[zaloguj się]
[pdf]

IMBIER (97) sb m

imbier (62), imbir (32), imgbir (1), ingbier (1), jęgbir (1), [engbier, imgbier, inbier]; imbier Mymer1, GlabGad, KłosAlg, BielKron (9), Mącz (2), BielSat, RejPos, Oczko, BielRozm, Calep, SarnStat; imgbir Murm; jęgbir Goski; imbier : imbir : ingbier FalZioł (29 : 30 : ‒), SienLek (13 : 2 : 1).

e pochylone; engbier z tekstu nie oznaczającego pochyleń.

Fleksja
sg
N imbiér
G imbiéru
A imbiér
I imbiér(e)m

sg N imbiér (16). ◊ G imbiéru (51). ◊ A imbiér (9). ◊ I imbiér(e)m (21).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z tych samych przykładów) – XVIII w.

bot. Zingiber officinale Rosc. (Rost); roślina podzwrotnikowa z rodziny imbirowatych (zingiberaceae); zingiber Murm, Mymer1, Mącz, Calep, Cn (97): Zinziber Yngber Ymgbyr Murm 117; Mymer1 19; Zinziber. Imbir, A IMbir ieſth ciepły w thrzecim ſthopniu/ á wilgotny w pirwſzim Roſcie imbier za morzem á zwłaſzcża w Indijey. FalZioł III 12c, +6a; Byłá ta wyſpá bogáta w Złoto [wyspa Sabut] y w Korzenie/ zwłaſzcżá w Imbier. BielKron 446; Imbier na káżdym mieyſcu s tych wyſpow rośćie/ ieden ieſth co gi ſieią/ drugi co ſie ſam rodźi/ ále ſiany nalepſzy/ kwiát na nim podobny Szafranowemu kwiátu/ to ieſt iáko ſaſanek. BielKron 446v, 441v, 446, 446v marg; Gingiber, Vide Zinziber. Ymbier. Mącz 146a, 512d; Zingiber — Imbier, zazwor. Calep 1152a.
a. Ostra, aromatyczna, korzenna przyprawa do potraw, wódek, także lek lub jeden z jego składników uzyskiwany przez rozdrobnienie (zmielenie, stłuczenie, starcie) niektórych części (korzeni i prawdopodobnie także ziarenek nasiennych) rośliny o tej samej nazwie (82): tedy pożyway ſoku iego ſprochem ſenes ſtrochą imbiru [imgbieru SienHerb 23b] FalZioł I 18b; Sok czebułny [!] zmieſzani ſprochem maiorany á ſtrochą ymbiru á gdy thego w puſciſz wnos cżiſci głowę. FalZioł I 27c; Wezmi [...] imbiru trzi ziarnka FalZioł I 43c; Korzeń mikołaikow prziprawiony z miodem iako imbir przyprawiaią w aptece FalZioł I 68c; Też proch iey [gorczycy] z imbirem zmieſzany á w nos wſtrzykniony/ cżyni kichanie FalZioł I 125b; Wino w ktorymby był vwarzony Imbier z Figami ſuchemi, y z rozynkami/ ieſt pomoczne naprzeciwko cięſzkoſci pierſi, y naprzeciwko kaſzlowi FalZioł III 12c; Imbir, Cinamon moſzcż będzieſzli pił, Zdrow będzieſz FalZioł V 48v, I 14a, 16b, 18b, 20a, 28d (45); GlabGad L6v; KłosAlg H; Miodu s ięgbirem pozyway Goski 15; [do Kalekutu przywożą korzenia wszelkie] iáko Piers/ Goźdźiki/ Imbier/ Kádźidło/ Láchá/ Muſzkat BielKron 453v, 268v, 454v; Wodká ná każdy niedoſtátek oczny: Weźmi Cynámonu/ gwoźdźikow/ Imbieru rowno/ á to miáłko vtárſzy/ álbo vtłukſzy/ náleyże podrożnikowey wodki/ w báńkę śkláną z noſkiem/ á źiołá wnię wſyṕ SienLek 68v, 30, 43v, 62, 76, 76v (10); Konew Piwá z Imbierem pod ſobą piáſtuiąc/ Popiją ſie kobiety/ ſpołu ſie czeſtuiąc. BielSat C2 [idem BielRozm 18v]; Oczko 23v; BielRozm 18v; Funt imbiéru/ zá óśm groſzy. SarnStat 274; [inbieru łutów 26 za gr 16 InwMieszcz 1557 nr 74; engbieru miech ważeł 2 kamienia i 9 funtów InwMieszcz 1580 nr 230, 1582 nr 240.]

W charakterystycznych połączeniach: imbier przyprawiony [z czym, w czym] (2); przymieszać imbieru [ku czemu] (2); (na)warzyć (uwarzony) imbier [z czym, w czym ] (4); z imbierem przyprawić (przyprawiony) (2), zmieszać (zmieszany) (4).

Zwrot: »okorzenić imbierem« (1): opłokawſzy ſłucza wilcże winem cżiſtem, potym ie vwarzić z ſiekawſzy na bigos y okorzenić pieprzem/ Imbierem/ gwozdziki/ ſzafranem FalZioł V 76.
Wyrażenia: »imbier suchy« (1): fárakulá Imbieru ſuchego/ to ieſt dwudźieſta cżęść bákkáru/ za ſześć ſawow. BielKron 454v.

»(nie)tarty imbier; natrzeć imbieru« [szyk 3 : 3] (5; 1): gdy ktory cżłowiek padnie na ziemię dla niemoczy Swiętego walentego/ włoż tartego Imbiru w nos dla kichania: ktore ieſt barzo pomoczne na tę chorobę FalZioł III 12c; w wolnym roſole ie [ryby] warz, á potym vwarzone: poſyp ie Imbierem tartym FalZioł IV 43b; Na boleſc zębow. Wezmi cżyrwoney Lebiodki garzſć/ poleiu garzſć, Imbieru/ gwozdzikow/ oboyga nie tartego/ po garzſci FalZioł V 95, V 92; SienLek 157, 166.

»imbier tłuczony; natłuc imbieru« [szyk 2 : 1] (2; 1): wſyṕ w onę iuchę Imbieru tłuczonégo/ á tho poránu piy SienLek 124v, 165v, 189v.

Zestawienie: »imbier biały« (7): potym wziąć Imbieru białego połtora korzenia á ſkraiawſzy drobno też do tey bańki włożyć FalZioł V 91v, V 104 [3 r.], 104v; nátłuczże ktemu imbieru białégo/ y lubryki ćieśielkiéy/ wſzyſtkiégo zárowno/ á ták miáłko/ iżbyś przes chuſtkę gęſtą mogł prześiać SienLek 165v, 166.
Przen: O aromatycznym zapachu imbiru, który tu jest symbolem wystawności (1):
Zwrot:»sobie w oczy dmuchać imbirem« (1): thu nie były áni bębny/ áni piſzcżałki/ áni ſkrzypice/ áni ſobie w ocży dmucháły imbirem/ ábo cynámonem s konfektow ábo z muſzkátełły/ ani ſkakáły ſpiewáiąc rozlicżnych pieſni ſwiátá tego. A coż cżyniły? [...] dawáły chwałę Pánu Bogu ſwoiemu RejPos 297.

Synonim: zazwor.

IM