Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [GOSPODAROWANIE]

Następne hasło: 2. GOSPODARSKI »

1. GOSPODARSKI (39) ai

Oba o oraz a jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja

sg
m	N	gospodarski	f	N	gospodarskå, gospodarsk(a)	n	N	gospodarski(e)
	G			G	gospodarskiéj		G	gospodarski(e)go
	D	gospodarski(e)mu		D			D
	A	gospodarski		A	gospodarską		A
	I	gospodarskim		I			I	gospodarskim
	L	gospodarskim		L	gospodarskiéj		L

pl
N	m pers	gospodarscy
N	subst	gospodarski(e)
G		gospodarskich
A	m pers	gospodarski(e)
	m an	gospodarski(e)
	subst	gospodarski(e)
I	f	gospodarskimi
L		gospodarskich

sg m N gospodarski (6). ◊ D gospodarski(e)mu (2). ◊ A gospodarski (1). ◊ I gospodarskim (1). ◊ L gospodarskim (1). ◊ f N gospodarskå (2), gospodarsk(a) (1). ◊ G gospodarskiéj (4); -éj (2), -(e)j (2). ◊ A gospodarską (2). ◊ L gospodarskiéj (2); -éj (1), -(e)j (1). ◊ n N gospodarski(e) (2). ◊ G gospodarski(e)go (1). ◊ I gospodarskim (2). ◊ pl N m pers gospodarscy (3). subst gospodarski(e) (1). ◊ G gospodarskich (2). ◊ A m pers gospodarski(e) (1). m an gospodarski(e) (1). subst gospodarski(e) (2). ◊ I f gospodarskimi (1). ◊ L gospodarskich (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XIX w.

Znaczenia

1. Związany z osobą gospodarza, zwykle w funkcji dzierżawczej (30)
2. Związany z gospodarstwem i gospodarowaniem (7)
3. Związany z gospodą, gościnny (2)

1. Związany z osobą gospodarza, zwykle w funkcji dzierżawczej; herilis Calep, Cn; familiaris Cn (30): BierEz R2v; LudWieś A2v; Wzyall theſz gwalthem [...] thenze Szyrpowſky cztherzy konye goſpodarſkye LibMal 1546/111v; Item powyada ze Jan Rzepeczky them tho klyuczem y vitrichem theſch othwyerał dzyewkam omyenyonym do zamkow Goſpodarſkych LibMal 1546/114v; Lyecz parobek [...] klyucza stharego kthori od komori goſpodarſkyey ſzyą przi traffyał oney yeſth nazicził LibMal 1551/163, 1546/117, 1551/163; áleć mi ſye to nikczemne y ták długie Goſpodárſkie niepodoba milczenie OrzRozm K3v; BielKron 25; Skąd obácżyć y naproſtſzy może/ iż pierwey muśi then domownikiem goſpodárſkim zoſtáć/ kthory chlebá iego chce vſtáwicżnie pożywáć. SkarJedn 7; Tráfiło ſię iſz corkę goſpodárſką/ ktorą onę iednę miał/ żołnierz ieden w teyże goſpodzie nocuiąc/ ku ſwey woley námowił SkarŻyw 183, 184, 413; KochPieś 40; KochWr 24; on mógł bydź bez tego, bo Pani Gospodini z roskazania gospodarskiego stała będąc przystawem. ActReg 101; Calep 480a; GostGospPon 170; Dobrá Rzeczypoſpolitéy do kupy zgromádzáć, y záś onémi ſczodrze y opátrznie rękámi goſpodárſkimi wedle Praw ſzáfowáć. SarnStat 82; Izali káżdy w ſkárbie goſpodárſkim czerpáć ma? SkarKaz 80b; Słowá goſpodárſkie do czeladki. SkarKaz 421b marg, 422a; A rzędźichá ſię głupſtwem Goſpodárſkim ćieſzy/ Y ná Krzćiny ſię prośić Páná Kmotrá śpieſzy. KlonWor 60.

W charakterystycznych połączeniach : gospodarska(-i, -e) corka (2), dom (2), domownik, głowa, głupstwo, kolęda, komora (2), koń, milczenie, obraz, pilność, piwo, poczciwość, ręka, rozkazanie, skarb, słowo, staranie, zamek.

Wyrażenia: »parobek gospodarski« (3): A vbranye oboye thenze Maſurek wzyal, skthorich yedno woythkowy parobku goſpodarſkyemu czerwone darowal. LibMal 1554/184, 1554/183v, 184v.

»sługa gospodarski« = servus patrisfamilias PolAnt, Vulg (4): MurzNT Matth 13/27; BibRadz Matth 13/27; Przez ludźi ſpiące rozumiey náucżyćiele zborowe: przez ſługi goſpodárſkie/ nie inſzego kogo ſobie ſtánoẃ procż Aniołow CzechEp 39; A przyſtąpiwſzy ſłudzy goſpodárſcy/ rzekli mu WujNT Matth 13/27.

2. Związany z gospodarstwem i gospodarowaniem; oeconomicus Mącz, Cn; familiaris Cn (7): Ieſzcże też y drugi wielki pożitek cżini/ bowiem rząd poſpolity dobrze poſtanawia/ y też goſpodarski kto licżby dobrze a pobożnie pożiwa KłosAlg A4v; Mącz 260b; Abowiém tym kłopotem koło tego ſzáfárſtwá/ Goſpodárſką inuencya/ wſzyſthka mu ſye ze łbá wybije Strum Rv; Aczbym téż tu miał piſáć o wſzyſtkich Spoſobiéch goſpodárſkich/ ále iż czáſu po temu nie mogłem miéć/ tedym tego ná ten czás zániechał. Strum R4; SkarŻyw 71; Vrzędnik [...] ma ſie z nim rozmowić/ y porádźić ſie go w káżdey goſpodárſkiey rzecży. GostGosp 8.

W charakterystycznych połączeniach: gospodarska(-i) inwencyja, rząd, rzecz, sposob, trwoga.

Wyrażenie: »zabawa gospodarska« = gospodarowanie (1): tedim téż tho wźiął był przed śię od kilku lat/ w zabáwie ſwéy goſpodárſkiéy/ [...] żem to ſobie dla pámięći w iedné Kśiążki ſpiſował Strum A2v.

3. Związany z gospodą, gościnny; diversorius, hospitalis Calep (2): Hospitalis – Goſpodarſky. Liudski, goſciurąd. Calep 490a, 335b.

Synonimy: 1. pański; 2. szafarski; 3. gościnny.

Cf GOSPODARNY, GOSPODARZOW, HOSPODARSKI