[zaloguj się]
[pdf]

DZIĘKA (370) sb

dzięka f (219), dzięk m (23), dzięka a. dzięk (128); dzięk FalZiołUng, KrowObr, Leop (6), BielKron, WujJudConf (5), StryjWjaz, Calep (4), CzahTr (3); dzięka : dzięk : dzięka a. dzięk ArtKanc (2 : 1 : 6).

Fleksja
sg pl
N dzięka, dzięk dzięki
G dzięki dzięk, dziąk, dzięk(o)w
D dziękåm
A dziękę, dzięk dzięki
I dzięką, dzięki(e)m dziękami, dzięki

sg N dzięka (13), dzięk (2). ◊ G dzięki (57). ◊ A dziękę (14), dzięk (6). ◊ I dzięką (13), dzięki(e)m (1). ◊ pl N dzięki (19). ◊ G dzięk (41), dziąk (2), dzięk(o)w (3); dzięk Leop, BibRadz, BiałKat, WujJud (2), BiałKaz, LatHar (3), WujNT (6); dzięk(o)w CzahTr; dzięk : dziąk : dzięk(o)w LubPs (20 : 1 : ‒), WujJudConf (4 : ‒ : 1), RejPosWstaw (1 : 1 : ‒), ArtKanc (1 : ‒ : 1). ◊ D dziękåm (1). ◊ A dzięki (185). ◊ I dziękami (11) BierRaj, RejPs, LubPs, BielKron (3), KochPs (2), SkarŻyw, RybGęśli, SkarKaz, dzięki (2) GrabowSet, SarnStat.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Podziękowanie, wdzięczność; grates, gratia Mącz, Calep, Cn; gratitudo Mącz; gratiarum actio, gratulatio Cn (302): Gratitudo, Wdzięczność cziyey łáski/ Dzięká/ pámiętánie dobrodzieyſtwá. Mącz 149b, 148d [2 r.], 243c; co ieſliżem tym komu g woli vczynił/ o dźiękę mi ſye ſtárác nietrzebá: ále ieſli komu będźie przećiwno/ o vrągánié y pośmiéch nie wątpię SienLek V2v; ále w. m. więtſzą dziękę/ od białychgłow odzierżyſz/ kiedy rádniey co przydaſz/ niż vymieſz tym thák zacnym cnotam/ wymową ſwoią. GórnDworz Y4; SkarŻyw 171, 250, 337; Calep 463a, 464a; SkarKaz 382a.

dzięki komu za co (3): Dzięki za podarze Goſpodarzowi. Darował nas pan goſpodarz. LudWieś A3, A3v; O iákowe dzięki Athenieńcżykowie będą tobie zá tákowe dobrodzieyſtwo powinni. Phil D.

Frazy: »[komu] dzięka bądź« [szyk zmienny] (2): tobie dźięká bądź/ miłośći/ Iżeś mię vchowáłá tákowéy żáłośći. KochPieś 5; SarnStat 1020.

»miej(że) dzięk(ę)« = przyjmij podziękowanie (2): Mieyże dzięk z tey pracze miły Florijanie FalZiołSpicz V 119v; KochFr 124.

Zwroty: »dzięk brać« (1): Tegoż dniá Káterynę Krolową witáli/ Mátkę Krolow/ y młodą ſkąd dzięk wdzięcżny bráli. StryjWjaz A4.

»dzięki, wdzięk czynić« (1 : 1): Céſarz to oglądawſzy co Skárbek vczynił/ Habdánk z ſwymi iął mówić/ dźięki iemu cżynił. BiałKat d4v; Gratificor ‒ Wdzięk czinię, posługę czinię. Calep 464a.

»dzięki oddawać« (1): Lew przyſzedſzy ku Gwidonowi márdał ogonem dzięki máiąc y oddawáiąc HistRzym 67v.

»dzięki odnosić« = odbierać podziękowanie (1): Zá co ią/ przeklęctwo rychley á niż dźięki Odnolzę GrabowSet C3.

Wyrażenie: »godny, godzien dzięki« [szyk 2 : 1] (3): Na oſtatek godźien ieſt niepośledniei dźięki i ten ktory tę Hiſtorią ſwym nákładem drukować dał MurzHist A4; SkarŻyw 595; GrabowSet Mv.
Szeregi: »dzięki, wdzięczność i pochwała« (1): y owſzem z wielkimi dźięki, wdźięcznośćią, y pochwałą ludzką to odemnie, ták ná ſéymikoch, iáko y ná Wálnym Séymie przyięto. SarnStat *7v.

»zapłata i dzięka« (1): Iać iáko zá tę y zá inne prace moię zapłáty y dźięki od ludźi dobrych y pobożnych nie żądam WujNT przedm 27.

a. Dziękczynienie składane Bogu, modlitwa dziękczynna; hołd oddawany Bogu, hymn; grates, gratia, gratiarum actio, gratulatio Cn (273): RejPs 146, 146v; SeklKat M2v; BielKom nlb 6; LubPs ff2v; KuczbKat 40; KochPs 143; KochPieś 37; GrabowSet H3v, O3; Gdy iuż ku krwáwey męce/ Z Zwoleniki ſię roſtawał/ Z dźiękámi im rozdawał. Mowiąc: bierzćie/ iedzćie/ toć ieſt moię Ciáło RybGęśli B4v; WujNT 1.Cor 10/30, 1.Tim 4/3; SkarKaz 157b.

dzięki komu (13): Gdyż od przełożónégo náſzégo bywáią dźięki pánu Bogu/ á lud wſzyſtek cżyni chwałę temuż Pánu BiałKat 273v. Cf W funkcji równoważnika zdania optatywnego, »bądź dzięka«.

dzięka z kogo [= za kogo] (1): OYCże náſz wſzechmocny/ [...] Dałeś ná świát iego [Syna]/ bądźżeć dźięká z niego. ArtKanc A11.

dzięka za co [= z powodu czego] (32): BierRaj 22; RejPs 33v marg, 221; KromRozm III K5; Nápominánie wſzytlstkich w obec ku dzyękam zá dobrodzyeyſtwá Páńſkye LubPs F2v marg, C, H2v marg, L, Lv marg, M3v (11); Leop Ps 39 arg; BielKron 38v, 39; RejPos 271; WujJud 187v; BudBib b4v, 2.Mach 9/20; SkarŻyw 114, 140; StryjKron 537; WerGośc 268; LatHar 49, 323; SkarKaz 156a. Cf Ze zdaniem przyczynowym.

dzięka za kogo [= w czyjej intencji] (3): áby ſie [...] działy/ proźby/ modlithwy/ przycżyny/ dzięki/ zá wſzyſtki ludzie/ zá Krole/ y zá wſzyſtkie/ ktorzy ſą zwierchniemi. Leop 1.Tim 2/1 [przekład tego samego tekstu] BiałKat 196; WujJudConf 227v.

Ze zdaniem przyczynowym [w tym z zapowiednikiem: za to (3); iż (18), że (13)] (31): OpecŻyw 15; PatKaz II 76v; Z iákim weſelem dzyęki cżyni koſcioł Páńſki iż ieſt w tey opátrznośći Bożey. LubPs Q3v marg, P3, S3, S6v, Tv, dd8 (8); święćili dźień Szábátu/ bárzo wielkie chwały cżyniąc Panu y oddawáiąc dźięki [benedicentes Dominum] záto iż ie záchował áż do dniá onego BibRadz 2.Mach 8/27, Is 25 arg, Tob 10/15, Luc 18/11; BielKron 31, 77v, 90; RejAp CC3, CC4; HistRzym 26v; RejPos Rozpr b3v; BudBib Tob 10/15; SkarŻyw 497; StryjKron 160; ArtKanc K20; Phil N2; GrabowSet G, P3v; LatHar 224; WysKaz 36; GosłCast 57.

W funkcji równoważnika zdania optatywnego: »dzięka, dzięki« = Deo gratias PolAnt, Vulg [w tym: Bogu (5), tobie [= Bogu] (1), jego [= Boga] miłości (1)] (6 : 2): za pozdrouyenye nycz nyeodpouyedala [Maryja] yeno dzyąky ſchwalą mylego boga to czynyącz PatKaz III 149v; zapozdrouyenye odpouyedayączy dzyąkuymy mouyącz dzyąky bogu PatKaz III 150; BudNT 1.Cor 15/57; Tobie dźięká: tyś przyiął wdźięcznié prośby moię KochPs 178; ArtKanc I5; A dźięká Bogu [Deo autem gratias]/ ktory nas záwſze zwyćiężcámi cżyni w Chriſtuśie Ieſuśie WujNT 2.Cor 2/14, 1.Cor 15/57, 2.Cor 8/16.

W charakterystycznych połączeniach: z dzięką pożywać (2), przyjąć; dzięka nieskończona, nieskrocona, nieśmiertelna, niewymowna (2), niewysławiona, niezmierna, powinna (3), prędka, przystojna, rozłiczna, serdeczna, słuszna, ustawiczna, wdzięczna (5), wieczna (7), wielką (8).

Frazy:»[komu] bądź, niech będzie dzięka (a. dzięki)« [szyk zmienny] (5): LubPs gg3v; O moy miły ſwięty Proroku/ niechayże będą wiecżne dzyęki tobye/ od wſzyſtkiego narodu ludzkiego/ zá tę wdzyęcżną nowinę RejPos 271; ArtKanc A11, T6v; GrabowSet R2v.

»miej dziękę« = przyjmij podziękowanie (1): Miéy dźiękę/ dobrych obrońcá/ A złych ſkaźcá KochPs 78.

Zwroty: »dziękę działać, stroić« (1 : 1): tako żádná godzina niecháy niebędzie ktoreé by mu [Bogu] dzięki ij chwály niedzialál. OpecŻyw 64v; MurzHist O2.

»dziękować dziękami« (1): Przetóż temu [Bogu] dźiękuymy dźiękámi wiecznémi KochPs 98.

»dziękę (od-, wz)da(wa)ć; dzięka oddana; dzięk oddawanie« = gratiarum actionem retribuere Vulg [w tym: komu (47), za co (10), za kogo (5), z czego (1)] [szyk zmienny] (47; 1; 1): OpecŻyw 15, 16v; BierRozm 4; RejPs 26v, 143v, 159; dla tego wielkie a niezmierne dzięki dawam wſzytkiego okręgu ſwiátá ſtworzycielowi. HistAl M7; RejPos 184v, 220v, 288v, 306v; CzechRozm 12, 55, 77v; Otwórzćie mi drzwi páńſkié: niech dam dźięki ſwemu Dobrodźieiowi wielkiemu. KochPs 178, 75, 169, 176; SkarŻyw 47, 595; CzechEp 6; WerGośc 268; KochPieś 44; Wiedź/ gdźie dobrá twoie/ á iac oddam dźiękę. GrabowSet K3, Bv, M3, N2v, P3 [2 r.], R4 (11); LatHar 59, 272, 323, 559, 562, 646; WujNT l.Thess 3/9, s. 837; SkarKaz 161b, 489b; CiekPotr 62; Znałem ią wielkie dobrodźieyſtwá twoie/ [...] Zá ktorem dźiękow ią nie dawał tobie CzahTr B3, Kv; GosłCast 20, 57.

»[co] na dzięki [za co] oddać« (1): Roſkáſz mi ábjch ten żjwot ná dzięki zá to cośmi vcżynił/ oddać tobie mógł. SkarŻyw 114.

»dzięki odnaszać (a. nieść) [komu]« = składać podziękowanie [szyk zmienny] (2): Wnidźćie w kośćiół/ nieśćie dźięki pánu KochPs 149; RybGęśli Dv.

»dzięki (a. dzięk czynienie) odprawiać, sprawować« [szyk zmienny] (2 : 2): GliczKsiąż C8; WujJudConf 227v; Y dźięki odpráwiwſzy [et hymno dicto Vulg Mar 14/26]/ wyſzli ná gorę Oliwną. LatHar 706; Abyśćie ná wſzytkim vbogáceni obfitowáli ku wſzelkiey proſtośći/ która przez nas ſpráwuie dźięki Bogu [quae operatur per nos gratiarum actionem Deo]. WujNT 2.Cor 9/11.

»dzięki przyjąć (a. przyjmować)« [szyk zmienny] (2): Wierzę ią iednák/ iż dźięki przyimuieſz. GrabowSet I2v, X3.

»dzięki (a. dziękę) (u)czynić; czynione« = gratias agere Vulg [w tym: komu (72), za co (23), z czego (3), za kogo (2)] [szyk zmienny] (113; 3): OpecŻyw 52v, 90, 93, 141, 153v; PatKaz II 76v, 81 [2 r.]; TarDuch C; poznaſz to iż mi będzieſz powinien prętkie dzięki záto vczynić. RejPs 75; HistAl 16; BielKom D4; LubPs M3v, Q3v marg, R4, S6v, T2v marg (19); KrowObr 81, 99v; Leop Ps 39 arg, Mar 14/23; A dla tegoż będę tobie cżynił dźięki/ y będę ćię chwalił [propterea confitebor et laudabor te] BibRadz Eccli 51/17, I 2, Ps 69 arg, Is 25 arg, Tob 10/15, Sap 16/28 (13); BielKron 11, 31, 38v, 39, 51v (9); GrzegRóżn C3v, K4; KwiatKsiąż A4v; Mącz 218a; RejAp 96; HistRzym 26v; RejPos 80v, 182v, 206, 311; Bądźćie vſtáwiczni w modlitwie: czuyćie wniey/ dźięki czyniąc pánu Bogu. BiałKat 196, 268v, 351; WujJud 236v; RejPosRozpr b3v; RejPosWstaw [1103]v; BudBib b4v, Tob 10/15, 2.Mach 9/20; BiałKaz D; ModrzBaz 36v; kto w grobie Położony będźie mógł dźięki czynić tobie? KochPs 9, 28, 45, 179, 213; SkarŻyw 113, 456, 497; StryjKron 160, 537; CzechEp 86; ReszPrz 19; ArtKanc K13v, K20, N19v, Q9v; Phil N2; GrabowSet G, P3v, P4; LatHar 94, 224, 691, 706, 717; RybGęśli B4v; A wźiąwſzy ono śiedmioro chlebá/ dźięki czyniąc [gratias agens] łamał y dawał vczniom ſwoim WujNT Mar 8/6, Matth 15/36, 16/27, Mar 14/23, Luc 22/17, 19 (10); WysKaz 36; CzahTr L. Cf »dzięk czynienie«.

Wyrażenia: »dzięka kapłańska« (1): Bo Abráhám [...] nie potrzebował proſtego chlebá y winá/ ále dźięki kápłáńſkiey y ofiáry zá zwyćięſtwo SkarKaz 156a.

»dzięka po stole« = modlitwa dziękczynna po jedzeniu (1): Przeżegnánie ſtołu/ y dźięki po ſtole. LatHar Aaa3v.

Zestawienie: »dzięk czynienie« = gratiarum actiones Vulg [w tym: czynienie dzięki (1), dziękow czynienie (1); w pisowni łącznej (11), w pisowni rozłącznej (34); komu (11), za co (13)] [szyk 28 : 17; w tym: 10 r. LubPs] (45): Ieſt też w nim [psalmie] nápoły modlitwá y cżynienie dzyąk. Modlitwá w vniżeniu Páná Kriſtuſowym. A dzyęk cżynienie w iego chwálebnym z martwychwſtániu LubPs D2v, C marg, H4, L, Lv marg, M3v (21); Leop Ps 107 arg; BibRadz Eccli 51 arg; Też ofiárowáli rozmáite naſienia [...] ná cżynienie dzyęki Pánu Bogu. BielKron 39, 65; BiałKat 273v; WujJud 187v, 236; Gdyż Pan Bog dał pokármy [...] ku pożywániu z dźiękcżynienim WujJudConf 198v, 227v [2 r.], 235v, 236; RejPosWstaw [1434]v [2 r.]; Bądź thobie dźiękow cżynienie/ zá dobrodźieyſtwá nam dáne ArtKanc T5, T11; LatHar 49, 186; WujNT Ioann 6/23, Philipp 4 arg, s. 723, 1.Tim 2. arg, s. 801, Bbbbbb.
Szeregi: »chwała, (i, a) dzięka; dzięka z chwałą« [szyk 7 : 6] (11; 2): OpecŻyw 64v; RejPs 159; Tu wſzytki wierne w kościele Páńſkim vpomina/ áby zá takie kroleſtwo wdzięcżne chwały y dzięki cżynili Pánu Bogu LubPs aa2v, Vv marg; KrowObr 152; BielKron 11, 114; RejPos 220v, 311; CzechRozm 12; SkarJedn 270; WujNT 837; CiekPotr 62.

»cześć i dzięki« (1): páná Bogá chwalili/ y iemu ſámemu cżeść y dźięki oddawáli CzechEp 6.

»dzięki, (i) cześć i chwała« (2): RejPos 306v; duſz náſzych ćieſzyćielowi/ niechay będą záwſze dźięki y cżeść, y chwałá ná wieki. ArtKanc T6v.

»modlitwa (a. modły) a (i) dzięki; modlitwá z dziękami« = hymnus Vulg (3; 1): BierRaj 22; GliczKsiąż C8; Leop Mar 14/26; Y ná te boleśći nie innego/ okrom modlitwy Bogu y dzięki/ ſłyſzec z vſt iey nie było. SkarŻyw 151.

»ofiara i (a) dzięki (a. dzięk czynienie); ofiara z dziękami« [szyk 4 : 2] (4; 2): BielKron 17v, 65; podzćie á przywiedzćie ofiáry y dzięki [adducite victimas et confessiones (marg) laudes (–)] do domu Iehowy BudBib 2.Par 29/31; GrabowSet F4, P3; SkarKaz 156a.

»wysławianie z dziękami« (1): Wyſłáwyánye z dzyękámi zá dziwny rátunk w przećiwnoſciach LubPs H2v marg.

W przen (1): wſſákoż przyiąwſſy kſobie nowy napoy przyſlug moich á dzięki moiey [Calicem salutaris accipiam Vulg Ps 115/13]/ nigdy imienia iego ſwiętego wżywáć nieprzeſtanę. RejPs 171v.
2. Prawdopodobnie: Dowód wdzięczności, upominek, dar; w tekście biblijnym: zasługa, należna zapłata (5): Pothym Bela w Biłáhrodzie koronowan á Krolá z wielkimi dźiękámi odpráwił. BielKron 347v; A iefli miłuiećie te ktorzy was miłuią/ coż zá dźiękę [quae vobis est gratia?] (marg) łáskę, ábo zapłátę. (‒) macie? ábowiemći y grzeſznicy miłuią te co ich miłuią? WujNT Luc 6/32, Luc 6/33, 34.
Szereg: »dzięki z wysławianiem« (1): naydźieſz w nich [starych Przywilejach Koronnych] dźięki KRolow ſtárych/ z wielkim wyſłáwiánim poſług ſławnych przodkow náſzych/prze ktore wolnośći y nádánia przodkowie náſzy v Krolow ſwych tobie y nam potomkom ſwym wyſłużyli OrzRozm N3.
3. Kwit, potwierdzenie odbioru należności (w tekstach prawnych) (3):
Zwrot: »z dzięką brać« (3): áby Zydowie [...] pieniędzy ſwych Krześćiánóm pożyczáiący/ nie więcéy ná każdy tydźień lichwy wyćiągáć/ iedno tylko iednę kwartę/ alias ieden groſz od grzywny nie śmieli/ y będą powinni z dźięką brác [cum gratiarum actione recipere JanStat 1124]. SarnStat 259 [idem 696]; Tákby y każdy co intereſſe bierze, tákżeby z dźięką miał bráć á nie wyćięgáć. SarnStat 696, 696.
4. W funkcji przysłówka lub zbliżonej do przysłówka (60):
Fraza: »miej (że) go dzięk; w dzięk« = dobrze, wybornie (1; 1): KrowObr Cv; Mieyże go dzięk [euge; Dobrze WujNT] ſlugo dobry/ iżeś ná tym male był wierzen Leop Luc 19/17.
Wyrażenia przyimkowe: »bez dzięki« = gwałtem; usilnie, natarczywie (1): Fatigare Iovem votis, Proźbámi á Modlitwámi Bogá ſprácowáć/ wyprośić bezdzięki Mącz 119d.

»przez dzięki, dzięk« = wbrew woli, bez zezwolenia, gwałtem, pod przymusem; fastidiose, caperata fronte, cum mata gratia, graviter, impudenter, maligne, ad ravim Mącz (54 : 1): MurzHist O3v; BielKom D2v; Iákie tám dziwne ſtráchy/ iákie dziwne męki/ A iáko w gárdło ſmołę leią y przezdzyęki. RejWiz 21v, 159v; y poſłał krol poń pięćdzyeſiąt ſłużebnikow/ áby go przywiedli przezdzyęki/ ieſliby z dobrą wolą niechciał przyść. BielKron [842]v, 5, 58, 75v, 95v, 120v (22); A ty przed ſię okrom tych/ iákiegoś czwartego Wtrącaſz nam ták przez dźięki/ bez wſtydu żadnego GrzegRożn N2; Impudenter rogare, et impudentissime postulare, Przesdzięki ſie nápieráć. Mącz 329d, 119c [2 r.], 137c, 145b, 149a, c (13); SarnUzn F5; GórnDworz T8v, Ii5; RejZwierc 234; WujJud 65v; KochFr 94; KochMuza 26; WerGośc 241; KochPam 85; móy pánie ſąśiedźie: Boże nieday v ćiebie bywáć ná bieśiedźie/ Każeſz mi pić przezdźięki twé przemierzłé piwo KochPieś 20; GosłCast 48; KlonWor 3.

~ Szeregi: »przez dzięki a gwałtem« [szyk 1 : 1] (2): Mogłyby mię zátrzymáć: gwałtem/ á przez dźięki/ Y przez miecz/ y przez płomiéń dárłábym ſie k ſwému [...] ſynowi miłému GórnTroas 41; LatHar [249].

»nie ochotnie jako zá przez dzięk« (1): Gdy przyiechał wybráli go nie ochotnie iáko zá przeździęk zá Krolá. BielKron 303. ~

»z dzięką (a. dziękiem)« = chętnie, z zadowoleniem, z przyjemnością, bez przymusu; gratanter Calep (2): thę sto grziwyen przeſz wſzelaky trudnoſczy a potcziwye wroczycz, y sdzęką otdacz ZapKościer 1582/41; Gratanter ‒ Z dziękiem. Calep 464a.

Cf DZIĘKOWANIE, WDZIĘK

BZ