[zaloguj się]
[pdf]

CZUPRYNA (29) sb f

czupryna (12), szupryna (17); czupryna RejKup, BibRadz, Prot, GórnDworz, StryjWjaz, WerGośc, Calep, CzahTr, GosłCast, KlonFlis, KlonWor (2); szupryna RejRozpr, RejWiz (9), RejFig, RejZwierz (4), PaprPan (2).

sz- (14), s- (3).

Fleksja
sg pl
N czupryna
G czupryny
D czupryn(o)m
A czuprynę czupryny
I czupryną
L czuprynie

sg N czupryna (7). ◊ G czupryny (4). ◊ A czuprynę (9). ◊ I czupryną (1). ◊ L czuprynie (3). ◊ pl D czupryn(o)m (1). ◊ A czupryny (4).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI (jeden z tych samych przykładów) – XVIII w.

Bujne owłosienie głowy, czub włosów na wierzchu głowy; capronae Calep, Cn; antiae, crines antependuli a. propenduli Cn (28): IOrdan to ſławna rzeká/ co w niey ludzye krzcżono/ Leiąc wodę ná głowę/ ſzupryny mocżono. RejZwierz 74; Prot A3v; Dziwuią ſie [Francuzi w Paryżu] kowánym botom y cżuprynom [Polaków] StryjWjaz A4; Calep 162b; [flis] Cżupryná k rzecży/ biała ſzáráwárá KlonFlis H4v; KlonWor 54.
Zwrot: »czuprynę podmuskiwać, wysmukiwać« [szyk zmienny] (1 : 1): bo naydzie drugiego [dworzanina]/ ktory wygoliwſzy á wyſmuknąwſzy ſobie cżuprinę/ iuż zániedba [...] wſzytkiego inego. GórnDworz L8; KlonWor 58.
W przen (9):
Wyrażenie: »szupryna łysa« (1): Bo iáko pan ma być zdrow á w nim piwo kiſa/ Y od tegoć więc drży łeb y ſzupryná łyſa. RejWiz 66v.
Zwroty: »najeżyć, zjeżyć czuprynę; zjeżona czupryna« [szyk zmienny] (3 : 1: 1): Co owo miedzy wámi tám ledá s przycżyny/ Iáko dzicy wieprzowie náieżą ſzupryny. RejWiz 66v; A powiedz mi co ſie to tám nowego sſtáło. Y gdzye idzyeſz álbo pocż/ bo nie bez przycżyny/ Nie zágłaſkałeś ſobie zyeżoney ſzupryny. RejWiz 159, 108v [idem] 110; w trąby y w bębny z krzykiem vderzono/ Y tám Węgrom cżuprinę tak bárzo źieżono. Ze im ták y po dźiś dźień ſtoi náperzoná CzahTr G2.

»czuprynę zagłaskać« [szyk zmienny] (2): RejWiz 159; Alećbych tego życżył/ być złe karáć dano/ Dobrym áby ſzuprinę/ pyęknie zágłaſkano. RejZwierz 111. Cf »najeżyć, zjeżyć czuprynę«.

»zmiąć czuprynę; czupryna się zemnie« (1 : 1) Virziſs Cżarcże yż odemnie Tak ſię twa czupryna zemnie RejKup bb8v; Bo owi podſzcżuwácże znaydą wnet przycżynę Ze ſobie nieboracżek muśi zmiąć ſzuprynę RejWiz 69v.

Przen (12):
a) Głowa (6): RejWiz 30v; RejFig Aa3; Bo więtſzyć dziw gdy młoda/ záwiła ſupryná/ Vmie ſwoy ſtan vważyć/ á niżli łysiná. RejZwierz 70v; A wſzákoż Bog przebiie głowę nieprzyiaćioł ſwoich/ á wierzch czupryny [verticem crinis] tego kthory chodźi w grzechoch ſwych. BibRadz Ps 68/22.
Zwroty: »opasać szabliskiem po szuprynie« (1): NIe rádzęć tego Paſká ták zácżepiáć przykro/ [...] Bo opaſze ſzábliſkiem prętko po ſuprinie/ A ty wiem nie rad nośiſz pásá ná łyśinie. PaprPan Cc.

»potrząsać czupryną« (1): Y kmiotek ſie w nim [w pokoju] kocha/ gdy żonkę z rodźiną Wieźie z tárgu piiány/ potrząſa czupriną. GosłCast 9.

b) Górny brzeg worka na pieniądze, układający się nad zawiązaniem w fałdy (5):
Zwroty: peryfr. »przystrzygać szupryny workowi« = wydawać pieniądze, opróżniać kiesę (1): A gdy ieſzcże namilſza [pani] przytráfi ſie ktemu/ Iż przyſtrzyga ſzupryny workowi káżdemu. RejWiz 57v.

peryfr. »rozwięzować szuprynę workowi, grzywnie« = wydawać pieniądze, opróżniać kiesę [szyk zmienny] (2 : 1): [pan do wójta] Potym poćiągniesz zá dworem Tám więc iuż miey rozum zworem Bo tám ledá o przyczynę Rozwiążeſz grzywnie ſuprymę [!] RejRozpr F2, RejZwierz 91; [Pieczychoyski] ma pieniądze w niewoli/ Ktore ſpokoynie ſiedząc przelicża powoli/ A ſynowie s pogány kopią ſzyrmuią/ Ták z dáleká ſzupryny workom rozwięzuią. PaprPan F2v.

peryfr. »szuprynę u worka zawiązać« = składać pieniądze, napełniać kiesę (1): Bo naciężey ſzuprynę v worká pirwſzego Záwiązáć RejWiz 191v.

c) Wierzch kopiasto nałożonej potrawy (1):
Zwrot: »połmiskom czupryny wzmiąć« = nabrać z obficie nałożonych półmisków (1): A potym [Rej] z chlebem gárniec mleká ziadſzy/ iábłek z kopę/ [...] pułmiſkom kilkom cżupryny wzmiąwſzy/ kápuśćie kwáśney potym dorobił/ máło iuż o żábki włoſkie dbał. WerGośc 242.

Synonim: włosy.

KN