[zaloguj się]
[pdf]

DOZOR (21) sb m

Pierwsze o jasne, drugie prawdopodobnie pochylone (tak w niedozór); -or-.

Fleksja
sg
N dozór
G dozoru
A dozór
I dozorem
L dozorze

sg N dozór (1). ◊ G dozoru (6). ◊ A dozór (5). ◊ I dozorem (5); -em (2), -(e)m (3). ◊ L dozorze (4); -e (1), -(e) (3).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

Dozorowanie, nadzór, strzeżenie, pilnowanie, doglądanie, kontrola, opieka; inspectio Cn (21): SkarJedn 377; Zá twym [Boże] dozorem wilgośći doſtáie Obfitéy źiemi KochPs 93; Trzebá wierſzá doźrzeć/ nápijáć ſię przy dozorze. KlonŻal E4; PudłFr 8.

dozor nad kim, nad czym (1): Bo nic ſię niezda w Rzecży poſpolitey wolney być niesłuſznieyſzego/ iáko to/ że ieden ktokolwiek áż do ſwey śmierći wolnie pánuie/ [...] nieboiąc ſię ſam dozoru [inquisitionis] áni nád ſobą áni nád ſwym vrzędem. ModrzBaz 44v.

Zwroty: »mieć dozor [o czym]« (1): ModrzBaz 34 cf »pilny dozor«.

»w dozor poruczyć« (1): A roſtropnym oſobam [matka syna] w dozor porucżyłá. KołakCath B.

»dozorem stać« (1): W Wenećiey Kśiążę zda ſię że nic nie czyni/ [...] a prżećie dozorem iego zwierżchnośćią iego nád wſzyſtkiemi vrżędnikámi/ wſzytko ſtoi. GórnRozm M4.

»na dozor wziąć« (1): Stániſław Stárzechowſki [...] piſmá y kśięgi iego ná ſwoy dozor y opiekę wźiął SzarzRytJSzarz nlb 2.

»dozor [czego] zlecić« (1): A iſz dálekość kráiu potrzebowáłá: áby Papieſz ſwego miał w Grecyey namieſtniká/ ktoremu by dozor kośćiołow wſchodnych zlećił SkarŻyw 319.

Wyrażenia: »dozor gospodarzow« (1): Bo y nie tylko ſáméy pracéy pieczołowánia y dozoru goſpodarzowégo potrzebuie [gospodarstwo rybne] Strum A3.

»dozor hetmański, hetmana« (1 : 1) : Co wſzyſtko ma bydź pod powinnym dozorem Hetmáńſkim. SarnStat 434; VotSzl E3.

»krolewski dozor« (1): Krol/ y tedy/ y owedy/ okiem ſwym doźrzeć/ [...] powinien/ [...] A w tym Krolewſkim dozorze/ y poniekąt pracy/ naidzie ſie on drugi żywot/ ktory actiuam vitam zową GórnDworz Gg8v.

»dozor pański« = boska opieka (1): Zeby téż Amon wiedźiał/ iż nie ſwą dźielnośćią/ Ale dozorem Páńſkim bywał ſławnym w boiu ZawJeft 6.

»pilny dozor« (2): O tych przeto/ y o inſzych rzecży przedawániu ábo kupowániu/ ma Vrząd pilny dozor [magistratus est providere] mieć ModrzBaz 34, 37v.

Zestawienie: »dozor domowy« = zarządzanie domem, gospodarowanie, dbałość o mienie (kalka gr. ο᾽ικονομία) (3): Dozor Domowy GostGosp 2 żp; Liſt Trzeći. Dozoru Domowego GostGosp 42 żp; Cżemu ſie przyiaćiele y ſłudzy przypátruiąc/ vprośili áby [...] liſtow álbo kart kilkáńaśćie Dozoru domowego nápiſáć kazał GostGospSieb +3v.
Szeregi: »baczenie i dozor« (1): Ná ty wſzytki Vrząd ma pilne bacżenie y dozor mieć [Hi omnes a magistratu inspiciendi sunt]/ żeby ludźi nieoſzukawáli ModrzBaz 37v.

»dozor i groza« (1): tedy też y oni według vſtáwy/ niechby koniecznie wſzytko záraz płáćili: zá dozorem y grozą porządnego Hetmáná VotSzl E3.

»dozor i opieka« (1): SzarzRytJSzarz nlb 2 cf »na dozor wziąć«.

»dozor, zwierzchność« (1): GórnRozm M4 cf »dozorem stać«.

a. Przezorność, zapobiegliwość, ostrożność, rozwaga (2) : Acż nie vchybi rzeká ſwego toru/ Lecż tobie trzebá wielkiego dozoru/ Byś ſię miárkował kędy lepiey płynąć/ Gdźie ráfę minąć. KlonFlis F4.

W połączeniu szeregowym (1): áby nie był [dworzanin] tákim proſtakiem/ iáko ieden tu v dworu/ co pánu Grábi z Gorki [...] chcze koniecżnie być podobien więc go nie náſláduie w cnotach/ w godnośći/ w ſpráwie/ w cżuynośći/ w dozorze/ ále telko w mowieniu przez nos. GórnDworz E6v.

Synonimy: baczenie, doglądanie, dopatrzenie, obaczenie, opieka, piecza, pieczołowanie, podstrzeganie, praca, staranie, wejźrzenie, zwierzchność; a. czujność.

Cf NIEDOZOR

KN