[zaloguj się]
[pdf]

CZERPAĆ (67) vb impf

czerpać (49), czyrpać (18); czerpać Murm (2), RejPs, KrowObr (2), Leop, BielKron, GrzegRóżn, Mącz (10), GórnDworz (2), KuczbKat (2), WujJud, BudBib, SkarŻyw (2), StryjKron, CzechEpPOrz, Calep (2), GrabowSet (2), RybGęśli, WujNT (5), WysKaz, SarnStat (2), SkarKaz (2); czyrpać OpecŻyw (2), BartBydg, HistAl, KromRozm III, BibRadzBaz, CzechRozm (2), Calag, NiemObr; czerpać : czyrpać BibRadz (2 : 3), Prot (1 : 1), RejPos (2 : 2), ChechEp (1 : 2).

-e- (9), -é- (3); -é- SarnStat (2); -e- : -é- Mącz (9 : 1) (Cn e pochylone); a jasne.

Fleksja
inf czerpać
indicativus
praes
sg pl
1 czerpåm czerpåmy
2 czerpåcie
3 czerpå czerpają
praet
sg pl
3 m czyrpåł m pers czerpali
f czerpała m an
fut
sg pl
2 m m pers będziecie czerpać
3 m będzie czerpåł m pers czerpać będą
imperativus
sg pl
1 czerpåjmy
2 czerpåjcie
3 niech czerpå
conditionalis
sg pl
1 m m pers bysmy czyrpali
3 m m pers by czerpali
f by czyrpåła m an
impersonalis
praet czerpåno
participia
part praes act czerpając
inne formy
pass praes sg 3 - czerpå się

inf czerpać (18). ◊ praes 1 sg czerpåm (6); -åm (5), -(a)m (1). ◊ 3 sg czerpå (2). ◊ 1 pl czerpåmy (4). ◊ 2 pl czerpåcie (1). ◊ 3 pl czerpają (12); -ają (10), -åją (1) Prot, -(a)ją (1). ◊ praet 3 sg m czyrpåł (1). f czerpała (1). ◊ 3 pl m pers czerpali (3). ◊ fut 3 sg m będzie czerpåł (1). ◊ 2 pl m pers będziecie czerpać (1). ◊ 3 pl m pers czerpać będą (2). ◊ imp 3 sg niech czerpå (1). ◊ 1 pl czerpåjmy (1). ◊ 2 pl czerpåjcie (2). ◊ con 3 sg f by czyrpåła (1). ◊ 1 pl m pers bysmy czyrpali (1). ◊ 3 pl m pers by czerpali (3). ◊ pass praes 3 sg czerpå się (1). ◊ impers praet czerpåno (1). ◊ part praes act czerpając (4).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

Nabierać, wydobywać (przeważnie o wodzie); haurire BartBydg, Mącz, Calag, Calep, Cn; antlare Mącz, Cn; capulare Mącz; dehaurire Calep (67): Puteus, studnya, de quo aqua hauritur, czyrpayą BartBydg 127b; Thámże ieſztze drugie kreſlánie tzynićie ſwiecą/ po trzykroć nád oną wodą/ iákoby iácy Pogáni/ Cżárnokziężnicy/ álbo iákie tzarownicé. Toſz dopierko ſámi naprzod tzerpaćie/ á potym drugim ludziom rozdawaćie KrowObr 73; BibRadz Gen 24/45, Ioann 4/15; Ex puteis aquam trahere, Czerpáć/ wycięgáć. Mącz 460d, 11d, 153c; RejPos 41v; BudBib Ex 2/19; Calag 412b; Raz będąc w ſwey Celli Plácidus málucżki/ do rzeki po wodę bieżał: y cżerpáiąc zá dzbanem wpadł. SkarŻyw 250; Calep 298a, 473a; Rzekł im Ieſus: Nápełnićie te ſtągwie wodą. Y nápełnili ie áż do wierzchu. Y rzekł im Ieſus: Czerpayćieſz [Haurite] teraz/ á donieśćie przełożonemu weſela. WujNT Ioann 2/8; Ioann 4/15.

czerpać co (18): Salsamentum, salina, Solna ſzybá álbo ſtudnia/ álbo mieyſce gdzie kopáyą/ czerpáyą y wárzą ſól. Mącz 364d; StryjKron 161. Cf Zwrot.

czerpać czym (9): Murm 142; Pánie nie maſz cżym cżyrpáć [neque in quo haurias habes]/ á ſtudnia ieſth głęboka/ zkądże tedy maſz tę wodę żywą? BibRadz Ioann 4/11 [idem WujNT]; BielKron 315v; Mącz 37b, 160b, 180a, 228d; obydzie trzy kroć Byká około/ y zárzeżą go/ á krwie nieroźlewáią ná ziemię/ ktorą wypuśćiwſzy w vſzátek/ czerpáią kauſzykiem álbo czárką StryjKron 161; WujNT Ioann 4/11.

W charakterystycznych połączeniach: czerpać sol; czerpać z opoki, z potoka; czerpać kauszykiem albo czarką, kiellą, kołem.

Zwrot: »wodę, wody czerpać« [w tym: z czego (3), czym (4)] = aquam haurire Vulg, PolAnt; aquari Mącz [szyk zmienny] (16 : 2): Panie dáy mi tey wody abych niepragnęla/ aby mi teéż [!] tu nie trzeba więcey chodzitz cżyrpatz wody. OpecŻyw 50; Creterra, [...] Wyádro ktorym wodę czerpáyą Murm 142, 23; Tedi przikazał Alexander cżyrpáć onę wodę/ ktorą piyąc Macedonowie mieli od niey biegunkę albo cżyrwoną niemoc HistAl H4v; wodę takieſz kupiwſſy będziećie cżerpáć y pić [aquam emtam haurietis, et bibetis]. Leop Deut 2/6; BibRadz Ios 9/27, Ioann 4/7; tá wieżá byłá nád ſamą rzeką wyſtáwioná/ w ktorey kołem wodę cżerpano do zamku BielKron 315v; Aquator, Czerpácz. Ten który wodę czérpa/ álbo/ Który woyenny lud wodą zwieżą [!] opátruye. Mącz 13c; Hydráulos, Rurá/ rinná álbo też rynſztok którym wodá ſcieka/ też wiádro s żoráwiem którym wodę cerpáyą. Mącz 160b, 13c, 228d; RejPos 41v, 42v; wolęć rácżey z potoká zábłoconego/ od zrzodłá dálekiego/ wody cżerpáć CzechEpPOrz **3; WujNT Ioann 2/9, 4/7; iáko Izráelcżycy z ſuchey opoki hoyną y bárzo przyięmną wodę cżerpáli. WysKaz 9.
W przen (12): Dźiś z tym Mieſzáńcem dźierżeć choć ma ręce krzywe/ Przeto czerpáć nie może gdźie ſą Zrodłá żywe. Prot B2.

czerpać co (5): Wſzák mamy cżyſtą wodę z źrzodł piſmá świętego/ Tęż cżerpaymy/ y tą ſię záwżdy náſycaymy GrzegRóżn O2; SkarŻyw 362; Iák wiádro wodę/ złość w ſię cżerpam wſzelką GrabowSet N2v. Cf Zwroty.

czerpać z czego (5): ábowiem táki cżłowiek nie w kubek s ktorego telko iedná oſobá pić by miáłá trućiznę kłádzie/ ále ſtudnię s kthorey wſzytcy ludzie cżerpáią záraża ſmiertelnym iádem. GórnDworz Ee8; ábowiem thá piękność pocżąthkiem ieſt/ y ſtudnią/ s ktorey wſzytcy cżerpáią GórnDworz Mm5; WujJud B2; CzechEp 132; GrabowSet O3v.

czerpać czym (3): CzechEp 132; Oná ofiárá na krzyżu ieſt iáko ſtudnia/ á tá na ołtarzu iáko wiádro/ ktorym ſię tá kreẃ Páńſka czerpa SkarKaz 158a. Cf »rzeszotem wodę czyrpać«.

W charakterystycznych połączeniach: czerpać złość; czerpać z studnic, z źrzodeł (2); czerpać kubki.

Zwroty: »czerpać wodę, wody« [szyk zmienny] (2 : 1): z ſzcżerych ſtudnic wodę przezrocżyſtą náuki Chriſtuſowey cżerpáć będą. WujJud B2; Nam z Zdroiu Káſtálſkiego náſz Phoebus bez brody/ W złote cżáſze niech cżerpa nieśmiertelney wody. RybGęśli B3. Cf »rzeszotem wodę czyrpać«.

»rzeszotem wodę czyrpać« = robić coś na próżno (1): Ale prożno rzeſzotem ſwym wodę cżyrpa: v mnie nic Konciliámi y oycámi ſtárymi nie ſpráwi. CzechEp 234.

Przen: Brać (16): Aby ſie oná kiedy názywáłá y tzyniłá/ zrzodłem dobrá wſzego/ od kthoreyby mieli ludzie prágnący łáſki żędáć/ ſſukáć y tzerpáć? KrowObr 153; Izali káżdy w ſkárbie goſpodárſkim czerpáć ma? SkarKaz 80b.

czerpac co (4): Ián pierſi potzalowál/ ſ ktorych boſką mądroſtz cżyrpál/ ſlzami ié obléwál. OpecŻyw 156; Coż my o ſobye mamy dźyerżeć/ ktorzy z piſmá tylko á ſlow ludzkich/ ktore ſye rozmáićye rozumyeć dawáyą/ ſlowo boże czyrpamy KromRozm III C; RejPos 42v; KuczbKat 70.

czerpać z czego (13): OpecŻyw 156; Bo vżywamy doſtátkow tych/ ktorych obfituią przybytki twoie/ a nápawaſz nas czerpáiąc z zrodłá rozmáitych roſkoſſy. RejPs 53v; KromRozm III C; By iáko z żywego źrzodłá wſzyſcy z tąd cżyrpáli/ A ſtudnic fáłeſznych náuk ludzkich zániechali. BibRadzBaz ktv; Tym ſię niźiuchno kłániáć mnie ſię teraz godźi/ Z ktorych zdroiow czyrpaią Poetowie młodźi. Prot E; KuczbKat 70, 415; CzechRozm 60v, 190v; CzechEp 271; NiemObr 102; y niech tám będźie ſtudnicá Náuk/ z których będą mogli wſzyſcy czérpáć/ chcący co vmieć. SarnStat 196, 552.

W charakterystycznych połączeniach: czerpać błogosławieństwo, boską mądrość, boże słowo, przykazanie; czerpać z darow, z pisma (świętego) (2), z zdrojow, z zupełności (4), z źrzodła (2).

Szereg: »brać i czerpać [z czego]« (1): Plebani ty rzecży niech biorą/ ktore ſłużyć będą mogły ku tego mieścá wyłożeniu. a oſtátek brác y czerpáć będą z piſmá świętego. KuczbKat 415.

Synonim: wyciągać.

Formacje pochodne: naczerpać, przeczerpać, wyczerpać; wyczerpawać; poczerpnąć, wyczerpnąć.

Cf CZERPAJĄCY, CZERPANIE, CZERPANY

ZZa