[zaloguj się]

GRAŃ (54) sb f

gråń. ◊ gran- (32), grån- (1); gran- : grån- Leop (1 : 1).

Fleksja
sg pl
N gråń
G grani
A grani, granie
L graniach

sg N gråń (4).pl G grani (4).A grani (22), granie (22); -i PatKaz III (2), MiechGlab, BibRadz (2); -e FalZioł(2), Leop (2), WyprKr (7), Calep (4); -i : -e BielKron (4 : 1), Mącz (1 : 3), BielSpr (11 : 2), Strum (1 : 1); ~ -e (1), -(e) (21).L graniach (5); -ach (2), -(a)ch (3).

stp notuje, Cn brak, Linde XVIXVII w.

Znaczenia
1. Krawędź, kant; róg (53): takież rzecż ktora ma oſm grani może na iedney mocno ſtanąć/ przetho ią po Laćinie zową Cubus perfectus. KłosAlg A3v; KTory Sprawcá ma doſtátek ludzi ku walce/ á rozumie iż máło ćwicżonego/ ordynuy ná gráni woyſko/ á wey środek włoż nieuki. BielSpr 36.
Wyrażenia przyimkowe: »na, we czter(z)y grani(e)« = w czworokąt, w kwadrat; czworokątny, kwadratowy; quadrangulum, in quadro Vulg; quadratum, quadrum PolAnt; in quadrum Mącz (30 : 2): Gloua yey byla nyeyako podlugovata/ czolo nyeſzerokye ale glatkye naczterzygrany myernye uyelkye ſluſzne pokorne PatKaz III 121, 121v; A miáſto ſiedzi zbudowáne na czterzy gránie/ á ták wielką długość iego iáko y ſſerokość Leop Apoc 21/16, Ex 30/2; WyprKr 52, 52v; BibRadz Ex 39/9, Ez 40/47; BielKron 33, 268, 270v, 435, 463; Dolare perticam in quadrum, Kiy heblowáć ná cżtéry gránie. Mącz 93d, 49c, 335b; BielSpr 8, 10, 13v, 20, 20v (12); Strum G2, G4; Pyramidatus – Konczati wecżterzi granie. Calep 880a, 879b.

»na pięć grani« =pięciokątny (1): á podwoie y odrzwie były ná pięć gráni [quinque laterum] BibRadz 3.Reg 6/31.

»na pięć grani« = na czterech rogach kwadratu i w jego środku (1): Przy páłacu był ſad piękny/ mnrem otocżony/ Kędyś poźrzał/ wſzytek ná pięć gráni vſádzony. KochZuz A2.

»na, we trzy grani(e); o trzech graniach; na kstałt trzech grani« = w trójkąt; trójkątny; triangulus Mącz, Calep; triangularis, triquetrum, trisulcus Calep (8 : 2; 5; 1): WOdny oſtrzyſz ieſt ciepły j ſuchy w wtorim ſłopniu/ á ieſt ziele na trzy granie roſtącze FalZioł I 29b, I 61a; Ieſt to miaſtho na trzy grani dwiema kątoma nad morzem, á trzecim ku polu leży MiechGlab 69; WyprKr 5v, 7 [2 r.], 12, 31v; Triangulus, Trzigránny albo trzikątny/ nieco zwłaſzcza o trzech kąciech álbo grániách. Triangulus ager, Rola ná xtałt trzech gráni leżąca. Mącz 463c, 366c; Spiculum ‒ Oſzcze [!] we trzi granie konczati. Calep 998b, 1082b [2 r], 1087b, 1088a.

»na trzy grani« = w podkowę (1): Trzi łóſzká álbo vsláne zedelki ná trzi gráni/ ták bywáły v ſtárych roſtáwiáne że trzy ſtrony ogradzáły/ czwarta wolna byłá/ w poſrzodku prożny plác ná którym ſtół ſtał Mącz 464c.

2. Okres, czas (1): Dla pośpieſznego poczęćia/ weźmi kość z ſercá ieleniego [...]/ miáłko tho vſkrobawſzy/ ma páni pić z winem/ gdy iey grań mieśięcznych pław minie SienLek 112.
[Zestawienie: »psia grań« = kanikuła: Wſzákże y ſam [ryba włoczeń] w Okręty ſkacże/ á to we pśią grań/ gdy go weſkrzelách gzyk gryźie SienHerb 317b (Linde).]

Synonim: 1. kąt.

Cf CZWOROGRAŃ

HG