Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [JESIENNIK]

Następne hasło: 1. JESIEŃ »

JESIENNY (31) ai

Oba e jasne (Cn pierwsze jasne, drugie pochylone).

Fleksja

sg
m	N	jesienny	f	N		n	N	jesienn(e)
	G	jesien(e)go		G			G
	A	jesienny		A	jesiennå		A
	I	jesiennym		I			I

pl
N	subst	jesienn(e)
G		jesiennych

sg m N jesienny (7). ◊ G jesien(e)go (4). ◊ A jesienny (2). ◊ I jesiennym (1). ◊ f N jesiennå (2). ◊ n N jesienn(e) (4). ◊ pl N subst jesienn(e) (10). ◊ G jesiennych (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

Przymiotnik od „jesień” (31)
- Przen (1)

Przymiotnik od „jesień”; autumnalis Mącz, Murm, Cn; autumnus Cn; oporinus Calep (31): Murm 8; owcze dwa kroć ſie rodzą do roku [...] Ktore ku wioſnie ty więtſze/ mocznieyſze/ y tłuſthſze bywaią niż ieſienne FalZioł IV ld; Mącz 22a; Ieſienne roſkoſzy/ goſpodárſtwá y krotofile. RejZwierc Bv, 109v [2 r.], 110 [3 r.], Aaa4 [2 r.]; Calep 733b; A od Ieśiennych niepogod wołow ſtrzedz/ y wcżás wedle rozumu á cżáſu poſtáwić: á karmić rządnie GostGosp 80, 52, 108, 164.

W porównaniach (2): pátrz iáka ſławá ich obrzydła á ſmierdząca/ á iáko żywo zágrzebiona/ á po ſwiátu ſie iáko Ieſienna mgłá włoczy nápoły s páięczyną RejZwierc 136v; ia tego zá rzecż pewną/ k temu zá oſobliwą/ táiemną y duchowną mieć nie mogę/ áni ſie ná tákim mniemániu/ ktore ſłábſze bacżę być nád ieſienny lod/ budowáć niechcę. CzechRozm 162.

Wyrażenia: »czas jesienny« = autumnitas Mącz [szyk 3 : 1] (4): GDy ſie iuż lato dokońcżawa á cżas ſie iuż ieſienny przybliża FalZioł V 72, I 54a; Ná drugi rok/ [...] [szlachta i rycerstwo polskie] śćiągnęli ſie do Bydgoſzcży cżáſu Ieſiennego BielKron 418; Mącz 22a.

»dni jesienne« (1): tymże ſie przedłużenie [w ciągnieniu przeciw nieprzyjacielowi] s ſtáło/ áż dni Ieſienne źimne záſzły BielKron 423v.

Zestawienia: bot. »fijałka jesienna« = hyacinthus Calep; viola calanthiana Cn (1): Hyacinthus – Fiąłka ieśienną. Calep 492a.

bot. »jesienne gruszki« = gruszki zwane babami (1): Autumnalia pyra, Yeſienne gruſzki. Mącz 22a.

»jesienne siano« = otawa, potraw; foenum secundarium Mącz (1): Foenum secundarium, Yeſienne ſiáno/ gdy drugą ras ná tymże mieyſcu bywa trawá ſieczona/ niektórzy zową Potraw. Mącz 65c.

»jesienny spust« (1): Ieśienny ſpuſt też wcżás odpráwowáć/ áby ſzkuty nie zámárzły GostGosp 94.

astron. »jesienne zrownanie nocy ze dniem« (1): nie przypadł ná nas gniew bogow ále ſie to przydáło dla ieſiennego zrownánia nocy ze dniem. HistAl G3.

W przen (2): Y Ten kurek Ieſienny vkluie ſwoiego/ Staẃ mu Ikáziuſá onego Rzymſkiego. Prędzyuchno go vkroći ten náſz kokornacżek PaprPan Z4.

Wyrażenie: bibl. »drzewo jesienne nieużyteczne« (1): Cić ſą ſmrodowie ná bieśiádách ſwoich ſpolnie bieśiáduiący bez boiáźni/ ſámych śiebie páſący/ obłoki bezwodne od wiátrow tám y ſám obnoſzone/ drzewá ieśienne/ nieużyteczne [arbores autumnales infructosae] WujNT Iudae 12.

Przen (1):

Wyrażenie: »czas jesienny« = starość (1): A tákże y ty gdyżeś iuż przetrwał wſzythki czáſy poććiwey pracey ſwoiey/ á przyſzedłeś iuż ku záſtydłym cżáſom ieſiennym ſwoim [...] ſtárayże ſie pilno/ iákoby ty twe czáſy tobye dármo á márnie nie wychodziły RejZwierc 136v.

Synonim: zest.: »jesienne siano«: potraw.