I.
Spójnik (49483):
1.
Wprowadza wypowiedzenie dopełnieniowe; że;
quod, ut PolAnt, Vulg, Mącz, Modrz, JanStat, Cn; quia, quoniam PolAnt, Vulg, JanStat, Cn; quin PolAnt, Mącz, Modrz; quomodo JanStat (22989):
LibLeg 3/33v (
234);
ZapWar 1506 nr 1976 (
101);
ListRzeź w. 46;
BierRaj 23v;
muſcha vmrzecz. a boyα ſzye. yſz dla grzechow mogych. bαdα potαpyon PowUrb + (
4);
MetrKor 34/134v (
34);
March1 A3;
nie tobieć Pan poſłał: Kazał to dáć ſwey powolney/ Mnimam iż tey pśicżce máłey. BierEz C3 (
68);
Vcżcie ſie tu wſſytcy krzeſciani/ ijż gdy na wás przydą przeciwnoſci ij cięſſkoſci [...] mowcie/ Bądz twá wolá OpecŻyw 99v (
290);
z grobu go wſtatz ſwi⟨at⟩cżyli ſą a ijż od żydow wzięli pieniądze/ ijżby przeciw temu mowili. OpecŻywList C2 (
2);
OpecŻywPrzedm C3v (
3);
OpecŻywSandR nlb 3v;
ForCnR A4 (
19);
PatKaz I 4v (
32);
PatKaz II 58 (
46);
ſzlubyly panu bogu yſz ten plod ktory by myely bogu by y ofyaroualy PatKaz III 104v;
Rzek by my czemu bog y natura wloſy dala czlouyekouy odpouyedam yſz dla okraſy PatKaz III 119v (
112);
widzyałem ſny a nyemaſſ ktoby mi ie wyłożył/ ktore ſlyſſę iż ty vmieſz mądrze wykładátz HistJóz Bv (
18);
TarDuch E2v (
4);
Capitulum. 76. SLimaki morzkie Iako Plin. piſze w kxięgach dziewiątych/ iże miewaią mocznieyſzą ſkorupę na ſobie nizli ziemne FalZioł IV 31d;
taka vrina w gorączych niemoczach/ znamionuie richłe niemoczy przeſtanie/ albo ize ona niemocz w ſuchothy ſie przemieni FalZioł V 14 (
205);
Cżłowiecże pomni á ſamego ſie poznay, poznay ktos ieſt, z cżegos ſie pocżął y też narodził á iż vmrzeſz. BielŻyw 170 (
35);
BielŻywGlab nlb 11;
Gdyż ſłychamy wiele chorich ktorzi wowią [!] iż byliby zdrowi gdy by tilko mogli zwrocić GlabGad L (
62);
Sálo. Co myśliſz. Márch. Myślę iż ſroká tyle ma pierza białego ile tzarnego. March2 D2v (
8);
MiechGlab ktv (
42);
BierRozm 7 (
3);
KłosAlg F3 (
3);
March3 T7v;
Też vpomina lud żydowski iżby był iemu poſluſzen: á iż więcey niemiał prziiąc ofiary ſtarego zakonu ale iż miały vſtać. WróbŻołt Q3;
DIxit inſipiens in corde ſuo non eſt deus. Rzekł ſzalony cżłowiek w ſerczu ſwoim iż niemaſz boga. WróbŻołt 52/1 (
42);
WróbŻołtGlab A3v (
2);
RejPs 42v (
97);
ComCrac 22 (
5);
Theſz powyada yſch ſkriſthkową do ſadu byegall wolwarku ſchulteſkyego domyſlyą ſzyą yſch na vczinek czielieſzni LibMal 1547/132v;
Czo ſzye daley ſtym antependium dzyalo powyada yſz nye wye. LibMal 1551/160 (
520);
RejRozpr A4v (
20);
ConPiotr 34 (
2);
LudWieś B3v (
2);
SeklWyzn A (
16);
A ſnadzieſcie iuż iż to zle teraż obacżyli RejJóz 08v (
95);
SeklKat N3v (
14);
RejRozm 394 (
10);
Mow ieno czo ſnim ozloczie Choczyaċ teras wtym klopoczie. Vyrzys yzecz wnet vſlyſchy Choċ tam lezącz czycho dyſzy. Albo iż zbanku ſpolnego Zebrania roku lonſkyego. Towarzyſze czo zyſkaly Kylka tyſięczy przyſlaly. Vyrzys yze ſię wnet ruſzy RejKup f4 (
207);
przyſięſz mi iż cżego będę żądał to wypełniſz HistAl M (
75);
gdy tfirdzą iż zá wolnoſćyą tą ktorą nam pan Kryſtus zrządźił/ nye yeſteſmy powinni vſtaw ludzkich dźyerżeć. [...] A iż duchowny vrząd żadnych vſtaw czynić nyemoże. A gdźyeby co papyeż ze wſſytkimi biſkupy [...] roſkazał/ iż im ná złoſć nyema być dźyerżano. KromRozm I D3 (
144);
MurzHist P (
34);
MurzNT Luc 24/23 (
30);
KromRozm II h (
126);
wedle ſwey ſwyętey obyetnice/ ktorą obyecał/ gdźyeby ſye ich dwá álbo trzey zeſzło w imyę yego/ iż tám myedzy nimi yeſt. KromRozm III A5 (
170);
Diar 57 (
46);
DiarDop 112 (
7);
MrowPieś A3 (
2);
BielKom A2 (
13);
GliczKsiąż C2 (
43);
LubPs A6 (
161);
GroicPorz z2v (
97);
GroicPorzRej C4;
przykaſz diabłom tym pokuſam iſz ſię wżdy vćiſſą SeklPieś 19v;
day iſz w świetle twoim chodzę/ a w ćiemnośćiach niezbłądzę. SeklPieś 19v (
3);
A batzyſz iuſz ſkąd mſza vroſłá? niemowże/ iż od Kryſtuſá KrowObr 198v (
536);
Szedłem potym ná gorę thą ścieſzką málucżką/ A iáko ſámi wiecie iż bárzo wązyucżką. RejWiz 110 (
292);
Zebym miał powiedzieć iż według Zydowſkiej Bibliey/ tłumácżone ieſt/ wiedz iż nie. Leop *A3v (
117);
Powiedz mi kto ćię vczynił Kápłanem? rzeczeſz iż Biſkup. Kto Biſkupá? mniemam iż Arcybiſkup. Kto Arcybiſkupá? iſćie Papież. OrzList c (
25);
Phálk ſię przyznał iż mietz y káletę wźiął/ á trzech groſzy przał UstPraw I3v (
90);
RejFig Aa2v (
60);
Ale kiedy nie będzye iuż nikt walcżył z námi/ Vźrzycie prętko záłeb iż poydzyemy ſámi. RejZwierz 6v;
Zá napirwſzą roſkoſz kładł/ gdy s ſzcżęſcia ſámego/ Bez trudnego nábycia/ iż kto dobrá ſwego/ Pobożnie á z rozmyſłem/ vżywa RejZwierz 134;
A iego ochotna twarz/ iż nam rad/ zeznawa. RejZwierz 134v (
127);
Myſli moie przywodzą mię ábychći odpowiedźiał/ y dla thegożem ſię poſpieſzył (marg) Iákoby rzekł/ Dwie rzeczy mię przywodzą/ iżem ſię poſpieſzył dać ći odpowiedź [...] (—) BibRadz Iob 20/2;
Opowieda iż mieli być zawiedźieni do Aſsyryey/ á miáſtá ich iż miáły być wywrocone BibRadz Os 11 arg (
442);
Goski *2;
OrzRozm E3v (
19);
Achitofel poznał iż Dawidowi záſię być krolem BielKron 72v;
lud poſpolity mnima być/ iż on obrázow wiele pánny Máryey ſwą ręką/ [...] wykonterfował BielKron 143v;
Iáncżárowie przyiechawſzy do Ceſárzá żądáli go/ iż gdy on ieſth cżłowiek chory/ ku obronie zyeḿ nie gothowy/ proſili áby páńſtwo puśćił ſwemu ſynowi BielKron 258v (
1091);
GrzegRóżn Ev (
23);
KochSat A3 (
2);
KwiatKsiąż F4 (
21);
Demoratos vos esse video, Widzę was być zámieſzkáne/ widzę yżeście zámieſzkáli. Mącz 233b;
Vis me tibi in aliqua re operam praestare, Chceſz iż ći w nieczem posłużę. Mącz 264d;
Extorsisti ut faterer, Wyćiſnąłeś ná mnie yżem ſię muśiał prziznáć. Mącz 459c (
19);
OrzQuin A2 (
28);
Prot D2v. (
9);
SarnUzn E2v (
13);
tedy zá to mam iż ponieważ żołć ná wątrobie leży/ iey przelanie też ná wątrobę vpada SienLek 89v (
40);
SienLekAndr a2 (
2);
LeovPrzep a3;
Oto ſłuchay Proroká wołáiącego: Iż niebo ieſt ſtolec Páńſki/ á ziemiá podnożek nogom iego. RejAp 46v;
Słuchayże gdzie záleciáłá. Oto ſłyſzyſz iż ná puſzcżą RejAp 104;
á Anyoł mu powiedział/ iż to grzech/ á iżby tego nie cżynił RejAp 191v (
949);
kazał wywołáć/ ktorybykolwiek niewolnik z miáſthá do niego vciekł/ iż/ y wolen być miał/ y mieć zá żonę thę pánią/ ktorąby ſobie po wzięciu miáſtá obrał GórnDworz Z5 (
227);
GrzepGeom E (
14);
HistRzym 3 (
17);
A tu ſie maſz napilniey naprzod vcżyć/ iż kto pilen á ſłucha ſłowá Bożego/ iż iedno ten z Bogá ieſt RejPos 86;
kto vwierzy tym ſwiętym ſłowom á tym mocnym obietnicam iego/ ktore/ ták iáko Moiżeſzowi powiedał Bog Ociec/ iż ie położył w vſciech iego RejPos 180;
Słuchayże iż tu hiſtoria powiedą/ iż młodzieniec vmárł. RejPos 223;
A ná coż maſz być wybránym od niego? Thu ſłuchay/ iż ábyś nośił w ſobie przed ſwiátem/ [...] ſwięte imię iego. RejPos 285v;
tyś nie pomázał żądną [!]/ máścią áni głowy moiey/ á oná widziſz iż máściámi ſwemi pomázuie nogi moię [Oleo caput meum non unxisti; haec autem unguento unxit meos pedes. PolAnt Luc 7/46]. RejPos [308] (
2358);
RejPosWiecz2 90v (
14);
RejPosWiecz3 96v (
13);
BiałKat 366 (
89);
BielSat B3 (
13);
KwiatOpis B3 (
2);
Mowi piſmo/ iż gdy Kryſthus miał ożywić Lázárzá/ że był záthrwożon y poruſzon w Duchu GrzegŚm 47 (
34);
Támże gdy oną dziurką tym pilniey pátrzyłá/ Iż ociec ma pieniądze teraz vwierzyłá. HistLan C2v (
18);
będźie Pleban vcżył/ kiedy to imię OCIEC ludźie vſłyſzą/ iż ku wyżſzym táiemnicam ſwoię myśl máią podnośić. KuczbKat 15 (
115);
iáko krzywa ſoſná w boru/ kthora nic więczey nie vmie iedno iż ſie zyeleni RejZwierc 18;
Ale kto ſobie táką ſłáwę á táką pociechę odnieſie/ gdy mowią o nim iż to dobry á cnotliwy cżłowiek/ iż ten áni pſá nie draźni/ iż żywie nadobnym vcżćiwym á ſpokoynym żywotem ſwoim/ iż záwżdy weſoł á záwżdy beſpiecżney myſli vżywa RejZwierc 115;
A ſłuſznieybychmy ſie ſámi winowáć mieli/ niżli iż winuiemy przyrodzenie. RejZwierc 157;
Pátrz y Wilk w leſie iż theż buia ſobie. Lecż gdy go gonią bárzo go tho ſkrobie. RejZwierc [213]v;
A czoż Adam był thák názbyt złego vcżynił iż iábłko vrwał? RejZwierc 260v (
541);
RejZwiercPodw 183v;
krothko powiádáiąc/ iż wolno ſie tákiemu Ordynkowi potykáć y niepotykáć z nieprzyiaćielem kiedy chce BielSpr 31;
Gdy ſie tráfi nieprzyiaćiel wielki/ s ktorego rozumieiąc/ iż żeń [!] mocy mieć nie mogą/ ieżdżą nád nim trapiąc go BielSpr 71 (
44);
KochMon 25;
WujJud 171 (
10);
WujJudConf 222v (
29);
RejPosRozpr c4;
RejPosWstaw [1433] (
6);
BudBib Ier 40/14 (
131);
BudBib Kaw A3;
HistHel Dv (
10);
MycPrz I B4 (
10);
Strum A4v (
3);
WierKróc A4 (
3);
BiałKaz D4v (
11);
BudNT Luc 24/46 (
81);
StryjWjaz C2 (
7);
mowiąc: Widział (pámiętayże iż dzień) y weſelił ſie. CzechRozm 30v (
265);
Y Lizimách co mowią iże Lwá vduśił/ Ledwieby ſie iuż mi wierz dziś o tego kuśił. PaprPan C2;
Bo gdy on s ſwym orſzakiem iuż w gromádzye ſiędzye/ Wierz mi iże mu żaden tu śilen nie będzye. PaprPan C3;
Więc gdy przydzye w potrzebie áli náſz Borkowſki/ Vyrzyſz iżci zuchwálcże prętko vtrze roſzki. PaprPan Bb (
45);
KarnNap B (
6);
Caius Iulius Ceſarz [...] powiádáią iż o ięzyku Láćińſkim Kśięgi do Cyceroná piſał ModrzBaz [16]v (
61);
SkarJedn 299 (
252);
Oczko 2v (
8);
Woláłá iſz ná żołądek chorżały/ niſzli ná duſzę. SkarŻyw 142;
Grożono iſz ſię Tátárowie wroćić/ a pánnom cżyſtość bráć mieli. SkarŻyw 161 (
757);
MWilkHist K4v (
11);
ZapKościer 1580/14v (
42);
á ná Kijowie vſiadł Swietosław/ álbo Stosław (drugie Kroniki piſzą iſz Wſewold) StryjKron 185 (
131);
Co ſię tknie iż ſámo piſmo ś. przyimuiemy/ co nam ma zá nie dobre/ tego ſię nie wſtydamy CzechEp 215 (
407);
CzechEpPOrz **2 (
5);
A ktorzyby ieſzcże zá záſłoną byli/ tákowych/ znáć iż Ewánielia nie oświećiłá. NiemObr 84;
á ieſli tego nie vkaże (iákożem pewien iż nie) cżemu ſię tego waży NiemObr 114 (
215);
KochFr 65;
KlonŻal C2v (
2);
KochWz 135;
nie wierzył/ áby Meſſyaſz iuż ná świát przyſzedł/ ále iż dopiero przyść ma. ReszPrz 78 (
95);
ReszHoz 134 (
4);
ReszList 144 (
20);
WerGośc 270 (
33);
Przetoż rádzę káżdemu wſzetecżnemu cżłowiekowi/ iż poki cżás ma/ áby ſię w cżás vznał WerKaz 301 (
9);
WerKazPapr 274;
WisznTr 3 (
3);
BielSen 8;
Co też mowiſz iż Pánié chodzą ochędożnie: Cżynią to zá zwycżáiem ſtárodawnym drożnie BielSjem 7 (
14);
KochSob 62;
PRzyiechał do mnie ieden/ co ſye báwi dworem/ Iákom baczył po tętnie/ iże z puſtym worem. PudłFr 63 (
28);
ArtKanc N4 (
47);
BielRozm 11 (
10);
A co powiedaſz/ iż co práwnie/ to y ſpráwiedliwie. Prżodkowie wáſzy nie ták rozumieli GórnRozm G (
58);
Y choćiay w kiryſz będą vzbroieni/ Obacżyſz iże/ oni z pychą ſwoią Grą będą twoią. KmitaPsal A2v;
KochWr 24 (
7);
PaprUp D3 (
3);
ZawJeft 5 (
7);
ActReg 31 (
25);
GostGosp 58 (
3);
Day Boże iż iákową poſługę Oycżyznie ſwey ieſtem powinien/ ábym ią mogł wykonáć. Phil D (
5);
GórnTroas 23 (
13);
KochCz A4v;
Y Wyśćie niebá/ cżyli źiemiá krzywá/ Moiá źrzęnicá/ iż ták ná płácż chćiwa GrabowSet N (
19);
KochFrag 23;
KochFragJan 4 (
2);
OrzJan 39 (
8);
WyprPl A2;
Paćierz przy Mſzey iż od cżáſow ieſt Apoſtolſkich/ świádcży S. Grzegorz li: 9. Epiſt. 63. LatHar 101 marg (
59);
KołakCath B4v (
4);
KołakSzczęśl C (
3);
RybGęśli A2;
Z tego widomego wſtąpienia do niebá Chriſtá Páná/ á iż tákże záſię ma przyść ná ſąd: chćieli dowieść Kálwiniſtowie/ że go nie máſz w S. Sákrámenćie. WujNT 396 (
1057);
WysKaz 15 (
22);
JanNKar B4v;
JanNKarGórn D4 (
2);
vſtáwiamy y ſkázuiemy ie tákowéyże winie y karániu y kaźni bydź podległé: á iż tymże obyczáiem maią bydź karáni wſzyſcy y káżdy zoſobná SarnStat 194;
VStáwiamy téż: iż ieſli kto v ſądu kórd wyymie/ á nikogo nie ráni/ áby tákowy ná łáſce náſzéy był. SarnStat 787 (
620);
SiebRozmyśl Bv (
17);
GrabPospR N4;
KlonKr D2 (
3);
KmitaSpit B4 (
4);
dopuśćił zátym P. Bog/ iż Sáráceni ábo Turcy onę ſławną kráinę podbili PowodPr 31 (
56);
pokażę [...] iż go [Boga] nikt pewniey y lepiey nie wyznawa/ iáko iż ieſt w Troycy iedyny. SkarKaz 274b;
Bo ſtworzenie [...] y ten rząd dźiwney mądrośći ktory ieſt w nim: nie vkázuie iedno iż ieden Bog ieſt. SkarKaz 274b (
240);
VotSzl A4 (
3);
CiekPotr 13 (
10);
Słyſzałem od ludźi iż tempore faelici, Multi ſunt powiádáią ná ten cżás amici, CzahTr Cv (
5);
GosłCast 36 (
11);
Lecż nie trzebá po nię ſłáć/ boć tu wſkokiem bieży/ Znáć iż Pánná obrotna/ chlebá nie żáleży. PaxLiz C2 (
8);
A ieſli rozumieſz/ iż w mocy woyſká wygránie ieſt woyny: vczyni P. Bog/ iż poráżony od nieprzyiaćioł będźieſz SkarKazSej 685b (
69);
Wiſłá też tákże/ żebyś wiedźiał iáka/ Tedyć powiedam iż Wiſłá dwoiáka. KlonFlis F2 (
5);
KlonWor 18 (
9);
PudłDydo A3 (
9);
SzarzRyt A3 (
6).
Zwroty w funkcji cudzysłowu: »mowiąc iż...« (
223):
BierEz D3v;
OpecŻyw 3v (
3);
PatKaz I 13v;
PatKaz III 104v (
2);
HistJóz B3v;
MiechGlab 57;
LibLeg 7/35 (
2);
RejKup n2 (
2);
Gdy Darius then liſt cżedł przybieżał drugi poſeł mowiąc iż Alexander położył ſie z woyskiem nád rzeką ktorą zową Siragmá. HistAl C7 (
3);
LibMal 1551/164;
KrowObr A4v (
16);
RejWiz 49 (
2);
Leop Luc 14/30 (
3);
RejFig Aa2 (
6);
RejZwierz 25 (
4);
BibRadz Hab 1/11;
proſili theż Norymbercżánow o pomoc/ ále ſie im ſtego wymawiáli mowiąc: iż ſámi máią co cżynić broniąc ſwych gránic. BielKron 226 (
59);
SarnUzn E (
2);
SienLek 75v (
2);
GórnDworz Q7v;
RejPos 313v (
23);
RejPosWiecz2 91v;
RejZwierc 11v;
BielSpr 73;
BudNT Matth 10/7 (
3);
CzechRozm 208v (
13);
ModrzBaz 70v;
SkarJedn 51 (
3);
SkarŻyw 29 (
5);
MWilkHist H;
StryjKron 451;
CzechEp 214 (
19);
NiemObr 14 (
4);
ArtKanc N3v;
WujNT Luc 24/7 (
26);
WysKaz 11;
SarnStat 767 (
2);
PowodPr 69;
SkarKaz 549a (
2);
SkarKazSej 700b. »powiadając iż...« (204): BierEz I2v; OpecŻyw 40v; MetrKor 40/823; FalZioł I 110b (5); LibLeg 11/95 (4); RejPs 209v (8); LibMal 1543/77 (2); RejRozpr B4 (2); SeklWyzn a2v; RejKup k7v (5); HistAl C7v; przykazánya biſkupow nyeſlucháli/ powyedáyąc iż grzeſſni ſą biſkupi y kápłani/ á ták nyegodni áby dawáli ábo przyymowáli śwyątoſći. KromRozm I F2v (4); KromRozm II o3v (2); KromRozm III G5 (3); BielKom B4; KrowObr 232v (8); RejWiz 189v (4); RejZwierz 33v; BibRadz 2.Tim 2/18 (2); Páweł Wenet wielki żeglarz y gwiazdarz piſze powiádáiąc iż ie widział okiem. BielKron 269 (30); SienLek 4 (3); RejAp 5v (7); GórnDworz T4 (5); przy thákowych nie ieſt kroleſtwo Páná Kriſtuſowe/ chociaſz ſie im też cżáſem drudzy chłubią/ powiádáiąc iż máią klucże do niego. RejPos 314 (35); BiałKat 261; KuczbKat 400; RejZwierc 47 (19); BielSpr 42; WujJudConf 243v (3); BudBib 2.Mach 2/7; HistHel C2 (2); BudNT Ff8v; CzechRozm 265 (5); SkarJedn 316; Mátká tedy oná prośiłá tego S. zá ſynem ſwym/ powiádáiąc/ gdy nie ma co ieść/ iſz ſwoie pługáſtwá ie. SkarŻyw 35 (10); MWilkHist I4; StryjKron 427; ReszPrz 44 (5); ReszList 149; ZapKościer 1585/59v; GórnRozm N3; WujNT przedm 4 (12); SarnStat 781.
»rzek(n)ąc iż ...« (7): Aże żoraw z pośrzodku wſtał/ A tey to rádzie odmawiał: Rzekąc/ iż ſie to nie godzi/ Bowiem wſzyſthkiey opcy ſzkodzi. BierEz P2; OpecŻyw 4v (3); MurzNT Ioann 4/51; iákoś to náprzodku nápiſał rzeknąc. Iż tzłowiek żadny niewie ieſli łáſki/ álbo gniewu Bożego winien ieſt. KrowObr 53; BielKron 56.
a. Z zapowiednikiem (odpowiednikiern) „to”, „ono” (w A sg lub innych przypadkach zależnych), „stąd” (5848): a ktemu ma tesz pan Iakub to miecz isz gdy by thu przyachal do Nadarzyna aby mu bylo volnye lovienie ryb w stawye ZapWar 1548 nr 2668 (303); MetrKor 31/620; ListRzeź w. 31; A tego nawiſſſſey zαdam yz gdi dzyen ſmyercy moyey przijdzye ti ſam myli panye [...] bαdz obroncα mim BierRaj 17v; Iákoby mogłá zágubić: Tego ktoryć to vcżynił/ Iż ćię mężowi omierźił. BierEz Qv (32); vbacż iego vboſtwo s pokorą zlącżone s tego/ ijż zwolenicy do miaſta ſſli nabywaiątz tzoby iedli OpecŻyw 51 (52); ForCnR B2v (2); PatKaz I 6v (3); tocz dzyw uyątſzy nyſz to yſz panna począta przeſz pyeruorodnego grzechu PatKaz II 66v (22); PatKaz III 109v (12); HistJóz C4 (4); TarDuch A5; PLinius [...] powiada banie być podobne ogorkom w włoſwoſciach [!], á nawięcey w tem iż zimna nie cierpią FalZioł I 39c (26); BielŻyw 166 (8); GlabGad F4 (12); MiechGlab 63 (7); BierRozm 18; KłosAlg Av (5); KlerWes A2v (2); LibLeg 6/55v (96); WróbŻołt mm4 (9); WróbŻołtGlab A4v; RejPs 74v (86); ComCrac 11v (3); Iſch Zibura [...] vkradl liſſy y kuną [...] wye tho ſtad yſch Bothi kthore bill przegrall, przedawſchi the liſſy ſkunamy wikupill LibMal 1549/150 (29); RejRozpr Hv (7); SeklWyzn c2v (3); Nie iednoć ia każdyć cżłek vgodzy w to ſnadnie Chociay ſie zakołyſze iż przedſię nie padnie RejJóz L7 (26); SeklKat A5 (5); RejRozm 404 (5); Niewiem czo ty to maſs za Liſt Ale tego możeſs być yſt Iſczi tu yedno częſcz maią Co Panſką wola działayą RejKup aa6 (53); wierzyſzli themu iż gdybych był mił Alexandrowi thediby mię iſcie ſamego w ręce twoie nie podał HistAl L8v (26); HistAlHUng A3; KromRozm I C3v (27); MurzHist E4v (15); MurzNT 148v marg (3); MurzOrt B (3); KromRozm II c4v (25); ácz tám biſkupá ſámego myeni/ ále w obyec o kápłanyech rozumye/ co ſye znáczy z onego/ iż piſmo z pſáłterzá nye o biſkupye/ ále o kápłanye/ ſobye ná pomoc byerze. KromRozm III K2v (38); Diar 36 (25); DiarDop 98 (5); BielKom B6v (5); GliczKsiąż B4v (58); LubPs A2 (44); GroicPorz B3v (17); KrowObr 8 (145); Coż po tym iż maſz doſyć á nie znáć ná tobie RejWiz 51v; A iż tu źimá z látem ták ſie záwżdy mieni/ To ták záwżdy ſpráwuie ſłońcá przyrodzenie. RejWiz 150v (72); Leop Deut 26/3 (10); OrzList c (17); UstPraw Kv (2); LeszczRzecz A2; ſyná mu powiłá/ A iż właſny był iego/ mocno to twirdziłá. RejFig Ee3v (11); IEleń ſie pyſznie chłubił/ vſzymá y rogi/ Iedno ſie tym fráſował/ iż miał cienkie nogi. RejZwierz 119 (34); WyprKr 45; á miáſto tego iż niekthorzy byli prędkiemi w oſądzeniu iedni drugich/ áby rádſzey káżdy ſam o ſobie miał ſtáránie BibRadz II 90v marg (94); Goski *2 (2); OrzRozm A2v (12); Przyſzło potym ná to iż Romulus zábił brátá BielKron 98v; y ná tym było zoſtáło iż záſię Litwie miał Smoleńſk wydáć BielKron 411 (235); BielKronCies Mmmm3 (2); A iż ták ieſt dowiodęć twymże piſmem tego Iedno ſobie porządnie ná pálcách wylicżay GrzegRóżn Nv (10); KochSat A4v (5); A niemamy ſię namniey tego bać/ yżeſmy ſnadz krotko żyli: ale ſię tego mamy barzo bać yżeby ten cżas naſzego życia/ krotki ſię inſzym niezdał. KwiatKsiąż M4v (8); Qui fit ut ego nesciam, Co yeſt w tym yż ya o tym nie wiem. Mącz 340c (16); Otwórzmy téż vſzy ná Niemcá/ co stámtąd vſłyſzyſz inégo/ iedno to/ iż iuż z Niemiec pewnégo Páná mamy. OrzQuin Y4 (61); Co wżdy w tym ieſt/ iż ludźie ták ſię wſzędy boią? Gdźie Bog y dobra ſpráwá/ tám ſerce nie mdleie Prot B2v (4); SarnUzn C8v (10); SienLek 33 (21); SienLekAndr a2v (2); LeovPrzep D (4); Gdyż tego y ſam Pan potwirdzić racżył: Iż wierny nie vmiera/ ále przeſtępuie z żywotá do żywotá. A niewierni iż proſto idą do ogniá RejAp 124v (193); ábowiem ći obrzymowie/ mimo to/ iż miewáią niemal záwdy rozum tępy/ bywáią też niezgrábni GórnDworz E; Rzymſka Rzecżpoſpolita iż byłá ták wielka/ niemniey ſie do tego białegłowy przycżyniły GórnDworz Zv (205); GrzepGeom D2v (5); Ktoż tego nie wie iże kto nie waży ten nieprzeważy. HistRzym 9 (10); nie nárzekáli ná to/ áby ſie Pan zmiłowáć álbo wyſłucháć nie miał/ ále ná tho nárzekáli/ iż go obráźili/ á iż cżuli ná ſię ſrogi gniew iego. RejPos 309v (949); RejPosWiecz2 94 (4); RejPos Wiecz3 96 (6); BiałKat 21 (17); Pátrzże iedno/ ſkąd im ty vtráty przychodzą/ Stąd iż wiele przyiaćioł/ ku tey ſpráwie zwodzą. BielSat C4v (7); GrzegŚm 4 (12); HistLan C2v (13); KuczbKat 20 (46); thedy powiedział: Iżem rad ſynowi/ álem temu rádſzy iż Ariſtoteles żyw á iż ſie zá cżáſow iego vrodził. RejZwierc 13; á pewieneś tego iż cokolwiek maſz/ y co ocżymá widziſz wſzytko to nie twoie/ á iż álboć to zá żywotá zginie/ álbo iż tego wſzytkiego odbieżeć muśiſz. RejZwierc 151 (189); BielSpr 23 (32); WujJud 62v (4); WujJudConf 43 (17); RejPos Rozpr c3; RejPosWstaw [413] (6); BudBib c2 (21); Mogąc ſie Acháb pomśćić [...] Zábić nieſláchetniká/ pogániná złego. Procż tego iż ſámego/ przy zdrowiu záchował/ Ale ieſzcże y miáſtá/ ze wſzytkim dárował. HistHel D (4); MycPrz I A2 (8); Strum H4 (6); WierKróc Bv (4); Chcećie wiedźieć ty dobrodźieyſtwá/ nádto iſz w pokoiu nas záchował. BiałKaz K3 (4); BudNT Ii8v (10); StryjWjaz Cv; Iż ták głupie y ſproſznie żydowie mowią/ á zwłaſzcżá o rzecżách duchownych/ niebieſkich/ temu ſie namniey nie dziwuię. CzechRozm 123; Ktorą wątpliwość ieſli mi z ſercá wyimieſz/ á mnie to iż teraz Chriſtus kroluie pokażeſz/ eris mihi magnus Apollo CzechRozm 182v (569); PaprPan B2v (26); KarnNap B4 (8); co iż z woli Bożey ieſt/ świádcży o tem Boży Prorok Ezechiel temi słowy ModrzBaz 18v (57); SkarJedn 55 (100); Oczko 5v (9); SkarŻyw 168 (131); MWilkHist K (5); ZapKościer 1580/14 (11); StryjKron 59 (13); CzechEp 21 (558); CzechEpPOrz **3v (13); NiemObr 76 (146); A tym ſam śiebie winuy/ bo/ co ćię dźiś boli/ Ztąd idźie/ iżeś ludźiom obłudnym był gwoli. KochFr 102; ReszPrz 76 (15); ReszList 177; WerGośc 220 (8); WerKaz 287 (6); BielSjem 20 (3); Owſzem iże ćię ſłucham/ miéy ty ná tym doſyć PudłFr 26 (10); ArtKanc A4 (21); BielRozm 20 (3); Siłá ſię w wielu rżeczách władzey Krolowi vięło/ iáko y w tym/ iż nie może nikogo prżed śię pozwáć chybá in cauſa fiſci GórnRozm M4 (38); KochWr 23 (4); PaprUp G (3); ZawJeft 5 (2); Co się tego dotycze iż przodkiem wm IM P Marszałek puscza, temu mnie niedziw ActReg 161 (13); Włodárze tego pilnowáć máią/ iż gdyby ktory vmárł/ áby quity nie poginęły GostGosp 42; A ma to pomnieć káżdy/ iż cżego omieſzka cżáſu ſwego/ że tego nie vgoni áż w rok/ álbo nigdy. GostGosp 84 (6); Phil E3 (5); Pánná iż ma bydź śćiętá/ weſeli ſié z tego. GórnTroas 62 (8); KochCzJan A2v; GrabowSet C3 (5); KochAp 6 (2); Przetóż nie widzę/ coby im w bitwie pobudką bydź miáło/okróm tego iż ſie boią. OrzJan 45 (9); LatHar 157 (33); KołakCath B4v (2); Nie toć w nich gáni/ iż budowáli groby Prorokow: ále iż náśládowáłi [!] złośći y niedowiárſtwá przodkow ſwych WujNT 243; A Mowię to iz do ktorego czáſu dźiedźic ieſt dźiećięćiem/ nic nie ieſt rozny od ſługi [Dico autem: Quanto tempore heres parvulus est] WujNT Gal 4/1 (102); WysKaz 26 (9); JanNKar C2; JanNKarGórn Hv; JanNKarKoch F2v; SarnStat 11 (104); SiebRozmyśl Bv (5); WitosłLut A4v; A iż Pan Bog niekiedy tákową pomſtę ſwą zwłacża: cżyni to/ naprzod dla vpámiętánia ludzkiego PowodPr 15 (18); Kochaymy ſię z tego/ iż wierzym w Chryſtuſá [...] iż tego miłuiem ná ktorego nie pátrzym: iż to wierzymy co on rzekł/ [...] iż prawdźie y mocy iego [...] pokłon czynim SkarKaz 209b (52); Nie dufaymy temu/ iż teraz choć w nierządzie ſtoimy: boymy ſię bychmy w nim nie vpádli. VotSzl B3; CzahTr G2 (2); GosłCast 14 (8); PaxLiz A4v (3); SkarKazSej 674b (14); KlonFlis A3v (3); KlonWor 26 (2); PudłDydo B3v (6).
b.
Z zapowiednikiem „tak(o)”, „takci”, „także”, „takież” albo „inak”, „inaczej” (w konstrukcjach typu: nie inaczej jedno iż) (796):
Item o slodzyeyoch thak poſthanowyly yze o zlodzyeyſthwo obwynyony Cztherzy raſzy, może ſſya przyszyągą sprawycz MetrKor 34/134;
BierEz Lv (
2);
OpecŻyw 181v;
PatKaz I 5v (
6);
PatKaz II 31v (
5);
PatKaz III 135 (
16);
FalZioł IV 36a (
2);
á tenli obycżay ryczerze záchowaią iako v Alexandra, v ktorego tak cżynią iż każdy rycerz po wypiciu z kupka y z innych ſtatkow ſrzebrnych abo złotich może y ſobie wziąć. BielŻyw 157;
GlabGad C6v (
3);
MiechGlab 29;
WróbŻołt R8;
LibLeg 7/98 (
15);
RejŁas w. 69;
RejPs 64 (
9);
ComCrac 13 (
2);
Obiwanyv v Granowskiego y vynſchich Zyemyan pithanye thak zeznal Iſch po wiwolanyv ſwem zzyemye bill v pyotra Granowſkiego trzi krocz LibMal 1546/ 122v (
3);
RejRozpr B4 (
5);
LudWieś A2;
SeklWyzn F (
8);
RejJóz N4 (
7);
SeklKat I2 (
2);
RejRozm 399 (
3);
RejKup cc5v (
12);
HistAl Gv (
2);
KromRozm I E2v (
4);
niemá tak rozumieć żeby śię práwdy zaprzáł/ ale iſz kościołowi Chrześcjanſkiemu práwdę i pana chriſtuſa wyznał MurzHist G3;
MurzNT Luc 19/31;
KromRozm II m4 (
3);
KromRozm III B6 (
5);
Diar 47;
DiarDop 112;
GliczKsiąż C3;
LubPs cc5v (
6);
ZapWar 1558 nr 2686 (
2);
GroicPorz hh3v;
Tho ſą twoie ſlowa/ ktore/ niemogę thego inák rzetz/ iedno iż ſą według rozumu ćieleſnego doſić mądre KrowObr 108 (
78);
Wiem iże ią Wenuſem wſzędy názywano/ Y ten vrząd ták ſłyſzę iż iey z niebá dano. RejWiz 36 (
11);
Leop Rom 10/5;
OrzList bv;
RejFig Aav (
3);
RejZwierz 132v (
13);
BibRadz 1.Par 17/10 (
5);
OrzRozm K4;
BielKron 15 (
28);
GrzegRóżn A2;
KochSat B4v;
KwiatKsiąż B3 (
4);
Mącz [176]d;
Sárnicki ták wierzy/ y ták vczy/ iż Bóg w Tróycy iedyny nie ieſt/ ále iż ſą trzey między ſobą w náturze rózni OrzQuin V3v (
3);
SarnUzn F2v (
2);
SienLek 112v (
2);
RejAp 186 (
20);
Niepowiedamći ia/ żeby on te pieniądze záchował/ ále ták mowię/ iż iáko ow co nágo rwie trzeſnie/ ták ten pan/ w brzuch wſzytko włożył. GórnDworz Q8 (
58);
GrzepGeom A3v (
2);
RejPos 255v (
60);
RejPosWiecz2 92 (
2);
RejPosWiecz3 98v;
BiałKat 46 (
4);
GrzegŚm 18 (
2);
HistLan C2 (
3);
KuczbKat 230 (
5);
RejZwierc 9v (
22);
RejZwiercPodw 183v;
pytał go: Cżemu ſie ták trze mogęcy komu kázáć? Odpowiedziáł thák: iż ſług nie ma BielSpr 47 (
3);
WujJudConf 252 (
4);
BudBib cv (
2);
HistHel B4v (
3);
BiałKaz D2;
Rzec tego nie możeſz/ chybá ták iż był wedle przeyźrzenia Bożego w obietnicy y w figurách CzechRozm 30v (
84);
PaprPan A3 (
4);
ModrzBaz 5v (
5);
SkarJedn 6 (
10);
SkarŻyw 91 (
8);
MWilkHist B2v;
StryjKron 41 (
4);
ZapKościer 1582/35v (
2);
Co ſię żywotá náſzego dotycże/ ieſli go I. M. nie świádom/ iákoż/ ia ták tuſzę/ iż nie świádom CzechEp 11 (
70);
NiemObr 127 (
19);
Ia przy kuflu przedśię ſtoię: Bo ták mnimam/ iż vpitym Lepiéy leżeć/ niż zábitym. KochFr 93;
ReszPrz 35 (
6);
ReszList 156;
WerGośc 254 (
2);
BielSjem 9;
Bóg ták chce miéć/ iż káżdy człowiek rózno chodźi PudłFr 47;
GórnRozm F4 (
18);
ActReg 61 (
5);
OrzJan 22 (
2);
LatHar 77 (
2);
WujNT 133 (
15);
WysKaz 22;
A o Królu Iego M. ták czyniącému niema bydź ináczéy rozumiano: iedno iż przećiwko przyśiędze ſwéy/ krzywdę vczynił Przywileiowi poſpolitému. [Regia autem Maiestas ... privilegio communi iniuriam intulisse censeatur. JanStat 299] SarnStat 74 (
26);
SkarKaz 155a (
2);
CzahTr Iv;
SkarKazSej 677b;
KlonFlis A3v;
KlonWor 18 (
3);
PudłDydo [B5].Zwroty w funkcji cudzysłowu: »mowiąc tak (
a. tak mowiąc) iż...« (
11):
RejPos 265 (
3);
ktorą y Chriſtus zálecał/ ták mowiąc: iż prawdziwi chwalcy/ chwalą Bogá oycá w duchu y w prawdzie. CzechRozm 88 (
2);
ſkąd też cżyni tákie zámknienie mowiąc ták: iż ponieważ nie mowi wſzyſcy ále tylko wiele: tedy go niektorzy pewnie widźieli etc. CzechEp 221 (
6).
»powiadając tak (a. tak powiadając) iż...« (5): ludzi proſtych vtzyćie/ powiádáiąc ták/ iż ſie niegodzi żadnemu Swięconego ieść/ iedno thylko ludziom tym/ ktorzy przyſtępuią. KrowObr 99v (2); RejAp 178v; RejPos 192 (2).
2.
Wprowadza wypowiedzenie podmiotowe; że;
ut PolAnt, Vulg, Mącz, Modrz, JanStat, Cn; quod PolAnt, Vulg, Modrz, JanStat, Cn; quia, quoniam PolAnt, Vulg, JanStat; quin Mącz; quomodo PolAnt (3530):
Coż zá cnotá iż ty lataſz BierEz N3v (
12);
OpecŻyw 29v (
29);
OpecŻywList Cv;
ForCnR A3 (
2);
MetrKor 40/822 (
4);
PatKaz I 14 (
4);
PatKaz II 69v (
16);
Tu by kto ſpytal komu ſyą ſzpouyedala podobno yſz pyotrouy yako kaplanouy nauyſſemu PatKaz III 138 (
12);
HistJóz Bv (
4);
FalZioł IV 58d (
33);
FalZiołUng V 119;
BielŻyw nlb 14 (
5);
GlabGad A5 (
28);
MiechGlab 60 (
6);
BierRozm 18 (
3);
WróbŻołt H4 (
8);
WróbŻołtGlab A3;
LibLeg 6/117v (
12);
RejPs 111v (
15);
ComCrac 18v (
3);
Bo á co to wádzi duſſy Gdy ſie drobiozgu nákruſſy Iż ſie to miotelką zmiećie Wżdy ſie co zá to wygniećie RejRozpr Dv (
4);
LibMal 1544/87v (
4);
A iżechmy ſzpiegowie gdy ſie zdało tobie Każałes gi nam na znak tu go przywieſc ſobie RejJóz N8v (
12);
SeklKat N2v (
3);
RejKup R (
32);
Nie doſyć ieſt cżłowiekowi walcżącemu iż zwycięſtwo otrzyma. HistAl F5 (
11);
Iż co nyema potfirdzenya áni mocy z piſmá/ yáſna rzecz iż to z czártá yeſt. KromRozm I H4 (
19);
MurzHist R4v;
MurzNT 103v (
2);
Acz/ gdy ták wyele dobrego vczyli y piſáli/ podobyeńſtwo iż nye bez łáſki duchá śwyętego to czynili KromRozm II ſ4 (
22);
By też dobrze nic wedle vrzędu nyeſpráwował doſyć iż zá wſtáwyenim porządnym vrzędnicze myeyſce dźyerży. KromRozm III L2 (
43);
Jest w statucie iż IchM panowie starostowie mają uznawać, jeśli iuste et legitime fuerit innodatus klątwami Diar 72 (
5);
DiarDop 101;
BielKom F7v (
3);
moyá rádá yeſt iż nye trzebá ſie dziſia ná kápłáńſtwá kwápić GliczKsiąż 06v (
5);
ieſli ſie w niewierze ſwey nie obacżymy/ [...] pewnie iż nie wnidziemy do wiecżnych roſkoſzy LubPs V4 (
20);
Abowiem kto bierze ná dáremno Imię Boże [...] pewna á nie omylna rzecz ieſt/ iż pomſty od Bogá nie vydźie. GroicPorz y4 (
33);
GroicPorzRej C3v;
Máło ieſztze było Duchowi nietzyſtemu/ iż ták wiele ludzi od ſámego Páná Bogá odwiodł KrowObr 166v (
26);
Zaſz nie lepyey prawdziwie iż ſie okázuią/ Twoie cnothy pocżćiwe/ niż gdyć pochłebuią. RejWiz 99 (
40);
Leop 1.Par 18/1 (
13);
OrzList dv (
5);
UstPraw Kv (
2);
RejFig Ccv (
6);
ſzkodá to miáſto iżeſcie zborzyli/ Bo pokiſcie w kłopocie/ poty zgodni byli. RejZwierz 6v;
SIemuſzowſki mym zdániem/ iż to cżłowiek godny/ Lecż zda mi ſie ná ſwoy ſtan/ iże ieſzcże głodny. RejZwierz 89v (
23);
Y ſtáło ſie oney nocy iż rzekł Pan do niego BibRadz Iudic 6/25 (
53);
Electia, to ieſt/ wybránie Człowieká ná Kroleſtwo/ prawdá iż ono ieſth przy Rycerſtwie Polſkim. OrzRozm B4;
Dyálog Trzeći. Summá Dyálogu tego/ iż wedle Krolewſkiey Przyśięgi Exekucya ma ſye począć od Ołtarzá. OrzRozm E3 (
4);
gdzie máło yż Andorffu álbo Lowánium niewźięli BielKron 220;
ſromotá pánu wielkiemu do vbogich ieździć/ ſłuſzniey iż my do ćiebie przyiedziem. BielKron 296v;
przechodzili Polſkę [...] wielekroć do roku bez żadnego odporu. Mym zdanim iż tho było prze wielkość pánow Polſkich BielKron 364 (
118);
GrzegRóżn L3v (
4);
KwiatKsiąż E4v (
12);
Mącz 341c (
3);
OrzQuin E3v (
2);
Prot B3;
SarnUzn C4 (
7);
SienLek 18 (
18);
SienLekAndr a2;
LeovPrzep F4;
Obycżay záwżdy był Páná tego iż cżęſto powtarzał ſłow ſwoich RejAp 86 (
31);
GórnDworz Aa4v (
75);
GrzepGeom E3v (
2);
Mierźi mię iżem niegdy bogá rozgniewał HistRzym 99 (
4);
á bliſko iż ták będzye/ á iż ſie o tym ty proroctwá ſciągáią. RejPos 260;
Mężowie brácia/ nielza iedno iż muſzą być wſzythki piſmá wypełnione [Viri fratres, oportet impleri Scripturam PolAnt Act 1/16] RejPos 287;
A dawnoż temu miły Miſtrzu iż cie tám chcieli vkámionowáć/ á wżdy tám záſię iść ſie bierzeſz? RejPos [352]v (
193);
RejPosWiecz2 94 (
5);
RejPosWiecz3 99 (
2);
BiałKat 96 (
3);
Cżłowiek zá dzieſięć grzywien/ ſzkápá zá ſto złotych. Dobrze iż ich do pługá iuż nie záprzągáią BielSat D4v (
3);
GrzegŚm 33 (
4);
Ano gdy więc towáru w ręku ſwych nie macie/ Pewnie iż Kotá w worze drudzy tárguiecie HistLan F (
6);
A wiádoma rzecż ieſt/ iż żaden powinney cżći Pánu Bogu wyrządźić niemoże KuczbKat 220 (
26);
Bo iuż y nieſpráwiedliwość y łupieſtwo nielza iż s tym pánem poſpołu z nim oſieść muśi. RejZwierc 57;
Abowiem ſtára przypowieść iż dobra wola záwżdy zá vcżynek ſtoi. RejZwierc 98;
Y dziw boży nie tylko áby co pámiętáć miał ále iż nie poſzáleią. RejZwierc 100;
Bo ieſli ſobie wſpomniſz cżáſy młodośći ſwoiey [...] nie może być iedno iż záwżdy przeſtráſzone ſumnienie w ſobie ználeść muśiſz. RejZwierc 124 (
108);
BielSpr 36 (
5);
WujJud 2 (
4);
WujJudConf 115 (
3);
RejPosWstaw [414]v (
4);
BudBib 2.Mach 4/30 (
15);
BudBibKaw A;
MycPrz I A4v (
2);
BiałKaz A4;
BudNT przedm e3v (
4);
StryjWjaz B4v (
2);
Ták ieſt: ále oprocż dwu rzecży. (—) A ktorychże to? (‒) Pierwſza ieſt/ iż Ian nurzał w przyſłego: á vcżniowie Iezuſowi iuż w przytomnego. [...] Wtora/ iż ſam Iezus nie nurzał nikogo wodą/ choć ſam w niey był ponurzan CzechRozm 258 (
45);
ModrzBaz 10 (
15);
SkarJedn 309 (
44);
Oczko 33v (
3);
Co by było tym krolom pożytecżno/ iſz ſię ſyn Boży w Bethleem národził/ gdy by byli gwiázdy tey nieuyrzeli SkarŻyw 25;
ISż ſię święty Michał Archánioł/ ludziom cżęſto vkázował: [...] z podánia świętych Bożych iáwno ieſt. SkarŻyw 422 (
65);
MWilkHist A2v;
A iżby Miáſto Moſkwá inſzym kráinom przezwisko od ſiebie dáć miáłá/ to nie pewna/ ále prawdzie rzecz podobna/ iſz od rzeki Miáſto imię wzięło. StryjKron 91 (
14);
ZapKościer 1582/28v (
15);
CzechEp 40 (
33);
CzechEpPOrz *3v;
przeſtałem też ná mieyſcu náznácżonym: tylko mi nie k myśli było/ iż ták máło ſłuchácżow być miáło NiemObr 25 (
47);
KochFr 114;
Nic pewnieyſzego/ iż Bogá nie máſz/ gdźie zgody nie máſz. ReszPrz 93 (
4);
ReszHoz 141 (
2);
ReszList 184 (
5);
WerGośc 232 (
2);
WerKaz 284 (
7);
WisznTr 25;
BielSen 6 (
2);
Ale ieſli mąż ćiebie opiwſzy ſie bić chćiał/ Bez pochyby iż tám cżárt przez ten dom przelećiał. BielSjem 22;
PudłFr 76 (
4);
BielRozm 32 (
2);
Zle iż criminales cauſas nie vſtáwicznie ſądzą. GórnRozm C3v marg;
ták rozumiem (może bydź iż głupie) że tego potrżebá/ iżby ſądy ſzły vſtáwicznie GórnRozm K4 (
6);
KochWr 22 (
2);
atoli Pan Bog raczył dac zwycięstwo. Aco więtsza iz po bitwie Arcyxiązę vstąmpieł do miasteczka ActReg 57 (
3);
Phil D4;
GórnTroas 65 (
2);
KochAp 7 (
2);
OrzJan 42 (
2);
Słyſz/ obrałżeś iáki miecz/ coby to nie nowy? (‒) Práwie iże nie nowy/ pátrzćie iák rdzewiáły WyprPl Bv (
2);
LatHar 329 (
2);
przezeń ſtworzone ſą zgołá wſzytkie rzeczy [...] Zá czym idzie/ iż Chriſtus był przed wſzytkim ſtworzeniem WujNT 697 (
110);
Ten ktory niema áni śmiertelnego áni powſzedniego grzechu/ dokąd poydźie? pewnie iż proſto do kroleſtwá niebieſkiego. WysKaz 20 (
7);
JanNKarGórn Hv;
TYm Státutem ſkázuiemy ná wieki bydź chowano: iż dárowánia ſtale y mocnie máią ſtać SarnStat 136 (
69);
A Lotr to wſzyſtko widząc/ tám zſobą zátrwoży: O záprawdę/ iże to bydź muśi ſyn Boży. SiebRozmyśl H4v;
PowodPr 38 (
24);
Nie doſyć iż wierzyli/ ále y ſzukáli P. Bogá. SkarKaz 519a marg (
35);
GosłCast 24 (
3);
PaxLiz E (
2);
SkarKazSej 677a (
5);
KlonWor 69 (
3);
PudłDydo Bv (
2);
ZbylPrzyg B4v;
SzarzRyt D.a. Z zapowiednikiem „to”, „ono”, „owo” (1356): ListRzeź w. 13; BierEz Qv (7); Dziw to ieſt ijż ijch mnogo przed iednym zgardzonym vciekaią ale nie dziw bo ſie wielmi ſrogo vkázál OpecŻyw [57]v (7); ForCnR B2; MetrKor 40/825; PatKaz I 9; PatKaz II 70v (11); PatKaz III 127v (3); HistJóz D4 (2); FalZioł V 12v (6); GlabGad L4 (4); MiechGlab 70 (3); LibLeg 7/69 (15); WróbŻołtGlab A3 (2); RejPs 25 (22); Zaż to nowiná ná ſwiećie Iż kto kogo może gniećie RejRozpr Ev; SeklWyzn g3; LibMal 1545/103 (2); RejJóz B6 (8); ZapWar 1545 nr 2646 (2); RejRozm 396 (2); Pomaga bog mily panie Iż leziczie to złe znamie. RejKup f7 (13); HistAl Kv (6); KromRozm I L4v (16); MurzHist K3; MurzNT 218v (2); KromRozm II q4 (7); KromRozm III N5 (15); Diar 32 (4); DiarDop 106 (2); Acżći tego ná ſwiecie/ wiele ſie przygadza/ Iż od oycá dobrego/ zły ſyn ſie vradza BielKom B4v (2); GliczKsiąż L2v (3); LubPs T4 (3); GroicPorz gg4 (10); A iż to ieſt fáłſz/ iáſnie ſie to okázuie s kxiąg waſzych KrowObr 229v (29); A to ieſt naydziwnieyſza/ iż by nawięcey miał/ Ieſzcże nie znam żadnego/ áby ná tym przeſtał. RejWiz 184v (52); Leop Act 2/21 (4); Dom ſzynkowny gdzie drudzy pili idąc mijał. A iż go nie pocżćili/ gniewno mu to było RejFig Ee3v (2); RejZwierz 22v (9); Przecz ták maſz ſmętną poſtháwę gdyż nie choruieſz? Nie możeć to być iż muſiſz mieć wſercu coś złego [Non est hoc nisi malum cordis] BibRadz 2.Esdr 2/2 (15); BielKron 81v (42); GrzegRóżn B2v; yż ći żadney inſzey rzecży niedoſtawało/ tylko tego yżeś ſąm ſiebie niemogł widzieć KwiatKsiąż Q3 (8); Mącz 124a (2); OrzQuin Pv (4); SarnUzn D6v (6); ábowiem to poſpolita dźiśieyſzych wieków/ iż práwość á ſzczerość ſproſnośćią zową SienLek V2v (9); RejAp 70 (46); przeto kiedy im náturá cżego nie dáłá/ thedy ony rozumem chczą tego nádſtáwić: ſtądże vroſło owo/ iż ſie máluią/ iż ſobie dla wielkiego cżołá włoſy/ á dla ozdobienia oká/ brwi tárgáią GórnDworz Gv; Ale iáko ich moie piſmo rozgniewa/ thák ie tho niechay błaga/ iż v wſzech ludzi w pámięći ſą ſwieżey GórnDworz Dd7 (78); GrzepGeom Ev (2); A coż ſie nam tedy będzie działo w tym kroleſtwie iego? To ſie będzie działo/ iż záwżdy duſzá onego tákiego káżdego będzie pływáłá w roſkoſzach RejPos 84v (162); RejPosWiecz2 91; BiałKat 341 (7); GrzegŚm 25 (2); HistLan F4v (5); Ieſt y to rzecż pewna/ ktory śie od inſzych plugáwośći niepowśćiąga/ iż ten o cudzołoſtwo bárzo łátwie prziydźie. KuczbKat 320 (26); Boć nie to miſtrz co ſie ná ćichey wodzie woźić vmie/ ále to więtſzy kiedy wſtáną wiátry burzki/ iż y rádzić/ y pomoc/ y rátowáć vmie RejZwierc 113; á czożći ſie sſtánie? Ato to napirwey/ iż będzieſz w wielkiey ſławie y w poććiwośći v ſwiátá RejZwierc 127 (65); BielSpr 25 (14); Ale to was boli/ iż Paſterz owce ſwoie ſądźi/ á od owiec ſądzon być niemoże. WujJud 85; WujJudConf 90 (2); RejPosRozpr c; RejPosWstaw [213] (6); BudBib 2.Mach 2/4 (15); BiałKaz B2v (2); BudNT przedm a2v (2); CzechRozm 18 (128); PaprPan Ff; KarnNap A2 (5); Lecż ono źrzetelna rzecż ieſt/ iż gdyby ſtátecżne wychowánie/ [...] á święte obycżáie w ktorey Rzecżypoſpolitey moc miáły/ tedyby tám Státutow lub praw nietrzebá ModrzBaz 69v (50); Ieſt ieſzcże v Zonáry Greckiego Hiſtoryká to piſano: iż gdy Pátryárchowie Konſtántynopolſcy [...] w kácerſtwo obrázoborſkie wpádli/ powiáda iż ie Papieżowie [...] wyklęli SkarJedn 141 (22); Oczko 13v (2); SkarŻyw 108 (24); StryjKron 46 (3); Iż X K. twierdzi żeby tego w piśmie ś. nie było iż ná nim ſámym mamy przeſtawáć. CzechEp 111 marg (112); CzechEpPOrz **2v (4); NiemObr 55 (26); Ale wiéſz co mię trzyma/ y gárnie ku tobie? To/ iż przodków ſwych zoſtáć/ maſz zá lekkosć ſobie KochFr 84; KochDz 105; ReszPrz 62 (4); ReszHoz 136 (2); ReszList 165 (2); WerGośc 211; WerKaz 284; BielSjem 5; PudłFr 56 (4); ArtKanc H18v (2); BielRozm 5; GórnRozm H2v (17); PaprUp F; ActReg 5 (6); GostGosp 140 (3); Phil H3 (2); GórnTroas 3 (2); KochCz B; GrabowSet C3v (2); OrzJan 16; LatHar 202 (18); KołakCath C3v; KołakSzczęśl A3; Skąd to idzie/ iż mowienie w przypowieśćiách nie było przyczyną ich niedowiárſtwá [...] ále iż oni ſámi ſłyſzeć y rozumieć niechćieli WujNT 139 (27); WysKaz 16 (4); SarnStat 552 (32); GrabPospR K3v; PowodPr 84 (3); Ták to fałſz ieſt/ iż Chryſtus nie zmartwychwſtał: iáko to fałſz/ iż my zmartwychwſtáć nie mamy. SkarKaz 208a (20); GosłCast 47 (3); PaxLiz C4; SkarKazSej 694b (4); KlonWor 65 (3).
b. Z zapowiednikiem „ten”, „on” (w składni zgody z rzeczownikiem w N) (108): gdzie ſą tweé grzechy ktoréś dzialál? [...] Y zá mily Iezu ty ſą/ ijżes niemotzné vzdráwiál/ ſlepé oſwiétzál OpecŻyw 134 (2); Mocz Layna pſiego ieſt ta iż bolącżki w gardle lecży FalZioł I 144a (3); BielŻyw 138; GlabGad A2; SeklKat V3 (2); RejKup c8v; Ocieski powstawszy zaraz zaczął propozycyją sejmową, ktorej ten sens był: Iz Krol Jego Miłość [...] staranie k temu skłonił, aby powinowactwu swemu krolewskiemu [...] dosyć cżynił Diar 22; GliczKsiąż N4v; SKutek Gwaru ten ieſt/ iż kto ij vczyni iuż więcey ſwey żáłoby nie może popráwowáć GroicPorz v3 (6); RejWiz A5; Leop Ruth 4/7 (3); Bo ten był obycżay Zydowſki ſiádáć zá ſtołem iż nie práwie ſiadáli ále ſię ieden ná drugiem pokłádáli. BibRadz II 59c marg (3); poznawſzy Náturę Kśięſtwá kożdégo głównégo tę być/ iż miedzy Króleſtwem á Kśięſtwem [...] cáłéy wiáry żadną miárą być niemoże OrzQuin Qv (3); Aieſli lepák ſzaleńſtwo ieſt od Flegmy/ ty ſą znáki: iż o wodźie wſzyſtko mowi/ kąpáć ſye chce/ mniema ſye być rybą. SienLek 53 (2); Cżego iż inſzy narodowie y przodkowie náſzy zrozumieć nie mogli/ tá ieſt przycżyná/ iż nie vwierzyli w Boſtwo Syná Bożego RejPos 148v (17); RejPosWiecz2 94; KuczbKat 355; RejZwierc 114v (3); RejPosWstaw [414]v; BudBib I 431c marg (2); BudNT przedm b6v (4); Cżego iednák tę wiedz być krotką ſummę: iż cokolwiek mu piſmo święte przyznawa: to też y ia ſzcżyrze przyznawam iemu. CzechRozm 12 (7); ModrzBaz 91v (4); SkarJedn 18 (2); SkarŻyw 260 (5); Náſzá proſta mowá tá ieſt/ iż ſię ſyn Boży ktory ieſt Iezus/ pocżął z Duchá ś. CzechEp 346 (8); NiemObr 44 (5); ReszList 146; LatHar 199 (2); WujNT 557 (9); WysKaz 43; SarnStat 633; SkarKaz 485a (2); GosłCast 43; Tá byłá złość Sodomſka: hárdość/ náſycenie chlebá/ y doſtátek/ y prożnowánie: á iż ręki do nędznego y vbogiego nie śćiągnęli. [Ecce haec fuit iniquitas Sodomae sororis tuae, superbia, saturitas panis et abundantia et otium ipsius et filiarum eius, et manum egeno et pauperi non porrigebant Vulg Ez 16[49] SkarKazSej 705a.
c. Z zapowiednikiem „tak”, „także” lub „inaczej” (w konstrukcjach typu: nie inaczej jedno iż...) (204): OpecŻyw 184v; ForCnR C3v; PatKaz II 46; PatKaz III 92; GlabGad A3; LibLeg 7/11 (6); RejPs 83v (5); ComCrac 20; RejJóz 06v (2); RejRozm 401; RejKup z7 (5); KromRozm I [L3]v (2); KromRozm II q3v (2); KromRozm III L (4); Diar 36; DiarDop 116; GliczKsiąż C2v; Aleć mnie ſie ták zda/ iż mie tu nie będzyeſz s cżego winić miał LubPs A5v (5); GroicPorz mm2; ták onim nápiſali. Fránćiſzek według litery Ewánieliey ſtrzegł [...] Ieſli teſz ták ieſt/ iż Fránćiſzek Ewánieliey ſtrzegł według litery/ tedyć tym obytzáiem muśi być w piekle. KrowObr 144 (16); A pewnie gdy ták idzyeſz s trwożliwą poſtáwą/ Iście też ták muśi być/ iż z niecudną ſpráwą. RejWiz 159 (5); Bo ták ieſt nápiſano/ Iż Angiołom ſwoim/ dał porucżeńſtwo o tobie Leop Luc 4/10; BibRadz I 44d marg (3); BielKron 453v (13); GrzegRóżn Kv; Mącz 198a; RejAp 131 (9); záwdy gdi przybędzie/ ábo vbędzie iednego/ nie może tho inácżey być/ iedno iż tákież muśi przybyć ábo vbyć drugiego. GórnDworz I (12); RejPos 75v (23); BiałKat 163v; HistLan Bv (2); KuczbKat 1 (2); A biedá temu co łupi/bo to inácżey być nie może iż też y ſam złupion być muśi. RejZwierc 63v (17); BielSpr 27; BudBib 4.Esdr 11/19; iáko ſam wieſz. (‒) Ták ieſt iż wiem/ bo to pewna vmnie CzechRozm 53 (17); KarnNap A2v; Zá ſtárych ludźi ták bywáło/ iż kto fáłſzywą monetę kował/ puſzcżano go miedzy okrutne źwierzętá ModrzBaz 35 (6); SkarŻyw 338 (5); CzechEp 363 (9); NiemObr 52; WerGośc 215; Powiedaſz iż woznowie/ choćia ich ináczey zową/ ſą po wſzyſtkiem świećie/ [...] Ták ći ieſt/ iż ſą wſzędy ći ſłudzy poſpolići ále nie tácy/ iáko v was wożnowie GórnRozm G2 (7); GórnTroas 44; WujNT Rom 11/28; WysKaz 8; SarnStat 407; PowodPr 45; To nam dźiwno/ iż to dźiećię ták do ſerc náſzych przenika. ináczey być nie może/ iedno iż ieſt Bogiem y Pánem wſzytkiego świátá. SkarKaz 519b (2).
3.
Wprowadza wypowiedzenie przydawkowe; że;
ut PolAnt, Vulg, Mącz, Modrz, JanStat, Cn; quod PolAnt, Vulg, Modrz, JanStat, Cn; quia, quoniam PolAnt, Vulg, JanStat, Cn; quomodo JanStat (3708):
A.
Wyszczególniające (1953):
MetrKor 31/622;
BierEz I3v (
2);
OpecŻyw 168v (
8);
Słyſzáłem ſtarą przipowieſćz/ iż pry zły pies ſám na ſie wilka z laſa wyſzcͮeká ForCnR D;
PatKaz I 12v (
3);
PatKaz II 66v (
7);
PatKaz III 114v (
4);
FalZioł IV 46d (
4);
GlabGad A2 (
4);
Oto ten ptak wiedząc prziſłą rzec iż miaſto ma być wzięto, indzie ſie przenoſi á vcieka. MiechGlab 56 (
4);
WróbŻołt I7 (
3);
WróbŻołtGlab A4v;
LibLeg 9/50v (
2);
RejPs 220v (
4);
ComCrac 18;
RejRozpr D;
A wſzakęm ſlyſzał decret czo gi ſtarſzy wydał Iz gdzie by był [kubek] nalezion by ten więzniem zoſtał RejJóz O4 (
2);
RejKup y3v (
12);
HistAl D4v (
2);
nye trzebáć ná to inego dowodu człowyekowi proſtemu [...] yedno iż ták koſćyoł poſpolity dźyerży KromRozm I [P2] (
3);
KromRozm II q4v (
5);
KromRozm III N4v (
2);
ZapWar 1553 nr 2685;
LibMal 1554/190v;
Diar 36 (
9);
DiarDop 118;
GliczKsiąż G3v;
LubPs Z6v marg (
32);
GroicPorz bb3v (
12);
A ieſli theſz rzetzeſz/ wſzák naprzod Pánu Bogu ku ćći kośćioły y ołtarze poſwiącamy? prawdę mowiſz/ iż Bogu poſwiącaćie/ ále nie ſámemu Bogu. KrowObr 220 (
19);
RejWiz 175v (
8);
Leop Is 28/15 (
2);
OrzList c2;
UstPraw Gv;
Miedźwiedź [...] PAtrz iáko ten łáſzkuie/ coż ma zá zyſk s tego/ Iedno iż mu kęs dádzą/ młotá śmierdzącego. RejZwierz 128 (
3);
przyſzłá wieść do Dawidá/ Iż Abſálom pomordował wſzytki ſyny Krolewſkie [fama venit ad David, dicendo: Percussit Absalom omnes filios regis] BibRadz 2.Reg 13/30 (
5);
boś Themę záłożył/ iż ſtolec Pápieſki niebył w tákiey powadze przed Sylueſtrem Papieżem BielKron 195;
on kazał ſie vcżynić chorą oney dziewce/ y puśćił głos yż vmárłá BielKron 222;
wdáli ſie w Máńſtwo kroleſtwu Cżeſkiemu/ nie máiąc ktemu ſłuſzney inney przycżyny iedno iż bez ich woley Krol Lokietko był ná kroleſtwo wybran BielKron 373 (
91);
KochSat B4;
KwiatKsiąż D3v;
Mącz 182d;
OrzQuin E3v (
2);
SarnUzn C4v;
głupi zwyczay wſzedł zdawná/ iż Senſus v látinów/ Polakom ſmyſł tłumáczono SienLek T3v (
4);
RejAp 189 (
35);
zá grzech/ iż pánnie Máriey/ po przegrániu pieniędzy/ złorzecżył/ płácżliwemi ſłowy/ obiecał drogę do Lorethu pieſzo GórnDworz T3 (
5);
Iuż też maſz ſrogie zákazánie Páńſkie przez Páwłá s. Iż by y Anyoł z niebá sſtąpił [...] nie maſz mu wiáry dáć. RejPos 70v (
165);
RejPosWiecz2 91v;
RejPosWiecz3 99;
BiałKat 178v (
6);
BielSat G2v;
GrzegŚm 42 (
2);
HistLan Dv (
4);
KuczbKat 40 (
2);
RejZwierc 200v (
17);
BielSpr 6v (
4);
WujJudConf 255v (
2);
BudBib Ier 32/40;
WierKróc A3v;
BudNT Philipp 2/22 (
2);
StryjWjaz Cv (
2);
CzechRozm 74v (
9);
ModrzBaz 71 (
3);
SkarJedn 45 (
2);
A pytáiąc ſię o rodzáiu ſwym/ dowiedział ſię prawdy/ iſz był rodu tego ktory Bogá ma w niebie SkarŻyw 478 (
30);
MWilkHist E3v;
StryjKron 687 (
6);
ZapKościer 1585/62v (
5);
Iż mu nie wierzy/ ábo nie vfa/ tego ze dwu przycżyn dochodzę: z iedney/ iż ie piaſzcżyſtym fundámentem y rzeſzotem ſzátáńſkim názwał. [...] Z drugiey/ iż przywiodſzy kędy ktore świádectwo ſłowá Bożego/ tedy go ludźmi podpiera CzechEp 139;
A co ſię tknie ſłow ſámego Chriſtuſá iż wyſzedł od Oycá/ iż przyſzedł ná świát/ iż tám wſtąpił gdźie pierwey był. CzechEp 345 (
19);
NiemObr 79 (
5);
ReszPrz 58;
WerGośc 230 (
2);
WerKaz 302;
BielSen 16;
PudłFr 5;
ArtKanc B6;
BielRozm 11;
KochWr 33 (
2);
ActReg 9 (
2);
Phil F4;
SA ludźie/ o Pánie/ co obycżay máią/ Iż gdy źle vcżynią/ tobie winę dáią GrabowSet V2 (
2);
LatHar 403;
KołakSzczęśl C;
w ktorey ſpráwie y nam winę dáią. Ale ktorą? Iż zákázuiemy małżeńſtwá nieſłuſzne? WujNT 204 (
13);
A ieſli kto będźie przał/ iż tákowych kśiąg nie ma/ tedy tego dowiéźdź przyśięgą ma/ iż ich nie ma/ áni wié o nich. SarnStat 541 (
18);
SiebRozmyśl D4 (
5);
PowodPr 42 (
4);
SkarKaz 548a (
6);
GosłCast 73;
PaxLiz Dv (
2);
SkarKazSej 701b.a.
Z zapowiednikiem „ten”, „ten to”, „on”, „ow” (1134):
MetrKor 38/502 (
3);
ListRzeź w. 47 (
2);
Paw gdy ſłowiká vſłyſzał/ Bárzo tey rzecży żáłował: Máiąc pierze ták wyborne/ Iż ma pienie ták potworne. BierEz N4v (
7);
OpecŻyw 81 (
6);
OpecŻywPrzedm C3;
podźiękuyże mu s tey łaſki iż cie przijął ForCnR B4v (
2);
PatKaz I 2 (
2);
PatKaz II 73v (
6);
PatKaz III 102 (
3);
FalZioł I 49c (
17);
BielŻyw nlb 14 (
2);
GlabGad C6;
LibLeg 8/26 (
21);
WróbŻołt ee3 (
5);
RejPs 150 (
8);
ComCrac 12;
LibMal 1543/72 (
3);
RejRozpr D2v (
3);
ConPiotr 35;
SeklWyzn c3;
RejJóz K6v (
5);
SeklKat F4 (
6);
RejRozm 395 (
2);
RejKup B (
14);
HistAl I8v (
2);
MurzNT 38;
KromRozm II c4 (
9);
KromRozm III D5 (
2);
Diar 32 (
7);
BielKom A2v;
Może káżdy to rozumieć wſſytko s tego przykłádu. Gdy liſty pyecżętuyą ná myękkim woſku/ iż rychley wytłocży ſigillum GliczKsiąż K2 (
11);
LubPs ccv marg (
8);
GroicPorz z4 (
11);
KrowObr 53 (
16);
RejWiz A3 (
20);
UstPraw Fv;
Niechayżeć też to práwo/ wżdy chudym zoſtánie/ Iż gdy prawdá/ niech wolno mowić im o pánie. RejZwierz 24 (
8);
BibRadz 2.Reg 13/33 (
12);
OrzRozm H3v (
4);
Wymawiałem ſie iey też s tego rozmáitemi przycżynámi/ á nawięcey tą iżem był w okowach. BielKron 458v (
71);
GrzegRóżn E3 (
2);
KwiatKsiąż C3 (
6);
OrzQuin S;
SarnUzn E4v (
2);
SienLek 72v (
2);
RejAp 161 (
23);
Niechczę o tym mowić/ iáko wielki z białychgłow pożitek/ nád ten/ iż rodzą/ ſwiát ma GórnDworz Aa2 (
43);
HistRzym 73v;
RejPos 67 (
274);
RejPosWiecz2 92;
RejPosWiecz3 98v (
2);
BiałKat 116 (
9);
BielSat G2v (
2);
GrzegŚm 48 (
3);
HistLan Dv (
2);
KuczbKat 65 (
5);
Traces then obycżay mieli/ iż kiedy ſie cżłowiek vrodził/ tedy ná krzćinach płákáli RejZwierc 170 (
35);
BielSpr 54v (
6);
WujJud 15 (
3);
WujJudConf 255;
BudBib Eccli 44/18 (
4);
BudNT Kk3 (
3);
CzechRozm 30v (
40);
PaprPan Bb2v (
2);
KarnNap D4v;
Aleć wſzytkim ludźiom tá wádá zda śię być wrodzona/ iż ſię kocháią w pochlebcach. ModrzBaz 17v (
16);
SkarJedn 6 (
17);
Tá wniey tylo przygáná byłá/ iſz dawáłá názbyt SkarŻyw 140 (
32);
StryjKron 687 (
2);
CzechEp 262 (
22);
NiemObr 98 (
6);
ZapKościer 1584/47v;
ReszPrz 9 (
5);
ReszList 187 (
3);
WerKaz 297;
BielSjem 22;
ArtKanc L10v (
4);
BielRozm 5 (
2);
GórnRozm N2v (
3);
KochWr 37;
ZawJeft 9;
ActReg 21 (
4);
A kaźń ieſli ten winien/ zaż ćiężſza bydź może Nád tę/ iż zginął GórnTroas 51 (
3);
OrzJan 15;
LatHar 729 (
3);
WujNT 1.Tim 1/15 (
19);
Zwłaſzcża pomniąc ná one ſłowá Bernatá S. iż rara humilitas honorata. WysKaz 41 (
6);
SarnStat 68 (
26);
Czym ſię właſnie ſpełniły iuż proroctwá ony: Iże Pan między łotry miał bydź policzony. SiebRozmyśl H4 (
5);
PowodPr 65 (
9);
Coż tu zá cud vczynił przed nimi? Ten pewnie/ iż ćiáło z mięſá y z kośći przez zámknione drzwi [...] wnioſł. SkarKaz 204b (
20);
CiekPotr 50 (
2);
CzahTr A2v;
GosłCast 49 (
3);
SkarKazSej 662a (
2);
ZbylPrzyg kt.Wyrażenia o funkcji wskaźników nawiązania: »tym obyczajem, iż..., w ten obyczaj (
a. w obyczaj ten), iż...« =
tak że,
dlatego że (
22 :
9):
ListRzeź w. 7;
MetrKor 34/134v;
wſzakoż wątrobie ieſt barzo przijemne/ tym obyczaiem iſz niecżyſthoſci ſniey purguie FalZioł I 108b (
2);
LibLeg 6/190 (
2);
kthory thusz stoyącz przizwolil [...] Spadek po vrodzonym Mathussu Iardanowskym w then obyczay yz przerzeczony Chleviensczi przerzeczoney Annie Cziothcze swoyey rodzoney maią dacz piethnasczie kop grossy ZapWar 1550 nr 2655 (
3);
Diar 95 (
3);
A gdy obegnáńcy prośili o przymierze/ rzekł: W ten obycżay vcżynię iednánie z wámi/ iż káżdemu z was oko práwe wyłupię BielKron 64 (
14);
potkał ſie z nieprzyiaćielem/ tym obycżáiem/ iż z nienagłá zákzrywiáiąc [!] woyſko poſtępowáł BielSpr 40v;
ZapKościer 1579/3v (2);
SarnStat 613 (
2).
»z tej przyczyny, iż..., dla tej przyczyny (...) iż..., prze tę przyczynę, iż...« = dlatego że; ex eo quia, ex eo quod, ea ratione quia, propterea quod JanStat (41 : 8 : 6): ZapWar 1528 nr 2457; ListRzeź w. 31; PatKaz II 82v; FalZioł I 18a; y wyelką laſke od nas kv sobie mial dla tey prziczini yz bil kv panstwv naschemv dobrim a wiernim przyaczielem. LibLeg 11/88 (6); RejPs 106; HistAl G4; LubPs A5v; GroicPorz r4 (3); Leop Nn5 (2); BibRadz I *5; z Perſkim krolem ſtey przycżyny przyiaćielſtwo wźiął/ iż mu wydał ſyná/ ktory był do niego vćiekł BielKron 332 (13); SarnUzn A2v; RejPos 46v; WujJudConf 31v (2); látá Sáulowe nie máią być licżone tym ſpoſobem/ iáko ie piſmo licży/ [...] á to prze tę przycżynę/ Iż Sául nie vrodził ſie z domu Krolewſkiego CzechRozm 139v (2); ZapKościer 1586/65; LatHar 577; A nie więcéy ich robić ma z téy przyczyny: iż ieſliby ich więcéy robiło/ rychléyby ſól z gór wykopána byłá. SarnStat 379 (14); PowodPr 43.
»tymi słowy, iż..., w ty słowa, iż...« (21 : 1): o ktorych ták Prorok Swięty nápiſał tymi ſlowy. Iż kyięża [!] vtzyli zá naymy KrowObr 194 (6); Luter go tám cżęſtym piſánim poćieſzał/ y vpominał w ty ſłowá/ yż nie o ludzką rzecż idzie/ ále o Bożą ſpráwę y chwałę BielKron 209; RejAp 8 (2); RejPos 71v (4); WujJud 259v; Ci przed krolem oſkárżyli lud temi ſłowy/ Iſz Iudá z bráćią ſwą pomordowáli wſzytki przyiaćioły twoie [Et accusaverunt populum apud regem dicentes: Perdidit Iudas et fratres eius omnes amicos tuos] BudBib 1.Mach 7/6; CzechEp 159 (3); palcze swoyę potnyowſzy: Temy slowy ſzyeſnal: yſz slachetni Iacup lganowſki Kupyeczek Poſziczyel pol trzecza sta m. ZapKościer 1584/50 (4).
»tym(że) sposobem, iż..., w ten sposob, iż...« = tak że, dlatego że; hac ratione quod, ita ut Modrz; in hunc modum quod, sic JanStat, eo quod Vulg (20 : 5): Leop 3.Reg 21/20; SarnUzn E2; Lecż nie wſzytcy do tego iedno á też przycżyny miewáią. [...] á inſzy to wten ſpoſob cżynią iż one ſwe piſánia tákowym ludźiom zá potrzebne y pożytecżne być rozumieią. BudNT przedm a2; CzechRozm 130; ModrzBaz 9 (3); Oczko 19v; prziſzetl przet prawo nyaſteczka [!] Koſczerziny vczywy Maczi Gąncz, tym spoſzobyem, yſz ten vcziwy Maczi Gąncz: skupyel pol wloky ſza sto m. ot vcziwego Marczina pyſznyego. ZapKościer 1582/26 (6); WujNT przedm 16 (2); który potym tym ſpoſobem/ iż oboiemu narodowi/ ták Polakom iáko Litwie nieroźdźiélnie pánował/ od Korony Polſkiéy [...] Kśięſtwo Kiiowſkié oderwáné przy Wiel.X.Lite. mieć chćiał SarnStat 1058 (9).
b. Z zapowiednikiem „taki”, „takowy” (148): a iuż nijnijé nacie ortel ſmierci zdáwám takowy. Iż maią cie na krzyżu [...] rozbitz OpecŻyw 133v (5); PatKaz II 67 (2); PatKaz III 110v; HistJóz C; TarDuch D2v; FalZioł III 34b (7); Cżemu nie ktorim ſie taki zda ſen iż będącz w wodzie zda ſie im iakoby vtonęli GlabGad L6 (2); LibLeg 11/72; RejJóz K4v; RejKup b8v; HistAl F2v (3); KromRozm II tv; Diar 57; GliczKsiąż E7; KrowObr 78v; RejWiz 110v (5); pothomkowie iego w thákie trapienie przyść mieli/ iż práwie po cżłonku mieli być rozbieráni BibRadz I 8b marg (2); Były thákiey ſzerokośći iż od rogu do rogu 883. ſtop iedney wieże było BielKron 270v (27); GrzegRóżn N3; SienLek 108v; on przedſię będzie táki vpor dzierżał/ iż lepiey ták/ iż cudniey ták/ iż nie dármo to ták ludzie ſwięći wſtáwili RejAp 43v (6); GórnDworz Y8 (2); A ieſzcże nie ládá w łáſkę/ ále w táką łáſkę/ iż iuż nas ſobie práwie zá ſwe ſynacżki bierze RejPos 89 (19); HistLan B4v (2); RejZwierc 34 (3); BielSpr 31; WujJudConf 248; BudBib 4.Esdr 7/12; HistHel Dv; CzechRozm 181v (3); PaprPan T3; ModrzBaz 52 (4); A iſz pożytecżniey było kośćiołowi Bożemu/ áby ſię z ſobą rozdzielili [...] z tákiey ſię przycżyny z ſobą rozſtali. SkarŻyw 537; y taką ſię powśćiągliwośćią viął/ iſz tylko wniedzielę y wecżwartek iadał. SkarŻyw 575 (6); ZapKościer 1580/6v (2); CzechEp 198 (2); Zátym tákie zámknienie cżynićie/ iż Chriſtus nie cżłowiekiem tylko/ ále y Bogiem ieſt rć. NiemObr 105 (7); PudłFr 72; GórnRozm A (2); ActReg 121; LatHar 215; SarnStat 915 (6); SiebRozmyśl F2v; PowodPr 21; SkarKaz 387a (3); SkarKazSej 660a (5); KlonWor 22.
B.
Dopełniające lub okolicznościowe (1087):
BierRaj 23v;
BierEz Ov (
4);
OpecŻyw 90 (
16);
OpecŻywList Cv;
PatKaz I 13 (
2);
anna cztla proroczthwa o przyſzczyu ſyna bozego naſzwyat a yſz ſyą myal ſpanny narodzycz PatKaz II 76v (
17);
PatKaz III 115;
HistJóz E2;
taczy ludzie wody ſie boiją/ á to ieſt nawiętſzy znak iż iad wſciekłego pſa wkorenił ſie w żyły. FalZioł V 88v (
18);
BielŻyw 114 (
3);
GlabGad P8 (
2);
MiechGlab 25 (
2);
BierRozm 17;
WróbŻołt ee2v (
20);
Yescze dayem wyedzenie v k m o Tatarzech yz sye nagotowaly 30 tiſſiacz Tatarow LibLeg 11/46 (
13);
RejPs 45v (
11);
RejJóz O (
8);
LibMal 1546/ 113v (
2);
ZapWar 1548 nr 2668 (
2);
RejKup o3 (
6);
KromRozm I F3v (
2);
MurzNT Ioann 20/9;
KromRozm II a4 (
6);
KromRozm III M7 (
7);
Diar 33 (
6);
BielKom G (
2);
GliczKsiąż F4v;
Nárzekánie/ iż chwały Páńſkiey beſpiecżnie wyznáwáć nie mogli. LubPs dd6 marg (
122);
GroicPorz qv (
5);
KrowObr 87 (
46);
RejWiz 131 (
10);
Leop Gen 21/30 (
5);
UstPraw H (
3);
RejFig Bb6;
ále tho przypuſzcżam ná káżdego pocżćiwe/ iż thák ieſt/ rozeznánie RejZwierz A2 (
6);
BibRadz I 91b marg (
17);
A iż tych rzeczy nigdźie indźie iedno w Polſzce niemáſz/ łatwi dowod OrzRozm L2v (
2);
ziecháło ſie ich wiele do Skanderbegá z rádośćią wielką/ iż go Pan Bog ná ſwą oycżyznę przywroćił. BielKron 243v (
62);
KwiatKsiąż B2v (
2);
Spero fore ut contingat id nobis, Mam nádzieyę yż to nas podka. Mącz 133d;
Quae causa fuit correptionis, Co zá przyczynę przećiw tobie miał/ yż cie ták ſtrofował á karał. Mącz 346b (
4);
SienLek 147 (
8);
wnet w thobie będzie pobudzona pokutá á żałość iżeś obráźił tákiego Páná RejAp 46 (
22);
GórnDworz P3v (
8);
HistRzym 87v (
4);
o tobiem vcżynił ſlub Pánu Bogu ſwemu/ iż cie iuż mam ofiárowáć iemu. RejPos 343 (
152);
RejPos 343 (
152)
RejPosWiecz2 90v;
BiałKat 96 (
8);
HistLan Dv;
mężoboyce [...] wſzyſtkę ſpráwę Bożą wywracáią/ kiedy zábijáią cżłowieká/ dla ktorego iż on wſzyſtki rzecży ſtworzył/ ſam świádectwo dawa. KuczbKat 315 (
3);
Coż tyránnowie też wżdy zá zyſk máią/ Iż im dutkuiąc s tyłu wſzyſcy łáią. RejZwierc 226 (
24);
BielSpr 37v (
3);
WujJudConf 27v;
RejPosWstaw 21v (
2);
BudBib b3;
BiałKaz H4v;
BudNT Philem 1/7;
A iż ten ſyn cżłowiecży Meſyaſzá potomká Dawidowego známionował/ wątpliwośći niemáſz CzechRozm 169 (
20);
ModrzBaz 94v (
4);
SkarJedn 83 (
13);
KochOdpr B2;
Oczko 6 (
2);
SkarŻyw 392 (
37);
MWilkHist G3;
StryjKron 577 (
5);
ktory nicżego ni odkogo nie potrzebuie: y owſzem wſzytkich rzecży on ieſt przycżyną: iż ſą/ iż żywą/ iż ſobą władáią CzechEp 231 (
31);
NiemObr 23 (
2);
ReszPrz 57;
ReszHoz 139;
ReszList 187;
WerGośc 270;
WerKaz 291;
BielSjem 33;
ArtKanc F14v (
3);
Docżekałeś iuż Oycże poćiechy niemáłey/ Iżeś ſyná oglądał ná wyſokiem tronie KmitaPsal A3;
KochWr 40;
ActReg 51 (
3);
Phil R2 (
2);
KochCzJan A2v;
LatHar 324 (
3);
WujNT 684 (
29);
WysKaz 31 (
3);
SarnStat 1237 (
28);
SiebRozmyśl K3v (
2);
PowodPr 23 (
7);
SkarKaz 117a (
8);
CiekPotr 15;
GosłCast 57;
PaxLiz E3v;
SkarKazSej 679b (
2);
KlonWor 69;
PudłDydo A3.a. Z zapowiednikiem „to” (186): Iednoć mi tego bárzo żal Iż mi tego płaſzcżá niedał. BierEz 03v (4); OpecŻyw 169v (4); OpecŻywSandP ktv; PatKaz II 80v (2); FalZioł V 31v; GlabGad A4v (3); LibLeg 10/61 (6); RejPs 128 (2); RejRozpr K4; ConPiotr 34v; RejJóz 07v (2); SeklKat 04v; Slychalem wiecz otym wzminky. Iż czlowiek zuczinku ſwego Ieſt godzien gniewu panſkiego. RejKup Lv (2); KromRozm I G (2); MurzNT 121 marg; Diar 66; DiarDop 104; KrowObr 98 (4); RejWiz 109v; Leop Mal 3/14 (4); OrzList d; UstPraw C4v; COż moy miły Kozerá/ maſz wżdy zá zyſk s tego/ Iżeś ták bárzo pilen/ thuzá żołędnego. RejZwierz 124 (3); BibRadz *7 (5); y oſádzono ſtrzelbą ze wſzech ſtron máiąc o thym ſpráwę/ iż káżdey nocy niebędą mieć pokoiá przed nim. BielKron 250 (9); KwiatKsiąż M4 (3); OrzQuin V2v; Prot B3; SarnUzn C7; SienLek 125; RejAp 159; Pátrzże w.m. iáko te Troianki powodem były do tego/ iż ſie Rzym zácżął. GórnDworz Z2 (10); A Pan iż mu tego dopuſzcża/ ieſt do tego wiele przycżyn. RejPos 49v (12); KwiatOpis A3v; HistLan E4v; KuczbKat 60; RejZwierc 201; WujJudConf 50v (2); HistHel C3v (2); MycPrz I [A3]v; BiałKaz G4; A iż Bog ſam ieſt Pánem ná niebie y ná źiemi/ o tym wątpliwośći niemáſz CzechRozm 123 (23); ModrzBaz [41]; SkarJedn 274; SkarŻyw 537 (3); StryjKron 135 (2); A iż ná ſámey náuce Chriſtuſowey ſtárey y Apoſtolſkiey przeſtawamy/ ten ieſt tego znák pewny/ iż ſię nic nád nięnie domyślámy CzechEp 360 (19); NiemObr 178 (4); ArtKanc K12; GórnRozm F3; PaprUp D2; ActReg 46; LatHar 579; WujNT Act 10/43; SarnStat 593 (13); KlonKr C (2); PowodPr 35; SkarKaz 38b (6); PaxLiz A3v; SkarKazSej 670b.
C.
Orzekające (296):
BierEz Pv (
2);
OpecŻyw 63 (
2);
PatKaz II 30;
enoch uyerzącz wcriſtuſa ſpanny maryey yſz ſyą myal narodzicz przenyeſyon do rayu PatKaz III 100 (
4);
dzieciem ie też ſłać do kolebki [...] á cżyni ie iże bez płacżu radi vſipiaią FalZioł I 64a;
GlabGad A2;
MiechGlab 43;
WróbŻołt aa4;
LibLeg 6/190v (
2);
IAkoſz cię inaczei mamy rozumiec naſz miły panie iedno iześ ty ieſt prawdziwa ſcieſzka ktora wiedzie na wſſytki roſkoſſy człowieka RejPs 113v (
4);
RejJóz L7v (
3);
RejKup cc3v;
KromRozm I B2v;
MurzHist I2;
MurzNT Ioann 1/38 (
4);
KromRozm III E5v (
2);
LubPs S2 marg (
9);
KrowObr 144v (
14);
Też podobno znaydzyeſz co/ iż niepráwie k rzecży/ Ale proſzę nie záwżdy miey wſzytko ná piecży RejWiz Cc3 (
14);
Leop Ioann 6/19 (
2);
OrzList dv;
GOłębie widząc Kánię/ iż ptaki goniłá/ Obráli ią zá krolá RejZwierz 120 (
4);
Swiádomeś oycá twego y ludu iego/ iż ſą mężni BibRadz 2.Reg 17/8 (
9);
OrzRozm H4;
[Luter] gdy widzyał lud poſpolity iż ſie k tym odpuſtom obroćił/ á do ſkrzyń wiele pieniędzy nákłádli opuśćiwſzy ſłowo Boże/ vpominał ie ná kazániu BielKron 193 (
15);
KwiatKsiąż A4v (
2);
SarnUzn C4;
widząc zacnieyſzych Oſob tám wiele ſtoiąc/ á niektore ktemu milcząc/ niektore też bacząc iż z káthem iednákiego rozumu byli SienLek 95 (
3);
Słuchayże iáko nam tu ten Apoſtoł iſci to piſánie ſwoie iż ieſt pewne á nieomylne. RejAp 10v (
22);
GórnDworz M (
2);
HistRzym 134;
gdychmy iuż doſwiádſzyli Bogá ſwego/ iż wſzechmogący ieſt/ á iż nic nie ieſt niepodobnego v niego RejPos 270v;
Czo cżynić gdy ſie cżłowiek obacży iż ieſt zły. RejPos 325 marg (
69);
RejPosWiecz2 94;
RejPosWiecz3 98;
BiałKat 376;
á co woyt rozezna iż potrzebnego ieſt/ to woytowa niechay mocno ſchowa RejZwierc 15v (
10);
WujJudConf 125;
Y vyrzał Bog świátłość iż dobra BudBib Gen 1/4 (
7);
WierKróc B2v;
tenli ieſt ſyn wáſz/ ktorego wy powiedaćie/ iż ślepym ſię vrodził [quem vos dicitis, quia caecus natus est]? BudNT Ioann 9/19 (
4);
StryjWjaz A4;
CzechRozm 268v (
6);
SkarJedn A3;
SkarŻyw 335 (
5);
StryjKron 161 (
2);
CzechEp 303 (
11);
NiemObr 82;
ArtKanc M12v (
2);
ActReg 126;
KochFr 18;
KołakCath B4v;
Przypátrzćie ſię krukom/ iż nie śieią áni żną: ktorzy nie máią ſzpiżárniey áni gumná WujNT Luc 12/24 (
17);
SarnStat 909 (
3);
SiebRozmyśl Ev;
Nie dba oćiec o duſzę iż ſię kácerſtwem záráźi SkarKaz 421a (
5);
SkarKazSej 691a (
2).
a. Z zapowiednikiem „taki”, „takowy” (10): RejKup dd7v; A coś tu przypominał iżeś tákie widał Iż drugi zá żywotá gdzye żyto ſiać pytał. RejWiz 59; BibRadz 2.Cor 12/4; RejPos 171; Abowiem znaydzieſz tákich wiele/ iż nie tylko ſámego ſtráchu ále y ledá iákiego podobieńſtwá iego tedy ſie iuż lękáią RejZwierc 85; Nie záprzałeś ſię mnie ſwoią wolą/ iam przepuśćił ná ćię tę niewolą/ tákem [!] ćię chćiał mieć/ iżeś ſię mnie miał po trzy kroć záprzeć. MWilkHist Iv; CzechEp 65 (2); Przetoć dobrze kośćioł iedne grzechy śmiertelnymi zowie/ y ma ie zá tákie: iż wſzyścy ktorzy ſię ich dopuſzczáią/ godni ſą wiecznego potępienia WujNT 521 (2).
D.
Rezultatywne (264) :
BierEz S2;
OpecŻyw 190;
Tetanus, morbus est, id est spasmus, nyemocz w shygy, ysz syą ruszicz nye moze BartBydg 157b;
FalZioł I 49c;
HistAl M4;
iuż ia mieyſce widzę/ Iże możeſz wziąć zamek RejZwierz 27v (
2);
damći náukę iż doydzyeſz złotego runá bez ſzkody ſwey y towárzyſzow ſwych. Ktorey gdy przyſiągł/ dáłá mu náukę iż ſtraż pobił/ złote runo wzyął BielKron 54v;
byłá w ten cżás mgłá iż ieden drugiego widzieć nie mógł. BielKron 372v (
8);
RejPos [154];
Sieſtrze iedney bol wielki przypadł/ iſz iey twarz ſpuchnęłá SkarŻyw 193 (
2);
SkarKaz 160b (
2);
Połączenie: »tak(że) iż(e)« [w tym z zapowiednikiem „taki” 3 r.] (5): RejPs 68v; HistAl F5; ále mu potym da tháką chłoſtę/ thák iż ſie iuż nigdy vtulić nie będzye mogł w nárzekániu ſwoim. RejPos 331; PRzełożony nam ieſt niedoſtátek miáſtá Krákowá/ y wyniſczenié prowentów iego/ tákże iże z nich potrzeby miáſtá tego nullatenus odpráwioné bydź nie mogą. SarnStat 964 (2).
a. Z zapowiednikiem „taki”, „takowy”, „także” (229): BierEz S3 (2); OpecŻyw 102 (8); ForCnR D3v (3); PatKaz III 149v (2); HistJóz B2; Trąd ieſtli ieſt na cżłowiecze takowy iże może być vzdrowion/ thedy tak vcżyń. FalZioł V 94 (3); MiechGlab 77; RejRozpr I; LibLeg 11/171v; Boċ taky ſtrach prziſſedł namie Iż prawie niewiem gdzie ſtoje RejKup bb3v (2); HistAl F4 (13); KromRozm II q; GliczKsiąż G4v (2); LubPs Rv (3); RejWiz 86 (5); Leop 2.Par 1/12 (3); OrzList ev (3); BibRadz Gen 28/3 (2); á wymowy tákiey był iż s Cyceronem porownał. BielKron 131 (40); KwiatKsiąż N2 (2); Mącz 401b (3); SienLek 115v (2); LeovPrzep D4; RejAp 34; zgołá táki trzaſk vcżynili/ iż ſie ow ocknąć muſiał GórnDworz T2 (14); Bo krolewná tákowey kraſy byłá/ iże ktoż ią kolwiek oglądał/ káżdy gárdło prze nię ważył. HistRzym 8v; RejPos 276v (32); BiałKat 13v; RejZwierc 252v (7); BielSpr 64 (2); BudBib Iudith 9/2 (2); HistHel B; SkarJedn 310 (4); Oczko 4v; drugdy tákie po ſobie weſele pokázował/ iſz kto by go był nieznał/ nigdy by go zá cżłeká tákich cnot pełnego niemiał. SkarŻyw 325 (27); StryjKron 406; CzechEp 342 (3); NiemObr 44 (2); ReszList 185 (2); PudłFr 51; GórnRozm C4 (2); Phil 02; KochCzJan A2v; którzy wſzyſtkim ludźióm ná świećie ſą tákiémi nieprzyiaćioły/ iż práwie iákoby ie dyabeł opętał/ kiedy człowieká vźrzą OrzJan 18; LatHar 639 (2); SarnStat 318 (4); PowodPr 19 (4); SkarKaz 351b (3); GosłCast 22; SkarKazSej 706b (4).
b. Z zapowiednikiem „ten”, „on” (10): RejPs 130v; RejKup m8; HistAl I4v; Nád nimi hiſtorie onym málowániem/ Iż gdzye ſie kto obroćił/ káżdy pátrzył zá nim. RejWiz 24v (2); ſzłá ná śmierć bez ſtráchu [...] byłá tey pámięći/ iż lecąc do zyemie rękomá ſie zákrywáłá/ áby ktorey cżęśći ciáłá nágiego nie vkazáłá BielKron 127 (2); RejAp 21v; PaprPan 04v; SkarŻyw 592.
E.
Znamionujące (108):
Owaćiem ſie rok przygodził/ Iż weń miod bárzo drogi był BierEz Q3 (
3);
GDy ſie iuż cżas przybliżál/ ijże Iezus do Ieruzalem na mękę ijſtz miál OpecŻyw 87v (
2);
PatKaz II 58v;
PatKaz III 102;
GlabGad N8v;
RejPs 82 (
2);
RejRozpr C2v;
Spidwaſſek v panyey Sebaſtianowey. [...] bądacz yey ſlugą kluczem ſwoym othworzila yſch ſzią tham przitraffil LibMal 1544/91v;
RejJóz L7v;
RejKup p2 (
2);
HistAl M8;
Diar 89;
BielKom D3;
RejWiz 95v (
2);
KRolowa Korneliey ſzáty vkazáłá/ Iż tákich oná nigdy/ przed tym nie widáłá. RejZwierz 45v (
2);
ábo prziydźie dźień iego iż vmrze BibRadz 1.Reg 26/10 (
4);
Są niektorzy ſpráwiedliwi á źle ſie im wiedzye/ iákoby mieli ſkutki złych ludzi/ á ſą záſię grzeſzni iż ſą ták beſpiecżni/ iákoby mieli ſkutki dobrych ludzi [et sunt impii, qui ita securi sunt, quasi iustorum facta habeant Eccle 8/14] BielKron 81;
Tám też był Krol Ptolomeus Filádelfus záłożył bibliotekę/ iż iey rowney świát nie miáł BielKron 270v (
7);
SienLek 14v;
RejAp 3 (
3);
GórnDworz F6 (
2);
gdy vmrze nędznicżek/ ledwe iż ſie kto znaydzye iż go doprowádzi do grobu iego. RejPos 243 (
15);
tám gdzie ſą ludzie pomierni/ trzeźwi/ obycżáyni/ á iż ſie rozumem á pocżćiwemi náukámi paráią. RejZwierc 16 (
5);
BudBib 4.Esdr 5/1;
HistHel Cv;
BudNT Mar 6/22 [= 21];
Tráfiło ſię teſz dwoie pácholąt zacnie vrodzonych [...] iſz ſię náucżeni od rodzicow/ báłwochwálſtwem brzydzili. SkarŻyw 46 (
4);
SkarKaz 552b.a. Z zapowiednikiem „taki”, „takowy” (20): FalZioł IV 32d; RejPs 51; BielKom C6v; GliczKsiąż N5; RejWiz 95v (2); BielKron 162v; GórnDworz B7; ále ten ſmętek obroći ſie wam w tákie weſele/ iż go od was żaden nigdy odiąć nie będzie mogł. RejPos 126v (4); dziś tákie wieki y tácy ludzie náſtáli/ iż poki widzą poty pámiętáią RejZwierc 100; BielSpr 19; A teraz tákie cżáſy náſtáły/ iż nietylko pierśćienie/ ále y łáńcuchy ládá kto nośi ModrzBaz 51 (2); SkarŻyw 332; Gdźie záſię tákie zbrodnie będą/ iż poſtradániem poczćiwośći páchną GórnRozm Lv; SarnStat 961; SkarKaz 41b.
b. Z zapowiednikiem „ten” (21): RejPs 181v; RejJóz I7v; RejKup v8; Młodzyeńcże przydzie ten cżás iż wſpomienieſz ná mię BielKom F6v; BibRadz Act 23/3; przydał też do tych kſiążek liſt/ poćieſzáiąc ty mieſzcżány Lipſkie/ yż ſie dáli dla prawdy Bożey wygnáć. BielKron 211v (2); RejAp 84; HistRzym 15v; A ták gdy thy dni ábo cżáſy przypadáią/ iż ſobie przypominamy ty dziwne ſpráwy á ty táiemnice Páná ſwoiego RejPos 304v (8); BielSat H2v; Bywał ten cżás/ iż [erat tempus, cum] ći ktorzi krolowáli/ byli ábo Philoſophámi/ ábo Prorokámi ModrzBaz 17; SkarŻyw 369; SkarKaz 82a.
4.
Wprowadza wypowiedzenie orzecznikowe; że;
quia Vulg; ut Modrz (86):
MurzHist K3;
A to mu dał klucze od kroleſtwá nyebyeſkyego: Co nie inego nyebyło/ yedno iż mu goſpodárſtwo wſſyſtko tego to kroleſtwá nyebyeſkyego [...] poruczył KromRozm III M4v;
GliczKsiąż L5;
KrowObr 205v;
BibRadz Eph 4/9;
BielKron 178;
ći záwieſzácże á omylácże zdádzą ſie ſobie być bárzo mądrzy/ á iż iuż ni od kogo áni náuki nie potrzebuią. RejAp 43v (
2);
widuiemy drugie ludzi/ ktorzy nie zdádzą ſie/ áby byli porodzeni/ ále iż ie Bog ſwemi właſnemi rękomá w formie vlał GórnDworz D2 (
2);
RejPos 106v;
GrzegŚm 61;
iáko to ſą rzecży y wſtydliwe/ y brzydliwe/ y ludziom nie mogą być iedno iż bárzo przemierzłe RejZwierc 16v (
4);
BudBib 2.Esdr 2/2;
y tóż ćiepło álbo párę máią. która to párá y ćiepło iż ie od inſzych wod rozné cżyni/ ſámá ieſt Oczko 3;
SkarŻyw 28 (
2);
Bo coż inſzego ieſt/ Ná początku było ſłowo: iedno iż nigdy być nie poczęło/ ále záwſze było? WujNT 304 (
2);
WysKaz 14;
SarnStat 975.a. Z zapowiednikiem „taki” [w tym 2 r. „tak” prawdopodobnie błędnie], „takowy” (59): Mnodzyćiem tácy bywáią/ Iż kiedy ſie rozgniewáią: Dla wielkiego rozrzewnienia/ Długo nie máią mowienia. BierEz A3v; PatKaz III 109; W Zywocie matczynem lezenie płodu: ieſt takowe. Iże dzieciątko ſiedzi w żywocie ſkriwſzy ſie/ rącżki ſciągnąwſzy miedzy noſzki FalZioł V 15v (3); HistAl H7v (2); LubPs T3; GroicPorz i4v; OrzList e3; BibRadz Mar 4/26 (3); BielKron 199 (2); SienLek 156; Ktoryż tedy żołnierz będzie táki/ iż ſie będzye ſromał náſládowáć w tym Achilleſá GórnDworz H2v (2); GrzepGeom Gv; RejPos 75 (5); RejPosWiecz2 93v; BiałKat 38v; KuczbKat 145 (2); RejPosRozpr cv; CzechRozm 65v; Y owſzem ták [!] ieſt káżde wzruſzenie ſerdecżne/ iż zámyka drogę rozumowi ModrzBaz 7; Przyiáźni máło niewſzędźie obłudne/ á tákowe/ iż poty trwáią/ poki ſię ták zda iákobyſmy łáſkę wielkich Pánow mieli. ModrzBaz 12v (11); SkarJedn 302; oto ia to vmiem/ iſz ćiáło moie tákie ięſt [!]/ iſz go żelázo niezráni SkarŻyw 162 (6); GórnRozm Bv; OrzJan 34 (2); WysKaz 12 (2); PowodPr 71 (3); SkarKaz 486a; CzahTr K4; SkarKazSej 694a;
b. Z zapowiednikiem „tym”, „to” (3): Cżego iż X. K. nie cżyni: owſzem ſię temu ſprzećiwia: Przetoż ſię tym być pokázuie/ iż ſię w ſłowie Bożym nie kocha CzechEp 343 (2); Co ieſt myſz Homerowa/ co świercżek ſławnego Plutárchá [...] Co złoty Apuleow ośieł/ álbo ſztucżne Száchy Kochanowſkiego/ lub orzechy tłucżne Nazonowe: iedno to iż vcżone głowy/ Dowćipem ſwym igráły KmitaSpit Av.
5.
Wprowadza wypowiedzenie okolicznikowe przyczynowe lub – przy luźniejszym związku wypowiedzeń ‒ wypowiedzenie uzasadniające, podające przyczynę albo rację; że, ponieważ; bo, przecież, wszak;
quia, quod PolAnt, Vulg, Mącz, Modrz, JanStat, Cn; quoniam PolAnt, Vulg, Mącz, Cn; enim PolAnt, Vulg, Mącz (91590):
A.
Wypowiedzenie przyczynowe w postpozycji (5336):
ListRzeź w. 34;
March1 Wiet Av;
Mnodzy iey wiele dawáli/ Iż ią bárzo miłowáli BierEz R;
Iákożem ia ſzalony był/ Iżem śię o nierownie kuśił BierEz R4v (
92);
OpecŻyw 78 (
72);
Czom vdzyelal thom vdzyelal ysh my ssyą nyechczyal dacz wssyącz wgayv moyem ZapWar 1528 nr 2535 (
7);
tzo więtz Dwormiſtrz rychło vczynił a zwłáſzcża iż go Ządoſćz cżęſto ktemu napomináł. ForCnR B4v (
2);
PatKaz I 7v (
9);
PatKaz II 76v (
36);
PatKaz III 93v (
40);
MetrKor 46/46v (
2);
z miedzi bywa Moſiądz, thak rzecżony, Abowiem złothą barwę ma: albo iż z niego będzie złoto. FalZioł IV 48d (
31);
y napominał go aby od niego proſił czoby chciał iż to odzierżeć miał. BielŻyw 71 (
8);
wino dłużej trwa gdi ie [...] wiatr ſwieży nie dochodzi/ przetho w poſrzodku lepſze bywa iż daley ieſt od wiatru. GlabGad K2 (
39);
MiechGlab 4;
Palinurze, dobrze trzymasz, Iże mie błogiego mnimasz, Aczkolwiekem jest ubogi BierRozm 22 (
3);
KłosAlg A2;
abisczie niczdali [! lege: nie żdali] do Trzech Krolow zweſſelym y z roſmyrem yz yeſt daleko do trzech Krolow a tak mogą wyele vczinicz zlego Thurczi LibLeg 11/46 (
41);
WróbŻołt 34/10 (
32);
WróbŻołtGlab A2 (
2);
RejPs 210 (
40);
ComCrac 19;
vmarla we trzy nyedzyelye Bo yey bel dał wkrągi pylatikiem yſch zribalty movila LibMal 1545/104v (
11);
Bo mowią wſſytcy ſąſiedzi Szkoda go iż domá ſiedzi RejRozpr E3 (
6);
ConPiotr 34;
LudWieś A4v;
SeklWyzn a3 (
6);
RejJóz M2v (
46);
Y zowiem ie dobrimy vczinki dla tego że ſą od dobrego páná Boga roſkazane abiſmy ie czinili Item yſz ie pan Bog odnas prziymuie zadobre SeklKat D3v (
7);
RejRozm 396 (
7);
Snać iuż krotky czas baczyczie Iż ſie tak barzo kwapyczie. RejKup f8v (
101);
RejKupSekl a4v (
2);
Bachuſa gárdłowego bogá być mnimaſz/ iż piańſtwo na pirwſze wynáłazł. HistAl K (
23);
A náśmyewáli ſye znas iż dźyatki krzćimy/ iż ſye zá vmárłe modlimy/ iż przyczyn śwyętych wzywamy. KromRozm I F2v (
11);
MurzHist G2 (
5);
MurzNT Ioann 20/13 (
15);
KromRozm II c4 (
10);
KromRozm III 07 (
11);
Diar 49 (
10);
BielKom F3v (
2);
płod wywyodł/ nye ták iż yeſt cżłowyekyem/ yáko ku cżći/ y ku chwale Pánu á ſtworzycyelowi ſwemu. GliczKsiąż B (
21);
Ieſſcże k temu y ná on cżás Páná w gnyew wzruſſyli/ Pogańſtwá co Pan roſkazał iż nye roſproſſyli LubPs Y3v (
65);
GroicPorz e2v (
16);
SeklPieś 15;
KrowObr 57 (
66);
Powiedzyał mu iż ieſt on Epikurus ſławny/ Ktory iż ſie nie sſtárzał/ á iuż miał wiek dawny/ Tym iż záwżdy wiekow ſwych w roſkoſzach vżywał RejWiz 20;
Vſiadł ſobye málucżko/ iż burza wſtawáłá/ Bo ſie też był ſprácował/ y nogá boláłá. RejWiz 107v (
90);
á nieukwapliwy ieſt iż długie ocżekawánie dawa tym kthorzy zgreſſyli/ [...] y ſzcżodry ieſt/ ábowiemći chce dárowáć ile komu potrzebá: y mnogiego miłoſierdzia/ bo rozmnaża miłoſierdzia Leop 4.Esdr 7/64 (
75);
Co by tu zá płácz twoy w ten czás był? [...] Co byś też mowił ku Mikołáiowi potomkowi ſwemu? iż on tákowym ludźiem ná twoim Pinczowie/ mieyſce dał OrzList ev (
4);
Pozwał Ian Piotrá iż go ránił ná vlicy UstPraw D3v (
12);
RejFig Bb5 (
11);
RejZwierz 32v (
26);
wſzákoż ćię dźiś nie zábiię/ gdyżeś noſił ſkrzynię pánſką przed Dawidem oycem moim/ á ku temu iżeś tho wſzytko ćierpiał czym był trapion oćiec moy. BibRadz 3.Reg 2/26 (
92);
Iáka możność boſka/ áż zá przycżyną niewiaſt zwalcżyli Gigánty/ álbo iáka możność bogiń/ iż Látomá ledwie mieyſce nálázłá ku mieſzkániu BielKron 24;
Tylko Turek Bálent muſiał zoſtáć przy Turcech prze wiele przycżyn/ przodkiem iż go mieli Turcy zá wielkiego mężá/ [...] drugie iż ſorowie mowił Solimanowi [...] drugie iż miał wielki przodek miedzy pány w Węgrzech dla iákich buntow/ drugie iż miał twárde zámki y dzierżáwy dobre BielKron 313v;
Węgrzy ie zową Chumi/ iż ſie z Ruſią pokumáli/ bo po Ruſku kum Kmotr BielKron 350v;
tá Kráiná ieſt zá ieden dźiw ſwiátu/ iż by nie wiem iákie źwierzę tám przywiozł z inąd á chował ie tám rok/ wnet ſzersć odmieni á będźie białe. BielKron 432v (
395);
GrzegRóżn E3 (
5);
KochSat B2v;
KwiatKsiąż P4 (
4);
Mącz 355d (
14);
OrzQuin D4 (
7);
Cżemuſz tedy tho czo Bog zámilcżał oni máią przydawáć? zwłaſzcżá iż Bog mowi: Przeklęty ktory przydáie álbo vymuie. SarnUzn G3v (
4);
tego źiółká [pokrzywy] mieyſki lud/ iáko rzeczy święconéy ſzánuie: iż ręką gołą/ po nié śięgnąć nie śmie SienLek 197 (
20);
LeovPrzep H;
RejAp 39v;
powieda/ iż ſie zádziwował bárzo vyrzawſzy ony dziwy iż niewiedział co figurowáły RejAp 143 (
75);
ábowiem mierny cżłowiek/ nie dużoſcią/ nie moczą ſtrzymawa ſie od złego/ ále iż woley/ áni chęći niemiał ku zle cżynieniu. GórnDworz Ff6 (
55);
GrzepGeom K3;
Y ofiárował Apolon złotą koronę iż corkę nálasł/ á corká iego Tárſia takież ofiárowáłá złotą koronę dla tego że nálázłá ſwego miłego Oycá. HistRzym 26v (
4);
vcieſzyſz Duchá ſwiętego/ gdy okáżeſz w ſobie ſwięte ſpráwy iego: vcieſzyſz wſzythkę rzeſzą niebieſką/ iż ſie będzyeſz miał doſtáć w wiecżne towárzyſtwo ich. RejPos 107v (
297);
RejPos Wiecz2 93v (
3);
Poźrzy záſię ná zyemię: Cżemu ią orzą? cżemu ſieią? cżemu ſzcżepią? mowiſz iż ſámá s ſiebie nic nam pożytecżnego nie vrodzi. A cżemu nie rodzi? bo ią Pan przeklął. A cżemu przeklął? dla grzechu náſzego. RejPosWiecz3 98 (
3);
BiałKat 216 (
13);
BielSat B3 (
2);
GrzegŚm 10 (
11);
HistLan F2 (
7);
iedny ſłowá koniecżnie ſą potrzebne/ kthore ieſliby śie opuśćiły/ iużby Swiątość być niemogłá: Drugie záś nie ták ſą potrzebne/ iż kiedyby ich niedoſtáło/ nie vmnieyſzyłoby śie nic właſnośći Sákrámentu. KuczbKat 125 (
18);
RejZwierc 38;
ledá ocż ſtłucże niewinnego cżłowieká/ y kocha ſie w thym/ mnima iże pan iż nie da ná ſobie przewodzić RejZwierc 114;
A o coż przodki náſze wężowie ogniśći kąſáli? iedno iż ſie mięſá nápárli. RejZwierc 260v (
99);
[Zołtan] Selimá poráźił Amáluchámi/ wſzákże mu tho prędko oddał iż go zábił. BielSpr 52v (
9);
A tę ſkłonność ku grzechowi podcżás piſmo grzechem zowie/ nie iżeby właſnie grzechem byłá/ ále iż z grzechu pochodźi (marg) Cżemu pochob [!] ku grzechowi/ piſmo grzechem zowie. (‒) WujJud 102v (
8);
WujJudConf 27v (
8);
KochList 3;
RejPosRozpr b3v (
3);
RejPosWstaw [1432];
Ale to co w ręku vrobią/ ieſt przeklęte ták ſámo iáko y rzemieśnik iego/ on iſz ie vrobył/ á ono gdyſz ſię ma wniwecż obroćić iſz ie zową Bogiem. BudBib Sap 14/8 (
46);
HistHel D2 (
2);
MycPrz I A2v;
Strum A3 (
2);
WierKróc B3;
BiałKaz L2;
Y władzą dał mu y ſąd cżynić/ iż ſyn cżłowiecży ieſt. (marg) Iákoby rzekł/ trzebá mu było dáć/ bo ieſliby mu nie dano nie miałby/ poniewaz cżłowiek ieſt. (‒) BudNT Ioann 5/27 (
34);
A o Noim/ Enochu /Abelu/ [...] y innych iako trzymáć będzieſz? ktorzy nic o obrzeſce nie wiedzieli? Cżyli ſie y oni Bogu nieſpodobáli/ iż obrzezánymi nie byli? CzechRozm 80v (
103);
IEſzcże Bog ma w bacżeniu zacne Ruſkie kráie/ Iż ták zacne á ſwięte ludzye do nich dáie PaprPan L4v (
7);
KarnNap ktv;
ná gárdło ſkazány/ iż przepiorkam ocży wyłupował. Vcżynili to oni święći Sędźiowie/ nie w ten ſpoſob/ áby przepiorki w ták wielkiey wadze v nich były/ ále iż to rozumieli być złego ſercá znákiem ModrzBaz 13v (
28);
Przetoć ia zdumiewam ſię nád thym miáſtem. Nie prze doſtátek złotá/ nieprze ony budowánia ktore ma/ áni dla inney rzecży/ ale iż ma ony ſłupy kośćielne. SkarJedn 91 (
42);
w tym ſcriptćie/ choć ieſt iákoby o wſzyſtkich Cieplicach/ o Polſkich nawięcéy: któré iż/ ilé ich widźiém/ śiárczánéy właſnośći ſą/ choć iedny bárźiéy niż drugié Oczko 25 (
7);
więcey płákáłá iſz cżyſtość vtráćiłá/ niſzli iſz vtráćiłá mężá. SkarŻyw 195;
bych ſię Bogá niebał/ miecżembychćię zránił/ iſz ſię ták zemnie śmieieſz. SkarŻyw 544 (
198);
MWilkHist H2v (
8);
ZapKościer 1580/8 (
3);
Ale Połowcy vczyniwſzy rozruch/ iſz bez ich rády pokoy ſkończył/ zábili Kniáźiá Románá. StryjKron 190 (
29);
A ieſtże też kośćioł ten kośćiołem Bożym prawdźiwym/ ktory z śiebie táki owoc rodźi? Nie tuſzę. A przecż? iż kośćioł prawdźiwy Boży ták ſię nie rządźi CzechEp 97 (
92);
NiemObr 108 (
15);
KochSz A4;
ReszPrz 66 (
3);
ReszList 145 (
2);
WerGośc 257 (
3);
WerKaz 299 (
2);
BielSen 10 (
2);
KochPieś 5;
PudłFr 54 (
4);
ArtKanc D12v (
20);
BielRozm 12 (
2);
GórnRozm A3 (
5);
Y o żadną inſzą przyczynę [...] Tymoteuſzá [...] z Athén nie wygnano/ ieno iż był iednę ſtrónę do ſwégo inſtrumentu przyczynił KochWr 39 (
2);
ZawJeft 6;
ActReg 24 (
6);
GostGosp 38;
Pátroclus iák Achilles/ iż w iego vbierze/ Lecz nie Hectorá/ śiebie/ oſzukał w téy mierze GórnTroas 34 (
12);
GrabowSet D (
7);
KochFrag 45;
Więc té króleſtwá/ té narody ták wielkié/ y ták wiele ich/ wolał ráczéy chytrośćią/ niż mieczem pośieść: wamby to ſámym miał woynę przypowiedźieć? zwłaſczá iże was łácniéy ſztuką iáką podiść/ y zwyćiężyć może OrzJan 13 (
6);
LatHar 204 (
25);
KołakCath Cv;
Ze cżáſem nie záraz da co prośiſz v niego: To cżyni że ty ſnadźći máło vfaſz w niego. Albo niepilno prośiſz/ álbo z máłą wiárą/ Albo iżeś niegodźień tego żadną miárą. KołakSzczęśl B3 (
2);
Mniemaćie że ći Gálileyczycy nád wſzytkie inne Gálileyczyki grzeſznieyſzymi byli/ iż tákowe rzeczy vćierpieli? WujNT Luc 13/2;
Bo dźień Páńſki iáwną ią vczyni: gdyż ſię w ogniu obiáwi (marg) iż przez ogien obiáwiona będzie. (‒) WujNT 1.Cor 3/13 (
426);
WysKaz 17;
JanNKar B4v (
3);
SarnStat 985 (
104);
O iákaż twa pokorá święta Pánno byłá/ Iżeś ſię z tákich rzeczy nic nie vnośiłá SiebRozmyśl G (
3);
A łácno ná to pozwolą ſtany Koronne/ Naprzod iż tego potrzeba wielka/ Potym że to de iure powinni GrabPospR K4 (
2);
KmitaSpit C3;
PowodPr 27 (
24);
A nie tylo ćię z tego vwielbiam/ coś mnie podłey niewolnicy twey vczynić raczył: ále iż wſzytkim ieſteś miłośierny [...] Iż ćieſzyſz pokorne á ſkłádaſz hárde. Iż łáknące karmiſz/ á bogáte opuſzczaſz prożne. SkarKaz 581a (
92);
Kto gdy ſię prośić wſtyda/ á wydrzeć ſromotá/ Cżego iż nie dopuſzcża przyrodzona cnotá. CzahTr D (
2);
GosłCast 70;
PaxLiz D (
7);
SkarKazSej 670b (
14);
KlonFlis C4 (
3);
KlonWor 65 (
2);
O głupi/ przed tym co maſz iż woliſz vciekáć/ A ſzukáiąc niepewney máiętnośći cżekáć. PudłDydo B;
RybWit Cv;
Przed tobąm ia chadzáłá/ y zięta chorobą/ Przed tobą droga mátko/ przecz konam zá tobą? Czy iż ſłuſznie wprzod vmrze kto pierwey zrodzony? SzarzRyt D2.Połączenia: »a iż(e)« [nie uwzględniono tu połączeń z „a” łącznym lub przeciwstawnym] = albowiem (2): Abowiem thy (iáko powiádaſz) ieſtes rowien ſlońcowi/ á iże ſiedziſz ná ſtolcu máieſtatu twego zeſlánym od bogow HistAl C5v; RejPos 215.
»(a)bowi(e)m iż« = albowiem (16): ZapWar 1528 nr 2457 (3); im ſuſſzy cżłowiek tim rozumnieyſzy może być bowiem iż v takiego pamięć ieſt ſucha kthora dłużey y lepiey może w ſobie wſzelką rzecż zachować GlabGad M; RejPs 72; chczą ſye pokvſzycz na zyemie v k m. Corvni polſkiey a maya podzielicz ſwoye woyſka aboviem yz chczą wſzitko Chrzesczyanſtwo polknasz LibLeg 11/56v (4); GliczKsiąż G5v (2); LubPs N4; SarnUzn B3v; RejPosWstaw 2 91; CzechRozm 192v (2).
»a to iż(e)« (67): OpecŻyw 28v (2); PatKaz I 1; PatKaz III 129 (3); SKocżkowa wodka ieſt dobra, á tho iż trzewa cżyſci a odmiękhcża/ gliſty wygania y wodnoſc wnęthrzną precż FalZioł II 11d (7); GlabGad C7v (7); KłosAlg A4; WróbŻołt E2; LibMal 1543/67v; MurzHist B4 (5); MurzNT Matth 6/24 (11); MurzOrt B (2); RejWiz 183; LeszczRzecz A5; BibRadz I 3b marg; SarnUzn B; SienLek 243 (2); RejAp 72v (2); RejPos 141 (4); RejPosWiecz2 95; BiałKat 238v; CzechRozm 41 (9); CzechEp 106 (3).
»bo iż« (6): LubPs gg2v; ieſlizebyś iákie obłądzenie w ortografiey obaczył/ tedy na lepſzą iakoś zwykł ſtronę wykładay. Bo yż nietylko w ſkładaniu liter może ſię chutko omylić: Alem ſię ia tęż/ [...] ſtym drukiem poſpieſzał. KwiatKsiąż Q3v; RejPos 35; RejZwierc 72; Oczko 18 (2).
»(a to) dlatego(ć) (...) iż(e)« (567): OpecŻyw 13v (10); OpecŻywPrzedm C3v; MetrKor 40/812; PatKaz II 67 (3); PatKaz III 128v (3); HistJóz C3 (3); FalZioł V 102 (32); GlabGad N6 (6); WróbŻołt 118/7 (2); y dla thegom kv prziſſyedze ſwoyey thich Kozakow niemieſſal. yz ſą lvdzie Czarza Tvreczkiego a niemoy LibLeg 10/98; RejPs 155v; ComCrac 15; LibMal 1550/151 (5); SeklWyzn b3v; SeklKat Gv (6); RejKup cc2v (2); HistAl D7v (15); KromRozm I Iv; MurzHist A2v; KromRozm II a3v (5); KromRozm III D6v; DiarDop 115; GliczKsiąż M6 (9); LubPs 05 (5); GroicPorz bbv (19); Tákże Leo dziewiąthy powiedz mi/ tzemu ieſt poiman? izali nie dla tego/ iż waltzył z Normánnámi? KrowObr 38v (37); Leop Luc 4/18 (3); OrzList c3v (2); BibRadz I 446b marg (31); BielKron 30v (24); KwiatKsiąż L3v (5); Mącz 327a (19); SarnUzn B5v (2); SienLek 114 (2); SienLekAndr a2v; GórnDworz F7v (12); Wiem że będą mowić/ cżemu nas ták Pan opuśćił? Thedy im też ták możeſz powiedzieć: dla tego iżeſcie wy też opuśćili mnie. RejPos 50v (33); RejPosWiecz2 91v; BiałKat 263v (4); GrzegŚm 59 (4); KuczbKat 355 (20); RejZwierc 74 (5); WujJud 148 (3); WujJudConf 31 (6); BudBib I 339a marg (9); BiałKaz D4v; Skąd to łácno poznáć możeſz/ iż nas nie dla tego Bog Oćiec miłuie/ y grzechy nam odpusćił: iż to ſyn iego Iezus Chriſtus zá nas vmárł CzechRozm 222 (47); PaprPan Ee4; áby ieden drugiego przeprośił: ieden áby przeprośił dla tego/ że y złodźieyſtwo zádał y pięśćią vderzył: á drugi dla tego/ iż mu łeż zádał. ModrzBaz 61 (8); SkarJedn 145 (5); SkarŻyw 35 (2); MWilkHist I3; StryjKron 652 (2); CzechEp 33 (36); NiemObr 98 (15); KochFr 84; ReszPrz 82 (6); ReszHoz 135; ReszList 180 (2); WerGośc 264 (3); GórnRozm G2v (2); KochWr 25; ActReg 159; GórnTroas 6; LatHar 685 (8); WujNT Luc 19/44 (30); JanNKarGórn Hv; SarnStat 931 (16); PowodPr 67 (2); SkarKaz 581a (6); VotSzl C3v (3); CiekPotr 68; SkarKazSej 698b (6).
»na to iż« (1): y bolał ſam bárzo ná to/ iż ſię ſmućili. SkarKaz 548b.
»nie dla czego in(sz)ego jedno iż..., dla czego inego jedno iż.. [w pytaniu retorycznym]« — tylko dlatego że (7): KromRozm I K4v; KromRozm II f4; to dzyecyę ktorego doſtánye żona Vryaſſowá/ nye będzie żywo/ ále koniecżnie vmrze. Co nye dla cżego inſſego/ yedno iż pan Bog nyechce ſſcżęsćić płodu tákowego/ ktory ſye s pſoty [...] pocżyna GliczKsiąż B4 (2); CzechRozm A5v; CzechEp 14; ReszList 142.
»nie prze co in(sz)ego jedno (a. tylko) iż..., ni(e) przecz inego jedno iż..., prze co inszego jedno iż... [w pytaniu retorycznym]« = tylko dlatego że (10 : 5 : 5): LubPs M2 (3); OrzQuin Q; RejPos 6; iednák go oni widźieć nie mogli: á pewnie nie prze co inſzego/ iedno iż byli ćieleſnymi. CzechRozm 185v (7); y dziś ni przecż innego kácerſtwá/ zwłaſzczá tu w Polſzcże/ trfáią: iedno iſz tych niemáſz ieſzcże/ ktorzyby od Heretykow polegli SkarŻyw 374 (2); WujNT przedm 7 (6).
»o to (...) iż(e)« (60): Siekierá o to ſie troſkáłá/ Iż toporzyſká nie miáłá. BierEz Rv (2); LibLeg 11/156; RejKup y3v; LibMal 1553/175; LubPs F4v; KrowObr 34; UstPraw D3v (3); BielKron 375 (16); RejAp 164; GórnDworz R2v; RejZwierc 195; BudBib 2.Reg 13/22; HistHel Dv; SkarJedn 276 (4); oto ſię gniewaſz iżem ztobą ſamá ſię w rzecż wdáłá: á ia z tobą y łeżeć [!] chcę. SkarŻyw 118 (8); CzechEp 39 (2); gdy nas przećiwnicy náſzy/ o to kámienuią/ iż cżłowieká pána Iezuſá Bogiem być wyznáwámy NiemObr 101 (5); GórnRozm L2; ActReg 128; Ktory ćię pozywa o to: iżeś ty iemu wźiął gwałtownie wołu SarnStat 1246 (7); SkarKazSej 692b.
»od tego (...) iż(e)« (2): MOſiądz ieſt rzecżon od tego: iże ma ſwiatłoſć złotą FalZioł IV 48d; KromRozm III F8.
»ponieważ iż« (5): LibLeg 11/57 (2); gdzye nie potrzebá ich yeſt wyele przytácżáć/ ponyewaſz iż ſámi okyem ſwym á doznániem cżęſto á gęſtho doſwyadſſamy GliczKsiąż C4v (3).
»(a to) prze(z)to (a. przetoć(iem), przetoż) (...) iż(e)« (517): Przetoćiem tá myſz ſkakáłá/ Iże w tym złoćie dufáłá. BierEz P4v (10); OpecŻyw 30v (12); PatKaz I 8; PatKaz II 29 (8); PatKaz III 137v; FalZioł IV 29d (2); BielŻyw 16 (4); GlabGad I4 (3); BierRozm 20; WróbŻołt N; LibLeg 7/98v; RejPs 24v (2); ZapMaz VS 2/335v; HistAl L8 (9); KromRozm I L2 (4); KromRozm II p4v; KromRozm III D5v (3); Diar 91 (5); DiarDop 116 (4); BielKom G4v (2); GliczKsiąż E6; LubPs Z5v (3); GroicPorz o3 (3); KrowObr 56 (2); RejWiz 45v (2); Leop Iac 4/3 (34); OrzList e4; BibRadz Ez 34/5 (48); OrzRozm O2v (2); BielKron 70 (47); KwiatKsiąż H4 (2); czemuſz milczyſz? (‒) Przeto/ iż co ná to rzec niewiém OrzQuin S2v (18); SienLek 148 (4); RejAp 123 (5); GórnDworz R6 (4); GrzepGeom D2 (2); HistRzym 3 (2); RejPos 270 (13); RejPosWiecz2 95; BiałKat 376 (3); BielSat C3 (2); GrzegŚm A3v (2); KuczbKat 335 (3); RejZwierc 234 (5); BielSpr 10v (7); WujJud 221v; WujJudConf 200; RejPosRozpr c4 (2); RejPosWstaw 143v (2); BudBib Ier 29/18 (3); BudBibKaw A3; BudNT Luc 11/8 (3); CzechRozm 150 (30); ModrzBaz 68 (9); SkarJedn 283 (13); Oczko 1 (6); Ná obiady do nikogoy proſzony nie chodził. Prżeto iſz z młodośći przyucżony poſtom y wielkiey miernośći/ na ty ludzkie roſkoſzy w potráwách/ pátrzyć nie mogł. SkarŻyw 87 (18); StryjKron 26; CzechEp 137 (34); CzechEpPOrz **4; NiemObr 20 (5); PudłFr 20; ArtKanc N3v; BielRozm 20 (2); KochWr 41; ActReg 46; Phil I3 (8); GrabowSet I2 (2); LatHar 127 (2); ále nie pomogłá onym mowá ktorey ſłucháli/ przeto iż nie byłá złączona z wiárą WujNT Hebr 4/2 (65); WysKaz 14; SarnStat 1174 (4); SkarKaz 274a (2); SkarKazSej 706a (2); niechayże Dydo/ ia iuż przez to ſłynę. Iżem ſie właſną ręką y miecżem zábiłá PudłDydo [B5]v.
»(a to) stąd(że) (...) iż« (45): FalZioł V 17d; Item pithani yako kthemu ſklepowy chucz myall powyada ze ſtąd yſch tham zguziczkym przed thym bivayacz a rzeczi Rozmagithich doſſycz wydzacz na thą kradzyeſz zla myſzlyą yeſth ſzyą vwyodl. LibMal 1552/166v (2); KromRozm II m2; LubPs Z2 (2); GroicPorz ii3v (2); RejWiz 140; BibRadz I 148v; BielKron 255v (2); Prot B2; Owa był práwym pánem/ nie ſtąd/ iż miał wiele/ ále przeto/ że ſobie mogł y vmiał roſkázowáć. GórnDworz B7v (7); GrzepGeom G (3); BudBib Bar 5/29; CzechRozm 206v (4); tedy ſię to wſzytko dźieie ſtąd/ iż on to wſzytko ma nie od śiebie/ ále od tegoż iedynego Bogá CzechEp 272 (2); NiemObr 165; BielRozm 23; GórnRozm Gv; ActReg 167 (2); OrzJan 34; KołakCath C3v; WysKaz 29; SarnStat 111 (6); SkarKaz 3b.
»tak iż« (38): ListRzeź w. 48; PatKaz III 122; FalZioł IV 25b (2); BielŻyw 69; Atila kazał nagotować Lożyſko ku zapaleniu z ſiodł iezdnych, tak iż gdy by była zanim pogonia, Radniey ſie ſam chciał ſpalić niżli by miał przyſć w ręce nieprzijacielſkie. MiechGlab 54 (2); RejPs 117; KromRozm I F; RejWiz 32v; Leop Ier 9/12; BibRadz Deut 28/26; OrzRozm K4; Vrzędow żadnych nie dáłá dáwáć Polakom iedno Niemcom mowiąc iż nie ſpráwni: ták iż ná tym ſtáłá iákoby ty kráiny Niemcy oſádziłá. BielKron 355 (6); RejAp 58v; GórnDworz Cv; RejPos 253v (5); RejZwierc 264v (3); BudBib 2.Par 20/24; CzechRozm 208 (2); Oczko 2v; Lecż w Páwle S. tákiey złośći nie było: ták iſz ſam to śmie o ſobie mowić: byłem/ powiáda bluzniercą/ [..,] álem doſtąpił miłośierdzia SkarŻyw 80 (2); ArtKanc T14v; KołakCath C3; WysKaz 4.
»temu (...) iż« (7): PatKaz III 120; RejKup I; OrzQuin D2; RejPos 272v; CzechRozm 212v; ActReg 157; Czemuż tey powieśći moiey nie zrozumiewaćie? Temu iż nie możećie ſłucháć mowy moiey. WujNT Ioann 8/43.
»tym (samym) (...) iż« (34): ZapWar 1545 nr 2646 (2); LibLeg 11/160; KromRozm I A2; KromRozm II 14v; KromRozm III D4; RejWiz 20; OrzList d; UstPraw C4v; OrzRozm Q2; muſiał [...] dochodzić thego: cżego ow drugi záraz doſtał/ tylko tym ſámym/ iż ſie ſláchćicem vrodził. GórnDworz D4; RejPos 181v; Nie deptáć áni oſzukáć wſpráwie brátá ſwego: tem iż mśćićiel (ieſt) Pan o wſzytko to [quoniam vindex Dominus de omnibus his]. BudBib 1.Thess 4/6; CzechRozm 182v; SkarŻyw 153 (2); Przyſtoili to X. K. tym komu vrągáć/ iż do Polſki ieſt przychodniem CzechEp 61 (2); GórnRozm A2 (7); GrabowSet M3; WujNT 275; Iż oycowie poćiechy drugdy z dźiatek nie máią: dźieie ſię częſto tym/ iż ie źle wychowáią/ y zá to ie P. Bog karze. SkarKaz 420a (3); SkarKazSej 675a.
»według (a. wedle) tego iż« (2): Dzis tedy iż obycżáye inſſe náſtáły/ według thego/ iż co dáley thym rzetelny á ſubtelny/ potrzebá tákyego náucżycyelá/ kthoryby ſie vmyał przyſtoſowáć GliczKsiąż L8; SkarKaz 244a.
»w tym (...) iż« (10): RejKup ſ7v; yáko bluźni/ [...] in. I. artic. Mſſać zła rzecz á Bogu myerźyona/ wtym iż bywa yákoby ofyárá á vczynek zaſlugi. KromRozm I Iv; CzechRozm 20v; SkarJedn 125 (4); CzechEp 386 (2); W tym też vpadł ten Pháryzeuſz/ iż ſam ſię ſądźił/ á ſądu Bożego o ſwoich vczynkách nie czekał. SkarKaz 352b.
»za to iż« (5): Egipt w ſpuſthoſſeniu będzie/ á Idumea puſſcż[ą] zátrácenia: zá to iż [pro eo quod] niepráwie cżynili przećiwko ſynom Iudſkim Leop Ioel 3/19 (2); SkarŻyw 125; PowodPr 30; SkarKaz 120b.
»za tym (...) iż« (4): GroicPorz A4; GórnDworz M7v; ábychmy byli vſpráwiedliwieni z wiáry Chriſtuſowey/ á nie z vcżynkow zakonu. Zatym iż [propter quod] nie bywa vſpráwiedliwione z vcżynkow zakonu wſzelkie ćiáło. BudNT Gal 2/16; SkarŻyw 589.
»z tego (...) iż(e)« (12): OpecŻyw 62v (2); ktorego dobrá [...] doſtawa thego káżdy rzecżnik á Prokurator prze ſwą godnosć/ á ſtego iż yeſt pánu ſwemu potrzebny GliczKsiąż N4; RejZwierz 34; BielKron 223 (4); Oycze náſz/ stego iżes nas ſtworzył ná wyobráżenie ſwé/ Boże w Tróycy iedyny: któremuſmy powinni to wyznánié. BiałKat 203v; CzechEp 140 (2); PowodPr 27.
a. Wprowadza wypowiedzenie uzasadniające postawę pytajną mówiącego (191): Báránie cżemu mię nie cżćiſz/ Iż przedemną wodę mąćiſz BierEz M2 (20); O moy námileyſſy ſynácżku/ ij gdzies ieſt/ dokądes ſſedl ijż cie tu niewidzę? OpecŻyw 159 (18); PatKaz II 60; BielŻyw 134 (2); WróbŻołt D6; RejPs 169 (3); niewiem czo sye dzieye yz krol pan. twoy bedacz yey oyczem onye nycz niedba LibLeg 11/13 (2); Toć mnię dzywno miły panie Iakoż ći y głowy ſtanie Iże to możeſz wyćirpieć Y iakoż cie za chłopa mieć RejJóz H7v (3); Ky czie Dyabel rządzy glupy Iż tak myſlyż otey kupy. RejKup f2v (8); HistAl F2v (2); BielKom A2; GliczKsiąż H8v; LubPs Rv marg (6); KrowObr 153 (4); RejWiz 22v (3); Leop Is 57/11 (3); Hey miły Pánie/ ſpiſzli/ czuieſzli? iż tákie bluźnierſthwo hániebne ćierpiſz? OrzList e2; RejZwierz 110 (2); Y zażem ia ſam pocżął á porodźił lud ten/ iż mi mowiſz/ Nieś gi ná łonie ſwoiem BibRadz Num 11/12; y rzekł/ Co ſie dźieie ludowi iż płácze? BibRadz 1.Reg 11/5 (16); BielKron 324v (12); GrzegRóżn N4v (2); Mącz 490b; GórnDworz N4v; RejPos 284v (20); RejZwierc 231 (6); RejPos [1433]; BudBib Iob 7/17 (3); BudNT Math 8/27 (3); CzechRozm 51 (4); ModrzBaz 80 (3); SkarŻyw 27 (8); MWilkHist I3 (2); CzechEp 59 (2); KlonŻal C2; WisznTr 16; BielSjem 20; PudłFr 5; ArtKanc G2v (3); GórnRozm I3 (2); COſz ieſt? iż ſię trwożyćie? Zacni przyiaćiele/ Prętką śmierćią tych Kxiążąt/ pátrzćie iáko wiele: Inſzych tákże pomárło KołakCath C2v; Rabbi/ kto zgrzeſzył; tenli/ czyli rodźicy iego/ iż ſię ślepym národźił? WujNT Ioann 9/8 (8); PowodPr 25 (2); SkarKaz 42a (2); Cóż to wżdy córko moiá? czylić iuż Bóg iáki Odiął rozum/ iż broiſz ták dźiwné pokráki? GosłCast 25 (3); SkarKazSej 689b.
b. Wprowadza wypowiedzenie uzasadniające postawę emocjonalną (żal, ubolewanie) mówiącego (17): RejJóz H5v; Nieſtetis mnię nędznemu/ nieſtetis mnię nieſzcżęſnemu/ iże mię boská moc potłumiłá HistAl F4v; O nędzo/ o ſlepoto narodu błędnego/ Iż ni łáſki nie bacżyſz/ áni ſtráchu ſwego RejWiz 50v (2); RejAp 45v; biádáſz mnie iżem iuż tego docżekał/ iż iuż odſtąpił pan moy odemnie/ a iż go iuż nie máſz zemną. RejPos 102 (2); Ach nieſtoćie ná ty Krześćijány/ Iż wolą być z niecnymi pogány. BielSat G2v; RejZwierc 222v; Ach mnie/ iſz ſię pielgrzymowánie moie przewłocży [Heu mihi, quia incolatus meus prolongatus est! Vulg Ps 119/5] SkarŻyw 196; BielSen 15; mocny Boże/ Iż z człowieká ptak być może. KochSob 65; PudłFr 22; GórnTroas 63; LatHar 262; Iże mnie w tym vgodźić złe ſzcżęśćie niechćiáło/ Zeby ſię moich cżáſow to było przydáło. WitosłLut A5v; Nieſtetyſz iż ſię mam zemśćić nád nieprzyiaćioły ſwymi [Heu consolabor super hostibus meis Vulg Is 1/24] PowodPr 16.
B.
Wypowiedzenie przyczynowe w interpozycji lub w antepozycji (przed formą osobową wypowiedzenia nadrzędnego) (3823):
BierRaj 23v;
PowUrb +;
Gość żeby prozno nie śiedział/ A iż k temu wiele wiedział: Rozpráwiał ludzkie przygody BierEz P4 (
59);
zaſtępy wielkié ludu vſlyſſáwſſy ijże mily Iezus iedzie do miaſta/ a téż ijże ſlyſſéli ſkrzéſſenié Lazarzowo/ [...] ſſli przeciw iemu OpecŻyw 71v (
15);
ForCnR E;
PatKaz I 11v (
3);
PatKaz III 110v (
4);
Layno wołowe/ to ma być lecie brane/ ieſth odmiękcżaiącze bo trawę gije/ ale iż zimie ſianio [!] gije ieſt wyſuſzaiącze FalZioł I 144b (
7);
GlabGad L8 (
6);
MiechGlab *5v;
BierRozm 20;
LibLeg 7/32v (
28);
WróbŻołt B2;
IZeś ieſt bogiem oycem y ſtworzycielem naſſem nikomu chwała iedno tobie RejPs 121 (
46);
ComCrac 12 (
4);
LibMal 1543/68 (
10);
RejRozpr C2v (
7);
ConPiotr 34v (
3);
SeklWyzn 4v (
2);
Iednego ſina ſtraćił drugi był w niewoli Trzeciego iż tu poſlał ſercze go tam boli RejJóz O4v (
8);
SeklKat Mv (
2);
RejKup b3v (
18);
HistAl G8 (
20);
HistAlHUng A2 (
3);
KromRozm I Ev (
11);
MurzHist A2 (
8);
MurzNT 18v (
7);
KromRozm II n2 (
9);
KromRozm III F6 (
24);
To posłowie usłyszawszy wszyscy żałościwie przyjmowali, a iż już skoro potym panowie się z Rady rozjeżdżali, i oni się rozeszli. Diar 56 (
38);
DiarDop 118;
BielKom F3v (
2);
ácż potrzebá im yeſt wydáć/ przedſię iż im żal/ nye smyeyą GliczKsiąż M2v (
52);
LubPs G3v (
20);
GroicPorz h2v (
12);
KrowObr 49 (
24);
RejWiz 40v (
46);
A dniá cżwartego/ zeſſli ſie do padołu Błogoſláwienia: ábowiem iż tám błogoſláwili Pánu/ názwáli mieyſce ono/ Padołem Błogoſláwienia Leop 2.Par 20/26 (
16);
OrzList g (
4);
UstPraw G2v (
6);
KochZuz A2v (
2);
LeszczRzecz A2;
á páſterz w mroz ná ręce chuchał/ A potym gdy káſzę iadł/ iż gorąca dmuchał. RejFig Aa3 (
8);
RejZwierz 122 (
19);
BibRadz Gen 14/18 (
18);
OrzRozm R3 (
2);
byś był więcey rázow vderzył/ zwalcżyłby był Syryą/ ále iżeś iedno trzy rázy vderzył/ trzy rázy ie poráźiſz BielKron 87 (
62);
GrzegRóżn Gv;
KochSat C (
3);
KwiatKsiąż G4v (
2);
Mącz 344b (
3);
OrzQuin E (
6);
Prot A4 (
4);
SarnUzn Bv (
12);
Przedmowá do Czytelniká. IZ ſye ſámi dla śiebie nie rodzimy/ Láſkáwy Czytelniku: potrzebá ſye wſzelkiemu o tym ſtáráć/ czymby z oſoby ſwéy/ mógł Rzeczypoſpolitéy pożyteczen być. SienLek a4 (
40);
LeovPrzep A2;
O cżym iż tám będzie ná dole ſzyrſza wzminká w kazániu dwunaſtym/ [...] tu ſie ná ten cżás opuśćić muśi RejAp 20 (
28);
Iż tu odpocżynął był troſzkę pan Kriſki. Rzekł thák pan Boiánowſki. GórnDworz D8v;
iżby cżáſem nie powiedział iákiego ſłowká/ rzkomo bárzo trefnie/ áno iż nie ná cżás/ żaden ſie onemu nie rozſmieie. GórnDworz I4 (
91);
GrzepGeom M3;
HistRzym 116;
náukę Páná Kryſthuſowę. Kthora iáko prawdziwa/ á iż nie z zyemſkiego wymyſłu przyſzłá/ im dáley thym ſie ieſzcże więcey rozmnażáłá. RejPos 282 (
153);
RejPosWiecz3 99 (
8);
BielSat M4v;
BiałKat 261 (
17);
GrzegŚm 30 (
3);
HistLan B (
5);
Albo tákież ſąſiádek álbo kto inſzy iż mi co z niechcenia ábo z nieobacżenia vcżyni/ á iuż wnet ſiodłáć? á iuż ſie wneth mśćić? RejZwierc 80v (
45);
WujJud 122 (
11);
WujJudConf 9 (
7);
A iżes mi V m był napisal że takie rzeczi praeſentiam postulant chcialem byl tam V m temi czasy nawiedzić. KochList 1 (
3);
RejPosWstaw [1433] (
4);
ponieważeś to vcżynił (marg) wł. iż ſię to vcżyniło z tobą. (‒)/ a nie vſtrzegłeś przykazánia mego/ [...] rozrywaiąc rozerwę kroleſtwo od ćiebie BudBib 3.Reg 11/11 (
2);
HistHel C;
BiałKaz E2 (
8);
BudNT przedm b4 (
5);
StryjWjaz A2;
To co vſtawa wiecżną rzecżą nie ieſt, przeto y zakon iż vſtał wiecżny nie ieſt. CzechRozm 84 marg (
31);
PaprPan Ee4v (
20);
KarnNap A2v;
Gdybym o rzecżách nieznácżnych á wątpliwych mowił/ słuſzniebym mogł być w ktorem ztych wyſtępkow podeyrzánym: ále iż o rzecżách iáwnych á káżdemu wiádomych mowię/ dla cżegożby mię kto miał ſztrofowáć? ModrzBaz 133 (
23);
SkarJedn 302 (
28);
Radbych był (powiáda) Ná zgodę wáſzę pátrzał/ lecż/ iż być niemogła Mnie nielża/ ieno więtſzey cżęśći náſládowáć. KochOdpr C2v (
3);
Oczko 25 (
36);
Iżeś rzekł pánu/ tyś nádźieiá moiá: Iż bóg nawyżſzy ieſt vćieczká twoiá: Nie doſtąpi ćię żadna zła przygodá KochPs 139 (
4);
Będąc Przeorem/ iſz nád inne láty wzakonie ſtárſze/ przełożony był: wielką miał ná przodku v bráćiey nieżycżliwość SkarŻyw 332;
iam ieſt Chrześćiánin: pánem wáſzym/ iżeśćie poháńcy/ być niemogę. SkarŻyw 392 (
133);
MWilkHist I3;
StryjKron 547 (
24);
ZapKościer 1582/35;
CzechEp 80 (
41);
CzechEpPOrz **;
NiemObr 51 (
26);
KRólewno moiá [...] Iż ſię nie mogę zobopólną mową Vmáwiáć ztobą/ rad y nie rad muſzę Zléćić to piſmu KochFr 101 (
5);
KochDz 108;
KochSz A4 (
2);
KochWz 142 (
6);
ReszPrz 103 (
6);
ReszHoz 139 (
2);
ReszList 178;
WerGośc 227 (
10);
WerKaz 267 (
2);
WisznTr 4 (
2);
BielSjem 23 (
2);
KochPam 82;
KochPieś 44;
CZekałem długo ſczęśćia: lecz iż przyść niechćiáło/ Bych mu więcey nie ſłużył/ ták mi ſye téż zdáło. PudłFr 10 (
6);
ArtKanc C9v (
7);
BielRozm 34;
Tákże też dla śmierći Stárośćiney/ ábo iż tám nie ośiádły/ ábo z iákiey inſzey prżyczyny/ á za máły więc czás ſądy Grodzkie wákuią? GórnRozm I4 (
16);
KochWr 34 (
4);
PaprUp L2v (
5);
ActReg 84 (
43);
GostGosp 62 (
3);
GostGospSieb +2;
GrochKal 21 (
2);
Phil G4 (
10);
GórnTroas 8;
KochCz A4v;
KochCzJan A2;
Ieſliż więc/ iż ćię gniewam/ niechceſz nic vcżynić/ Vcżyń dla ſławy ſwoiey GrabowSet E4v (
14);
GAmrat Arcybiſkup/ iż był pan hoyny/ co zá tym więc rádo chodźi/ był téż y dłużny KochAp 11 (
3);
KochFrag 40 (
2);
OrzJan 6 (
9);
LatHar 190 (
31);
KołakCath B3;
KołakSzczęśl C3 (
2);
RybGęśli C;
Ieſliby rzekłá nogá/ Iżem nie ieſt ręką/ nie ieſtem z ćiáłá: izali dla tego z ćiáłá nie ieſt? WujNT 1.Cor 12/15 (
43);
WysKaz 32 (
4);
JanNKar Av;
JanNKarKoch Ev;
SarnStat 71 (
129);
SiebRozmyśl F3 (
4);
WitosłLut A4v;
GrabPospR Mv (
6);
KlonKr C4;
KmitaSpit B4v (
9);
Iż tedy tá ſektá/ iáwną odpowiedźią Maieſtat Boſki Troyce ś. z Luciperem woiuie: iż nie znoſnemi bluźnierſtwy oſtátnią pomſtę Boſką ná Koronę przywodźi: iż [...] fundáment religiey Kátolickiey podkopuię [!]: iż wiárę krześćiáńſką [...] w pogáńſtwo obraca: iż pogáńſkie ná krześćiány tyráńſtwo [...] forytuie: czegoż dáley cżekaż zwierzchnośći y oſtrożnośći [...] Polſka? PowodPr 36 (
20);
SkarKaz 154b (
39);
VotSzl B3v (
2);
CiekPotr 3 (
4);
CzahTr A3v (
5);
GosłCast 15 (
4);
PaxLiz C3v (
2);
SkarKazSej 657a (
7);
KlonFlis C3;
SapEpit [B2] (
2);
KlonWor 18 (
6);
Nádzieiá iż iey ieſzcże coś obiecowáłá/ Zá nim co wſkok ten ſwoy liſt żáłoſny poſłáłá. PudłDydo A4v (
3);
RybWit ktv;
IZaſz wodz Thebáńſki/ iż vmárł zgromiwſzy Waleczne Spártány/ zda ſie być ſzczęśliwſzy SzarzRyt C2 (
4).
Połączenia: »dlatego iż« (17): GliczKsiąż N2v (2); GroicPorz 113v; A zaſz nie dla thego iż Bogá mego zemną nie máſz podkáły mie nieſzczęſćia ty. BibRadz Deut 31/17 (4); KwiatKsiąż G2v; A podobno ſie też nam ták zda iáko y onym dzyewiąći/ iż nie z dobrodzyeyſtwá twego/ ále dla tego iżeś im roſkazał idź do kápłanow/ byli vzdrowieni. RejPos 215 (2); CzechRozm 80 (5); SkarŻyw 332; CiekPotr 23.
»dlatego iż ... przeto« (1): Dla tego iżeſcie wzgárdzili ſłowá prawdziwe/ [...] przeto ſpuſzcżę ná was złość wáſzę RejPos 63v.
»dlatego iż ... tedy« (1): A dla thego iż tym obycżáiem złącżamy śię s Kryſtuſem/ tedy Páweł vmarthwienie ćiáłá zowie ſzcżepienim [...] y podobieńſtwem śmierći Kryſtuſowey. GrzegŚm 36.
»iż ... a [nie pytajne]« (1): rzékł: Nu MIłośćiwy Kśięże/ iaćiem dla tego był do W.M. przyſtał/ ábych był miał pomoc z W.M. ále iż widzę że prózno/ á ia záś odſtawam: y dawſzy mu rękę ſzedł precz. KochAp 7.
»iż ... a tak(że)« (65): MetrKor 31/622 (2); FalZioł II 4c (2); GlabGad G4v (2); RejJóz F6; ZapWar 1545 nr 2646; LubPs ggv (6); KrowObr 130v (3); Ale iż ia muſzę idź ná ten cżás od ciebie/ Bo też mam ſwe vrzędy/ tám nádáne w niebie. [...] A ták iuż cie Bog żegnay RejWiz 146v (2); BibRadz I 11b marg; KwiatKsiąż C2; SienLek 80v (3); RejPos 64 (5); RejZwierc 54 (2); CzechRozm 176 (5); ModrzBaz 28v; ZapKościer 1585/60v; Phil G; IZ po zániedbániu Státutu náſzégo o mężobóyſtwách/ wielką śmiáłość y ſwą wolą poddáni náſzy wźięli: [...] A ták chcąc tę ſzkárádą ſwą wolą vſkrómić/ Státut náſz [...] przywracamy SarnStat 607 (26);
»iż ... dlaczego [nie pytajne]« (6): lecż iż znácżna byłá ſpráwiedliwość/ y niewinność Ceſárzá tego/ dla cżego nie ſporo było Papieżom Rzymſkim ſwey woley/ y dumy nád nimi dokazáć. NiemObr 168 (4); SarnStat 178 (2).
»iż(e) ... (a, i) dlatego(ż) (tedy)« (131): OpecŻyw 187v (5); GlabGad Bv (5); MiechGlab 17; ComCrac 14; LibLeg 11/173v; SeklKat M (2); HistAl K5; MurzHist B2; KromRozm III C5; GliczKsiąż K7 (2); GroicPorz ſ; á oni tobie oznáymią: Iżeś ſie vtutzył/ dla tegoś od Páná odſtąpił KrowObr 156 (3); UstPraw G2v; BibRadz I 4a marg (10); BielKron 173; KwiatKsiąż B4v; Mącz 457d; A iże nie pod iednym caſuſem tę rzecż wyrzekł/ nie dla tego to mieyſcá nie ma. SarnUzn D2 (2); GórnDworz P8v (3); GrzepGeom G; HistRzym 126v; RejPos 333; GrzegŚm 52; KuczbKat 100; KochMon 33; WujJudConf 121v; BudBib 2.Mach 4/28 (2); CzechRozm 213v; SkarJedn 294; StryjKron 652 (2); NiemObr 145 (6); GórnRozm Ev; ActReg 49; LatHar 507; A Iż próznoby Práwá czynić/ gdźieby nie były exequowáné: dla tego obiecuiemy Státut ninieyſzy náſz [...] do ſkutku prędſzégo przywieźć SarnStat 54 (63); SkarKaz 155b (3).
»iż ... i [nie pytajne]« (3): Iż ſłyſzał że Polacy komu ſklankę dáią/ Po polſku náley brácie/ zá káżdym wołáią. Y mnimiał by káżdego komu ſklankę dano/ Iżeby go y s przodkow tym náleiem zwano RejFig Cc7v; RejZwierc 8 (2).
»iż ... na to« (1): A iſz dálekość kráiu potrzebowáłá: áby Papieſz ſwego miał w Grecyey namieſtniká [...] ná to miał ś. Leo w liśćie ſwym Biſkupá Teſalonickiego Anáſtázyuſzá. SkarŻyw 319.
»iż ... o to« (2): OpecŻyw 65v; Sylweryus Papież/ iſz Heretyká ná Cárogrockiey Stolicy ćierpieć niechćiał/ o to gárdło dał. SkarJedn [d9]v.
»iż ... otoż (a. atoż, onoż)« (18): RejZwierz 16v; SarnUzn E2; A to więzyenie iż ná nas prze grzech było przyſzło/ otoż on kreẃ ſwoię wylał/ áby nas z grzechu omył RejPosWiecz3 98; CzechRozm 44 (2); Ale iż X. K. y świádectwem y wykłádem tych ludźi/ pogárdźił/ ktorem ia też tám wſpominał: przeto iż ie v śiebie ma zá Heretyki. onoż ſobie niech cżytá Eráſmuſá CzechEp 305 (5); CzechEpPOrz *2; NiemObr 175; GórnRozm Gv; ActReg 27; JanNKar D3 (3); SarnStat *7v.
»iż(e) ... (a) prze(z)to(ż) (dlatego, tedy)« (837): BierEz L2 (4); OpecŻyw 62 (4); KlerPow 3; MetrKor 46/118 (2); FalZioł V 73v; BielŻywGlab nlb 14 (2); GlabGad A3v (63); MiechGlab 87 (5); WróbŻołt 31/3 (4); WróbŻołtGlab A5 (2); LibLeg 10/62v; RejPs 99v (2); LudWieś B; KromRozm III I2; Diar 28 (4); DiarDop 113; GliczKsiąż F5v; LubPs N5v (15); GroicPorz e4; Tobiem tylko ſámemu zgrzeſzył. A ſlyſzyſz tu? Iż tylko ſámemu Pánu Bogu grzeſzymy/ przeſto teſz ſámemu ſię ſpowiedáć grzechow náſzych mamy KrowObr 159 (69); á będą mowić zumiawſſy ſie/ Cżemuż ták Pan Bog vcżynił tey źiemi/ y domowi temu? Odpowiedzą: Iż opuśćili Páná Bogá oycow ſwoich/ [...] przetoć teſz przyſſly ná nie te wſſyſtkie złe rzecży. Leop 2.Par 7/22 (5); RejZwierz A2; BibRadz I 293d marg (10); OrzRozm Q3 (2); BielKron 114 (76); GrzegRóżn C (5); KwiatKsiąż G4; Mącz 266b; MączLub nlb 14; OrzQuin D3v (8); SarnUzn B (2); SienLek V5v (10); RejAp 174v (2); GórnDworz E4 (17); GrzepGeom Ov (8); RejPos 335v (12); RejPos Wiecz3 96 (5); BiałKat 375v; GrzegŚm 6 (2); HistLan C2 (3); KuczbKat 55; RejZwierc 240 (9); BielSpr 47v (2); A ktoſz was tákiego wywodu álbo Argumentu náucżył? iż Cżłowiecżeńſtwo Páńſkie z Boſtwem w iednę perſonę ieſt złącżone/ przeto málowáne być niemoże. WujJud 45 (4); WujJudConf 251v (5); RejPosRozpr c4; RejPosWstaw 110v (3); BudBib b3v (7); BiałKaz K; BudNT przedm b8 (8); ále iż zgrzeſzyli/ á dla grzechow w niewolą śmierći y piekłá wpádáli: przeto ich Bog dla tego ludziom w niewolą podawał CzechRozm 119 (149); ZapMaz II G 61/159; ModrzBaz 3v (41); SkarJedn 67 (3); Oczko 2 (3); O złe á nievkáiáne ſerce/ iſz ćię docżeśnie káráć chćiał P. Bog/ y przeto o łáſce iego roſpacżaſz? SkarŻyw 263 (6); StryjKron 467 (5); CzechEp 80 (81); CzechEpPOrz *4 (3); NiemObr 100; A iż mi ſie to ſzcżęśćie w twym domu ziáwiło/ Przeto mi y to mieyſce záwżdy będzie miło. WisznTr 4 (2); GórnRozm A (12); KochWr 31; ActReg 42 (10); GostGosp 166; Phil S3; GórnTroas 4 (2); GrabowSet N4; LatHar 263 (6); KołakCath B4 (4); KołakSzczęśl C4v (2); WujNT 751 (33); JanNKar H2; SarnStat 78 (51); SiebRozmyśl K4 (3); GrabPospR K2v; SkarKaz 118a; VotSzl B2v (6); CiekPotr 79; CzahTr K2; KlonFlis F2 (4); KlonWor 39 (3).
»iż ... skąd [nie pytajne]« (2): A iż Iezus cżłowiek z Máryey vrodzony/ podległ rozmáitym vpadkom [...] y śmierć podiął/ ſkąd ſię pokázuie/ iż Márya [...] cżłowieká/ á nie Bogá vrodźiłá. NiemObr 136 (2).
»iż ... stąd(że) (a. stądci)« (11): LibMal 1544/91; KromRozm II p3v; LubPs bb4; BibRadz I 1d marg; LeovPrzep C4; Abowiém iż ty dwie Figurze ſą tákowé/ co máią dwie á dwie Linié iednáko od śiebie idącé: á ztądże dwie á dwie ſtronie ich náprzećiwko ſobie [...] ſobie ſą równé GrzepGeom F4v; CzechEp 420 (2); Więc iż mnimam/ że mam wielé/ Ztąd mi łácno o weſelé. KochFr 92; LatHar ++7; KołakSzczęśl A2.
»iż ... tedy(ć) (a. teda) (dlatego, stąd, tym samym)« (623): OpecŻyw 187v; ForCnR B3v; bo gorzkoſć ich nie wychodzi w vodkę/ ale zoſtaie przi cżęſci ziemney która ieſt w zielu, á tak iż ta gorzkoſć czoby w lekarſtwie miała dać ſprawę: zoſthawa przy zielu/ Ty wodki thedy nie ſą vżytecżne w żadne lekarſtwo FalZioł II 2b (2); BielŻyw 147; MiechGlab 31; LibLeg 7/35 (2); RejPs 113v; HistAl A6v; MurzHist Bv (2); KromRozm III O7v; LibMal 1554/188; Diar 45 (6); LubPs N3v; GroicPorz B (2); KrowObr 239v (4); RejWiz 164 (2); BibRadz *5v (11); BielKron 333 (2); KwiatKsiąż C3; SarnUzn C4 (12); SienLek 72v (5); LeovPrzep A3v (3); RejAp AA2 (7); GórnDworz L17v; GrzepGeom E3 (4); RejPos 5 (28); RejPosWiecz2 90v (3); RejPosWiecz3 98 (3); BiałKat 103v (5); KwiatOpis A2v; GrzegŚm 40 (3); HistLan Ev (2); KuczbKat 200 (22); byś nie był Ateńcżykiem/ tedybyś ty był gdzie indziey proſtem chłopem/ iedno iżeś rodem z Atheny/ thedy cie to oſláchćiło. RejZwierc 52v (8); WujJud 45v; RejPosWstaw [1102] (2); BudBib Num 14/43; Strum Q2 (3); BiałKaz M4v (2); BudNT Hh4 (7); Ale iż Antichriſt ieſt/ y wiele przewodźi/ [...] tedy ſie to z ſtąd iáſnie pokázuie/ iż teraz Chriſtus Pan nie kroluie. CzechRozm 182v; O cżym iż wſzyſtek práwie nowy Teſtáment/ ma w ſobie náuki y vpewnienia: tedyć dla tego mieyſc ktorych oſobliwych przypomináć zániecham. CzechRozm 185; Gdyby tego niechćiał był mieć/ tedyby tego znácżnie zákazał: ále iż niezákazał/ [...] tedy tym ſámym rzecż tę vtwierdźił. CzechRozm 195 (161); KarnNap E2 (3); ModrzBaz 26v (4); SkarJedn 157 (6); Oczko 2 (8); SkarŻyw 263 (2); StryjKron 532 (15); ZapKościer 1582/27 (2); CzechEp 85 (78); CzechEpPOrz *2v; NiemObr 27 (6); WerGośc 259; WerKaz 283; Bydź tedy w vſtáwiczney trwodze/á nie mieć vſpokoioney myśli/ wielka to niewola. Co iż ták ieſt w Polſcze/ tedy podług twego zeznánia/ Wolnośći w Polſcze nie máſz GórnRozm A4 (4); KochWr 21; PaprUp Lv; ActReg 78 (11); GostGosp 52; Phil Q2; OrzJan 16 (5); KołakSzczęśl A2v (2); WujNT 516 (2); JanNKar B4 (2); SarnStat 1274 (104); SiebRozmyśl [A2]v; PowodPr 68 (26); SkarKaz 6b; Lecz iż przez te cżáſy więcey ięzyczne pochlebſtwo ważyło/ á niżeli rzemięſło Rycerſkie: tedy ſię tym śiłá ludzi odrażáło od ſłużby Rzeczypoſp: VotSzl C3 (5); CzahTr A2 (2).
»iż ... to (ż) (a. toć)« (12): RejWiz 148v; A iż to piecżętuie tym ſłowem amen/ ktore z żydowſkiego wykłáda ſie sſtań ſie/ toć ieſt nieomylna prawdá/ iż ſie sſtáć to wſzytko muśi RejAp 42 (3); A támże mu też Pan powiedzyeć racżył: Iżeś doſwiádſzył á oglądał mię Tomaſzu/ thożeś vwierzył. RejPos 207v (3); GrzegŚm 51; KuczbKat 150; RejZwierc 126v; CzechEp *3; GórnRozm Cv.
»iż ... tym« (8): RejZwierz 53v; OrzQuin Z2v; SkarJedn 76; co iż nie záraz/ tém ſye podobno mniéy przykro zda Oczko 20; Lecż iż tego nie cżynią/ owſzem ſię temu ſprzećiwiáią/ izáż tym ſámi o ſobie znácżnego świádectwá nie wydáią/ iż fundámentu zbáwiennego nie máią? CzechEp 235; SarnStat 155; SkarKaz 607b; GosłCast 5.
»iż ... (a) więc(że) (a. więcci) (dlatego)« (57): BierEz O4v (2); RejPs 106v (2); SeklWyzn e3; RejJóz H3; RejRozm 400; GliczKsiąż M4; LubPs ee6 (4); RejWiz 36v (2); RejFig Ddv (2); RejZwierz 66v (3); GrzegRóżn K3; GórnDworz R4 (8); HistLan F6; RejZwierc 215v (4); CzechRozm 55v (9); PaprPan E (2); KarnNap F2v; Co iż Papieże/ y z ſwoimi dworzány/ iáko ná oko widźimy cżynią: A więcże ich ieſzcże śmie kto omawiáć y bronić CzechEp 333 (2); HArda Nétá/ iż głádkość ſwą do śiebie czuie/ Więc kiedy ią pozdrowię/ áni podźiękuie. KochFr 105; ArtKanc R19v; GórnRozm L4; ActReg 81; GostGosp 14; GrabowSet D2v; KołakCath C3v; WujNT 3; KlonFlis C3v; KlonWor 56.
»iż ... w tem« (1): iż żadnego mieyſcá v śiebie dáć niechcećie nowem á niesłychánem rádam/ wtemby niebez przycżyny kto miáry nieiákiey w was potrzebował. ModrzBaz 137.
»iż ... za to« (1): Iż nie z miárą vżywał oney doſtoynośći/ Strąćił go zá to márnie Pan z gory w niſkośći. RejWiz 188v.
»o to (...) iż« (2): mouyą tobye od boga poſlany Oto yzeſz proroczthwu [...] nyeuyerzyl [...] oth tychmyaſth bądzyeſz ſzlep PatKaz II 61; SkarJedn 140.
»ponieważ iż« (5): GliczKsiąż 06v (2); Ponieważ iżeſmy w rzecz záſzli o chorobie Wątrobney/ ſłuſza o żołthey niemocy pogádáć/ gdyż z Wątroby pochodźi SienLek 89 (2); BiałKat 10v.
»ponieważ iż ... tedy« (3): A ponieważ iż ták ieſt/ co ſámi wyznáć muśimy: tedy iuż potrzebá dáć mieyſce ónemu ſłowu Chryſtuſowemu/ które mówi BiałKat 301 (3).
»prze(z)to iż« (12): BierEz R2v; GliczKsiąż C2v; LubPs gg5; A Moizeſz/ przeto iż ták ſtráſzne było widzenie ktore ſię okázowáło/ rzekł/ Zlękłem ſię y zádrżałem. BibRadz Hebr 12/21; Prot C4; Przeto iżeś prawdę powiedział/ á niewinneś wybáwił/ wypuſzcżam ćie od śmierći wolnego HistRzym 86v (2); RejZwierc 182; BudNT Hebr 7/12; CzechRozm 3; OrzJan 71; áni przez to iż cziy poddány tákowy zły vczynek vczyni/ ſtroná ma bydź rozumiána zá krzywoprzyśiężcę SarnStat 1100.
»przeto iż ... i dlatego« (1): Synu cżłowiecży/ przeto iż Tyr mowiło przećiw Ieruzálem [...] Y dla tego/ ták mowi Pan Bog/ Otom ia Tyrze przećiw tobie BibRadz Ez 26/2.
»przeto iż ... (a, i) przeto(ż)« (5): BibRadz Ez 25/15 (3); Rzekł Heliaſz/ przeto iżeś ſie cżártu záprzedał/ przetoż Pan Bog wykorzeni dom twoy s potomki BielKron 85v; BudNT przedm b8v.
»przeto iż ... tedy« (1): A przeto iż tu ſą ludźie pod źiemią/ ktorzy chwalą y błogoſłáwią [...] Báránkowi/ że ſą zbáwieni przez krew iego. Toć tedy pewna że ſię tu o potępionych nie mowi WysKaz 36.
»stąd iż« (1): y tá/ ſtąd iż dawa námá Vmieiętność/ rozum/ cżeść chwałę ma ſámá. GrabowSet V4.
»wedle (a. według) tego iż« (5): Bo ſyn według tego iż młody yeſt á ku náuce nyechćiwy/ wtych lecyech nie będzye myał godnosci. GliczKsiąż I6 (2); CzechEp 341 (2); SkarKaz 242b.
»w tem iż« (1): Bo wtem iż ſam vćierpiał gdy był kuſzon/ może pokuſy ćierpiące rátowáć. BudNT Hebr 2/18.
»za to iż« (2): Bo zá to iż on pilnye ſtrzegł roſkazánya mego/ Vkażę mu práwą drogę do zbáwyenya yego. LubPs N3v; Leop Ez 21/24.
6.
Wprowadza wypowiedzenie okolicznikowe skutkowe albo – przy luźniejszym związku wypowiedzeń ‒ wypowiedzenie określające następstwo, wynik czegoś i wówczas „iż” semantycznie bliskie jest „aż” lub „i” wynikowego; że; a przeto, więc, i;
ut PolAnt, Vulg, Mącz, Modrz, JanStat, Cn; et PolAnt, Vulg, Modrz (2094):
Zołw tey rády nie rad ſłyſzał/ Wſzákoż iż żonę miłował. Zal go niewieśći zwyćiężył Iz małpieżá zábić myſlił. BierEz Qv (
7);
OpecŻyw 186 (
11);
OpecŻywList C;
OpecŻywPrzedm C4;
PatKaz I 6v (
2);
PatKaz II 51 (
11);
PatKaz III 140v (
9);
thedy iego korzeń będzie odcięt: iże potym nie może ſie złącżać FalZioł IV 31c (
12);
BielŻyw 162;
GlabGad C8v (
5);
MiechGlab 65;
LibLeg 7/11 (
2);
March3 T8v;
WróbŻołt N (
2);
RejPs 79 (
14);
RejRozpr C3v;
A wſtyd z ſtrachem y tą miłoſcz ktorą ta [!] mam k tobie Przekaża mi iż nie ſmiem rzecz żadney prawdy tobie RejJóz G5v (
2);
SeklKat F3v (
3);
RejRozm 399 (
2);
RejKup r8 (
9);
rzecż ieſt nieprzeſpiecżna krolowi iſć zá poſlá á wſzákże ſie nie lękay/ bowiem ia thobie będę ná pomocy/ iż żadnego vćisku nie pocżuieſz. HistAl E8v (
4);
Diar 34;
LubPs Y3 (
21);
GroicPorz i2v (
2);
KrowObr 46v (
7);
Tu weźrzy ná pułnocy/ iż vźrzyſz cżwartego/ A poznaſz go coć zacż ieſt RejWiz 167 (
43);
Ale [widzenie] nie ieſt iemu wyłożono/ iż ia tobie teraz wykłádam. Leop 4.Esdr 12/12 (
3);
RejFig Dd8v;
RejZwierz 141 (
6);
A gdy wyſzły dźieſięć dni záráźił Pan Nábálá iż [et] vmárł. BibRadz 1.Reg 25/38 (
18);
ieſliby ſtárſzy onego miáſtá wyſzli przećiw im dáiąc ſie im ná łáſkę/ tedy ty ſtárſze bráli ſobie w towárzyſtwo do Rzymá iż też byli Rzymiány BielKron 143 (
139);
Nie mogą tu ſię wykręćić/ by ſię w tyſiąc Proteuſzow [...] odmienili/ iż ábo muſzą zeznáć że Bog nie miał właſney krwie y ćiáłá [...] Abo że ich ten Bog ieden Troiáki [...] wćielił ſię y kreẃ miał GrzegRóżn C2v;
Mącz 344a;
Prot C3v;
SienLek 13 (
15);
á ledá wiátrek thych fáłſzyrzow zátrząſnie imi/ iż vpáść muſzą/ á máło ich znáć będzie ná ziemi. RejAp 64 (
32);
ſtrzymáłá ſie iednák od tego/ iż żadnym znákiem chęći oney wielkiey/ dobremu pánu nie pokazáłá GórnDworz Aa4v (
28);
Gdy niemocen leży nędzny iáki cżłowiecżek/ ledwie iáka bábká zmiłuie ſie nád nim/ iż żebrze nań RejPos 243 (
146);
BiałKat 286 (
3);
BielSat N2v;
KwiatOpis B3;
KuczbKat 150;
Bo chłopu daſz groſz ieſli máło maſz ludzi do roboty iżći płonek przynieſie/ daſz drugi groſz iżći ich náſzcżepi RejZwierc 107v;
A coż gdy Pan Bog racżył záćmić myſli y ſercá tych ktorymby to należáło. Iż gdy o tym kiedy mowić pocżną/ tedy práwie nápoły s poſmiechem/ á iákoby o żeláznym wilku báiał. RejZwierc 186 (
53);
obiecawſzy mu Weneći pomoc Wodą dáć/ tákież drudzy Włoſzy/ omyliło go wtym/ iż muśiał gárdło dáć v Warny. BielSpr 59v (
12);
BudBib 4.Esdr 16/40 (
2);
HistHel D2;
BiałKaz Nv;
StryjWjaz A3v;
PaprPan Dd3;
ModrzBaz 71v (
8);
SkarJedn 341 (
18);
Oczko 18v;
Mátká wnetże vżyie mężá/ iſz mu dádzą ná one [!] vtrátę ſto złotych SkarŻyw 134;
Iednemu klaſztorowi ná ſkále poſadzonemu/ wodę modlitwą ſwoią zſkáły wywiodł: iſz ná doł ſchodzić po wodę nie było trzebá. SkarŻyw 250 (
79);
A po cżemuſz nam funt daćie? Iednym ſłowem nam powiedzćie. Iż pieniądze będźiem licżyć A wy też będźiećie ważyć. MWilkHist C3v (
2);
ále y ſam ledwo dwie lećie ná Carſtwie wykonawſzy vmárł/ ſyná też iego Aſkulpe Narus drugi Cárzyk iż ledwo Mieſiąc pánował zábił. StryjKron 416 (
20);
CzechEp 145;
y potym rychło ſproſnie y ſzkárádźie vpadł/iż gdyby był od páná nie zádźierzány/ áni rátowány/ pewnieby był od bran piekielnych przewyćiężony. NiemObr 33 (
4);
ReszPrz 71 (
2);
WerGośc 208 (
2);
WisznTr 25;
BielSjem 38;
ArtKanc R19 (
3);
ZawJeft 13;
Phil I;
Bićié/ ogiéń/ y wſzytko to od czego boli Wyćiśnie/ iż powiedźieć muśiſz poniewoli Naywiętſzé táiemnice GórnTroas 42 (
4);
OrzJan 81;
WujNT Philipp 1/14 (
2);
WysKaz 41;
SarnStat 600;
SiebRozmyśl E4v;
Bog one rády obráca w zwády/ iż co Seymik ábo Seym/ to w Polſzce gorzey PowodPr 53 (
4);
SkarKaz 40b (
12);
GosłCast 18;
PaxLiz A2v (
3);
Iábłko gdy zwierzchu ſię pſowáć pocznie/ wykroić ſię zgniłość może/ iż potrwa. SkarKazSej 674a (
14);
SzarzRyt C2v.Połączenia: »iż owa, owa iż więc« (2 : 1): ForCnR Dv; w niemoc był ćięſzką wpadł/ iż owa bliſko śmierći był. SienLek 34; Przetoż to zá wielki dziw wſzyſcy ſobie mieli/ Owa iż więc co żywo tám w ten cżás bieżeli. HistLan Fv.
»iż więc« (5): Sámi ſobie rozum káżą/ Iż więc potym bez wſtydu łżą. BierEz Rv; RejZwierz 91; Dlá záwárćia máćice/ chuć niezwykła przychodźi/ iż ſye więc niektorym záchćiewa/ niegdy rzeczy godnych niegdy niegodnych ku iedzeniu SienLek 112v (2); GórnDworz Bb7.
»tak(o) iż(e)« = ita ut PolAnt, Vulg; ita quod, sic quod, sic ut JanStat (1251): oné godziny boſtwo iego náſwiętſſe widzialo wſſytek obycżáy męki ij okrutnoſtz ganiebné ſmierci/ tako ijże dla wielkiégo ſmutku wſſytki w nim cżlonki drżaly OpecŻyw 102 (24); OpecŻywPrzedm C4; ForCnR A4v (4); PatKaz II 48 (3); PatKaz III 148 (5); HistJóz A4v; FalZioł IV 18a (17); BielŻyw 87 (3); Cżłonki cżłowiecże maią lutoſć ieden nad drugim, tak iż gdi ieden ieſt boląci tedy drugie dawaią iemu pomoc iako mogą GlabGad D2v (33); March2 D4; MiechGlab 67 (19); LibLeg 6/79 (7); gdzie poſpolicie wody ſą iadowite, Iednorożecz rozmacża rog ſwoy w wodzie tak iż nie ſzkodzi zwirzętam ku piciu. WróbŻołt I7v (5); WróbŻołtGlab A4v; RejPs 216v (50); LibMal 1544/82 (4); RejJóz K7v; RejKup q6v; HistAl B7v (7); ZapWar 1550 nr 2665; ázaſćye ſye pługow/ goſpodárſtwá y kupyectwá nye yęli/ zbroye ponyechawſſy? ták iż wam myecze pordzewyáły. KromRozm I Lv (4); KromRozm II y2 (7); KromRozm III L8 (15); GliczKsiąż E6 (6); LubPs gg3 (42); GroicPorz n3v; SeklPieś 32; KrowObr 49v (8); RejWiz 82 (8); Leop Ex 36/4 (12); OrzList f; UstPraw G2v (3); Zátkáli vſtá ſwe tłuſtośćią/ á mowią hárdźie gębą ſwą. (marg) To ieſt/ otyli w roſkoſzách ſwoich ták iż hárdźie mowią. (‒) BibRadz Ps 16/10 (59); Potym Tátárowie náſze powiązáli/ thák iż iedni ſie wykupowáli/ drudzy vćiekli/ drugie do Turek przedano. BielKron 420 (187); GrzegRóżn E; KochSat C2; Mącz 230c (3); SarnUzn C8v (6); SienLek Vv (5); LeovPrzep A3 (6); RejAp 3 (31); GórnDworz Gg2 (16); Mórg tedy ma trzydźieśći Prętów. A Włóká záśie ma trzydźieśći Morgów: ták iż we trzech polách po dźieśiąći Morgów będźie Włóká. GrzepGeom I4v (11); HistRzym 66v (2); A wſthawſzy przykazał wyátrom y morzu/ thák iż ſie sſtáło vſpokoyenie wyelkie. RejPos 48v (164); RejPosWiecz2 [92]v; RejPosWiecz3 [96]v; BiałKat 261 (4); HistLan E4v (5); KuczbKat 170 (5); RejZwierc 205 (40); BielSpr 6 (9); WujJudConf 19 (5); RejPosRozpr b3v; RejPosWstaw [1102] (2); BudBib 2.Mach 14/44 (5); HistHel D3v; WierKróc B; BiałKaz I3v; BudNT Mar 15/5 (2); StryjWjaz B4 (2); CzechRozm 217v (5); KarnNap C2v (2); Bo od wſzitkich ſędźiow powiátowych bywáią áppellácyie ná ſeym/ ták iż [quo fit, ut] bárzo wiele ſpraw tám przychodźi. ModrzBaz 137v (15); ModrzBazBud ¶5v; SkarJedn 47 (26); Oczko 30v (3); do ſproſnych ią myſli pobudził/ y zwiodł: ták iſz z oney komorki wyſzłá/ y z onym przeklętym cżłekiem cżyſtość ſwoię ſtráćiłá SkarŻyw [237] (105); StryjKron 340 (21); Gdyż świát y miłość iego/ ieſt nieprzyiaćielem Bożym. Ták/ iż ktoby iy miłowáć chćiał/ ten Bogá miłowáć nie może CzechEp 407 (2); KochFr 94; KochWz 138; ReszPrz 102 (10); ReszHoz 122 (6); ReszList 186 (6); WerKaz 305; KochPam 82; ArtKanc P6 (3); GórnRozm D (9); KochProp 13; ActReg 77 (2); Kśięża przy wśiách kędy kośćioły tárgi záłożyli/ przećiw práwu/ ták iż miáſtecżká zvbożyli nicżym więcey iáko tymi tárgi GostGosp 140; GrochKal 4; wſzytkich bowiem ocży ktobie obrocone ſą/ ták iż y namnieyſzego wyſtępku ſwego zátáić nie będzieſz mogł. Phil S4 (8); GrabowSet E4 (4); KochAp 10; KochFrag 14; nie widźieliſmy tyránná nád ſobą żadnégo/ ták / iż téż pográniczné narody wzoru królów dobrych od nas biorą OrzJan 51 (9); LatHar 697 (3); y vzdrowiony ieſt/ ták iż widźiał wſzytko iáſnie (marg) y widział iáſnie wſzytki. G. (‒) WujNT Mar 8/25 (57); WysKaz 45 (2); JanNKar D2 (3); JanNKarGórn H2; GDyż złodźieyſtwá [...] przez złoczyńce więtſzéy częśći bywáią zákryté/ ták iż wiádomość ich w krótkim czáśie nie może ſie obiáwić [itaque notitia criminis brevi non potest propalari et manifestari JanStat 619] SarnStat 700 (44); PowodPr 5 (3); SkarKaz 385b (10); VotSzl E2 (2); PaxLiz A3 (4); SkarKazSej 679a (3).
»tak iż więc« (3): SarnUzn C2v; SienLek 116; Nie wyrozmiáły [!] tzłowiek o dobrym zle dźierży. Ták iż więc nie roſądzi coby pożytetznie WierKróc B.
7.
Wprowadza wypowiedzenie okolicznikowe stopnia lub miary; że, aż;
ut PolAnt, Vulg, Modrz, JanStat (1792):
Było ſtękánie wielkie y drżenie/ Iż ſie bało wſzyſtko ſtworzenie. BierEz Nv (
3);
OpecŻyw 104 (
5);
PatKaz III 149v (
2);
á potym dobrze oczukruy iż będzie ſtego iakoby ſirop FalZioł III 14b;
A gdyby [...] głowa wielka była/ iż trudnoby miała wynidz/ Tedy muſi ią zdławić á zgnieſć FalZioł V 34;
á ſmaż w niey toż piretrum aż ſie z niego wyſmaży ktorego ſie napiło/ á iż ſie z nowu oliwy napije FalZioł V 109v (
25);
GlabGad K2v (
2);
thesz yemv poczczywoſcz barzo wielka vdzialal ysz tesz od dawnich czaſſow takowa poczezywoſcz zadnemv niebila od yego Cz. M. virządzona. LibLeg 10/65v (
2);
RejPs 60v;
SeklKat K4;
RejKup d7v (
3);
HistAl G8v;
LubPs X5v (
2);
á co źwirząt widaſz/ Rozlicżnych po niey chodząc/ iż im licżby nie máſz. RejWiz 115 (
2);
Leop 4.Reg 21/12;
A ći ktorzy żywo pozoſtáli roſproſzeni ſą iż [et] ich niezoſtáło dwu poſpołu. BibRadz 1.Reg 11/11 (
5);
oſkocżyli Turki y zbili ie iż ich máło vbiegło BielKron 247;
Zemicá [!] Albeńska [...] trudna ku orániu/ iż muſi do pługá záprząc ſzeſnaśćie Wołow. BielKron 287 (
41);
Mącz 65c (
4);
Náthłucz cebule iż iey ze trzy gárśći będźie SienLek 175v;
wiedź go potym w wodę ćiekącą/ iż mu do poł bokow dośięże SienLek 189 (
21);
Acżći máią twarzy cżłowiecże/ ále ſwemi poſtáwámi/ obleſnoſciámi/ vbiori/ goleniem/ bárzo ie ſobie odmienili/ iż ledwe ſą ku cżłowiekowi podobni. RejAp 79v (
4);
GórnDworz Dd7v (
8);
RejPos 247v (
7);
BiałKat 321;
KuczbKat 230;
RejZwierc 7v (
2);
BielSpr 23v;
á gdy ſię dobrze rozednieie iſz [et] słońce wznidzie nád ziemią BudBib Iudith 14/1 [=2] (
2);
MycPrz I C;
Litwá/ Polſká/ Ruś/ Niemcy/ byli iedney zgody/ [...] Iż ták y Iowiſz zgodny s ſwoimi Bożkámi/ Nie był StryjWjaz A3v (
2);
Innych bez lidżby cudow cżynił/ iſz práwie wypowiedzieć wſzytki rzecż ieſt nie podobna. SkarŻyw 30 (
28);
á gdy rzeki wezbráły/ Siołá/ Dwory y Miáſtecżká w niſkich polach leżące/ zátopiły/ iż tylko wierzchy budowánia z wody wyglądáły. StryjKron 345 (
8);
CzechEp 117;
WerGośc 250;
WisznTr 11;
GórnRozm M4v;
Gdźie ſię iego mądrośći wſzyſcy dźiwowáli W młodych lećiéch/ iż ſię mu práwie zdumiéwáli. SiebRozmyśl G2;
PowodPr 71;
SkarKaz 418b;
SkarKazSej 689a.Połączenia: »tak(o) (a. takoć, takoż, także) ... iż« = ita ut Vulg, Mącz; adeo ut, eo ut, tam ut Mącz; adeo quod, tantus ut JanStat; taliter quod Vulg; usque eo ut Modrz (1093): Zlęknąwſzy ſie ták zemdláłá/ Iż ledwie żywá oſtáłá. BierEz H3v (9); bociem iá ieſt tak wielmi ſmutny/ ijż moy ſmutek/ rowná mi ſie ſmierci OpecŻyw 98v (37); OpecŻywList C2; OpecŻywPrzedm C3 (4); ForCnR A4; PatKaz I 9v; PatKaz II 37 (2); PatKaz III 110v (9); HistJóz Bv (2); zęby tak twarde ma iż też żelazu ſie rownaią FalZioł IV 3c (29); BielŻyw 158 (5); GlabGad O4v (8); thak był okruthny, iż theż rodziczom właſnym nieprzepuſcił. MiechGlab 49 (10); KłosAlg A2; WróbŻołt oo2 (6); WróbŻołtGlab A4v; Ktoreś ty raczył ták nápełnić iż przed doſtátkiem ledwe otwarzáią vſtá ſwoie RejPs 22v (17); RejJóz A3 (5); LibLeg 11/152v (3); SeklKat S3; RejKup r6v (4); był ná onym mieiſcu płácż ták wielki/ iż iáko grom był ſlyſzan. HistAl N3 (19); HistAlHUng A4; Ták to ćyęſzki grzech yeſt/ od yednoſći ſye odſſczepyáć/ iż też ćyęſſſſy być nye może. KromRozm I O3 (7); KromRozm III G7 (4); LibMal 1554/191; Diar 92 (2); BielKom Av; GliczKsiąż P7 (2); LubPs A4v (9); niekthorzy złoczyńce ták ſą twárdego przyrodzenia/ iże ná nich nic nie wymęczy: á drudzy záſye ſą ták miękkiego á niećierpliwego przyrodzenia/ iż wolą ládá co powiádáć/ niż okrutne męki ćierpieć. GroicPorz hh2 (13); KrowObr 81 (17); RejWiz 88 (7); Leop *A3v; OrzList d4v (5); RejZwierz 83 (2); BibRadz Tob 3/11 [= 12] (19); ſámi ták dobrze pływáią/ iż niepodobna rzecż. BielKron 450v; Gigántowie ták wielcy/ iż iednego mężá cżterdźieśći łokći. BielKron 462 (115); KwiatKsiąż M4v (10); Ita sum affectus ut nemo unquam, Tákem podubzony [!] iż żaden nigdy ták. Mącz 503d (7); OrzQuin Q2v (2); A táko twardo ſpi iż go obudźić niemoże. SienLek 54v (11); LeovPrzep A4; RejAp 11v (20); bo dziś v nas thák wiele ieſt ſtroiow/ iż im licżby niemáſz. GórnDworz L6 (83); HistRzym 5v (2); RejPos 16 (88); RejPosWiecz3 99; BiałKat 371 (7); GrzegŚm 40; HistLan B3 (4); KuczbKat 155 (15); obleśnemi ſłowki vcukruieć ták potrawkę/ iż by naſłońſza tedyć ſie ſłodka będzie widziáłá. RejZwierc 83 (29); zá kilko dni záſmrodzą ſie oni zbići/ zwłaſzcżá Lećie/ thák bárzo iż muſzą obegnáńcy ſmrodem álbo morem zdycháć BielSpr 62v (11); WujJud 248 (2); WujJudConf 19; BudBib I 279b marg (2); MycPrz I Bv; Strum A4; BiałKaz C4v; BudNT Ioann 3/16; CzechRozm 123v (2); PaprPan Cc3v (3); ModrzBaz 33v (42); SkarJedn 350 (26); Oczko 1v (10); Aſtázyuſz kazał Gerwázego ták długo okowánemi baſałyki bić/ iſz wtym bićiu ſkonał SkarŻyw 566 (174); ták wielki pogrom zábijáiąc y w niewolą pędząc vczynili/ iż żaden prawdźiwie tego niemogł oſzácowáć. StryjKron 300 (23); CzechEp 387 (2); ták wiele tych potwarzy/ iż ledwie wiedźieć/ zá ktorąby ſię pierwey viąć NiemObr 91 (3); ReszPrz 75 (8); ReszHoz 138 (3); ReszList 190; WerGośc 256 (3); WerKaz 296 (2); WerKazPapr 274; WisznTr 13; PudłFr 53; ArtKanc P3 (2); GórnRozm L4 (9); PaprUp F (2); ActReg 15 (2); Grodzey ták pilno ſtrzedz/ iż ktoby żerdź álbo dyl ſpalił álbo vkradł/ ták to karáć iáko inne złodźieyſtwo. GostGosp 12 (2); GostGospSieb +2 (3); Phil D2 (2); GórnTroas 51 (3); KochPij Cv; GrabowSet Q; OrzJan 21 (4); LatHar 679 (4); WujNT 546 (11); WysKaz 42; dla złośći młodych ludźi ſzlácheckich/ których ták ſie wiele tych czáſów złość rozmnożyłá/ iż téż z podźiwieniém to ieſt SarnStat 703 (10); SiebRozmyśl D (4); PowodPr 70 (13); SkarKaz 312a (18); CzahTr G3; GosłCast 11 (2); PaxLiz A2v; SkarKazSej 687b (5); KlonFlis D2v (3); KlonWor 5; PudłDydo Bv.
»tak iż« = ita ut PolAnt, Vulg; adeo ut PolAnt, Modrz; usquequo PolAnt; eo quo Vulg (483): OpecŻyw 107v (10); ForCnR A3v (2); PatKaz II 26 (2); PatKaz III 107v (3); then kamień od męża noſzony/ cżyni go ſwey żenie lubiezniego, y barzo miłego/ tak iże przez niego być nie może. FalZioł IV 56a (30); był barzo vcżony á pamiętliwy, tak iż w Attenach wſzitkich mieſzcżanow ſwych imiona porząd pamiętał. BielŻyw 63 (5); GlabGad Fv (15); połnocne krainy [...] ſą ſtrony barzo zimne, tak iż by ſie nie chowali wkożuchach [...] Nikakie by nie zetrwali od zimna. MiechGlab *4 (10); March3 T7; LibLeg 9/50 (2); A wyplewieſz wſſytek owoc ich náziemi/ ták iż náſienia ich y znáku nieoſtánie. RejPs 30 (13); LibMal 1544/89v; pocżęli ſie kwápić ku iezioru z wielkim xykánim/ ták iż oná wſzytká ziemiá s xykánia ich brzmiáła HistAl H6 (7); KromRozm II qv (2); KromRozm III C3v (3); GliczKsiąż G3v (2); LubPs K2 (9); KrowObr 28; RejWiz 12 (2); á owi pomordowáli ie poraſſką bárzo wielką/ ták iż pádło ich onego dniá málem ośḿ tyſięcy mężow. Leop 1.Mach 5/34 (6); OrzList f (3); RejZwierz 38; y zeſzli ſię wſzyſcy chwalcy Báálowi: Ták iż y iednego nie było co by nieprzyſzedł. BibRadz 4.Reg 10/21 (45); wielkość dobytká y ſkarbow pobráli/ ták iż trzy ſthá owiec zá trzy grzywny brano BielKron 378v (73); GrzegRóżn F4v (2); KochSat B2; Mącz 148b; OrzQuin E3v (3); SienLek 93v (4); RejAp 122 (7); GórnDworz Ff7v (8); rozmiłował ſie iey bárzo: ták iż dla wielkiey miłośći rozniemogł ſie. HistRzym 84v (3); RejPos 274v (69); RejPosWiecz2 94; RejPosWiecz3 98; BiałKat 226 (2); HistLan A4v; KuczbKat a2 (2); Xerxes [...] gdy był wielką wielkość ludzi ná woynę wywiodł/ ták iż y morzá y zyemie nie przeźrzáną cżęść zákryli RejZwierc 170 (24); BielSpr 56 (2); Ieſt tákowych omyłek barzo wiele/ ták iż nigdybym temu nie wierzył/ żeby ták oni ludzie vcżeni mieli ſię mylić/ gdybym ſam tego nie doznał. BudBib c2v (10); HistHel B2v; CzechRozm 231v (2); KarnNap C3; ModrzBaz 51 (4); SkarJedn 347; Oczko 25v (2); KochPs 160; Wielki lud ná kazániu ſwym miewał: ták iſz dla ćiſzby kázálnicę zá nim nośić/ á tám ią ſtáwiáć gdzieby vćiśniony niebył muśiano. SkarŻyw 372 (37); StryjKron 527 (7); KochWz 138; ReszList 168 (2); KochPieś 31; PudłFr 78; ArtKanc L10; Phil N3; GórnTroas 60 (2); GrabowSet E2v (2); OrzJan 120 (2); LatHar 293 (2); WujNT Mar 2/2 (14); WysKaz 8 (2); SkarKaz 456a; w klubie ſwoiey domowy porządek/ Ták iż niema przygány y namnieyſzy ſzcżątek. PaxLiz B2v (5); KlonWor 24.
»tak ... tak iż« (9): RejPs 167; thego cżłowieká nikcżemnego/ ktorego był ták bárzo vmiłował/ ták iż/ iáko Dawid powiáda/ iedno niebo zoſtáwił ku ſwiętey chwale ſwoiey/ á zyemię [...] podał pod moc [...] temu nędznemu włodárzowi. RejPos 191v (5); RejPosWiecz2 [94]; BudBib Bar 2/21; ActReg 155.
»taki ... iż« (6): HistAl M6; Powiádał też iż widźieli táką rybę wielką/ iż przewyzſzáłá wielkośćią ich okręty BielKron 452v; RejZwierc 191v; StryjWjaz B4v; W kazánie táki ſię deſzdż wielki z łyſkánim y gromy puśćił: iſz ſię chćieli wſzyſcy rozbieżeć. SkarŻyw 545; WujNT 417.
»tyle (a. tylkoż) ... iż« (7): A też tylkoż zapłáty tey ich ná ſwyecye było/ Iż im tu krotkye ſſcżęſcye do cżáſn ták ſłużyło LubPs Rv; Ale rozum ma tyle moczy/ iż ſmyſły cżłowiecże záwżdy go ſłucháć muſzą GórnDworz Ff5 (6).
8.
Wprowadza wypowiedzenie okolicznikowe sposobu; że;
ut Vulg, Modrz, JanStat (668):
ZapWar 1505 nr 2014 (
2);
BierEz K2 (
2);
OpecŻyw 5 (
4);
PatKaz I 4 (
2);
PatKaz II 59 (
2);
PatKaz III 152;
kto ſie okładzie rutą iże mieſtcza gołego niebędzie/ Thedy taki może bazyliſzka zabić FalZioł I 118c (
15);
GlabGad N4 (
2);
MiechGlab 12;
RejPs 57v (
6);
LibLeg 11/43v;
ComCrac 18v;
RejRozpr G4v;
SeklWyzn 3;
A czoſz ſobie pomozemy iż będziem narzekać Ieſtlize ſie nami pan Bog nie racży opiekać RejJóz M2v (
4);
SeklKat F3v (
3);
Mniemiał by Duſſę wybawił Iż zſedtſſy ſwieċkę poſtawił RejKup q8 (
5);
KromRozm I A2;
KromRozm II 12;
GliczKsiąż F7v;
LubPs Z4 (
3);
GroicPorz 113v;
KrowObr 99v (
4);
RejWiz 140 (
5);
Leop 2.Par 20/37;
Gdy ſláchćic ſláchćicá vderzy iż nie do krwie/ zá tákie vderzenie ma mu dáć trzy grzywny UstPraw D4 (
2);
RejZwierz 104;
Wáłách álbo kleſniec/ tákież bękárt nie máią wchodzić do domu bożego. Wykłáda to Iozephus iż ſie to rozumie/ żony nie może poiąć. BielKron 45;
záſmuceni náſzy dla niedoſtátku żywnośći/ wſzákże poſpolithy lud ćieſzyli/ iż będzie żywnośći doſyć ſkoro zá rzękę [!] zaydą. BielKron 309v (
39);
Mącz 223c (
2);
á maczáiąc w oney wodźie/ przykłáday ná oczy kiedy boli/ iż gdy iedny oſchną/ tedy przyłożyć drugie. SienLek 64 (
10);
RejAp 82 (
11);
záwiodł go do iedney wieże/ która oddzielnie od koſciołá ſtałá/ iż około niey mogł cżyſcie wkoło obyść GórnDworz T6v (
3);
ſtoią w onych vporzech ſwoich/ á w onych záthwárdzyáłoſciach ſwoich: iż ſnadź by Anyoł sſtąpiwſzy ocżywiſcie wołał ná nie/ iużby ſie podobno obacżyć nie mogli. RejPos 238v (
24);
KuczbKat 190 (
4);
RejZwierc 71v (
14);
okopáli ſie wálem iż wał był rowno z namioty BielSpr 7v (
5);
Owa przedſię ktożkolwiek/ z łuku weń vgodził. Iże ſtrzałá przez żywot/ iego przebieżáłá HistHel D2v;
CzechRozm 190v (
3);
ModrzBaz 61 (
2);
ModrzBazStryj ¶2v;
SkarJedn 193 (
4);
pokarał Pan Bog niezbożność ich/ iſz ſię ziemiá pod nimi zápádłá SkarŻyw 492 (
15);
Gdzyę czy dway braczya porownali ſzyę wymyonach swoych yſz Pan Caspyer: soſtal na barinkowach y na Krzyſzyewyę, a Pán woczech soſtal na plachtach ZapKościer 1585/55v (
3);
MWilkHist Fv;
Stánęli ná págorku długimi vphcámi/ Iż ſię ich wielkie woyſko z dáleká być zdáło StryjKron 702 (
2);
CzechEp 126 (
6);
NiemObr 26 (
4);
WerGośc 260;
GórnRozm E3 (
2);
WujNT Act 17/3;
WysKaz 36;
SarnStat 961 (
2);
SiebRozmyśl D3v (
2);
SkarKaz 275b (
3);
CzahTr L2v;
Cżáſem pocżcżą Burmiſtrzá/ iż pług iego przodkiem Wyieżdża ná Páńſzcżyznę: á Rádźieckie śrzodkiem: Proſtacy ná oſtátku. KlonWor 15Połączenia: »przez to iż, przez to ... iż« (4 : 2): Wſſyſtkim ći tym y inym błędom Luter początek y pryczynę [!] dał/ przez to/ iż władzą koſćyołá poſpolitego zwątlił. KromRozm I K4v; BibRadz Hebr 2/8; RejPosWiecz2 94v; RejPosWstaw [1434]; CzechEp 149; Przez to poznawamy iż w nim mieſzkamy/ á on w nas: iż z Duchá ſwego dał nam. WujNT 1.Ioann 4/13.
»tak(o) ... iż« = ita ut, sic ut Modrz; ita quod JanStat (189): BierEz D3 (2); OpecŻyw 13v (3); PatKaz I 8; PatKaz III 142 (2); FalZioł I 39d (3); GlabGad G3; MiechGlab 12; takes ſtworził ziemię iż thu gori owdzie niziny. WróbŻołt hh7v (2); a roſkaze ye thak skaracz ysz tho yawno kaſdemv bandzie LibLeg 7/99v (4); RejPs 108; RejRozpr A4v; RejKup c2v (2); HistAl G; ZapWar 1550 nr 2666; A wſſákoż nyeták to mamy rozumyeć/ jákoby ony przykazánya ſądowne złe á nam nyepożyteczne były: Ale iż wyętſſey doſkonáłoſci po nas chce pan Kryſtus. KromRozm II 14 (4); KromRozm III N2 (5); Diar 96; DiarDop 116 (3); LubPs E4v (5); GroicPorz r3v (4); KrowObr 193 (2); Y ktoż gáni náuki kto ich ták vżywa/ Iż z nich y inym ludzyom pożytecżnym bywa. RejWiz 90v (4); RejZwierz 36; BibRadz II 143d marg; BielKron 17 (4); GrzegRóżn I2 (2); Cautus ero in credendo, Ták będę wierził yſz teſz przytym do wiáry będę przyglądał. Mącz 42a; tá beſtia hoynie mowiłá/ á ták mowiłá/ iż námowiłá wſzytek ſwiát iż vpadł przed nogámi beſtiey oney. RejAp 112v (7); GórnDworz D7v (7); GrzepGeom D4v; RejPos 193v (14); BiałKat 153v; KuczbKat 50 (2); RejZwierc 214 (6); RejPosRozpr b4; BudBib c2v; Strum A2; A to co mowię że vſtały: tedy to ták rozumieć maſz/ iż tym ſpoſobem vſtały: że ich iuż wiernym powtarzáć nie trzebá CzechRozm 190 (5); PaprPan S2v; ModrzBaz 72v (12); SkarJedn 195 (2); Oczko 22 (4); Raz go ieden ná imię Romanus ták ſpotwarzył/ iſz nań grzech niecżyſty świadcżył SkarŻyw 574 (14); ZapKościer 1582/41 (8); CzechEp 29 (3); NiemObr 10; ReszPrz 9 (2); PudłFr 51; GórnRozm H2 (3); GórnTroas 20; OrzJan 38; LatHar 491 (2); WujNT 306 (6); SarnStat 51 (10); SiebRozmyśl B; náſzy ták nas bronią/ iż nietylko nieprzyiaćielowi/ ále ſámemu goſpodarzowi/ nic ábo máło nie zoſtáwią PowodPr 63 (3); SkarKaz 311b (2); KlonFlis E4v (2); KlonWor 5 (2).
»tak iż« = ita ut Vulg, Mącz, JanStat; ita quod, sic ut JanStat (198): OpecŻyw 150v (7); PatKaz III 95v (2); á potim ie ſtłucz á z maſlem maiowem zmieſzay/ tak iż będzie z onego plaſtr FalZioł V 27v (21); BielŻyw 158; GlabGad P7v (10); MiechGlab 72 (4); WróbŻołt Ev; RejPs 155v (7); ConPiotr 31; Aczinyli ſthymy zlothimy thak. Iſch kyedi vyrzal kogo ydącz, thedi hneth on zlothi na zyąmyą porzuczill. LibMal 1545/94 (2); LibLeg 11/187; HistAl G3v (4); ZapWar 1550 nr 2665; KromRozm II a2v; KromRozm III C6 (2); GliczKsiąż K7; LubPs hh2v (5); rowno ſye wſzythkim co kolwiek ieſt dźielą ćicho/ bes kłopotow/ ták iż Woyth o tym nie wzwie. GroicPorz gg3 (2); RejWiz 82v (4); Leop 3.Reg 3/18 (5); RejZwierz 19v (2); przypáſał theż ná niey miecz do biodry ſwey/ thák iż łácno mogł być wyięt y wypáſć. BibRadz 2.Reg 20/8 (13); OrzRozm Nv; do Papieżá/ ktory to [...] roſtrzygnie á poſtánowi/ ták yż to będzie rzecży poſpolitey/ zwłaſzcżá Niemieckim kráiom/ pożytecżno. BielKron 219 (19); Mącz 418c (3); SarnUzn B; RejAp 132v; GórnDworz P4 (2); GrzepGeom O3 (3); HistRzym 80v; RejPos 173v (17); BiałKat 153v; RejZwierc 184 (3); BielSpr 7; WujJud 188v; BudBib Iudith 13/9; CzechRozm 146 (2); ModrzBaz 120v; Oczko 12 (5); SkarŻyw 141 (3); przetoż ſię ia od vmyſłu ſwego pohámuię. Ale ták/ iż ieſliby tego ná potym komu byłá potrzebá/ przedśię v mnie będą po gotowiu CzechEp 228 (3); Liſowáty przy biéśiedźie Pił z kuſzá práwie ſporégo/ Ták iż tylko brodę z niego Widáć było krokoſową KochFr 101; ReszPrz 76; GórnRozm B2; Phil N; WujNT 306 (4); JanNKarGórn D4; IEſli Krześćiánin Zydá vderzy/ wſzákże ták/ iż krwie nie roźleie SarnStat 253 (22); PowodPr 68.
»(na, po, w) tym (samym) (...) iż« (34): PatKaz I 8v; panna ſama grzechu nyemyala ſtego nyepokutouala ale yſch ym gardzyla a on ſobye myerſzyla wtym pokutą ukazala PatKaz III 137v (2); RejJóz K6v; LubPs ee2; GroicPorz o3; RejZwierz 56; BielKron 25; bo to káżdy iáſnie widzi/ chybá ći ludzie nie widzą/ ktore pan Bog ná tym ſkarał/ iż piſmá nie vmieią. GórnDworz G4v; RejPos 59v (3); BielSpr 65v; CzechRozm 153 (2); SkarJedn 20; co iſz záraz ſtraćili/ á żądze rozumowi y duſzy niepowolne w ćiáło wſiane iuſz mieli: potym było znáć iſz ſię ćiáło ich y nieposłuſzna żądza ich zápaláć/ y ſprzećiwić rozumowi y woli ich pocżęłá SkarŻyw 261 (11); tym ſzyę bronyel pan Gogolinſki, yſz yvſz ffatalia wyſzly: bo tho yvſz trzi latka yako decret wyſzyetl ZapKościer 1584/49; WujNT 222; PowodPr 31 (2); SkarKaz 636b; SkarKazSej 690a (2).
9.
Wprowadza wypowiedzenie okolicznikowe celowe; aby, niech (203):
Więc tylko mi ſwą głowkę zchyl. Iż ćię w grzebycżek cáłuię/ A ćiebie ſie námiłuię BierEz S4;
y dał ym dzyeſięc oſlow iż na nie wżyęly bogacztw z Eiptu y tyle oſlyc ktore by noſiły pſſenicę y chleb wdrodze HistJóz E;
vcżyń ktnoth [!] á wpuſć w vcho/ iże tam będzie kielko godzin/ bowiem wyciąga z głowy wſzytki niecżiſtoſci. FalZioł V 40 (
7);
LibLeg 7/100;
RejPs 87 (
2);
LudWieś A2v;
Poday wzdy tę ſukienkę/ iz ią krwią pokropię RejJóz B3 (
2);
Przebog odſtąpczie przecz chlopy. Iż go wyſlucham ſpowiedzy RejKup c2 (
18);
ieſt potrzebno krolowi wzrok ſerdecżny mieć oſtry/ iż tho co nań zależy widzieć/ ma roſthropnie rozeznawáć [ut quae videnda sunt videat sagaciter et discernat]. HistAl G3 (
2);
day my vczinycz klyucz podlug woſku thego yſch do ſkrzinye pana Byaloſlyavſkyego [...] bądą othwyerala LibMal 1551/163v;
BielKom C7v;
LubPs X6 (
3);
KrowObr 47 (
3);
RejWiz 60 (
3);
UstPraw G;
RejFig Cc4;
SWiećże miła Płáneto/ á ogrzeway gory/ [...] A ruſzay tych ktorym twe promienie pánuią/ Iż twego przyrodzenia/ tákże náſláduią. RejZwierz 130 (
2);
Potrway nam do ſiodmego dniá iż [et] wypráwiemy poſły do wſzech gránic Izráelſkich/ á ieſli nas nikt nierátuie/ tedyć ſie podamy BibRadz 1.Reg 11/3 (
7);
Zá iego cżáſu Normándy cżynili wielką ſzkodę we Fráncyey/ dla cżego był proſzon y zá krolá przyięt od Fráncuzow/ iż ie wyzwolił od nieprzyiacioł BielKron 172 (
12);
włoż w nie potáiemnie pluſkwę/ á day choremu prętko wypić iż nieobaczy/ á to mu pomoże. SienLek 141 (
14);
RejAp 2v (
2);
Pánie powiedz mi ktoś ty ieſt iż vwierzę w ćię. HistRzym 127v;
przydał do tey obietnicze widomy znák obrzezánie/ iż ludzie pewni byli łáſki Bożey nád ſobą. RejPos 32 (
16);
to drugie [ucho] onemu chowam co mi powiedaſz o nim/ iż też przeſłuchawſzy go dowiem ſie ktho miedzy wámi prawdę powieda. RejZwierc 49v (
2);
BielSpr 45v;
BudBib Iob 22/3;
Strum Cv;
SkarŻyw 188 (
3);
Przedayćie nam źioł pachniących Y oleykow woniáiących. Iż z nich máśći nacżynimy MWilkHist C3 (
4);
Odżeń naiemniki z drapieżnymi wilki/ Fáłſzywe Proroki z ich náśládowniki: Iż więcey nie dawią vſtáwámi ſwemi/ ſtádá twego ArtKanc K14;
KmitaPsal A4v;
ActReg 13;
WysKaz 13;
SarnStat 209.Połączenia: »dlatego (...) iż« (3): vezmicz go ſsobą do Vegier dla tego yz go zasye do nas poſzlesz yako tam prziyedziesz a czosye tam s krolową y M. dzieye nam przesen dasz znacz LibLeg 11/43v; á mowię/ żeby ſłowy oboiętnymi mácał iey woley/ tho dla tego/ iż gdzieby tho niewdzięcżnie przyięłá/ mógł ono wywroćić/ á pokázáć/ że ku iney/ á nie kthey rzecży mowił GórnDworz Cc3v; RejPos 4.
»na to (...) iż« (8): y chouana wſkarbye boſtwa naſzego y uybrana nato yſch ta panna ma ſyna bozego porodzycz PatKaz II 51 (5); RejKup z5; RejPos 71v; RejZwierc 86v.
»tak iż« (4): MetrKor 37/4; Nád to ieſzcże vcżynić go ſthárſzym kſiążęćiem Litewſkim/ ták iż będzye wſzytkiemu kſięſtwu Litewſkiemu roſkázował. BielKron 382 (2); RejPosWstaw [412]v.
a.
Orzeczenie w wypowiedzeniu nadrzędnym w con (-by, aby, iżby, żeby), imp (niechaj) lub inf;
ut PolAnt, Vulg (69):
rzeklem wám pirwey niżli ſie ſtalo/ ijż gdy ſie to ſtanie/ abyſcie wierzyli. OpecŻyw 96v;
mnie s nijm poſpolu pogrzebcie/ ijż iakom go noſila żywégo/ niechátz będę mietz w grobie vmarlégo. OpecŻyw 157 (
5);
LubPs Z6;
niechay przyidzie Wſzechmogący Bog ná then Ogień etć. Iż ná ktorebykolwiek mieyſce byłá Swięta taiemnicá iego przynieſioná/ áby thám byłá chytrość Dyabelſka wygnaná. KrowObr 87 (
19);
RejWiz 124v (
2);
Roſkáſz náſz Pánie/ że dworzánie twoi kthorzyć ſlużą/ poſſukáią iákiego Hárffiſty: yż gdibyćię iął łąmáć duch Páńſki zły/ grał na Hárffie/ áwoćby nieták ćięſſko było. Leop 1.Reg 16/16;
Teraz też ſynacżkowie trwayćie w tym/ iż gdyby ſie vkazał/ mielibyſmy ſmiáłość/ á żebysmy nie byli poháńbieni Leop 1.Ioann 2/28 (
5);
RejZwierz 122v;
prziydęć záſię y wezmę was do ſiebie/ iż gdźie ia ieſtem abyſćie y wy byli BibRadz Ioann 14/3 (
5);
BielKron 314v;
KwiatKsiąż L4v;
GórnDworz E2;
Cżyńcie ſobye przyiacioły z bogáctwá złośćiwego/ iż gdy wam nie doſtánie/ áby was wzyęli do wiecżnych przybytkow. RejPos 191v (
8);
KuczbKat 109;
A Orłá mu ná cżele pięknie zácechowáć. Iż ieſliby ſkąd vciekł by go wſzędy znano/ A iáko Koronnego niewolniká brano. RejZwierc 248 (
3);
RejPosWstaw 44;
ArtKanc T6v;
ActReg 54 (
2);
OrzJan 134;
WujNT Luc 12/36;
SarnStat 111 (
2).
Połączenia: »dlatego (...) iż« (3): A tom ia wam dla tego powiedzyał/ iz gdy przydzye ten cżás/ ábyſćie ná to pomnieli/ iżem ia tho wam powiedał. RejPos 137v (3).
»na to ... iż« (1): Y powieda iż go tám ná to záchowano/ Iż gdy ſie tu Pan będzye z nędznym ſwiátem ſądził/ Aby wydał ſwiádectwo przecż ták márnie błądził. RejWiz 185v.
»o to ... iż« (1): iż on nigdy tákiego poſelſtwá nie ſpráwował do Moſkwy/ áby w cżym Krolowi Polſkiemu vbliżyć miał/ ále o tho ieźdźił w poſelſthwie do Moſkwy od Ceſárzow/ iż gdy ſie wyznawa być Pánem Krześćijáńſkim/ áby ſnimi ćiągnął BielKron 429v.
»przeto ... iż« (1): A przeto wam to powiádam niżli ſie tho wypełniło/ iż gdy k temu przydzye iż ſie wypełni/ ábyſcie vwierzyli. RejPos 143v.
»tak iż« (2): y dał mu klucze kroleſtwá nyebyeſkyego/ ták iż cokolwyekby on zwyązał ná źyemi/ byłoby y wnyebyeſyech zwyązano KromRozm III M3v; BibRadz I *4v.
10.
Wprowadza wypowiedzenie okolicznikowe przyzwolenia; choć, mimo że, ale (56):
A.
Wypowiedzenie przyzwoleniowe w antepozycji (48):
Wydzierał ſie vſtáwicznie płácz moy ſemnie/ á iżemgo chćiał zamilczeć/ niemogłem ſćirpieć RejPs 46 (
2);
RejWiz 152;
Iż tu Ian ſwięty to [...] obiáwienie ſwoie tylko ſiedmi Koſciołom opowiedáć racży/ nie rozumieymy ták/ áby ſie to tylko do tych ſiedmi koſciołow ſciągáć miáło. RejAp 6;
bo iż cznoty zdádzą ſie cżáſem iákoby miedzy ſobą były przećiwne/ kiedy ie poſpołu/ iáko ná ſztychu/ poſtáwi/ iedná drugą zdobić będzie GórnDworz I5v;
RejPos 133v;
RejZwierc 176v;
WujJud 241v;
co iż proſtym/ á przyczyn nievpátruiącym/ przydźiwnieyſzym ſye zda/ my niebárzo ſye tym obruſzamy/ gdyż tho ſkálném á górném wodam przyzwoitá Oczko 8;
Bo iż dobra ieſt czyſtość małżeńſka/ lepſza wſtrzymięzliwość wdowia y bezżeńſka/ á nalepſza doſkonáłość pánieńſka WujNT 309.Połączenia: »iż ... ale« (9): A iż ieſt w káżdym morzu [woda] plugáwa á ſłona/ Gęſta/ przykra/ przemierzła/ iáko glan zyelona. Ale bieżąc przez zyemię tám ſie poleruie/ Ze ſie tu iáko Kryſztał w źrzodłach okázuie. RejWiz 146; RejAp 3; RejPos 63 (4); A iż przećiw tey ták iáſney práwdźie przywodzą łatáninę/ ktorą názwáli Canon Miſſae, ále iáwna tho rzecż/ że inákſze ſą Canony Greckie y Láćińſkie/ y Greckie ſámy niezgodne ſą w wielu rzecżách wielkich. WujJudConf 235; PaprPan V4v; NiemObr 95.
»iż ... ále (...) przedsię« (2): A iż przeklinał ono nieſzcżęſcie ſwoie y dzyeń národzenia ſwoiego/ ále przedſię vſtáwicżnie błogoſłáwił imię Páná ſwoiego RejPos 330v (2).
»iż ... a wżdy« (1): iż on iáwnogrzeſznik/ ktory málucżkiemi ſłowy nádzyeię ſwą pokłádał w miłoſierdzyu Páńſkim [...] A wżdy powieda Pan/ iż vprzedził onego wielomowcę dáleko do wyſłuchánia ſwego RejPos 214.
»iż chociaj (a. choć)« (3): Thákże też thy/ iż chociayby powinowáty twoy iáki sſzedł thobie s ſwiátá tego/ chociayby theż ná cię przyſzedł iáki przeſtrách [...] nie lękay ſie nic RejPos 257v (2); RejZwierc 129.
»iż ... je(d)nak« (4): Na co iżeś WKM na on czas prze niedostatek czasu za słusznymi przyczynami zwolić nie raczył, jenakeś nam WKM pokoj od księży IchM upewnić raczył obietnicą swą Diar 85 (2); CzechEp 166; ActReg 13.
»iż ... lecz« (1): Męſtwá iż ſie nie godzi lecż rády wſzelákiey/ Możem doſtáć od niego przećiw Sárácenom PaprPan C.
»iż ... (a) przedsię (a. przecię)« (10): Ryczerska to ieſt pomſta kto kogo porazi A iz ma nad nim zwirſchnoſzcz przedſię go nie każi RejJóz L5; RejWiz 157v; RejAp 1v (2); RejPos 131; RejZwierc 95v (2); CzechRozm 139v; KarnNap D; był winien pewną ſummę pieniędzy X. w któréy iż był iuż nápoły zwątpił/ przećię przynamniéy chodźił ná káżdy dźiéń do iego ſtołu KochAp 11.
»iż ... przedsię jednak« (1): Ale iż to był márnie vtráćił/ prze ſproſność á prze vpadek grzechu ſwego/ przedſię iednák iſkrá thych ſpraw ſwiętych iego przy thym nędznym cżłowieku nieiáko zoſthawa. RejPos 337.
»iż ... tedy« (2): RejPos 14v; Bo iż ták niektorzy ſłowká ty ná końcu káp. 12. zoſtáwili/ á nie od nich iáko inſzy cżynią káp. 13. pocżęli/ tedy nie ná to pátrzyć bácżnemu trzebá: ále ná rzecż y vmyſł piſzącego CzechEp 408.
»iż ... wszakoż« (5): Kto ſie ſwey woli náłoży/ Niepowolnyć ſługá Boży. Iż ma rogi báránkowe/ Wſzákoż wżdy zęby wilkowe. BierEz P; GrzegRóżn E3; A iż śiárczáne wody tákim głowam ſą bárzo dobré ſámy przez śię/ wſzákóż ówy ktorym ſye kruſzcu co miedźiánégo [...] przymiéſzáło/ bárźiéy głowę twiérdzą Oczko 16v; SarnStat 450 (2).
B.
Wypowiedzenie przyzwoleniowe w postpozycji (8):
Coż bogacż wygrał iż ná ſześć mis dáią/ Trzey ręcżnik dzierżą á dwá przedeń kráią. RejZwierc 226v (
2);
wſzytko práwie ſrebro wydał/ co go iedno miał/ iſz go było około tyśiąc y pięć ſet grzywien. SkarŻyw 455.Połączenia: »a iż« (4): BiałKat 353v; ieſzcże wżdy w młodym á w śrzednim wieku ledwie żećby ſie tho było nie zeſzło. A iż y tám w tym cżáſie nie práwie ſie tho ſchodzi/ ále tobie iuż teraz zda mi ſie około cnoty báwić ſie przyſłuſzy RejZwierc 122v; PaprPan Dd2v; CzechEp 168.
»iż przedsię« (1): wſpomina ony cżáſy gdy cżárt był związan/ iż przedſię byli ći ludzye ktorzy go náſládowáli. RejAp 164v.
11.
Wprowadza wypowiedzenie czasowo-warunkowe; wtedy gdy, jeśli (37):
Item iako się Gospodarz swim czeladnikiem rostanie, a yſz ieden na drugiego nieſkarżi, otho śie starſſim nietrzeba staracz. ListRzeź w. 38;
Nikęſá winien nie będzieſz/ Gdzie nie zámkną iż tám wnidzieſz. BierEz R3v;
rzatka a uyelka byua pokora ueczczy kto bądącz yſz yą ma PatKaz III 108v;
Ale ieſtli cżuie cięſzkoſć zboleniem małym w prawey ſlabiznie/ znak ieſt iż od wątrąby [!] tą ropa płynie/ á k temu iż ona vrina nie ſmierdzi. FalZioł V 9 (
2);
Bo nietak więcz ſtraſno wleſſie Kto czo oſobnego nieſſie Iż ſkrige/ albo gdze włozj I nietak ſię zazdoſcz [!] mnożj RejKup v8;
KromRozm I Mv (
2);
Diar 40;
GliczKsiąż I8;
GDy ſye kto v Sądu ná ſwey powieſći omyli/ iże nie z vmyſłu rzecze/ może ſye popráwić bes ſzkody ſwey. GroicPorz t3v;
RejWiz 62v (
4);
BielKron 300;
ábowiem niemáſz ſromoty żadney/ iż kto tego nie vmie/ cżego ſie nie vcżył/ ále ſie ſromotá widzi/ kiedy kto tego nie ma/ cżym s przyrodzenia ozdobion być miał. GórnDworz Ee8v (
3);
RejPos 133v (
4);
KuczbKat 400;
Abowiem y ſmierć/ y przygodá lepſza ieſt záwżdy iż ſámá przydzie/ niż kiedy iey pożądamy. RejZwierc 152 (
3);
Y wyrwie ſię ieden vbogi mowiąc: Co mi daćie/ iſz ia dziś od niego iáłmużnę mieć będę/ y záłożyli ſię. SkarŻyw 98;
Sledźióny y nérek zátkánié/ téż do tych wód odeślem: bo śledźióná iż odęta/ zátkána/ á ſtwárdźiáła będźie/ wodá ćiepła zmiękczy/ y wyśśie Oczko 15;
Y my nie wielką rzecz czynim/ iż mięſá y mleczná nie iemy/ mamy ryby y ine potráwy. SkarKaz 121a.Połączenia: »iż ... to« (5): Abo iż też iákie podobieńſtwo gwałtu ábo iákiey walki/ toż dopirko krzycżymy á wołamy do niego RejPos 252 (3); RejZwierc 80v (2).
»iż ... tedy« (2): RejPos [219]; A iż rzecż przećiwną ſtánowią ludzie vcżeni: á z piſmá ś. coś ſie oto inſzego pokázuie: tedy przyſtoyniey ludziom omylność niż piſmu/ przycżytáć CzechRozm 152.
12.
Wprowadza wypowiedzenie okolicznikowe czasowe (następcze); aż, dopóki;
usque JanStat (8):
UstPraw H4;
RejFig Aa4;
Y pokuſá od Bogá przepuſzcżona ma ſwe mieyſce y cżás/ á ták muſimy máło potrwáć iż ty pokuſy zágłádzimy. BielKron 319v;
Weźmi cegłę [...] potłucz ią ná bryłki/ włożże ie w ogień/ iż ſye iáko wągl roſpalą/ włoż ié thák ogniſté w oliwę SienLek 161;
Miły pánie pocżkay máło iż po thego poſlę/ á będę z nim o tym mowił. RejZwierc 84.Połączenie: »tak długo iż« (3): A ieſliby ſię niezgodzili/ tedy ten więzyeń ma być chowan vrzędnie/ ták długo iż my ſtároſćie álbo Podſtároſćiemu damy náukę/ co ma być s tym więźniem czyniono. UstPraw F4 (3).
13. Wprowadza wypowiedzenie okolicznikowe konsytuacyjne (1): yako my przythem Byly ysch szlachathna zophia [...] poszthapyla kopa po Czorcze szwoyey katherzynye slathnemv Mykolayowy ZapWar 1510 nr 2072.
14.
Wskazuje na stosunek włączny zespolonych wypowiedzeń; to jest, to znaczy, mianowicie, oto (1602):
MetrKor 40/821;
ListRzeź w. 10;
Z tyłu nie miernie gárbáty [...] A ktemu co gorſzego miał: Iże ſie bárzo záiąkał BierEz A2;
Mąż ieden pośrzedniey miáry/ Iż áni młody áni ſtáry BierEz Mv (
8);
OpecŻyw 64 (
11);
PatKaz II 60v (
4);
PatKaz III 123v (
2);
HistJóz D2;
Oſma przycżyna cięſzkiego rodzenia/ bywa z ſtrony bliznięczego rodzenia/ iż gdy dwoie dzieci iedno po drugiem wnętki ſie rodzi FalZioł V 17b (
6);
BielŻyw 80 (
2);
iako ſie ten omyla ktory ſądzi dobroć cżłowiecżą z ięzika, iż on pięknie mowi albo łagodnie. GlabGad Mv (
2);
MiechGlab 60 (
2);
KłosAlg A4v;
LibLeg 11/72v (
2);
WróbŻołt gg5 (
11);
A czom tu położył iż ten M. był dobry cżłowiek to ſlowo nie tylko ieſt mnie ſamego WróbŻołtGlab A4;
RejPs 179 (
11);
RejRozpr G2;
LibMal 1544/91v (
5);
SeklWyzn d2v;
RejJóz E;
SeklKat K4;
Paweł ſobie zle thuſzy ydącz na Swiath yſz bedzie klopoth koło niego RejKup o8v did (
6);
HistAl E4v (
6);
KromRozm I F (
2);
przygadza ſye im to co głodnym/ iż co ſye im nágodźi/ to chćiwye á łákomo yedzą KromRozm II a3v (
12);
KromRozm III K3 (
3);
ZapWar 1553 nr 2685;
Diar 45 (
2);
GliczKsiąż B2v (
5);
Rozumny dowod wybáwienia/ iż iáko pan Bog dobrotliwy/ tákże kto ſie iego ſwięthemi ſpráwámi báwi/ tedy ſwyęthym będzye LubPs Ev marg (
41);
GroicPorz h2;
KrowObr 67 (
12);
A wedle ich nátury im przezwiſká dáli. Iż ktora ieſt gniewliwa/ krolá gniewliwego / Przydáli iey przezwiſko ze zwycżáiu iego. RejWiz 148 (
11);
á iuż nieprzyiaćiele ich źiewáli nád ich krwią: ſtáło ſie o pák/ iż żydowie ięli mieć gorę/ á mśćić ſie nád nieprzyiaćioły ſwemi. Leop Esth 9/1 (
8);
OrzList c2;
tákowy rękoymia ieſli ſłownie ręczył/ iż nie zapiſem/ będzyeli miał pokoy o ono rękoiemſtwo rok y ſzeſć niedzyel/ iż niebędzye przes iſtcá gában álbo pozywan: tedy zá dáwnoſćią powodu zniknie. UstPraw F4v (
6);
RejFig Ee4;
RejZwierz 46 (
2);
BibRadz Gen 20/6 (
28);
roſkazał wſzythkim poddánym áby ſie pokrzćili y vcżynili ták/ iż ſie wſzytcy rázem w Dnieprze pokrzćili BielKron 344 (
89);
KwiatKsiąż H4;
wezwáni peripatetici od przechadzki/ yż chodząc w Lyceo diſputowáli y vczili ſie. Mącz 291c;
SarnUzn E8 (
2);
ten wrzód Grekowie Haemorrois zową/ dla iego płynienia: á wſzákoż ich dwoy rodzay ieſt/ iż ieden ieſt ćiekący/ á drugi ſuchy SienLek 130v (
4);
RejAp 152v (
27);
GórnDworz Aa2v (
17);
GrzepGeom G4;
HistRzym 81v;
A oto záſię oná gwiazdá [...] ſtánęłá ná thym mieyſcu gdzye było dzyecię. A vyrzawſzy tho iż gwiazdá ſtánęłá/ vrádowáli ſie weſelem wielkiem. RejPos 35v;
wezmę gi do ſiebye/ áby ſie wypełniły obietnice moie/ Iż gdziem ia ieſt/ áby thám był zemną y káżdy ſługá moy. RejPos [136];
gdy go pytáli prze ktorąby przycżynę był ſkaran oną ſlepotą iego/ iż ieſli ociec zgrzeſzył ábo mátká iego. RejPos 234 (
180);
RejPosWiecz2 94 (
2);
RejPosWiecz3 98;
iáſnie widzę/ być iego wſzechmogącym: iż kędy chce/ tám ieſt: y iáko chce/ ták wſzyſtko ſpráwuie. BiałKat 101 (
9);
HistLan F4;
KuczbKat 410 (
4);
Ale cżym ſie to inym dzieie/ ſnádnie káżdy obacżyć może/ iedno nędzną Priwatą/ iż káżdy folguie rzecżam ſwoim/ iżby co vłápił. RejZwierc 188v (
21);
BielSpr 55 (
11);
WujJudConf 32;
BudBib 1.Mach 5/26 (
3);
MycPrz II C4;
BiałKaz D2v;
BudNT Matth 2/23 (
4);
StryjWjaz A4v;
A IEzuſá Chriſtuſá rodzenie tákowe było/ iż gdy mátká iego Márya/ poſlubioná byłá Iozeffowi/ tedy pierwey niż ſie zeſzli náleźioná byłá máiąc iuż w żywoćie z Duchá świętego CzechRozm 156v (
19);
KarnNap C2;
ModrzBaz 21 (
4);
SkarJedn 294 (
8);
Oczko 18v (
3);
y wyznał grzech ſwoy: iſz mátkę ſwoię nogą vderzył. SkarŻyw 373 (
37);
ZapKościer 1579/3v (
22);
MWilkHist B2;
A Stároſtá Zmodźki ze wſzyſtką mocą Litewſką [...] pociągnął z Tátárámi Zawolſkimi/ Co vſłyſzawſzy Kniáź Dimitrey Zyłká/ iż Litwá idzie przećiwko niemu/ co rychley pobieżał do Moſkwy StryjKron 682 (
17);
Abowiem to co wprzod rzekł iż prze zeń wſzytko ieſt ſtworzono Kol. 1.v. 16. ſam zá ſię wykłáda v. 20. mowiąc: Y prze zeń CzechEp 315 (
42);
NiemObr 178 (
20);
ReszPrz 79;
ReszHoz 127;
ReszList 145 (
2);
WerGośc 263 (
2);
BielSjem 4;
ArtKanc K14v (
7);
BielRozm 5 (
2);
tedyć ono prawdá/ co dawno powiedźiano/ iż w naywiętſzey Wolnośći/ naywiętſza niewola. GórnRozm B2v (
5);
KochWr 29;
PaprUp F;
GórnTroas 29 (
2);
OrzJan 23;
LatHar 553 (
5);
Cyprian S. chwali pokorę Piotrá S. iż od Páwłá ſtrofowány/ nie rzekł: Iam ieſt pierwſzy WujNT 655 (
30);
WysKaz 16 (
2);
A co ſie tknie oſoby náſzéy/ to ták zoſtáć ma/ iáko ſie do tego czáſu záchowywáło: iż przy oſobie náſzéy ſyłáć nam wolno do káżdégo tego potrzebuiącégo/ chorobą złożonégo. SarnStat 762 (
13);
SiebRozmyśl Ev;
A dźieie ſie cżęſtokroć v nas/ z cżego ſie ono pośmiewał Diogenes/ Iż wielcy złodźieie máłych wieſzą. PowodPr 79 (
13);
Mniemáią iż ſą mądremi iáko mowi Apoſtoł/ á oni y drogi do mądrośći niewiedzą iż látá á doznánie ſą do niey drogi. SkarKaz 42b (
20);
SkarKazSej 678b (
6);
KlonWor **2.Połączenia: »(a) mianowicie iż« (3): RejAp 29; CzechEp 189; zoſtáwuiąc we wſzytkim przy przywileiách y práwie ſwoim/ á miánowićie iż máią przywiléy y práwo o Pereſudách y winách. SarnStat 860.
»a to iż(e)« (3): BierRozm 4; RejAp 28v; Abowiem Dawid opiſawſzy w pierſzym wyrſzu Pſałmu tego potomká tego ſwoiego zacność krolewſką: á to iż miał po práwicy Bożey ſiedzieć [...] áż ći też y tego potym trochę niżey dokłáda/ iż to nieodmiennie Bog poſtánowić racżył CzechRozm 180v.
»c(z)usz iż« (8): OpecŻyw 95v; Ale on młodźienietz duffaiątz łaſce/ cżuſz ijż ieſt pana Sżcżęſciá miłośnikiem ForCnR C4v; WróbŻołt pp2 (6).
»iż oto« (3): iáko ten miłośćiwy Pan tobie pocieſzliwą nowinę opowiedáć racży/ będąc iuż thym Pánem á Krolem ſwiátá wſzytkiego/ iż oto nie przyſzedł dla tego áby mu ſłużono/ ále áby on wſzytkim ſłużył. RejPos 314 (2); NiemObr 139.
»jako (to) iż« (5): Ták tedy wiedz/ iż ſą rozmaići: wſzákże ich wielkość y rozmáitość/ ná dwie przednieyſze cżęśći rozdzieloná może być. Iáko to/ iż iedni ſą ktore ták ludzie zwáli y zową bez ſłowá Bożego. Drudzy ſą ktore ſam Bog y cżyni y zowie Bogámi. CzechRozm 6 (2); CzechEp 329 (3).
»mowię iż« = scilicet, videlicet Vulg (2): przyćiągnął Sennácheryb Krol Aſyriyſki/ á wthárgnąwſſy w źiemię Iudſką/ obleg miáſthá obronne/ chcąc ich dobyć. Co gdy obacżył Eſechiaſz/ mowię/ iż przyćiągnął Sennácheryb [venisse scilicet Sennacherib] Leop 2.Par 32/2 (2).
»tak iż« (88): ListRzeź w. 24; OpecŻyw 52v (2); myala zroſt ſluſny tak yſz any barzo uyelka any mala PatKaz III 118 (2); wyętſſa tzęſć przychodzyła na Beniamina/ tak iż pyęć kroć wyęcey przedeń noſzono HistJóz D2; FalZioł I 74a (11); GlabGad D4v; Gdy w ten cas miedzi Graeki niezgoda była, tak iż dwa Ceſarze [...] miedzi ſobą o panſtwo walcżyli. MiechGlab 66 (3); RejPs 214 (3); LubPs H3 (2); RejWiz 36v; BibRadz Gen 19/9 (3); BielKron 130v (14); SarnUzn D8; SienLek 39v; RejAp 74v (3); GórnDworz M6; RejPos 264v (18); BiałKat 361; Weśćie do niego ieſt ćiáſne/ w mieyſcu niebeſpiecżnym y przykrym/ ták iſz po práwey ſtronie ogień/ á po lewey wodá głęboka. BudBib 4.Esdr 7/7; Oczko 2v; ZapKościer 1582/27; W ktorym ácż ſą trzy rozdźielne perſony/ wſzákże ſpráwy ich ſą nierozdźielne: Ták/ iż co iedney z nich ſłuży/ to też ſłuży y drugiey. CzechEp 225; ReszPrz 26; GórnTroas 65; OrzJan 113 (2); WujNT 2.Cor 3/7; WysKaz 18; SarnStat 522 (8); PaxLiz Cv.
»to jest iż« (155): OpecŻywPrzedm C3; FalZioł III 35a (2); Theż ze threch [!] rzecży dziękował ſzcżeſciu, to ieſt. iż cżłowiekiem był á niebeſthią że mężem á nie żoną, iż litteratem á nielaykem [!] BielŻyw 4 (2); GlabGad O5 (2); WróbŻołt ee2v; SeklWyzn b3; MurzNT 148v; GliczKsiąż K5; LubPs aa2v (5); KrowObr 123; Cżego gdy ſie Dániel dowiedział/ to ieſt/ iż poſthánowiono tho práwo [id est constitutam legem]/ wſſedł do domu ſwego Leop Dan 6/10; BibRadz I 9a marg (9); poſtánowił miedzy imi iż káżdy ná ſwym przeſtał/ tho ieſth iż Sálomon krolem koronowánym zoſthał/ á ſynowie nieboſzcżyká Bele trzećią cżęś[!] kroleſtwá dzierżeli BielKron 348 (10); KwiatKsiąż H2v (3); SienLek 139; RejAp 144v (9); GórnDworz O (3); RejPos 141v (11); RejZwierc 140; WujJudConf 103v; BudBib b4; BiałKaz D2 (2); BudNT przedm b6 (2); Z ktorych ſłow [...] poznáć możeſz rzecż pierwſzą: to ieſt/ iż Chriſtus Pan nie vcżynił doſyć złym ludźiam. CzechRozm 221 (27); SkarJedn 357 (5); SkarŻyw 189 (2); CzechEp 110 (28); rádę ſwą Boſką/ wykonáć obiecuie: to ieſt/ iż miał tego ſwego pomázáńcá ſyná ſwego miłego/ krolem ná gorze Syońſkiey wyſtáwić NiemObr 21; ReszPrz 28; LatHar 194; WujNT 760 (6); WysKaz 27 (2); SarnStat 470 (9); PowodPr 69; SkarKazSej 694b.
a.
Wypowiedzenie wprowadzone przez „iż” jest odpowiedzią na postawione wcześniej pytanie (niezależne lub zależne); oto, mianowicie (436):
a zá nie wiéſſ tzos mi niedáwno obietzowál/ iżes ſemną na ſmiertz ijdz chciál OpecŻyw 99v (
4);
Theſz kyedy baczymy od kogo byua wrzuczon abo wpoyon grzech pyeruorodny yſz od uſtauy bozey PatKaz I 17 (
3);
KlerWes A2v;
RejJóz F8 (
5);
RejKup bb5v (
3);
KromRozm I M3 (
2);
KromRozm II r4 (
2);
KromRozm III Q (
2);
GliczKsiąż K2v (
2);
LubPs Yv marg (
8);
GroicPorz ee2;
Otoſz tu iuſz maſz ſkąd tá pychá Pápieżow vroſlá/ iż s Ceſárzow/ á Krolow tego Swiátá KrowObr 31v (
12);
Iuż też wieſz kędy idzyeſz/ iż do Páná ſwego RejWiz 106 (
8);
RejZwierz 4;
przećiw tobie iákoſmy ſie záchowáli: ſam świádek bądź/ iż od wiele lat ſtátki ſwymi vſtáwicżnie gárdłuiemy w Pruſiech przy tobie? BielKron 393 (
10);
GrzegRóżn H2;
SienLek 12v (
2);
Co ieſt ſmok w piſmie ſwięthym to iuż wiemy/ iż cżárt ſproſny á chytra rádá iego. RejAp 137v (
64);
Pátrzayże wnet czo ſie Máttheuſzowi sſtáło/ á ſłuchay czo napirwey/ iż mu ſą grzechy iego odpuſzcżone RejPos 326 (
219);
RejPosWiecz3 99;
BiałKat 276 (
3);
Thu ſłyſzyſz kcżemu śię śćiąga ſłowo y moc Kryſtuſowá/ iż do trupow/ á prochu źiemie GrzegŚm 8 (
2);
RejZwierc 33v (
13);
WujJudConf 138;
BudBib Eccle 7/29;
Ten iesliby był prorok wiedziałby która y iaka ieſt niewiáſtá/ ktora ſię go dotyka/ iż grzeſzna ieſt. BudNT Luc 7/39;
CzechRozm 99 (
4);
PaprPan ktv;
SkarJedn 195 (
5);
Oczko 2v;
SkarŻyw 58 (
11);
Zbácżćie ſobie/ co więc mawiał Kiedy w Gálilei bywał. Iż trzebá było tey rzecży By był wydan Syn cżłowiecży. MWilkHist Hv;
CzechEp 61;
przez iákie ręce przeſzłá/ przez Apoſtáty/ [...] do ktorego kreſu przyſzłá/ że ſię ná Máieſtat BOgá wſzechmogącego rzućiła: ná iáki ſztych ſwe wierne przywiodłá/ iż iuż nic nie wierzą ReszPrz 91;
WerGośc 254;
WerKaz 270 (
2);
GórnTroas 50;
WujNT Rom 9/30 (
4);
Nieſtétyſz/ ná com przyſzłá? iż zemnie przykłády W przypadkách ludźie biorą GosłCast 43;
PaxLiz E4;
SkarKazSej 666b.Połączenia: »atoli iż« (2): Wiem co ie zwiodło/ Atoli iż Lácińſki tłumácż ták przełożył/ Sanctificauit Rex medium atrij BudBib b2v; CzechEp 141.
»iż oto« (3): RejAp 122v; á bezecne pijańſtwo/ do cżegożeś ty to mnie przywiodło/ iż oto márnie/ á ſromotnie gárdło dáć muſzę. GórnDworz S7 [idem] WerGośc 248.
»tak iż« (22): OpecŻyw 64; Iako ſie o ludzie vciſnione zaſtawiał/ wiedzą to dobrze ktorzy iego kazania ſluchali/ tak iż iego kazanie niebyłać proſta nauka ale iakoby grom WróbŻołtGlab A4v; LubPs P3v; RejWiz 156; RejAp 166; Porzuconći też był Moiżeſz ná brzegu máłym dzyeciątkiem [...] á wżdy widziſz nacż go wywiodłá opátrzność Páńſka/ ták iż był wychowan w domu krolewſkim. RejPos 280v (18); RejZwierc 188 (4); OrzJan 7; WujNT 211 (2).
»to jest iż« (1): wykłáda co przez Elohimá rozumiał/ to ieſt iż nie Bogá ktorego/ ále Máleáchimá to ieſt ániołá. CzechRozm 52.
15.
W pozycji inicjalnej (zazwyczaj w połączeniu z „a”, „ale”) wprowadza sformułowanie nowego tematu lub zapowiada kontynuację poprzedniego; niekiedy można je też interpretować jako wprowadzające wypowiedzenie okolicznikowe względu (236):
a yz tesz pan woyewoda cziązi sobie yz yego K.m. nyenawyedzyl go przes poſli swe pan woyewoda nyema przecz cziązicz na pana mego othy rzeczi LibLeg 10/154 (
7);
ComCrac 18v;
LibMal 1548/144v;
RejKup b2v (
2);
RejKupSekl a6v;
HistAl I5;
A iż to powiedają, że nikogo nie mianujemy, ja jeden mianuję kościoł pinczowski, ktory jest spustoszon Diar 58;
Iż prosicie, aby to na piśmie nie było wydawano, co już dekretem swem teraz JKM wynaleźć raczył, tego JKM uczynić nie może Diar 58 (
3);
A iż tu zowie przełożone bogi/ to dla tego cżyni/ iż káżdy rząd á káżdy ſtan przełożeńſtwá/ ieſt z Bożego przeźrzenia wyſtawiony LubPs S5;
A iż też przywodziſz ktemu Dyonizyuſá Aryopágitę ná ſwiádectwo [...] Wiedzą dobrzy wſzyſcy ludzie Bogoboyni otym/ iákowy to ieſt piſarz/ iáko wiele pobredzył KrowObr 20v;
A iż teſz powiedaſz iákoby ten Zołtarz Pánny Máryey miał Anioł Gábryel przynieść z niebá: Themu ia niewierzę. Aby z niebá byłá náuká przynieſioná fáłſzywa KrowObr 157 (
25);
A iż ſie przed tym trwożyſz/ iż cie tu nie znáią/ Rzadkoć dobrzy z grzeſznymi towárzyſtwo máią. RejWiz 180 (
2);
Leop 4.Esdr 12/19 (
2);
OrzList h3 (
3);
Ale iż ſą indzye drzewá koſztowne/ iáko ieſt Cis y iemu rowne/ ſą theż mieyſcá niektore ná ktorych máło drzewá: Tám gdyby kogo kto záſtał w gáiu/ ma mu wzyąć konie UstPraw E4;
RejZwierz kt;
Dyálog Czwarty. Exekucya około Stanu Duchownego/ iákowa być ma. PAPIEZNIK. EVANGELIK. PAPIEZ. Iż Polſká ná Kápłaná bieda/ ſą wielkie przyczyny biedánia tego OrzRozm G3v;
á iż piſzą náſzy iż imioná Kſiążąt ich ná Niemieckie ſłowá poſzły/ to ieſt Genſirikus/ Gutámundus y drugich/ to mogło być/ gdiż iuż z Niemcy towárzyſtwo byli wźięli BielKron 337 (
5);
Prot Av;
SarnUzn D4 (
2);
LeovPrzep bv;
A iż powieda iż tá kreẃ áż do Wędzidł końſkich opływáłá/ Wędzidłá známionuią złość á vpor ludzi złośćiwych RejAp 127 (
43);
GórnDworz Gg3v;
Ale iż Páweł s. y inſze piſmá powiedáią/ iż káżdy ma być vſtáwicżnie ná modlitwie v Páná ſwego. Nie rozumieyże tego iżćiby to miáło być vſtáwicżne wołánie ábo ſzemránie RejPos 214 (
19);
RejPosWiecz3 96v (
2);
KuczbKat 125 (
2);
A iżem mu kubecżek ow wziął/ ták wiedz/ iż gdy był álbo ná modlithwach ſwoich/ álbo ná inſzych pobożnych ſpráwach ſwoich/ tedy záwżdy o nim myſlił áby go kto nie vkradł RejZwierc 176 (
3);
WujJudConf 254v (
2);
BudBib Dan 4/23[=20];
MycPrz I Cv;
Iż Moſkiewſkiego gánią że ieſt Tyrán wielki/ Mogł by to káżdy bátzyć iż ſie ten lży wſzelki. WierKróc Bv;
BiałKaz G;
A iż mowiſz/ żebyś to wſzyſtko rad ſkromnie ćierpiał gdybyś wiedźiał/ żeby to z woley BOżey ná ćię przyść miáło/ żeby ćię cżłowiek zły przeſládował/ A zaż ná to nie pámiętaſz/ iż nie máſz nic złego w miesćie/ cżegoby Pan nie vcżynił. CzechRozm 229v;
PaprPan D3v (
3);
ModrzBaz 71;
ModrzBazBud ¶6;
SkarJedn 77 (
5);
á iż to miárá wielka kwart pięć/ álbo kieliſzków dwádźieśćiá dniá óſmégo/ wſpomni ſobie/ że y wſalśie tyléż/ álbo więcey piją Oczko 20 (
5);
Iſz Moiżeſzá lud y Aaroná długo płákał: y wnowym zakonie nád Szcżepanem płácż wielki vcżynili: nierozumiey áby tám było żáłoſne płákánie SkarŻyw [197] (
2);
CzechEp 68 (
7);
NiemObr 162;
ReszPrz 44;
WerGośc 261;
PudłFr 39 (
2);
GórnRozm A2;
PaprUp D4;
Phil N;
A iż tey wdowie Pan IEZVS mowi: Nie płácz: nie gáni płákánia ſłuſznego iey: ále ią ćieſzy. SkarKaz 385b (
4);
RybWit A3.Połączenie: »(a, ale) iż ... tedy (to)« (61): Przy ktorym iż się ine stany nie przypomniały, tedy to dlatego, że to jest usitatum, iż gdy szlachta pobor jaki postąpi, tedy i oni nie bywają w tym opuszczeni Diar 41 (2); BibRadz I *5v (3); KwiatKsiąż Pv; A iż tho inſzy rozumieli o Eliaſzu y o Enochu/ thedyby ſie tho s piſmem nie zgadzáło/ gdyż ſam Pan powiedzieć racżył RejAp 91 (3); RejZwierc 125v (2); RejPosWstaw [1432]; Cżego wſzyſtkiego iż teraz nic niemáſz: tedy ſie to/ ábo tym dźieie/ iż Chriſtus iáko przedtym nie kroluie: ábo iż iuż zbor on Apoſtolſki vpadł. CzechRozm 182v (37); ModrzBaz 72v; Oczko 19; A iſz w ich towarzyſtwie y z ich narodu Litwę/ Zmodź/ y Lotwę być kłádę/ tedy tę rzecz ná pewnym fundamencie [...] zákłádam StryjKron 31; CzechEp 95 (8); GórnRozm Gv.
16.
Rozpoczyna wypowiedzenie niezależne lub nawiązuje do wypowiedzenia, w którym można przypuszczać elipsę wyrażenia rządzącego wypowiedzeniem dopełnieniowym lub przydawkowym (801):
A. Rozpoczyna tytuły utworów, rozdziałów, uwagi marginesowe, tezy, artykuły, ustawy, zeznania itp. (643): ysmy othem vyemy etc. ZapWar 1528 nr 2535 (8); Czwartha kapytula yſz tha myla panna byla począta w anyelech a yakoſz to ſyą ſtalo PatKaz II 50 (2); BielŻyw 23; WróbŻołt mm8 (10); Pſalm Trżydzieſty cżwarty. (marg) Iſz pan bog rowno kazdy ſtan ma na pieczy (‒) RejPs 49 (19); O procuratorzech iż maią bycz przisięgli. ComCrac 18v; Catherina de Plonsko [...] anno 1551 libere recognovit Iſch wgnyeſznye theraſz na ſzwyenthi Barthlomyey lyegayacz zyednym nyemczem yeſth mv vkradla zwaczka 4 thalieri LibMal 1551/162 (131); SeklWyzn a4 (3); RejKup y2; RejKupSekl a8; KromRozm I F3 marg (10); KromRozm II v2v marg (10); KromRozm III N5 marg (10); GliczKsiąż N7; LubPs B6 marg (165); GroicPorz hv; A iuſz thu będzieſz batzył/ iżem nic nieodmienił/ áni przytzynił (marg) Izem nic nieodmienił. (—) KrowObr 206 marg (31); RejWiz A5v (4); Leop Gal 2 arg (2); RejFig Ddv (3); RejZwierz 116; BibRadz Is 54 arg; OrzRozm A; vcżynił rzecż [...] po Láćinie [...] ktorey ſummá byłá: Napierwey iżby mu zázłe niemieli iż knim pozniey przyiechał niżli obiecał [...] Drugie iż coby było Rzecżypoſpolitey Krześćijáńſkiey s pożytkiem chce małżeńſtwo tákie ziąć. Trzećie około wypráwy poſpolitey Krześćijáńſkiey przećiw Turkowi BielKron 414v; GrzegRóżn Nv; SarnUzn E4v marg (2); RejAp 155v (2); RejPos 11v (21); BiałKat 21; KuczbKat 335 (2); RejZwierc 102 (11); WujJudConf 180 (4); BudBib 2.Mach 9/17; MycPrz II B4 (2); CzechRozm 160v (13); ModrzBaz 5v (3); Rozdział 3. Iſz o wielkie rzecży idzie/ á iſz inna wiárá ieſt v Ruśi zá Greki idącemi. SkarJedn 348 (44); SkarŻyw 320 (9); przyſzyetl przet prawo naſzyę [...] Iako wdom barthoſza Swarky a soltiſza Koſczerſkego y przet przyſzyeſznyemy: yſz przy bytnoſczy slachetnego pána adriana czyeſzkowſkyego potstaroſczego Koſczerſkego dal swy dobri woly dom ſzapiſzacz ZapKościer 1586/64 (30); StryjKron 612; CzechEp 111 (19); ReszPrz 81; ActReg 83; KochPij C; O grzechách głownych. TRzy rzecży o nich krotko ſię tu przypomnią. Naprzod iż śiedm ich poſpolićie licżą. [...] Potym iż nieumieiętnie cżłowiek poſpolity śmiertelnymi ie názywa. [... ] Nákoniec iż te wſzytkie grzechy mogą ſię ſnádnie do dźieśięćiorgá przykazánia śćiągáć LatHar 130 (7); WujNT 1.Ioann 1 arg (9); WysKaz 19; O polſkim pozwie, iz ięzykiem Polſkim może bydź piſány. SarnStat 754 (33); SkarKaz 274a (2); PIESN IX. Iż prożne człowiecze ſtáránie bez Bożey pomocy. SzarzRyt C3v (2).
B. W niezależnej konstrukcji przeciwstawnej typu „nie iż(e)by (a. żeby) ... ale iż” wprowadza wypowiedzenie dające właściwą interpretację (22): KromRozm II f2; cokolwiek tobie rzecze Sará/ w tym iey poſłuchay (marg) Nie iżby Bog wolą Sary pochwalił/ ále iż tę rzecz ták mieć chćiał. (—) BibRadz Gen 21/12; A wſzák wam Moiżeſz podał obrzezánie (nie iżby było od Moiżeſzá/ ale iż było od oycow) y obrzezuiećie w Szábath cżłowieká. BibRadz Ioann 7/22; KwiatKsiąż C4v; Dáley powieda: Iż przed thym ſtráſzliwym máyeſtathem vciekłá ziemiá y niebo. Nie iżćiby vciec álbo zginąć álbo vciec miáłá/ ále iż iáko y Piotr ſwięthy piſze y ine piſmá ſie zgadzáią/ wſzytko ma być odnowiono RejAp 172 (2); RejPos 281; WujJud 98; CzechEp 187; Nie żeby káżdego cżáſu po wſzyſtkim świećie/ iednáko dobrze wierzono/ [...] ále iż nigdźie dobrze nie wierzono/ gdźie ſię od powſzechney ſpołecżnośći odłącżono. ReszPrz 27; Y nie mogł tám υczynić cudu. [Mar 6/5] Nie iżby on nie mogł/ ále iż z ſtrony ich wádá y przekázá byłá WujNT 147 (11); SkarKaz 122b.
C. Nawiązuje do wypowiedzenia, w którym można przypuszczać elipsę odpowiednich form czasowników: mówić, twierdzić, świadczyć itp. (98): BierEz F2v (2); MetrKor 40/825; PatKaz III 141v; a yeſli biſczie dowiedzieli v kogo ſtey czeliadzy, zebi bil kthori a on bi ſye ſthego wimawial ze yey nyema abo yze yą przedal, niechze prziwyedzie kv themv kv komv bi yą przedal LibLeg 10/59v (3); KromRozm III E3 (2); Diar 56; A ſlyſzyſz tu Páwłá Swiętego/ nieprzyiaćielu Boży/ iż żadny tych rzetzy niewie/ kthore ſą Boſkie/ iedno Duch Boży? KrowObr 166 (4); Przybiją kártę v drzwi iż koleyą iutro/ Będą ſądzić RejWiz 123v (2); UstPraw E2; Przyſzedł im záſię poſeł álbo ſzpieg/ iż Ceſarz ćiągnie do Ingolſtádium z Rátyzbony. BielKron 227; vcżynił Syem poſpolity/ iż ktoryby śmiał ſtárą pogáńſką wiárę dzierżeć/ gárdło mu płáći BielKron 300v; po śmierći náleźli teſtáment iego ręki piſány/ iż był Krol Polſki Boleſław. BielKron 348v (29); RejAp 139 (3); GórnDworz G7 (4); RejPos 276v (9); BiałKat 163v; RejZwierc 126 (2); CzechRozm 182v (2); Y poniżywſzy ſię iemu do kolan iego/ vpadł proſząc go o modlitwę. á iſz oćiec iego/ Apoſtolſki Biſkup/ widzieć go prágnął. SkarŻyw 212; O tym też czytay Volateranum lib 8 Geograph: iż gdy koniá nápawał był zábity od Węgrow. StryjKron 607 marg (2); CzechEp 130 (3); á przed nim wſzyſcy/ iáko przed Bogiem vpádáć muſzą. Co też y Páweł ś. do Rzym. we 14. rozdźia. przypomina/ iż ſię Chriſtuſowi ma ſkłonić/ wſzelkie koláno. NiemObr 108; ReszPrz 91 (3); ArtKanc N3; Czyniąc ſię rownym Bogu. [Ioann 5/19] Oto iáſne mieyſce przećiw Arianom/ iż Pan Chriſtus ieſt Bogu Oycu rowny y ſpołiſtny WujNT 323 (5); WysKaz 30; A wſzákóż/ może ie wyręczyć z áreſtu przez ośiádłégo ſzláchćicá/ iż práwu doſtoi y rzeczy ſądowéy doſyć vczyni. SarnStat 1161 (10); SiebRozmyśl H3; Co tu rzekną ći co wiárę ſámę zálecáią/ iż bez vczynkow ieſt z niey ſpráwiedliwość. SkarKaz 312a (2); SkarKazSej 699b.
D. Nawiązuje do wypowiedzenia, w którym można przypuszczać elipsę wyrażenia „na dowód”, „aby się przekonać” itp. (38): KromRozm II xv; GliczKsiąż H8v; A iż ſie to ták/ rozumie/ poſłuchay nie moiego/ ále ſwiádectwá Duchá Swiętego KrowObr 178 (6); gdy ſtánie przed Stároſtą/ tedy ma rękoymie ſtáwić iż práwu doſtoi. UstPraw H4 (2); gdy Turcy mieli znie mocy/ ony niewiáſty podnioſły podołki vkazáły płeć ſwoię Turkom/ iż ſie tho z niewiáſtámi biją á nie z mężmi BielKron 312; OrzQuin L3 (2); A iż to ſzczyra prawdá/ áza nie ſłyſzemy Tych poſpolitych głoſow/ Giniemy/ giniemy? Ale temu zginieniu kto wiernie zábiega? Prot B2v; RejAp 16; RejPos 163v (4); RejPosWiecz2 91v; BiałKat 138v (3); GrzegŚm 34; Co iż ták ieſt/ á nieinácżey: ſłuchayże Stefáná onego pierwſzego Chriſtuſowego męcżenniká CzechRozm 49v (3); SkarJedn 100; Piſze Grzegorz wielki [...] Iſz powiáda/ ku miłośći Bożey y bliżniego/ więcey pod cżás przykłády ſłuchácże pobudzáią/ á niſzli ſłowá: powiem tu cudo/ ktore Syn moy [...] cżęſto powiáda SkarŻyw 100; MWilkHist K4; ktory ſię dotykáć y mácáć kazał/ iż miał ćiáło y kośći/ ktorych duch nie ma Luk. 24. v. 39. CzechEp 148 (6); ReszPrz 17; SarnStat 1107.
17.
W funkcji wzmacniającej związek wypowiedzeń (556):
A. Występuje przy drugim członie skupienia wypowiedzeniowego współrzędnie złożonego (237): A ſluſznye oblubyenycza rzeczona bo criſtuſouy przeſz uyarą y miloſzcz zlączona a yſch cząſtka krwye yey zboſtwem wkryſtuſye yeſt zlączona PatKaz III 130; RejPs 94 (4); RejRozpr K4; na Goſpodach kylko odyachal ſtrawy nyezaplaczywſſi gdi pyenyedzi nyemyal albo yze nyemogl czego vkraſzcz LibMal 1545/100; Bo ſie kazdy cznotliwy nad takim mſćić chroni Gdy kto leży porażon a iż ſię nie broni RejJóz L5 (5); RejRozm 406; Czudnieyſzys gdzi ſię niegnieważ A iż wdy ſobą mowieċ daż. RejKup e8 (4); KromRozm II v; W Konſtántynopolſkim [koncylium]/ gdźye oni biſkupowye [...] vchwalili áby Konſtántynopolſki biſkup pirwſſe myeyſce á doſtoyeńſtwo myał po Rzymſkim/ á iż zgadzáyąc ſye z Dámázem papyeżem [...] kácyrze/ odrzućili. KromRozm III P8 (2); Opowiedzenye wiernego/ że go nic nie ruſzy/ choć zli przeſláduią wierne Páńſkie/ á choć w ſwych ſpráwach kwitną/ á koſcioł iż ieſth w vtrapieniu. LubPs K4 marg; Bo to błogoſłáwyony kim ſie ty opyekaſz/ A iż mu w ſwym przybytku przemyeſſkáć dopuſſcżaſz. LubPs P2v (13); RejWiz 18v (11); UstPraw I4v; Bo ni zacż bárzy Sokoł/ kiedy nie vławia/ A iż ſie ktemu ieſzcże/ wronámi zábawia. RejZwierz 87v (4); Y mięſzkay przy niem do czáſu/ áż vćichnie gniew brátá twego. A popędliwość iego od ćiebie będźie odwroconá/ á iż też tego zápomni coś vczynił iemu BibRadz Gen 27/45 (6); BielKron 207; GrzegRóżn D3v; Bez tchnienia/ ponieważ nie ználi Duchá ſwiętego w iednośći z Oycem/ á iż nie wierzyli áby vſtáwnie tchnął Duchem ſwym ſwiętym. SarnUzn H2v; vyrzáłáby iáko iey pomocnicy iákoś iuż bárzo mdleią/ á iż iákoś Pan bárzo podnośi głos ſwoy przećiwko niey RejAp 150v (19); Iákoż mnie ſie bárzo podoba páchołek młodi/ zwłaſzcżá ten/ co ſie para rycerſkim rzemięſłem/ ktory owo ma w ſobie/ coś troſzkę powagi/ á gdy do cżynienia przydzie iż niewiele mowi GórnDworz K4; Ale kiedy do dobrego gruntu/ dobry goſpodarz przyſthąpi/ [...] ktemu iż z wirzchu nic nie przekáźi/ [...] tám ſie bez pochyby dobrze vrodzić muśi. GórnDworz Kk2v (7); Acżkolwiekći ſie więc ták zda/ iż gdy ſie thu vciecżeſz do iákiego możnego rámieniá ſwieckiego/ [...] á iż znaydzieſz wſpomożenie iákie/ iż on rátunk á ono wſpomożenie twoie/ przypádło tobie z mocy oney RejPos 167; nie możeſz temu doſyć vcżynić vbogi nędzniku/ gdyżeś nie ieſt podobien iemu/ iedno iżeś ſtworzon ná podobieńſtwo iego RejPos 171; Iuż theż wieſz gdzye cie dowiedzye/ ieſli ſie go nie puśćiſz/ á iż go náſládowáć będzyeſz. RejPos 281v (118); HistLan B2; nie tyć ſłowká máią być bacżone álbo vważáne/ ktore rozlicżnemi przyſmácżki [...] bywáią záfárbowáne/ ále ony co idą z vſt iáko piorun trzáſkał/ á iż znáć w nich wierną ſzcżyrość RejZwierc 84v; iedno gdy ſie o tego pokuśi kto iey figlow nigdy nie ſkoſztował/ á iż ná to hárdzie każe/ iż ſie iey nic nie lęka RejZwierc 150 (31); BiałKaz G4; CzechRozm 187 (2).
B.
Występuje przy drugim (nadrzędnym) członie skupienia wypowiedzeniowego podrzędnie złożonego lub w pobliżu członu werbalnego wypowiedzenia rozwiniętego podrzędnego, przy czym całość wprowadzona jest przez „iż” lub inny wskaźnik stosunku podrzędnego (312):
a. Całe skupienie lub rozwinięte wypowiedzenie wprowadzone jest przez „iż” (292): PatKaz III 147v; ale to wiedz zagiſte/ iż ty to lekarſtwa y inſze tym podobne/ iż gdy kto ieſt [...] cżyſtey krwie: tym pomagaią FalZioł V 63; RejPs 71v (2); ZapWar 1545 nr 2646; RejKup q4 (2); A ták iáśnie nam tu przed ocży náſze przekłáda/ iż gdy Pan Bog pokorne podwyzſza/ że też y nas ktorzychmy ſą thák ná ſercoch náſzych vniżonymi/ iż nam vpáść nie da. LubPs Z5v; Pocyechy kościołá ſwyętego/ iż choć ſie złośnicy broyą/ iż to nic iemu nie záſzkodzi. LubPs cc6v marg (10); KrowObr 235; RejWiz 21v; Piſzeſz Wáſzá M. ku mnie/ dworſtwemli/ prawdąli/ niewiem: Iż Dyabłowie oni/ ktore byłá żoná moiá zemnie wygnáłá/ iż oni záſye z roſkazánia Papieſkiego do mnie ſye wroćili. OrzList d2; BibRadz 2.Mach 15/12 (3); BielKron 199; SienLek V3; A widziałem iż z gęby ſmokowey/ y z gęby beſtiey/ y z gęby ſkáżonego proroká iż wyſzli trzej duchowie niecżyśći RejAp 134 (41); Ták iáko thu ná wſzytki woła/ iż ktokolwiek iedno chce ſie obroćić á vciec ſie do niego/ iż káżdego nieomylnie wſpomoże/ iż káżdego ochłodzi/ iż káżdemu obiáśni onę proſtotę iego/ á pociągnie go do ſiebie RejPos 286v; O by to dziś ták powiedzyano iákiey pániey/ iż pewnie to co vrodziſz iż będzye z niego krol RejPos 306v (190); RejPosWiecz2 91; powiedáiąc mu/ iż ſkoro go ſkoſztuieſz iż wnet będzieſz ſmiertelny RejZwierc 1v; Vważay iż kto pod kim dołek kopa iż ſam weń wpada RejZwierc 201v (18); Zákázuiąc nam ſrodze/ iż by też y Angioł z niebá zſtąpił á opowiedał nam co inſzego [...] iż to ma być wſzyſtko v nas zá przeklęćie rozumiano. WujJudConf 8v; BudBib Esth 4/11; Ná to záwżdy pámiętay/ iż ten cżłowiek Iezus Chriſtus/ [...] ktory przedtym nigdy cżłowiekiem nie był niż ſie raz z Máryey národził/ iż mowię/ ten á nie inſzy/ iſtotnie/ ábo ćieleſnie/ do niebá wſtąpił CzechRozm 28v; áby też y to vkazał/ iż co wſzyſtkim wobec Izráelcżykom należało/ iż też to y iemu zoſobná ſłużyło. CzechRozm 143v (3); wielkie ieſt podobieńſtwo/ iſz gdy ią wziął iſz go oná do chowánia cżyſtośći námowiłá SkarŻyw 242 (5); Przyznawa nam to X.K. iż gdyby nam kto iednę ſentencyą z piſmá ś. pokazał/ iż ná niey przeſtáć y iemu wiárę dáć chcemy. NiemObr 93 (2); SarnStat 1103; Bo wiárá náſzá [...] ták nas vpewnia: iż kto w tey wierze [...] ſchodźi: iż wieczną śmierćią nie vmiera SkarKaz 384b (4).
b. Całe skupienie lub rozwinięte wypowiedzenie wprowadzone jest przez „że”, „jako”, „kiedy”, „gdy”, „ktory” itp. (20): ZapWar 1514 nr 2119; GliczKsiąż F6v; Pan obyeczuye káżdemu/ że kędy ſam ieſt iż też chcze áby thám był y wierni ſłużebnik iego. LubPs Qv marg (3); Z wielkiemi roſkoſzámi tu cżáſu cżekáią/ Kiedy s ciáły poſpołu/ iż ich záwołáią RejWiz 178v; mamy nádzieię w Bodze/ że ocokolwiek go będziemy prośić/ iż otrzymamy od niego [fiduciam habemus ad Deum; et quidquid petierimus accipiemus ab eo] Leop 1.Ioann 3/22; Coż rozumieſz ieſli ono kſiążę ſwiátá tego/ ácż niewidomie/ ále iż tuż przy tobie nie ſtoi RejPos 114v; á wiedząc to nieochybnie/ że kto przyſtánie do niepewnego Páná tego/ á do kſiążęciá ſwiátá tego/ iż bárzo krociuchna bywa tám pociechá iego RejPos 218v (6); Złać też y pychá [...] á coż mu záwádzi gdy on vważywſzy poććiwy ſtan ſwoy [...] iż ſie iey ſthrzeże á w nię ſie nigdy wdawáć nie będzie chciał. RejZwierc 71v; ABowiem to ieſt y natáńſzy y ſobie napotrzebnieyſzy lekarz/ kto obacżywſzy w ſobie chorobę iż ią ſam ſobie vlecży. RejZwierc 74 (4); PaprPan B3; wielem ich znał/ ktorzy bliżnym ſłużyć y ich zbáwieniu/ dla ſwego pokoiu niechćieli/ iſz co dáley tym więcey wſłużbie Bożey tępieli SkarŻyw 333; wiemy że ieſliby źiemſki dom náſz tego mieſzkánia był zepſowány/ iż budowánie mamy od Bogá [Scimus enim quoniam, si terrestris domus nostra huius habitationis dissolvatur, quod aedificationem ex Deo habemus] WujNT 2.Gor 5/1.
C. Wprowadza pytanie zależne (7): gdy go pytáli/ iż coby też zá łáſkę z nimi ná potym vcżynić racżył/ iż oni opuśćiwſzy wſzytko náſláduią go. RejPos 276v; Słyſzáłá theż kiedy podobno y o tym Dawidzye y o tym Iopye/ iż oni/ ácż będąc miłoſniki Páńſkiemi/ iáko ſrodze nárzekáli ná ty vpadki ſwoie RejPos 309v (6); A gdźie Scrutinium okaże/ iż kto zábił [Et quando per scrutinium is, qui occidit, demonstrabitur JanStat 616]/ tedy o wieżę przez Iego Kro: M. ma bydź pozwan. SarnStat 611.
18. Przyłącza wypowiedzenie wtrącone, zwykle utarte, wyrażające oględność (135): á kſyężą/ mnichy/ mniſzki [...] poożenyał/ álbo iż właſnyey rzekę/ cudzołoſtwem ſplugáwił. KromRozm I C (4); MurzNT 103v; KromRozm II h3 (6); mnyeybyſmy dźyeći/ ſſáfárzow/ kuchmiſtrzow/ myernikow/ máſſtálirzow/ iż co inego nye rzeknę/ ná vrzędźyech koſcyelnych myewáli. KromRozm III K2 (5); Krezus pan yeſt w ſkárby y w złoto/ ále iż mam prawdę znáć nye w rozum. GliczKsiąż F4; Otoż tedy iż prziydzyem do tego cżegoſmy chcyeli/ Yako ſtan kapłáńſki yeſt dzis wyelki nyepokoy. Ocyec ſyná ſwego nyechby ná małżeńſtwo námawyał GliczKsiąż O7 (13); Ktore dźiwne rodzenie (iż ſye to trochę od rzeczy odſtąpiwſzy powie) poſpolićie ſye figuruie w żywoćie Mátki GroicPorz mmv (3); GroicPorzRej C4; że iednym tylko (iż ták mam rzec) [ut ita dicam] ſtopniem/ ia á śmierć dzielim ſie od ſiebie. Leop 1.Reg 20/3; OrzList h3; BibRadz *5 (2); Iakob y Ezau bliźniętá záłeb (iż ták rzekę) chodźili w żywoćie mátki ſwey będąc OrzRozm G3v (3); KwiatKsiąż Lv; Mącz 256c (3); OrzQuin Hv (3); á thá zmyſlona niedbáłość/ ábo (iż tho ták przekrzcżę) nizacżmienie GórnDworz E7 (8); RejPos 141 (2); RejPosWiecz2 91; BiałKat 256 (2); KuczbKat 320; RejZwierc 77 (3); RejPosWstaw [212]; BudBib I 219; MycPrz II C4v; BiałKaz I2v; CzechRozm 116v (9); Bo iż iuż puſzcżam ná ſtronę [ut enim omittam] práwo o mężoboycách/ á co po owych odwłokách/ ktore bez przycżyny słuſzney bywáią po pozwiech cżynione? ModrzBaz 72v; Cżego iżeśćie im wy nigdy nieroſkázowáli/ może ſie to/ iż ták mam rzec [ut levissime dicam]/ wielkiey nierozmyślnośći waſzey przypiſáć. ModrzBaz 144v (4); SkarJedn 337; V ktorego iuż pewnie lepſzy muśi być Zyd (iż ták rzekę wedle poſpolitey mowy.) y Tátárzyn/ niżeli wierny y pobożny Chriſtyánin. CzechEp 14; Ná ktore ſłowá/ iż tu teraz tego záraz dołożę/ niechby ſobie I.M.X.K. precżedł Theofiláktá y Ambrożego CzechEp 191; że on ieſt tym Krolem: tym máłym rogiem: [...] tą wſzetecżnicą: A iż ſłowem iednym krotko rzekę/ tym Antychriſtem. CzechEp 383 (20); WerGośc 269; WerKaz 288; GórnRozm C4v; Kto tedy wiárę zdawná od wſzyſtkich przyiętą wzruſza/ (iż ſye ku piérwſzéy powieśći ſwéy wrócę) fundámentów rzeczypoſpolitéy wzruſza. KochWr 25 (5); ZawJeft 32; KochCz Bv; ktorzy wſzyścy/ iż lekko rzekę/ przed tyśiącem lat żyli LatHar +6v (5); WujNT 431 (4); WysKaz 31; PowodPr 71 (4); SkarKaz 85b (2); VotSzl B; Po práwey ręce maſz Krákowiec z Rzymem/ A iż ták mam rzec bráćie proſtym rymem/ Możeſz ſię nápić w obudwu po troſze KlonFlis Hv (2); KlonWor 40 (4).
19.
W wypowiedzeniach zestawionych wprowadza wypowiedzenie przytoczone (1794):
Druga rzekłá by ſen miáłá/ Iżem ſie z nim byłá oddałá BierEz B3v (
6);
OpecŻyw 94v (
11);
PatKaz III 123 (
2);
MetrKor 40/817 (
2);
BielŻyw 133;
pan Voyewoda Valaſkj mial kniemv ſlacz bes przeſtankv y pyssacz abi sye nas ſtrzegl yze na to Lyachowie wyechaly abi czie porazyly LibLeg 11/77v (
28);
WróbŻołt 67/23 (
3);
RejPs 121v (
5);
A trudno ſie ma wymowiċ Izem otem niewiedzał nicz RejKup z2 (
4);
MurzNT Ioann 9/9 (
2);
KromRozm III C4v;
ZapWar 1553 nr 2685 (
8);
Diar 63;
GliczKsiąż H4 (
3);
Moiżeſzowi ktory mowił k ludu twemu/ Iż gdy przeſtąpicie me poſtánowienie/ Ze miedzy narody dam was w roſproſzenie LubPs hh3 (
19);
Rękoymia ták przyſyęże: iże ia wierze [!]/ że nieboſzczyk thákiego długu Powodowi nie ieſt dłużen. A Dźiedźicy: iż my o tym długu nic niewiemy. GroicPorz ſ (
7);
I to fáłſz co Kryſthus mowił do onego ſlepego/ Iż wiárá twoiá zbáwionym ćię vtzyniłá. KrowObr 58v (
25);
RejWiz 159 (
5);
Leop Ioann 9/41 (
7);
OrzList d4 (
4);
Pozwał by ieden drugiego/ iż moie imienie dzyerżyſz zaſtáwą: á drugiby powiedzyał/ iż dzyerżę ále wiecznoſćią UstPraw H (
15);
RejFig Bb8v (
20);
RejZwierz 5v (
15);
BibRadz Gen 20/11 (
7);
pytay Czechow/ czemu ie Ferdynánd śćinał: powiedząć iż przeto/ żechmy niechćieli z Ferdynándem ná Kurfirſtá ćiągnąć OrzRozm L2v (
2);
ſtráſzył ie tym iż kto mie zábije/ ſiedḿdzyeſiąt y ſiedḿ kroć będzye karan/ przeto mu dáły pokoy. BielKron 3v;
theż Ceſárſki poſeł był/ ſthym poſelſtwem yż Papież radby miał Koncilium iáko żądaćie wſzythcy/ ále gdzieby miáło być/ [...] w tym ſie nam trzebá rozmowić BielKron [211];
Mátyáſz pobrał zamki [...] kſiążętom Sląſkim/ [...] przycżynę tę nálazł iż ia was bronię á vtrácam/ á wy w pokoiu ſiedźićie walcżąc ſámi s ſobą. BielKron 396 (
145);
gdzie ták roſkázowáć racży temu ſiedzącemu ná tey cżarney ſzkápie: Iż oleiu á winá ábyś nie obrażał. RejAp 59 (
161);
GórnDworz S (
5);
toż dopirko záſpiewał z wielkim weſelem onę pioſnecżkę: Iż duſzycżká náſzá wytárgnęłá ſie iáko ptaſzek z oktutnego [!] śidłá RejPos 75v;
Moiżeſzá prośili áby prośił Páná: iż niechay nie ſłuchamy głoſu iego/ á niechay s tobą ſam mowi RejPos 274v (
670);
RejPos Wiecz2 94;
Potym Doktor Piruſow poſłał do niego/ iż ieſli mię w łáſkę ſwą chceſz przijąć/ tedy trzeciego dniá Piruſá zwalcżyſz RejZwierc 101v;
kazał gi przywieść bliżey do ſiebie/ y pytał go: Iż podobno że ty muśiſz być ſzpieg iáki. RejZwierc 135 (
158);
vſłyſzawſzy to ſzpiegierze Rzymſcy/ dáli do ſwych znáć/ iż tám máią przyść ſzpiegowie Hánnibálowi/ ábyśćie ie opátrzyli. BielSpr 44 (
9);
BudBib Ex 3/12 (
8);
One też słowá do Modlitwy páńſkiey przydáne/ Iż twoie ieſt kroleſtwo rć. BudNT przedm c4v (
10);
CzechRozm 207 (
2);
PaprPan B3v;
ModrzBaz 52v;
SkarJedn 45 (
3);
Oná nic innego nie rzekłá iedno/ iſz ia ſamá do Ceſarza przyidę. SkarŻyw 20;
bo nie mowi/ iżem to vcżynił: ále mowi/ zgrzeſzyłem iáko cżłowiek SkarŻyw 185 (
34);
By ná gwałćie ták wołamy. Ieden przebog/ drugi rátá Wołá iákby ginął z świátá. Ieden powiáda/ iż mdleię. Drugi/ iż wpoły martwieię. MWilkHist D (
4);
StryjKron 567 (
7);
CzechEp 98 (
4);
gdy nam to zádawáią/ iż ſpychaćie z máieſtatu ſyná Bożego. NiemObr 106 (
3);
a tak ſzyeſznala pany borſka przet prawyem, yſz moy Mąſz pawyel pacza spolem syemną przedalyſzmy ogrot wborczu ZapKościer 1588/79 (
10);
WerGośc 219;
ArtKanc P6v (
3);
podnioſł pozew/ ktorego nigdy nie oddawał ná onego creditora, tanquam complicem bannitow, iż ty práwi tego á tego bánnitá chowaſz. GórnRozm F2v (
4);
ActReg 84;
GostGosp 46;
LatHar 198 (
7);
oznáymuiąc vczniom: Iżem (marg) iż. G. (‒) widźiáłá Páná/ y to mi (marg) iey. G. (‒) powiedźiał. WujNT Ioann 20/18 (
49);
WysKaz 5;
á odwoływáiąc ma mówić: iż com mówił/ łgałem iáko pies [dicere: Id quod sum loquutus, mentitus sum sicut canis JanStat 556] SarnStat 238 (
5);
SiebRozmyśl K3v (
2);
SkarKaz 7a (
5);
CiekPotr 35;
CzahTr E;
SkarKazSej 692b (
2);
KlonWor 43.Zwroty i wyrażenia w funkcji cudzysłowowej: »mowiąc (tak) iż« (
154):
A kániá też poświadcżyłá/ Mowiąc iżem przy tym byłá BierEz M2v;
OpecŻyw 118;
HistJóz E4;
RejPs 62v;
MurzNT Mar 1/15;
KrowObr 75 (
8);
RejWiz 131 v;
Leop Ioann 1/32;
BibRadz 1.Par 12/19;
W ten cżás w Rzymie było wielkie nárzekánie ná oyce ſwięte od poſpolitych ludzi/ mowiąc: iż to bogowie ná nas plagi przepuſzcżáią żeſmy ich odſtąpili BielKron 158v (
36);
RejAp 8v (
8);
wſzytkim wiernym ſwoim tu błogoſłáwić racżył/ mowiąc ták: Iż ći wſzyſcy ſą błogoſłáwieni/ ktorzy ćirpią przeſládowánie dla imieniá moiego RejPos 313v (
64);
RejPosWiecz2 93v;
iáko im potym rádził mowiąc: Iż kázcie ſie tym ſwiádkom rozno rozſtępić RejZwierc 201v (
4);
BielSpr 26v (
2);
BudBib 3.Esdr 8/81;
BudNT Matth 20/11 [12];
SkarŻyw 126 (
3);
StryjKron 122;
CzechEp 353;
ZapKościer 1585/59v;
ArtKanc G12v (
2);
WujNT Act 11/3 (
13).
»powiadając (tak, to) iż; powiedziawszy iż« (80 : 2): RejPs 115; LibLeg 11/60v (2); RejKup X; ZapWar 1553 nr 2685; Ale wżdy Merkuriuſz przy niey mocno ſtoi Powiedáiąc iż niech ſie o to nic nie boi. RejWiz 34 (3); UstPraw I2v; RejZwierz 12v; Máchomet dał mu to ná wolą powiedziawſzy mu/ iż żadną miárą ſie krolem świátá niebędę miánował BielKron 256v (12); RejAp 195; GórnDworz Q4 (4); y záwołáłá ſioſtry twoiey Máriey/ powiedáiąc iey iż Miſtrz przyſzedł/ á pyta ſie o tobie. RejPos Ooov (22); RejZwierc 10v (24); Poſłał wnet Maurus gonić S. Benedictá/ powiádáiąc/ iſz iuſz twoy nieprzyiaćiel zginął. SkarŻyw 251 (7); GórnRozm Hv (2).
»rzek(n)ąc iż« (7): BierEz E2v; OpecŻyw 44v (2); A takież marſzáłek Swieboda nitz niechciáł vcżynićz rzekątz/ iż go nieznám ForCnR D2; FalZioł IV 58d; on zaśię zaprzáł ſprzyśięgą rzeknąc (marg) iſz (—) Nieznámci człowieka MurzNT Matth 26/72; ArtKanc I19v.
»tymi słowy iż..., w ty słowa iż...« (23 : 5): BibRadz 1.Mach 7/6; Krol then go nieiák ſrodzey gromił ſłowy w thy ſłowá/ iżeś mie chćiał wyniſzcżyć/ y z domem y z dziećmi moimi BielKron 229 (5); RejAp 166v; Iáko y Izáiaſz mowi ku Pánu tymi ſłowy: Iż wiem ći ia Pánie iż ożywą vmárli twoi (marg) Ezaiaſz w xxvj. (‒) RejPos 27 (14); RejPosWiecz2 93v; RejZwierc 63; Trzeczi swadek vcziwy Tomaſz nyeſzolowſki ten ſzyeſznal pot prziſzyęgą swoyą a pot swym duſznym sbawyenyem Temy slowy yſzyem ya yeszdel do ſzyczymyna po brutkyę pánu Grzegorzewy nyeſzolowſkemu ZapKościer 1585/59v (5).
20. W funkcji zaimka względnego „co” wprowadza wypowiedzsenie dopełnieniowe wyszczególniające (1): a to izes ty drogą męką y ſmiercią ſwą wyzwolil: a zmartwywſtaniem oſwięcil to: racz mily panie przywieſc ku poczciwoſci twoiey RejPs 174v.
21. Prawdopodobnie w funkcji „i” łącznego (z odcieniem wynikowym) w konstrukcjach typu: gdy ... iż ... (to) (5): Nuż gdy ſie nieprzyiaciel iáki trefi s ſtrony/ Iż będzye trzebá iákiey niemáłey obrony/ To ſie ciągni iáko Lis byś miał ogon ſtráćić RejWiz 69 (2); Iáko owo gdy kto ſtan Krolewſki miánuie Iż słowy możność iego páńſtwá oznáymuie Toć tám o iego żywey nie mowi oſobie/ Iedno zacność á możność thám rozumie ſobie GrzegRóżn N3; RejPos 116v; POtym gdy iuż dzieciątko podroſcie/ iż mu ſie iuż ſmyſły y przyrodzenie lepiey ſtánowić będzie/ ſthárayże mu ſie pilno o iákiego [...] preceptorá RejZwierc 7v.
** Bez wystarczającego kontekstu (21): Enim, coniunctio causalis, Yż/ Bo Mącz 103d; Nam, coniunctio causalis primum tantum locum sortitur, Bo, Iż. Mącz 240d; Quia coniunctio causalis, Iż/ dla tego yż. Mącz 340d; Quod coniunctio causalis indicativo aliquando frequentius subiunctivo iungitur, Yſz/ co/ dla tego. Mącz 343d; Quominus id est ut non, Aby nie yż nie. Mącz 344a; Quoniam coniunctio causalis, A iż/ przeto iż/ dlatego iż. Mącz 344b (18); Quoad Donec, quandiu, quousque ‒ Iako długo, iz, az. Calep [890]b (2); SarnStat 651.
** Wyraz cytowany (1): y dał mu zwierzchność cżynić ſąd/ iż ieſt ſyn cżłowiecży. Ktore ſłowá przećiwnicy odmieniáią/ kłádąc miáſto iż/ ile: chcąc ſwoy rozdźiał/ ktorym Chriſtuſá dźielą/ poſtánowić. NiemObr 108.
II.
Partykuła (497):
1.
Wchodzi w skład połączeń o charakterze spójnikowym lub modalnym (449):
»ale iż« (50): FalZioł V 70v; BielŻyw nlb 3; A wielekroć ſie rozmyſlał áby ſie był ſmiłował nád niemi/ ále iż nigdy niemogł poznáć vznánia ich RejPs 158v (2); SeklKat Sv; Zdarz to Bog/ Panowie moy Acz niewjem gdze tu kto ſtoy Ale yż wżdy znam po mowie Snaczeſcze wſytko Panowie RejKup v7 (2); LubPs P4; KrowObr 52v; toć ieſt prawdá żeć był vmyſł práwy/ Ale iż tám do niebá trzebá inſzey ſpráwy. RejWiz 170v (7); RejAp 122v (4); Byś poznáło y thy [...] o thych rzecżach ktore tobye ku pokoiu ſą/ też być ſie ſtáráło. Ale iż ná ten cżás tho ieſt zákrytho od ocżu twoich. RejPos 195 (22); A cożći chłop krzyw? cżemu onego nie tłucżeſz czoć winien? Ale iż łácno chłopá zdybáć/ á wżdychmy ſie pomśćili iáko táko. RejZwierc 72v (4); CzechRozm 12; Y męſtwoby ſie znáſzło by przyſzło do cżego/ Ale iż nie przyſtoi ná páná ták cnego PaprPan C2v; SkarJedn 310; Ku tey ſpráwie był też poſłan od Papieżá Legat Achilles de Grassis ále iż dla dálekośći drogi omieſzkał StryjKron 722.
»chyba (tego) iż« (8): a wsakos dworj y folwarky kasdi snych ma swe dzierzecz tak iako do tego czassu dzierzely. O chyba tego isz czasczy pana yakubowe tak folwarku iako ludzy y rol folwarkovich y ląk y lassow maią miedzy sobą rosdzielicz napoly ZapWar 1548 nr 2668; Chowáyą ſye y zwyczáyne ceremonie yákmirz wſſyſtkye/ chybá iż łáćińſkyemu pyenyu nyegdźye Nyemyeckye bywa przymyeſſano KromRozm I G4; GroicPorz ff3v; UstPraw K2; KSiążę iedno twárdego/ gdy zamku dobywał/ Rzekł że trudno/ chybá iż głodemby go doſtał. RejFig Dd7v; GórnDworz Aa5v (2); SarnStat 159.
»jednak iż« (1): Przethoż káżdy niech z onym Cyceronem ſławnym rácżey obłudność fortuny vważa [...] Iednák iż ieſt wiele ludzi tákowych/ ktorzy [...] z bogactw y doſtátkow ſwoię ſzcżęſliwość ſzáczuią/ [...] ći zdádzą ſie być thymi/ kthorzy máią tylko ſwoy vmyſł vtopiony w pieniądzach Phil M4.
»je(d)no iż« (256): SMyluyſyα myli panye nad duſſamy ktore oſobnich vcyebye nyemayα pomocnykow any wmαkach mayα ktorego pocyeſſe nya any zadney nadzyeye yedno yz na twoy obraz ij na twe podobyenſtwo ſα ſtworzeni. BierRaj 20v; BierEz R4v; KRolik ieſt zwierzę zaiączowi podobne/ iedno iże mnieyſze FalZioł IV 9b (61); GlabGad Hv (2); MiechGlab 63 (3); WróbŻołt k6v (3); LibLeg 10/68 (12); RejPs 192v (3); RejRozpr E3; RejJóz D2; A też ya mało znam Popow Bo mała roznoſcz od chłopow To gedno yż Pleſſę mayą Poty ye znacz poky bayą RejKup bb6 (7); KromRozm I N (3); MurzHist L4 (2); MurzOrt Bv; KromRozm II c2; KromRozm III K8v (4); Diar 41 (3); LubPs aa4 (9); KrowObr 226v; RejWiz 98 (5); Leop Eccle 5/10; UstPraw Bv; WDowá młoda gdy rychło iákoś zá mąż chciáłá/ Iedno iż ſie przymowek ludzkich przeſtrzegáłá. RejFig Eev; RejZwierz 112 (6); pokázuiąc [...] żeby w tym rádźi doſyć cżynili ſwey powinnośći/ iedno iż tego coby chćieli doydź nie mogą BibRadz *5v (5); BielKron 150v (8); Gani rząd y poſtępki, iedno iż nie łaie. KochSat ktv; Mącz 319c; pełno koło Poſelſkié ieſt rozumu/ ćwiczenia/ y biegłośći wſzelákiéy: iedno iż ſye bárzo w to koło/ niewiém iáko/ zákrádłá páni Práktyká OrzQuin Cv; SienLek 64; RejAp 83 (10); GórnDworz F2 (3); Tóż téż przy onym piérwſzym piſániu w Kśięgách Krákowſkich przypiſano/ iedno iż inſzymi ſłowy GrzepGeom L4v (2); HistRzym 7; Prożnoć moy miły Pánie/ iedno iż muśiſz zeſłáć onę obiecáną kreẃ teſtámentu nowego RejPos 89; iuż pewne dekretá wydáne ſą/ iedno iż Pan cżeka z exekucią do cżáſu RejPos 335v (46); Rádyby vcżyniły doſyć iádu ſwemu. Iedno iż ſnadź w ſwym ſtanie mocy s to nie máią HistLan B3v (7); Bo piiány to ieſt czo nie vſtáwicżnie iedno iż mu ſie też to s cżáſem vpić tráfi. RejZwierc 75v; leży iáko ſprochniáły pień/ ktory iuż áni ná ſtándur pod przecieś/ áni ná łucżywo ſie nie przyda/ iedno iż mrowki pod nim gmerzą á kokoſzy grzebą. RejZwierc 160v (20); BielSpr 21v; CzechRozm 183; CzechEp 142; ReszList 151 (3); WerGośc 243; GórnRozm G3v; Mnie reką [!] ſwoią świętą ták ſtworzył iák ćiebie. Iedno iż różne ſądy/ rozdał w náſze głowy/ Ciebie mądrym vrodźił/ á mnie nie dał mowy. KmitaPsal Av; KochWr 41; wiém że mi dawano Wczorá pietnaśćie/ ieno iże ná bórg chćiano. WyprPl B4v; WujNT 560; WLoski ięzyk ácz ieſt blizſzy łáćińſkiégo, y mowy łáćińſkiéy, ieno iż nákáżony, y iuż pieſczeńſzy JanNKar C4; SarnStat 337 (3); PaxLiz B3v.
»jedno tylko iż« (1): Gdyż im tho było [...] opowiedzyano/ iedno tylko iż pálcem nie vkazano. RejPos 195v.
»kil(k)o iż« (3): á tak wiele ſie w niey mnoży vpławnych wilgoſci z ktorich ſie mleko cżyni, ktore nic inſzego nie ieſt iedno takowa wilgota przerzecżona, kilko iż dobrze wytrawiona. GlabGad D7v; RejZwierc 105v (2).
»lecz (a. leć) iż« (12): RejRozpr A2; Acż mi ſtrach beſpiecżeńſtwo iakos wżdy przekaża Lecz iż żawzdy nad prawym pilna pańska ſtraża RejJóz G2 (3); RejKup Sv; Tákżeć y ine ſpráwy co ich nie widamy/ Lecż iż pewną wiádomość wſzędy o nich mamy. RejWiz 115v; TEgo ſławić nie vmiem/ lecż iż z gniazdá tego/ Idzye s pocżćiwych Kſiążąt/ narodu Słuckiego. RejZwierz 90v (3); MycPrz I [D]v; CzechEp 353; CzahTr H2.
»ledw(i)e (a. ledwo) iż« (30): Sam zá páſem na ſwoy grzbyet práwie then kiy nośi/ A by go vderzono ledwe iż nie prośi. RejWiz 91 (4); Ci mnimáli by zdechły/ ſkokiem vciekáli/ On zá niemi że ledwe iż nie pozdycháli. RejFig Dd5 (2); RejZwierz A6 (4); RejAp 25v (2); z iáką go im mocą á z iákiemi ſpráwámi Prorocy ich wypiſáli/ á ledwe iż im y oſoby y poſtáwy iego iáwnie á iáſnie nie vkazáli RejPos 324 (5); Choć niewiem co zá roſkoſz pod cżás s tego máią. To iedno iż ie ludzye ſobie vkázuią/ A zá ledwe iż drudzy zá nimi nie pluią. HistLan F6; Ták páńſtwá wyciągnęli/ ták poſzácowáli/ Ledwe Wroble od tego iż wolni zoſtáli. RejZwierc 245 (7); PaprPan Dd2; Ciáłem/ y duſzą ſtękam: ledwem iżem żywy KochPs 9; ledwo iż deſzcż z wierzchu przypádnie. Z ſzalonem wiátrem burza y powietrze wſtáło/ Spádły rożáne liſtki: áż nic nie zoſtáło. WisznTr 12 (2); GosłCast 15.
»nie jedno iż« (1): gdi tego nie iedno iż nie pełnią ale tez o tym niechcą wiedzieć SeklKat E2.
»nierzkąc iż« (1): złość [...] Ktora ſie dziś ná ſwiecie ták bárzo wynioſłá/ Ze nierzkąc iż rodzice dzyeći zá nic máią/ Lecż ſie drudzy y ręką ſnadź ná nie tárgáią. HistLan F2v.
»nie tylko (a. telko) iż« (39): OpecŻyw 120v; a to yeſt nagorſchy kto nyetelko yſz ſam zly ale y ynſche pogarſcha PatKaz III 149 (2); takowego naucżyciela nauka nie tilko iż ſkutecżna niebywa w iego vcżennikach, ale theż v ludzi wſzytkich wzgardzona ieſt. BielŻyw nlb 14 (2); GlabGad C7v (2); MiechGlab 55; WróbŻołtGlab A3; RejPs 46v; RejKup k2v; A tak potrzeba szukać obyczajow, gdyż już nie tylko iże trudno, ale mało do tego podobno, aby sjem ktory tak długo trwać mógł Diar 91; GliczKsiąż C5v (2); KrowObr A3v; KwiatKsiąż L; GórnDworz Ee6v (3); oná nie tylko iże mię z ćiemnice wybáwiłá/ ále y od śmierći HistRzym 5; RejPos 89v (2); KuczbKat 285; RejZwierc A2; RejPosWstaw [212]v; CzechRozm 13 (2); KarnNap ktv; CzechEp 423 (2); NiemObr 169 (8); ActReg 50.
»oprocz iż« (1): ludzie się contentuią oprocz iz ia y Pan Laski na Zołądki stękamy, bo by oba iadły a niemaią co ActReg 155.
»tyl(k)o (a. telko) (to) iż« (40): GAwron ieſt ptak cżarny wſzytek/ rodu wroniego, telko iż mnieyſzi FalZioł IV 22d (3); MiechGlab 63; LibLeg 10/114v; dla cżegoż złote nacżynie ſpráwuiecie/ izali z gliny nie ták wiele vcżynią pożytku? tylko iż ſmyſly wáſze więcey dla iáſnoſći złotá w pychę ſie podnoſzą. HistAl K5; KrowObr 30v; Gdy dobry cżás kreẃ puſzcżáć/ tedy też dobrze báńki ſtáwiáć/ bo w tym nie máſz żadney roznośći/ tylko iż przed pełnią kreẃ/ á báńki popełni. Goski *2; Nie było v nas nic tákiego/ coby ku piſániu godnego/ tylko to/ iż nád Ołomuńcem w Moráwie widzyano trzy ſłońcá być. BielKron 422v (3); ynáczey mowi Polak [...] ynaczey Ilyryk/ á wzdy yednák yeden yęzyk yeſt. Tylko yſz każda ziemiá ma ſwą właſność Mącz 84c (2); SienLek Yv; Iáko y nád oną nędznicą co tylko iż ſie z vprzeymą wiárą dotknęłá podołká v ſzáty iego/ á byłá vzdrowioná od mizerney niemocy ſwey. RejPos 213v (6); nie być theż oną kozą co dziurą przez płot ná kápuſtę pátrzy/ á tylko iż ocżymá onę ſwoię chuć odpráwi RejZwierc 18v (14); A coż im tá podła/ ogolona/ okęſzona y pogwałcona pomoże? nic. Tylko iż więcey nią Bogá draźnią. CzechRozm 72v; CzechEp 88; Práwie ćię ná wſzytek wzroſt ſwoy formowáli/ Tylko iż ćię w brodźie trochę oſzukáli. PudłFr 60; WujNT 864 (2); Dáie im toż imię z ſtrony kápłáńſtwá. bo w tym rowni/ iáko ſię rzekło. tylo iż biſkupi wyżſzemi ſą kápłany SkarKaz 607b.
»wszakże (a. wszakoż) iż« (6): ſtego tho dochodu vbyeral nyepamyetha poczemv, wſchakze yſch thego wſchithkyego yeſt 43 groſchi. LibMal 1547/132v; Ktore ſlowá átzkolwiek ták ſą iáſne/ [...] á wſzákoſz iż żadnych ſlow w piſmie Swiętym niemáſz/ oktoreby ſie Dijabeł nieſmiał pokuśić/ [...] ták iáko ſie teſz y o ty pokuſił/ ktore ták wywroćił KrowObr 222v (2); SienLek 256v; Oczko 7; SkarŻyw 51.
2.
Uwydatnia następstwo (w stosunku czasowym lub przyczynowo-skutkowym); a oto, a już, to (28):
Iake to Kluċze bywayą Ktore thy drwy othwierayą Nie ſzelazaċz ani ſmiedzy Bo ſam Bog wtych drzwierzach ſiedzy A komu złaſky dopuſczy Is bez kluċza zamek puſczy RejKup o7v;
Iż ácż mię cżáſem málucżko nie vźrzycie w vćiſkach wáſzych/ ále też záſię málucżki cżás zeydzie/ iż mie záſię vźrzycie/ á pociechá wáſzá będzie wam w rádość obroconá. RejPos 125 (
10).
Połączenia: »gdy(by) (a. gdyż) ... iż (już)« (15): RejKup d8v; Nyech ſie sſtáną yáko ſiáno/ ktore gdy vpádnye/ Pirwey niżli Słońce zaydzye/ iż vwyędnye ſnádnye LubPs dd; RejWiz 68; RejAp 170; GórnDworz L13v; Pátrzcie ná drzewo Fikowe y ná ine wſzytki drzewá/ gdy iuż s ſiebie podawáią owocz/ iż iuż pewnie wieczie iż nie dáleko látho. RejPos 4v (6); gdy vźrzy kogo vćiſnionego w ſądzie álbo w vporze iákim/ iż go rátuie/ iż mu pomoże/ iż ſie zá nim przycżyni RejZwierc 140v; Gdyż on ieſt mym zbáwieniem, á mym práwym Bogiem/ iż wzruſzon nie mogę być żadnym ſtráchem ſrogim. ArtKanc Q11.
»jeśli ... iż« (1): Abowiem ieſli ſie vnieſieſz/ iż Pan ſtoi y nád gárdłem twoim y nád wſzytką máiętnoſcią twoią RejAp 37v.
»kiedy ... iż« (1): Ten porządek záchowa iuż ták áż do wieká. Kiedy będzye iuż racżył zyemię vſpokoić/ A ſwoiego kroleſtwá iuż rozno nie dwoić. Iż iuż wierne zábierze z łáſki ſwey do ſiebie/ Aby z nimi krolował tám ná wieki w niebie. RejWiz 152v.
3. W funkcji partykuły życzącej; niechaj (1): ijdź z Ządoſcią tam: a moẃcie mu iż knam na poſiedzenie przijdźie. ForCnR Bv.
4.
Prawdopodobnie w funkcji partykuły „też” (17):
a yeſzly yſzczyą przyrownam anyolom/ o zayſte doſtoynyeyſzaſz nath anyoly PatKaz II 27v;
ábowiem Egipcżánie ſą rozomni/ ktorzy iż ſny rozwodzą/ [qui etiam somnia solvunt] známioná vkazuią HistAl A2v;
Iſch powyedzial yſch Thalierzse paniczewſkie, kthore gineli Zyanem wolkyem nagradzal panſkimy [może blędnie zamiast: item. Cf Ithem ya w rocie zamiast Isem ya ZapWar 1549 nr 2626] LibMal 1549/149v;
RejPos 230;
Byli oni ludźie bárzo pilni/ á w káżdey wolney náuce/ iż z ſámego zwycżáiu bárzo biegli [Erant viri illi perquam diligentes et ab omni liberali eruditione etiam usu ipso paratissimi] ModrzBaz 98.Połączenia: »iż (...) ktemu, ktemu iż« (2 : 1): Trzecia błonka oſtatnia/ ta ieſt ktora bez żadnego poſrzodku dzieciątko obwija/ á broni od dzieczęczego mocżu/ y inſzych wilkoſci: kthore z dziecięcia wychodzą, Iż k temu dla grubuſci [!] á nieiakiey twardoſci: ktora by miała naciſkać dzieciątko FalZioł V 16; ſzuka záwżdy tákich drog/ iákoby mu było ſowicie wſzytko nágrodzone/ á ktemu iż go vſtáwicżnie cżeka z rozmáitemi pociechámi iego RejZwierc 176 (2).
»tak iż« [może pisownia błędna zamiast: takież] (9): ktore przycżyny/ iako trzeba pilno obacżyć, tak iż y lekarzy mądrich ſie radzić FalZioł V 36v; Ci mogą wyſláwić wielką obfitoſć kroleſtwá twego á dziwną chwałę máieſtatu twego/ ták iż ini Adámowi potomkowie ſnádnie mogą wyrozumieć o dziwnych ſpráwach kroleſtwá twego RejPs 214; BielKron 215; RejPos 222v; Iáko ſie działo ná Bukowinie/ v Sokalá/ v Szeretu/ v Ocżákowá/ y ná inych wielu mieyſczach. Thák iż ſie tho nád káżdym narodem pełnić muśi RejZwierc 257v; naydzieſz tu wſzytkich przednieyſzych świętych żywoty z piſmá ſtárego zakonu wybráne: ták iż przykłády ich máło nie wſzytki tobie pożytecżnieyſze tu ſą położone. SkarŻyw A5 (3); pytaiac się vmnie o pieniądzach y ołancuchach tak iz y konie y pieniądze y wszytko comnie było zabrali mi ActReg 13.
5. Prawdopodobnie w funkcji partykuły pytajnej; dlaczego (2): ſilj moie nie ſą ták doſtátecżne iáko morzá ábo wielorybá/ iż mię śćiſkaſz tákowem vtrapieniem ktorego vydz nie mogę. BudBib I 279b marg; y przeſlvge ſwego wſkazala ze ya ſkrolyem j. m. nycz nyemąm jſz do mnye slye ZapKościer 1588/82v.
*** Dubia (4): Kto ſie cnotą ſpráwuie/ á Bogá ſie boi/ Iż go márna ſwawola/ ále rozum ſtroi. RejWiz 193; Proximus sum egomet mihi, Bliſzſzym ſam ſobie/ Nikomum ták wiele nie powinien iż yednák więcey ſam ſobie. Mącz 326a; Ow záſię ná málucżki cżás walał ſię iáko we błocie ſwiniá w onych márnych roſkoſzach ſwoich/ thák iáko tu Ewányeliſtá ſwięty piſze/ y z onymi godowniki ſwoiemi/ y iż kęs poſkakáłá przed nim oná márna á plugáwa zwodnicá iego/ ktora nie tylko ciáło/ ále zwiodłá á zátráćiłá y nędzną duſzę iego. RejPos 321v; Otoż álbo te dwie mieyſcá ſą iáſnie máluiące Cżyśćiec/ albo więc iż iáſność ſwoię z wykłádu ták wielkich y świętych dwu kośćielnych Doktorow biorą WysKaz 35.
![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}