Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: HAMOWANIE

Następne hasło: [HAMOWNICA] »

HAMOWANY (43) part praet pass impf i prawdopodobnie pf

pf (2) BielKron 150v, 399v, prawdopodobnie także zn. 1.a.

hamowany (20), hamowan (9); hamowany a. hamowan (14); hamowany GroicPorz (4), OrzList, ModrzBaz (6); hamowan BielKron (3), WujNT; hamowany: hamowan RejZwierc (1 : 1), SarnStat (8 : 4).

Pierwsze a oraz o jasne (w tym w a 2 r. błędne znakowanie). ◊ W formach niezłożonych m i f sg drugie a pochylone. ◊ W formach złożonych i N pl m pers drugie a jasne.

Fleksja

sg
m	N	hamowån, hamowany	f	N	hamowanå	n	N	hamowan(e)

pl
N	m pers	hamowani
N	subst	hamowané

sg m N (praed) hamowån (8), hamowany (1) GroicPorz. ◊ f N (praed) hamowanå (5). ◊ n N hamowan(e) (4). ◊ pl N m pers hamowani (14). subst hamowané (11); -é (5), -(e) (6).

Sł stp, Cn brak, Linde XVII w. s. v. hamować.

Znaczenia

1. Zatrzymywany; zamykany (15)
- a. Zatrzymany z nakazu urzędu (8)
2. Powstrzymywany, powściągany, poskramiany, uspokajany (w odniesieniu do złego postępowania i sfery emocjonalnej człowieka) (25)
- a. Karcony, karany (2)
3. Nie dopuszczany do realizacji, utrudniany (3)

1. Zatrzymywany; zamykany (15): Naprzod yſch wprzimyerzv [...] yeſth opyſano yſch volno kvpczi naſchi chodzycz maya. [...] thak yſch kvpczi naſchi kthori do thvrek ſkvpyam yda nyemaya bicz nigdzyey hamowan y. LibLeg 11/159v; OSyádły kupiec gdyby od ſąſyádá ſwego ná drodze by hámowány/ á przyzwány do obcego Sędźiego o dług/ [...] thedy temu pozwánemu/ [...] ma być nágrodzoná ſzkodá y lekkoſć od onego/ przes kthorego był ná drodze niepotrzebnie gábány/ albo Areſtowány. GroicPorz m3; O Wolnośći portu/ ná rzéce Niewiázy: iż w Kieydánách port wolny/ y grobla hámowána bydź nie ma SarnStat 1044.

hamowany czym (1): áby nigdy rzéki/ którémi wodné ſtátki chodzą/ á miánowićie Bug/ groblámi żadnémi hámowáné nie były SarnStat 1184.

Szereg: »wracany i nie hamowany« (3): áby zapiſy w Aktá Ziemſkié/ [...] tym którzy ie introdukuią były záś wrácáné y nie hámowáné. SarnStat 813 [idem] 822, 1153.

a. Zatrzymany z nakazu urzędu (8): abi czy zloczynczi. kthorzi poddanim naſchem ſkodi poczinyly hamowany bily. LibLeg 11/172v; Contumax Rektorowi hámowan bydz ma. SarnStat 204.

hamowany przez kogo (4): á ći/ którzyby ie [konie lub skóry] chćieli wywoźić/ hámowáni przez Stároſty bydź máią SarnStat 263 [idem 291, 1239], 291, 519, 1239.

hamowany za co (1): MetrKor 34/135 cf Szereg.

Szeregi: »hamowany a zabawiony« (1): kupczy szobu stron hamowany a zabawyeny bycz nyemaya za zlodzyeyskye vczynky MetrKor 34/135.

»hamowany i zapowiedziany« (1): A tákowi/ którzy będą zieźdźić z téy drógi/ będą mogli bydź ná kożdym mieyſcu hámowáni y zápowiedźieni [ubique locorum prohiberi et arrestari poterint JanStat 1036]. SarnStat 1236.

2. Powstrzymywany, powściągany, poskramiany, uspokajany (w odniesieniu do złego postępowania i sfery emocjonalnej człowieka) (25) : LibLeg 11/173; GroicPorz i3v, kv; BielKron 150v, 401; Gdy hámowaná [!] ſwawola nie będzie/ Iuż iey niecnotá ná trzy głoſy gędzie. RejZwierc 223v; zbytnie y przymnażánia bogactw/ y łápánia vrzędow/ pożądliwośći máią być hámowáne [cupiditates coërcendae]. ModrzBaz 82, 120.

hamowany czym (7): był wielki ſtrách po wſzytkiey Polſzce s tey nowiny/ ták iż iuż niektorzy z źiemie vćiekáć chćieli/ by byli przez Krolá nie hámowáni grozą. BielKron 399v; ták pożądliwośći byſtre pracámi y poſty bywáią hámowáne [frenantur] ModrzBaz 10v, 74v, 136; SarnStat 509, 705, 1235.

hamowany od czego (1): WujNT Zzzzz cf Zwrot.

hamowany przez co (4): te prawa są postanowione, aby ci swowolni byli przez nie hamowani Diar 66; áby przes táką náukę y ſkutek iey/ zuchwálſtwo złych ludźi hámowáne było GroicPorz av; SarnStat 120, 962.

Ze zdaniem celowym [aby] (1): Lábán [...] był hamowan przez Aniołá/ áby nic przykrego nie mowił Iakobowi. BielKron 15v.

Zwrot: »być hamowan od złego« (1): IEZYK ma być hámowan od złego. WujNT Zzzzz.

Szeregi: »hamowany i kojony« (2): tákiéż máią bydź ſpólnie przez vrząd Stárośći y mieyſcki [tumulty ] hámowáne y koioné SarnStat 962, 120.

»hamowany a powściągany« (1): A przeto tákowe popędliwośći ſerdecżne [...] wżdy iednak máią być hámowáne á powśćiągáne [cohibendae ac reprirnendae sunt] ModrzBaz 7v.

»hamowany i skromiony« (1): iáko máią być hámowáne y ſkromione [różne przypadki człowieczeństwa naszego] w przyrodzeniu náſzym RejZwierc 75.

»(za)broniony i hamowany« [szyk 2 : 1] (3): Lecż zgołá wſzelákie vrzędow dopieránie/ ma być práwy hámowáne y zábronione [coërcenda est]. ModrzBaz 74v; SarnStat 509, 705.

»zakazowan i hamowan« (1): GDyż wſzelki gwałt nie przez przyczyny rozmáitémi vſtáwámi práwnémi bywa zákázowan/ y hámowan [variis iuris sanctionibus prohibeatur et coërceatur JanStat 588] SarnStat 1235.

a. Karcony, karany (2): iáko okrutnie niektorzi pánuią nád poddánymi twemi/ ábo máiętność ich niſzcżąc á wydźieráiąc/ [...] y ći ázaby też od Rzecżypoſpolitey niemieli być hámowáni [an non sunt puniendi]? ModrzBaz 142, 142.

3. Nie dopuszczany do realizacji, utrudniany (3):

hamowany czym (2): á przypozwámi zadwornémi exekucia dekretów Trybunálſkich hámowána bydź nie ma SarnStat 404 [idem] 861.

hamowany od czego [z łacińskim równoważnikiem tej składni] (1): áni też Brachium Regale v nas w rzeczách świeckich ważne będźie/ ktore iáko ieſt hámowáne niedawno/ ab exequutione rei iudicatae, wieſz W. M. dobrze o tym. OrzList h2.

Synonimy: 1. a. arestowany, zapowiedziany; 2. broniony, powściągany, skromiony, zabroniony, zakazowan; a. karany.

Cf HAMOWAĆ, NIEHAMOWANY