[zaloguj się]
[pdf]

JEDNANIE (114) sb n

Pierwsze e oraz a jasne, końcowe e pochylone.

Fleksja
sg pl
N jednani(e) jednaniå
G jednaniå
D jednaniu
A jednanié
I jednani(e)m, jednanim
L jednaniu jednaniåch

sg N jednani(e) (19). ◊ G jednaniå (29). ◊ D jednaniu (5). ◊ A jednanié (33); -é (1), -(e) (32). ◊ I jednani(e)m (8) RejWiz, RejFig (2), RejZwierz, RejZwierc, GórnRozm (3), jednanim (5) BielKron (3), BiałKaz, StryjKron. ◊ L jednaniu (11). ◊ pl N jednaniå (3). ◊ L jednaniåch (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII w.

1. Godzenie (się), pertraktowanie, rokowanie; przymierze; ugoda, umowa; arbitrum Mącz; conciliatura, pacificatio, reconciliatio concordiae a. gratiae Cn; foedus Vulg (96): FalZioł V 52v; RejRozpr F2; RejWiz 13; RejFig A7v, Dd8v; RejZwierz 102, 104; w tym iednániu śioſtrá Ceſárſka Lewnorá wdowá byłá poſlubioná w máłżeńſki ftan Krolowi Fráncuſkiemu BielKron 204; Káźimierz Krol Polſki/ Zygmunthá dziſieyſzego oćiec/ poráźiwſzy ie [Krzyżaków]/ y przymuſił ku iednániu pod umową BielKron 230v; áż też Konrad iego Goſtynin przez iednánie wroćił/ wſzákże thym pokoiá Konrad nie nábył BielKron 306, 211v, 224v, 232, 345, 371v, 395v, 435v [2 r.]; Conciliabundus, Latwi ku yednániu/ álbo który ma być przeyednan. Mącz 62d, 43c, 57c, 293b, 326d; Prot C, D2; RejAp 157v; RejZwierc 27v, 77, 92, 235v; A kiedy go kto ſtłucże/ przydzie ná iednánie/ By namnieyſza ránecżká/ dzyeſięć grzywien zá nie. PaprPan T4; trzebá [...] káżdy wyſtępek drugim łáſkáwie odpuśćić: á w ſzukániu iednánia [gratia reconcilianda] ták ſię záchowáć/ áby to było ſzcżerze á niepokryćie. ModrzBaz 65v, 64v, 65, 65v, 87v; Y Owſzem miły Woytku/ ziednay ſię ztą pánią/ [...] Chwalę ćię/ że tám w ſercu niechceſz nic zoſtáwić/ Ale záraz przijáźni ſkutkiem chceſz popráwić. Idź corychléy/ boć wieczór: á tego iednánia/ Ilé po rzeczy baczę/ będźie do świtánia. KochFr 58; GórnRozm B4 [2 r.], C2, G4v, H, H4v, Kv [2 r.], K2; ActReg 86 [2 r.]; SarnStat 612; PowodPr 65 [3 r.]; SkarKaz 312a.

jednanie czego (2): A przeto do vgadzánia roſtyrkow/ do iednánia nieprzyiáźni [inimicitiis tollendis]/ rácżey praw y ſądow vżywáć trzebá/ niż oręża ModrzBaz 63v. Cf jednanie kogo z kim czego.

jednanie kogo z kim czego (1): w niedzielę jednanie było pana kasztelana krzywieńskiego Zborowskiego z panem wojewodą brzeskiem Łukaszem z Gorki niemałego miedzy niemi zaścia Diar 43.

jednanie o co (1): A przetoż tákie táiemne iednánia/ o rzecży iáwnie obrażáiące [tales occultae reconciliationis ex offensionibus palam factis]/ nie rády długo trwáią ModrzBaz 65v.

jednanie miedzy kim (i kim) (4): BielKron 375; Mącz 384c; kończąc rzecz/ to iednánié czynimy/ między Królem Iego M. y Biſkupem przerzeczonym [arbitramur, inter dominum regem et Episcopum praedictos JanStat 226]. SarnStat 184. Cf »jednanie miedzy sobą mieć«.

jednanie z kim (14): LibLeg 11/109; Ceſárzá też w tym ſpráwiono/ iż przyſzedł k ſobie/ ſzukał przycżyn iednánia s krolem Polſkim. BielKron 412v, 64, 383; GórnDworz Dd5; Rozumiey themu/ iż záwżdy łácnieyſze iednánie s przyiacielem niżli z nieprzyiacielem. RejPos 75v, 151, 274v; RejZwierc 114; ZapKościer 1580/8; ActReg 7, 104 [2 r.]. Cf jednanie kogo z kim czego.

W przeciwstawieniach: »jednanie ... obrażenie, swar, wojna« (3): BiałKaz H4v; Bo ſą niektorzi do obráżenia drugich bárzo prędcy: á do iednánia [ad offendendum ... ad placandum] ábo leniwi/ ábo zgołá niedbáli. ModrzBaz 65v; y ná ſeymikách/ iednániach/ ábo właſniey ſwarách/ tumulty/ zwády/ złorzecżeńſtwá/ ſtrzelby/ y z náſzymi Kátholikámi/ w nich cżynią PowodPr 53.

W charakterystycznych połączeniach: szukać (szukanie) jednania (2); do jednania ciągnąć (2); przyjść (przychodzić) na (w) jednanie (2); o jednanie prosić, starać się; jednaniem uspokoić, wytargować; jednanie bezprawne, niepewne, przyjacielskie, tajemne.

Zwroty: »jednaniu dosyć uczynić« (1): [strona pozwana ma] zaklad zaplacziwssy yednanyv dossycz vczynicz poth thakym ze zakladem thyle krocz yle by byla pothrzeba ZapWar 1550 nr 2655.

»jednanie (miedzy sobą) mieć« [szyk zmienny] (3): LibLeg 11/55; RejFig A7v; DAł żeby to Pan Bog/ żeby y to w obycżáie weſzło/ áby ludźie/ ktorzi chcą iednánie miedzy ſobą mieć [qui offensiones inter se volunt tolli]/ ſzcżyrze powiedáli/ káżdy z ſtrony ſwey/ cżem obráźił bliżnego ſwego. ModrzBaz 64v.

»(za) jednaniem [czyim] pogodzić (a. zgodzić) się« (2): RejFig Dd3; potym v Pereaſławia wtorego dniá Auguſtá/ Zá ſłuſznym wynálaſkiem/ y iednánim Pánow Ruſkich pogodźili ſię StryjKron 190.

»jednanie postanowić« (2): Krol Fráncuſki gdy obacżył iż iednánia poſłowie nie poſtánowili/ z żałośćią tego vżywał BielKron 204, 108.

»[między kim] rozjąć jednanie« (1): [Zwaśnili się przeciw sobie Karzeł cesarz, król czeski a Ludwik Węgierski] Miedzy ktorymi roziął iednánie do cżáſu Vrban piąty Papież/ przes Ianá poſłá ſwego zakonu bráćiey mnieyſzey BielKron 375.

»uchodzić [= zjednać] [kogo] jednaniem« [szyk zmieny] (3): náydowáło ſie iż ná ten cżás pobito tych chłopow około piąćidzieſiąt tyſiąc/ okrom thych ktore vchodzono iednánim. BielKron 202, 211v, 347v.

»jednanie (u)czynić« = arbitrar JanStat [szyk zmienny] (3): LibLeg 11/109; Náás Amonitſki obległ Iabes miáſto Gáláátſkie. A gdy obegnáńcy prośili o przymierze/ rzekł: W ten obycżay vcżynię iednánie z wámi [In hoc feriam vobiscum foedus Vulg 1.Reg 11/2]/ iż káżdemu z was oko práwe wyłupię BielKron 64; SarnStat 184.

»[z kim] wstąpić w jednanie« (1): Iam mnimał pánie Boiánowſki/ żeś W. M. z białemigłowámi chciał wſtąpić w iednánie/ iż to chwilkę niebyło ſłycháć od w. m. bárzo vſzcżypliwego ſłowá przećiwko im GórnDworz Dd5.

Wyrażenie: »urząd jednania« (1): A wſzytko z Bogá/ ktory nas z ſobą poiednał przez Chriſtuſá: y dał nam vrząd iednánia [ministerium reconciliationis] WujNT 2.Cor 5/17 [18].
Szeregi: »jednanie i pakt« (1): [jednego wroga] Sżweckiego Henricá woyną ſkrocżył/ á drugiego/ to ieſt. Duńſkiego iednánim/ y pácty vſpokoił BiałKaz H4v.

»jednanie i porownywanie« (1): áby do mężoboyſtwá ſerdecznego y vczynkowego [...] nie przychodźiło: od tego ieſt iednánie y porownywánie/ ktore tu Pan IEZVS oſtro bárzo ſtánowi y roſkázuie SkarKaz 315b.

»jednanie i przeproszenie (a. przepraszanie)« (2): iednanie ſię ſtalo także i przeproſzenie s ſtron obu, tak sTomaſzem pierſczewſkim i piotrem ſynem iego, ziedney a Iakubem Piersczewskim zdrugiey ZapKościer 1580/8; SkarKaz 315b.

[nie] (pokoj), jednanie i (a, albo, ani) przymierze« [szyk 4 : 2] (6): FalZioł V 52v; zyemia Vegierſka y polſka y zemia nascha Moldawſka bili miedzi sobą wdobrim pokoyv y w przimierzv y wyednaniv LibLeg 11/55; przez ktory [chrzest św.] przychodzimy w iednánie á w wiecżne przymierze z Bogiem Oyczem RejPos 151, 274v; BiałKat 375v; StryjKron 421.

»jednanie a rokowanie« (1): [Chilon] ku iednaniu á rokowaniu przyiacielſkiemu do Korinthu poſłan był BielŻyw 9.

»ugoda (a. ugadzanie), (i) jednanie« = componendum, tollendum Modrz (2): Sthala ssye vgoda y prziiaczielskie yednanye przes vielmozne y vrodzone pany ZapWar 1550 nr 2666; ModrzBaz 63v.

W przen [z czym] (1): Poććiwy ſláchćic pilno upátruie/ S cnotą iednánia/ z niecnotą woiuie. RejZwierc 22.
2. W tekstach religijnych o pośredniczeniu Chrystusa i świętych między Bogiem a człowiekiem: wstawianie się za kimś, uzyskiwanie przebaczenia grzechów (18): Kędy thák powiedaſz/ iż Kryſtus Syn Boży/ ieſt Iednatz y przytzyńcá odkupienia/ á ſwięći vmárli iednánia. KrowObr 208, 208, 210, 212.
Wyrażenie: »jednanie z Bogiem« (5): Abowiem przytzyná y iednánie z Bogiem/ nic inſzego nieieſt/ iedno ieſt/ ſkázić/ y wniwetz obroćić/ grzech ſmierć/ przeklęctwo/ gniew Boży/ piekło/ y Dijabłá/ przes ſámego ſiebie. KrowObr 214, 210 [2 r.], 214 marg, Rr2.
Szeregi: »pośrzednictwo i jednanie« (1): Pośrzednictwo Chryſtuſowe y iednánie SkarKaz Oooo2b.

»jednanie i przyczyna« (6): iż tám wthym iednaniu y przytzynie żadne klękánie/ námawiánie/ y proſzenie ćieleſne nieieſt według náſzego rozumu KrowObr 214, 210, 213, 213v [2 r.], 214.

»jednanie i przyczynianie« (2): Vkaſz piſmo ſwięte [... ] gdzie to Bog roſkazał/ iż ſie mamy do duſz vmárłych ludzi vćiekáć/ onych o wſpomożenie/ o iednánie y przytzyniánie/ do Bogá proſić KrowObr 215, 213v.

Synonimy: 1. pakt, przepraszanie, przymierze, rokowanie, ugadzanie, ugoda; 2. pośrzednictwo, przyczyna, przyczynianie.

Cf JEDNAĆ

LW