)] (82): Tego theż cżáſu Zophia ze trzemi corámi/ Wiárą/ Nádzyeią/ y Láſką/ byłá vmęcżoná pod Adryanem BielKron 149v; vcżynił táki teſtáment/ ná ktorym oddał dwiemá coromá ſwoim Annie y Edwidze [...] wſzytki vbiory BielKron 375v, 4v, 13, 15 [2 r.], 15v, 20 (75); Niepoſażył koſztownie/ ſwey cory Máruſze. BielSat D4; A to ſynowie Bitheie cory Páronowey BudBib 1.Par 4/18, Gen 25/20, 36/39, 2.Par 20/31, Ier 52/1; moiá to nieſzcżeſliwa corá Káſsándrá KochOdpr D.

W połączeniu z przydawką dopełniaczową od imienia własnego ojca lub matki [cora + przydawka (36), przydawka + cora (7)] (43): O błogoſłáwionaſz ieſt iuż miedzy niewiáſtámi/ Iahel żoná cna Haber Cynei corá LubPs hhv; Látá 1320. Włádziſław Loktek y z małżonką ſwoią Edwigą corą Boleſłáwá Kaliſkiego kſiążęćiá/ ná kroleſtwo Polſkie byli pomázani y koronowáni BielKron 371, 13, 23, 43, 57, 69 (40); BudBib Gen 25/20, 36/39, 2.Par 20/31.

W połączeniu z przymiotnikiem dzierżawczym od imienia własnego ojca [cora + przymiotnik (26), przymiotnik + cora (11)] (37): Noemá záſię corá Lámechowá s Selle vrodzoná/ wymyſliłá napirwey tkáć rozmáite rzecży BielKron 4v, 13, 14v, 20v, 22, 23 [2 r.] (33); BudBib Gen 36/39, 1.Par 4/18, Ier 52/1; Coś to zołwicom za brátową/ Corom ſzláchetnym Pryámowym/ Cney POLYXenie y Káſsándrze Wieſzcżey/ przynioſłá KochOdpr C4.

Wyrażenie: »cora jedyna« [szyk 3 : 2] (5): bo iuż byłá vmárłá krolowa Anná [...] zoſtáwiwſzy po ſobie corę iedyną Elżbiethę. BielKron 374, 51, 190, 340v, 368v.

Szereg: »syn, (i, a) cora« = filius et filia PolAnt [szyk 13 : 2] (15): Táki przydzye k náſey ręce/ Iáko ten to cżynił chory/ Dobrze chował ſyny cory BielKom D4; BielKron 23, 53v, 74v, 101, 189v (11); Y wſtał Lában poránu y cáłował ſyny ſwoie/ y cory ſwoie BudBib Gen 31/55, Gen 11/19, Ioel 3/8.

W przen (4): BielKom F4v; Co to ieſt? Corá láſu kraſnego wzroſtu ſámá wielkiego [w zagadce = łódź] HistRzym 24; Brdá ſobą Wiſłę wſpiera ná pułnocy/ Iuż w xieńcu będąc cżuie ſię ná mocy. Dogadza mátká choćia ſtárſza corze/ W byſtrym vporze. KlonFlis G2v; SzarzRyt A.

Przen (10):

a) Terytorium, miasto i jego mieszkańcy (9):

Wyrażenia: »izraelska cora« = wierny lud (1): Niech ſye wirzchy Sionſkiéy rozráduią góry/ Niech ſye weſelą Izráhelſkié córy KochPs 72.

»cora judska (a. jehudska)« = wierny lud; filia Iehudah PolAnt (2): W ten cżás ſie gorá Sion wyelce rozweſeli/ Cory Iudſkye rádośći doſyć będą myeli LubPs Nv; BudBib Ps 96/8.

»cora syjońska (a. cyjońska), Syjon« = Jerozolima (3 : 1): Weſel ſie coro Syon/ oto Krol twoy przychodzi tobie ſpráwiedliwy. KrowObr 180v; Piękney á pieſzcżonej niewieśćie przyrownałem corę Cyiońſką [filiam Siion]. BudBib Ier 6/2, Ier 6/23; GrabowSet Q4.

»cora tyrska« = Tyr (1): Bo z dáry y corá Tyrſka przybędzye do tego LubPs M3.

α. Miasteczka i wsie zależne administracyjnie i gospodarczo od miasta głównego (1): Záś imioná ich y mieſzkánia ich Beth-el y miáſtecżka iego (marg) wł: y cory iego. Tak y wſzędy tu niżey. (‒) BudBib 1.Par 7/28.

b) Wyrażenie: »cory śpiewania« = uszy (1): y powſtáną ludzye ná głos ptaká/ á omienieią wſzytki cory ſpiewánia [omnes filiae carminis Vulg Eccle 12/4] BielKron 82.

a. Synowa (1): Rzekłá świekrá/ gdyż ieſt przyrodzony náſz/ oblecż ſie miła coro w cudne odzyenie/ vmywſzy ſie chędogo idź do iego gumná BielKron 53.

2. Kobieta należąca do jakiegoś plemienia, narodu, mieszkanka określonego miasta, współwyznawczyni; filia PolAnt (7): RejPos 306; KochPs 209; Y te nieprzyiaćiele co biorą me cory/ Wyżeńmy z Europy w Kákáuzyſkie [!] gory. BielSen 13.

Wyrażenia: »cora jeruszalimska« (1): Poprzyſięgam was cory Ieruſzalimſkie [filiae Ierusalaim] [...] ábyśćie nie budziły/ áni poruſzáły miłośći poki oná záchce. BudBib Cant 3/5.

bibl. »cora ludzka« (1): widząc ſynowie Boży cory ludzkie [filias hominum Vulg Gen 6/2] (to ieſt ſynowie Sethowi dzyewki z narodu Kaimowego) iż ſą piękne/ bráli ie ſobie zá żony BielKron 4.

»cora syjońska (a. cyjońska)« (2): RejPos 306; Wynidzćie á oglądayćie cory Cyiońſkie [filiae Siion] krolá Solomoná w koronie BudBib Cant 3/11.

3. Młoda kobieta [w tym: V sg (2)] (3): Rzekł k niey Booz/ ſłyſz coro nie chodź ná iną rolą zbieráć kłoſia/ ále tu zbieray [bibl. Ruth 2/8] BielKron 53, 53; KochSob 66.