1.
Z własnej woli, bez przymusu, spontanicznie; chętnie; łaskawie;
sponte Mącz, Calep, Cn; spontanee, ultro, voluntarie Mącz, Cn; lubenter Calep; absolute, voluntario Cn (502):
PAnie Iezu Kryſte/ ienżes na mękę przyſſedl dobrowolnie. Przydzi téż [...] w ſerce moie. OpecŻyw 72v,
16,
22v,
71,
130v,
138v (
11);
BartBydg 48;
TarDuch Cv [2 r.],
D8v;
Pana ſwego broni y dobrowolnie dla niego vmiera [pies] FalZioł IV 6b;
BielŻyw 46;
radzili Sęndomirzanom aby ſie poddali á hołd dobrowolnie poſtąpili MiechGlab 33;
WróbŻołt mm8v;
iż ptacy iáko proch ſpowietrza lećieli/ á pádáli dobrowolnie przed namioty ich. RejPs 115v,
29v,
84v,
95v,
96v,
101v (
14);
ComCrac 20v;
Ktory [chleb] nam ſnadz nie ták ſzkodzi Bo dobrowolnie przychodzi RejRozpr D,
B3v;
ConPiotr 30v,
34v;
LibMal 1544/88;
RejJóz E6;
LibLeg 11/154;
ktory zaklad strony prziięly dobrowolnye ZapWar 1550 nr 2665,
1548 nr 2668,
1549 nr 2662,
1550 nr 2676,
1551 nr 2684;
RejKup d2,
r2,
y8v,
cc2;
Dla tego wam mocnie przykázuiemy ábyſcie dobrowolnie wyſzli z wáſzych łodzi HistAl D8,
B5v,
F8v,
G4v,
I7,
L8;
KromRozm I Iv;
nic takowego włożono na nas być nie ma ani może, nacz byśmy dobrowolnie nie zezwalali. Diar 88,
34,
67,
78,
88;
Pelikan gdy kreẃ dzyeći piły. Dobrowolnie ſie zábił á dzieći ożywił BielKom C4,
E6;
LubPs N6,
V3,
Z3,
Z4,
bb4,
gg6;
[Powód] powinien ieſt pozwánemu dobrowolnie ziáwić o co go pozwał GroicPorz ſ2,
p4,
ſv,
t2,
cc4 [2 r.],
113v (
12);
KrowObr 31,
49v,
108,
239v;
RejWiz 40,
66v,
71v,
101,
169v;
páśćie [...] trzodę Bożą [...] nie z przymuſſenia/ ále z dobrey woli/ według Bogá/ áni dla nieuććiwego zyſku/ ále dobrowolnie [neque turpis lucri gratia, sed voluntarie] Leop 1.Petr 5/2,
Ex 36/2,
Ios 11/19,
3.Esdr 2/7, Iudith 12/10,
Is 36 arg,
Hebr 10/26;
UstPraw Av;
RejZwierz 13;
Boć źiemiá dobrowolnie owoc podawa [spontanea enim terra fructum fert] BibRadz Mar 4/28,
Deut 23/23,
1.Reg 11/3,
1.Esdr 2/68,
3/5,
Luc 13/26 (
12);
OrzRozm Ov;
Felix Papież ktory był w Gálliey wybran/ dobrowolnie w ręce iego ſpuśćił mu [Mikołajowi] przez poſłá ſwoy ſtolec BielKron 189;
W tey źiemi rzadko bywá deſzcż/ przeto cokolwiek ſie tám vrodzi żywnośći to z rzek wilkość ma/ nie z ſámych dobrowolnie (iáko w Egipćie) ále z przypráwą ludzi BielKron 267,
75v,
123v,
124,
330v,
351 (
76);
GrzegRóżn G4;
KwiatKsiąż Bv,
D3,
L3v,
P2;
Arbiter, Sędziá álbó/ yednacz ná ktorego ſie obie ſtronie dobrowolnie zdawáyą. Mącz 14a;
In voluntarium exilium concessit, Dobrowolnie ſzedł na wywołánie/ Wygnánie. Mącz 45b,
177d,
184c,
305d,
410c [2 r.],
506c;
OrzQuin Q3,
Q4,
Z3;
Co zá ludźie ſą ktorży dobrowolnie giną? Prot B2v;
SarnUzn F4v;
SienLek 186v;
Ale rowną Pan y tym zapłátę zoſtáwić racżył ktorzy tu dobrowolnie vmartwiáią á vdręcżáią ciáłá ſwoie RejAp 61,
9v,
16,
90,
124;
GórnDworz Ff6v;
Aleś ty ſobie dobrowolnie dał ocży wyiąć HistRzym 114v,
119;
A tegoż to báránká ten dobrotliwy Ociec nam iuż w oſtátecżnych dnioch/ [...] dobrowolnie dárowáć racżył RejPos 158v;
[Ociec nasz niebieski] Dobrowolnie á bez wſzech godnośći náſzych zmiłowáć ſie nád námi racżył RejPos 171v;
piſma poſwiadcżáią/ iż dobrowolnie á bez wſzech zaſług náſzych on nas miłuie RejPos 234,
56,
246,
248v,
249v,
257 (
91);
y tym pan Bóg nágrodzić raczył pracą żydóm/ któréy óni dobrowolnie nágrádzáć niechcieli. BiałKat 63v,
63v,
171;
Ale tho ieſt práwie wolny/ ktory s cnoty á s ſtátecznego rozmyſłu ſwego dobrowolnie umie dobrym być RejZwierc 13;
á iżby też dobrowolnie á niedbále/ [...] nie zápominał gruſzki ſwoiey w popiele. RejZwierc 11v,
21,
38,
52,
65,
100v (
32);
BielSpr 48,
56v;
WujJud 27,
94v,
191v;
WujJudConf 36v,
67v;
RejPosWstaw [213]v;
RejPosRozpr c3v;
BudBib 1.Mach 5/25;
WierKróc Bv;
CzechRozm 119,
174v,
227v,
260v;
PaprPan H4;
KarnNap D4v;
ModrzBaz 31,
43v,
115v;
SkarJedn 267,
309;
Bogacze źiemſcy zá ſtół iego śiędą/ Y dobrowolnie hołdowáć mu będą. KochPs 32;
ktory [lud izraelski] nie poimány/ ále dobrowolnie był przyzwány do Egiptu SkarŻyw 490,
32,
75,
81,
166,
262,
306,
402;
Iſz oni dobrowolnie puſczaią bieniaſzewi brathu ſwemu [...] dwu kmiećiu ZapKościer 1580/13,
1579/3v,
1580/10,
13v,
14,
1582/27 (
9);
a Witen Eraigolczyk [...] był podnieſiony/ y dobrowolnie wybrány na Wielkie Xięſtwo Litewſkie StryjKron 385,
100,
150,
295,
360,
507 (
15);
CzechEp 49,
89,
[395];
KochPhaen 5;
ReszHoz 137;
ReszList 158,
174;
y podleyſzym ſię dobrowolnie cżyniſz niż woł twoy WerGośc 241,
227;
KochPieś 36;
Krzyż w ſmutkách dobrowolnie nośił ArtKanc C17,
E3v,
P3;
GórnRozm B2;
A cna Kryſtyná/ gárdłem/ cześć ſwą odkupuie Dobrowolnie KochProp 8;
yeſli ſie dobrowolnie ſami nieobatzitzie pomoze nam Pan Bog PaprUp Kv,
Fv;
ZawJeft 39;
ActReg 19;
Calep 229b,
614a,
1001a;
Phil I2;
KochPij Cv;
że dobrowolnie/ z życzliwośći/ z cnoty żadna rzecz nie zda ſie wam bydź trudna OrzJan 46,
13,
126,
132;
Nieczyń krzywdy nikomu/ nie bierz nic ſwowolnie/ Ráczéy vproś/ dać káżdy rychléy dobrowolnie. WyprPl C3;
LatHar 150,
151,
217,
248,
273 (
11):
przyſzli do brany żelázney [...] ktora ſię im dobrowolnie otworzyłá [quae ultro aperta est eis]. WujNT Act 12/10,
s. 9,
Rom 8/20,
1.Cor 9/17,
s. 631,
Iac 1/18 (
14);
WysKaz 22,
23;
Ale y od woyny wolni ſą, chybáby ná to ſámi ná Séymie dobrowolnie zwolili. SarnStat 67,
131,
590,
701,
1190,
1287 (
25);
SiebRozmyśl D3,
E3;
PowodPr 83;
SkarKaz 122b;
VotSzl Dv;
GosłCast 73;
owſzem choćia tráćim/ dobrowolnie giniem KlonWor 55.W charakterystycznych połączeniach: dobrowolnie chcieć, da(wa)ć (19), da(wa)ć się (11) darować (3), dopuścić (dopuszczać) (3), (do-, po-, przy-, ze-)zwolić (-zwalać) (14), grzeszyć (2), nagradzać (2), ob(o)wiązać się (2), odpuścić (odpuszczać) (9), odstępować, ofiarować (10), ofiarować się (6), (po)da(wa)ć (14), (pod)da(wa)ć się (38), postąpić, poślubić [ = obiecać] (3), poświęcić się, przyjąć (7), przyjść (iść) (19), przystać, (s)puścić (spuszczać) (10), (ś-, u-)ci(e)rpieć (9), (u)czynić (11), umrzeć (umierać) (3), ustąpić (2), utracić (2), wda(wa)ć się (10), wydać się (6), (wz)gardzić (2), wziąć (2), zabić się (2), zapłacić, zjawić; dobrowolnie (po)da(wa)ny (6), podawający się, zwolony.
Zwrot: »dobrowolnie (wy-, ze-)zna(wa)ć, (przy)znać się« [szyk zmienny] (31 : 5): Ian Wyerzchowſky dobrowolnye tho przed vrządem yeſth wiznall LibMal 1545/102v; Thamze ſtoyacz oblicznye Anna przerzeczona yeſth zeznala dobrowolnye yſz [...] LibMal 1549/150v, 1545/99, 1546/121v, 1548/146v, 1550/156v, 1551/161 (22); ZapWar 1548 nr 2668; Gdźie theż ſą iáwne dowody przećiw złoczyńcy/ álbo ſye ſam dobrowolnie zna/ álbo znáć krom męki obiecuie/ tám męki nie trzebá GroicPorz hh2, hh2v [3 r.]; Mącz 193b; SarnUzn G6; CzechRozm 234v; ZapKościer 1582/26v, 1589/87v [2 r.]; CzechEp 73; SarnStat 1253; PudłDydo A3v.
Szeregi: »dobrowolnie a z chuci (
a. chęci)« (
2):
RejPosWstaw [414];
nietylko dobrym Królem álbo Pánem chćieliśmy ſie okázáć/ ále téż powinnośći náſzéy nietylko ſzczodrobliwie ále téż dobrowolnie y z chęćią wielką [non minus liberaliter quam libenter JanStatPrzyw 41] dosyć czynić SarnStat 941.»dobrowolnie a darem« (1): Vkázuie że wſzytki rzeczy dobrowolnie á dárem ſą im podáne BibRadz I 103c marg.
»darmo a dobrowolnie« [szyk 3 : 2] (5): A Pan ná máluczkie ſłowá iego [...] mu to dármo á dobrowolnie odpuſzcżáć raczy. RejPos 247v; Iż dobrowolnie á dármo á bez wſzey przycżyny wzgárdzili mnie v ſiebie RejPos 335v, 146v, 171v, 333v.
»po dobry woli abo dobrowolnie; dobrowolnie z dobrą wolą« (1; 1): yeſthliby ktho [...] dzyewką wziąl. po dobri woly abo dobrowolnye [tedy za nią wychodnego ma być dano według starego zwyczaja] MetrKor 40/821; Mącz 506b.
»dobrowolnie, (a) z łaski« [szyk 2 : 2] (4): Diar 139; Gdyż on ták dobrowolnie á z łáſki ſwoiey vmiłował wierne ſwoie RejPos 304v, 248v marg, 310v.
»i dobrowolnie i na mąkach (a. przez męki)« (4): Valenti zborkow Nadoll przezwany y dobrowolnye y na mąkach wiznall yſch we wrzeſzny Marczyna kmyeczia Schoczyczy zamordowall LibMal 1543/72v, 1543/72v, 73v, 77v.
»dobrowolnie a (i) z miłości« (2): iż krzeſciyáńſki człowyek nye z przymuſſenya/ ále dobrowolnye á z miłoſci wedle przykazánya bożego ſye ſpráwuye KromRozm II m2; WujNT 722.
»(nie) dobrowolnie, (ale, i) poniewolnie« (3): iż ſye lepiey káżdemu dobrowolnie niż poniewolnie vſpráwiedliwić GroicPorz dd3v; WerKaz 305; LatHar 211.
»nie poniewolnie (a. nie za niewolą) ale dobrowolnie« = non coacte sed spontanee Vulg (5): á co dla nas [Chrystus] cżynił y ćirpyał nye zá nyewolą yáką/ ále dobrowolnye KromRozm II d3; Paśćie trzodę Bożą opátruiąc ią/ nie poniewolnie/ ále dobrowolnie SkarŻyw 238 [Vulg; przekład tego samego tekstu (3)]; CzechEp [384]; NiemObr 43; WujNT 1.Petr 5/2.
»dobrowolnie i ochotnie« (2): Prośiemy was/ [...] błogosławieni męcżennicy/ ktorzyśćie dla Páná zbáwićiela náſzego/ y prze zámiłowánie iego/ dobrowolnie/ y ochotnie męki podięli SkarŻyw 120.
»dobrowolnie a bez wszego przymuszenia, nie z przymuszenia ale dobrowolnie« (1 : 1): KromRozm II m2; O ſrogi miecżu iákoż [...] nie poſiecieſz tych kthorzy dobrowolnie á bez wszego przymuſzenia [...] przą ſie iáwnie Páná tego RejAp 25v.
»dobrowolnie nie z wyćiſku« (1): tedy ſámi Duchowni/ dobrowolnie nie z wyćiſku/ mogą iáką pomoc złożyć PowodPr 60.
2.
Wolno, swobodnie, bez przeszkód (48):
ktory zwas ma kortzak ten będzie moim niewolnikiem/ á wy dobrowolnie idzcye do oycá waſſego HistJóz D3;
Roie też pcżoł nie tilko w hulach, w pcżelnikach: ale też w drzewach wydupniałych [...] y po ziemi dobrowolno plaſthry miodowe cżynią MiechGlab 77,
77;
doſwolylyſmi wyelkiego xyeſtwa Lytewſkiego y Corvni polſkiey Cvpczom. dobrowolnie przicz, y dobrowolnie odicz LibLeg 10/96v,
10/96v [2 r.],
11/154,
162v;
HistAl H8;
ZapWar 1550 nr 2665;
Lecz kogo dobrowolnie/ táka nędzá głodze/ A nie wierzę by wiedział/ iuż ten y o bodze. RejZwierz 140v;
wſkazał do Senatu Rzymſkiego/ áby mu dáli gleyt dobrowolnie przyiecháć BielKron 105,
126;
Mącz 191d;
Abo ieſliby też kto potkał dzyewecżkę dobrowolnie chodzącą po polu/ á wziąłby ią gwałtem [...] niechay będzie śmiercią vmorzon. RejPos 343;
RejZwierc 55v;
SkarŻyw 273.Zwrot: »(prze-, wy-)puścić (a. (od)puszczać), (prze-, wy-)puszczon(y) dobrowolnie« [szyk zmienny] (24 : 4): abi ony poddany waschi ktorzi bily wniewolia wzyeczy bili dobrowolnie wipvsczeny LibLeg 10/91; lyſthv zadnego nyemyal od waſchey Kro. mczi. A miſzmi go dobrowolnye przepuſczyly LibLeg 11/155v, 10/57v [3 r.], 59v, 91 [2 r.], 97v; RejPs 155; á pocáłowáwſzy go puſćiłá go w drogę dobrowolnie. HistAl M; ZapWar 1550 nr 2665; BielKron 95v, 106v, 129, 243v, 300v (11); Viam facere, Otworzić drógę/ puśćić dobrowolnie yecháć y przyecháć Mącz 492a; HistRzym 119; RejZwierc 85v; BielSpr 67; Niemcy aby byli pusczeni zwłascza Gregarij milites dobrowolnie. ActReg 58.
Szeregi: »przespiecznie i dobrowolnie« (
1):
Then ma chodzycz [..,] przeſpyecznye y dobrowolnye przesz wſzelkyego hamowanya. MetrKor 34/134.»dobrowolnie i spokojnie« (1): zadnich trvdnoſczy [...] niebedziem ym wirzadzacz. ale dobrowolnie y ſpokoynie ych mami odpvſczacz LibLeg 10/97v.
»dobrowolnie, bez (przez) (za)hamowania« (3): áby on dobrowolnie wypuſćił ná ſwobodę on lud boży bez wſſego záhámowánia iego. RejPs 155; MetrKor 34/134; abi chodzyly [...] podolyanye pozyemy Hoſpodara mego dobrowolnye przeſz zadnego hamowanya LibLeg 11/162v.
![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}