[zaloguj się]
[pdf]

APOSTOŁ (3894) sb m

apostoł (3818), aposztoł (62); aposztoł Calep; apostoł : aposztoł HistRzym (3 : 1), CzechEp (103 : 56), SkarŻyw (202 : 4).

-t- : -th- (3798 : 86).

a jasne; pierwsze o jasne, drugie pochylone w N sg, w pozostałych przypadkach jasne.

Fleksja
sg pl du
N apostół apostołowie, apostoli
G apostoła, apostołu apostołow apostołu
D apostołowi apostołom, apostołum
A apostoła apostoły, apostoł(o)w
I apostoł(e)m apostoły, apostołmi, apostołami
L apostole apostoléch, apostołach
V apostole apostołowie

sg N apostół (1062), skrót (1); -ół (27), -oł (1), -(o)ł (1034); -ół MurzNT (16), KochZg, OrzQuin (6), BiałKat (4), -ół- : -oł Mącz (1 : 1). ◊ G apostoła (247), apostołu (1), skr. (15); -a : -u SkarJedn (12 : 1) -:Hv. ◊ D apostołowi (37). ◊ A apostoła (53). ◊ I apostoł(e)m (75). ◊ L apostole (24). ◊ V apostole (5). ◊ pl N apostołowie (801), apostoli (8), skrót (1); -i RejZwierz; -wie :-i OpecŻyw (13 : 4), LibMal (1 : 2), RejZwierc (7 : 1). ◊ G apostołow (735), skróty (3); -ów (25), -(o)w (710). ◊ D apostołom (242), apostołum MurzHist (2); -óm (3), -(o)m (239). ◊ A apostoły (321), apostoł(o)w (2); -y : -(o)w WujNT (42 : 2). ◊ I apostoły (122), apostołmi (35), apostołami (5) skrót (1); -y PatKaz III, TarDuch, WróbŻołt, RejKup, MurzNT (3), KrowObr (7), BibRadz, RejPos (4), KuczbKat, WujJud (9), WujJudConf (2), SkarJedn (10), CzechEpPOrz, NiemObr (10), WerKaz, SiebRozmyśl; -mi KromRozm I, OrzRozm, RejPosRozpr (2); -ami ReszPrz; -y : -mi : -ami OpecŻyw (5 : 1 : ‒), KromRozm II (1 : 1 : ‒), KromRozm III (8 : 7 : –), Leop (1 : 1 : 1), BielKron (3 : 2 : ‒), RejAp (2 : 3 : ‒), BudNT (1 : 2 : ‒), CzechRozm (5 : 1 : ‒), SkarŻyw (5 : - : 1), CzechEp (9 : 1 : 1), WerGość (1 : 4 : ‒), LatHar (2 : – : 1) WujNT (23 : 6 : 1), SkarKaz (2 : 2 : ‒). ◊ L apostoléch (75), apostołach (12); -éch WróbŻołt (5), MurzNT (2), KromRozm II (2), KromRozm III, KrowObr (8), BielKron (2), GrzegRóżn (3), SarnUzn (2), RejAp (2), RejPos (4), BiałKat (4), WujJud (6), WujJudConf (6), RejPosRozpr, RejPosWstaw, BudNT (5), SkarJedn (2), NiemObr, ReszPrz (2), SarnStat (2); -ach CzechEp; -éch : -ach CzechRozm (2 : 3), SkarŻyw (4 : 1), LatHar (3 : 4), WujNT (4 : 1), SkarKaz (2 : 2); -éch (5), -ech (2), -(e)ch (68); -éch MurzNT, SarnStat (2); -éch :-ech BiałKat (2 : 2). ◊ V apostołowie (8). ◊ du G (cum nm) apostołu (1) SkarŻyw 595 marg.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI i XVIII w.

1. Uczeń Chrystusa, powołany do szerzenia ewangelii; apostolus Vulg (3818): Pyotra pawla andrzeya Iana ij wſſitkych apostołow maczennykow [!] ſpowyednykow dzyewyc ij wſſitkych ſwyαtich ij wibranych bozich abi raczili my bi[c] napomoci BierRaj 17; March1Wiet A2; Plakali apostoli ij vcżniowie iego s nijm. OpecŻyw 48v, 39v, 40, 48 [3 r.], 53, 55 (57); OpecŻywSandR nlb 2v, nlb 3, nlb 3v [2 r.], nlb 4 [5 r.], Vv; PatKaz II 44v; PatKaz III 99, 109v, 133, 136, 139 (10); TarDuch B2v [3 r.], B3v [2 r.], B4, B6, C7v (13); BielŻywGlab nlb 9; WróbŻołt 34/13, 37/2, 47/7, 49/6, 64/2 (26); RejPs 110, 223; SeklWyzn a2v, a3v, b2, d3, d4v (9); SeklKat N3v, T4, V2, Xv, X2, X3v; Tu iuż Chriſtus roſprawuge s Apoſſtoły o Dobrodzieyſtwje ſwē RejKup y2, Ee, x2v; KromRozm I C3v, D, Fv, F2, F3 (12); MurzHist M2; MurzNT Matth 1/10, 8v [2 r.], 13v, 28v, 43v (15); Byłyć też y drugich Apoſtołow Ewányelie/ yáko Pyotrowá/ Thomaſſowá KromRozm II c4, c, c3v, c4 [3 r.], c4v, d3 (79); KromRozm III Av, A4v, B7v, C, C3 (117); LibMal1554/189v; DiarDop 101 [4 r.]; GliczKsiąż A3, D7, G6, G8, K8v, O7v; LubPs A3, P4v, P5 marg, X4, X5 marg; SeklPieś 31v; A toć ieſt náuká moiá/ ktorey Pan Kryſtus y Apoſtołowie iego vtzyli KrowObr Bv, A2v, Bv, B3v, C2v, C3 (221); Leop A3v [2 r.], B2 [2 r.], B4v [2 r.], Matth 5/2, Ioann 6/5 (44); OrzList kt, b2, e; RejFig Dd8; RejZwierz 107; Goski A6, A9v, 13, 15, 16 [2 r.]; OrzRozm D, Hv [2 r.], Q3; Potym gdy on czás poſtánowiony przyſzedł/ tedy śiadł/ y dwánáſcie Apoſtołow z nim. BibRadz Luc 22/14, I 7 marg, 108v marg, 301 marg, 336 marg, 351 marg (38); BibRadzBaz ktv; rozeſzli ſie Apoſtołowie á zwolennicy po wſzytkich kráinach ſwiátá/ kázáć ſłowo Boże wſzelkiemu ſtworzeniu BielKron 141v, 25, 46, 138v, 141v (34); GrzegRóżn Cv, C2, Ev, F2, F4v (18); KochZg A3v; Mącz 441c; OrzQuin D2v, E4v, F3v, F4, Aa4 (14); Prot C2; SarnUzn B8v, C6, D6v [2 r.], E4, E4v (15); LeovPrzep C4v, F4v [2 r.], G2v, I2v, I4v; RejAp AA3, AA6v, BBb, BB6 [2 r.], BB7 (354); HistRzym 65, 87v, 108v, 122v; RejPos A4v, A5v, 2v, 5v, 10v (149); RejPosWiecz2 92v, 93, 95; RejPosWiecz3 96v, 97 [2 r.]; BiałKat kt, 1, 8v, 35v [3 r.], 36 (49); GrzegŚm A2v, 44, 65; KuczbKat 4, 5, 50 [3 r.], 55, 85 (58); RejZwierc 8v, 64v, 65, 69v, 107 (13); Pomoż Bog Apoſtołowie Iezuſowi bráćiſzkowie. Poſelſtwo wam powiádamy MWilkHist I2, A3, H4, H4v, L2; WujJud 4, 6, 10v, 11, 14 (126); WujJudConf 4v, 6, 8, 10, 21 (53); RejPosRozpr c2, b3v [4 r.], b4 [2 r.], b4v [2 r.] (30); RejPosWstaw 21 [2 r.] [212] [2 r.], [212]v [3 r.], [213] [2 r.], [213]v [2 r.] (23); BudBib I b3; BiałKaz B2v, C2v, E, F4 [2 r.], F4v, G2v, G3v; BudNT a5v przedm, a6 przedm, bv przedm, b3 przedm, b3v przedm (51); CzechRozm 2v, 8v [2 r.], 10, 14, 20 (94); KarnNap A4v, B, Bv, E4, E4v; Y o tem wątpić nie trzebá/ iż káżdy Apoſtoł miał ſwoie vcżnie ModrzBaz 128v, 9, 23, 38v, 57v, 62 (8); SkarJedn A2v, 7 [2 r.], 10, 14, 24 (102); Piotrá vcżynił Chryſtus kśiążęćiem wſzytkich Apoſztołow SkarŻyw 337, A4 przedm, A4v przedm, A5 przedm [3r.], A5v przedm [6 r.] (187); StryjKron 145, 542; Ták też rownie Chriſtus cżynił: ták y Apoſztołowie: práwieć ſtopámi iego y ich X. K. poſtępuie. CzechEp 62, 5, 11, 17 marg, 18 marg, 19 (151); CzechEpPOrz xx3v; NiemObr 3 [4 r.], 8 [2 r.], 13, 14, 17 (108); ReszPrz 19, 20, 21 [2 r.], 28, 31 (13); ReszList 149, 150, 160, 190; WerGośc 209, 216 [4 r.], 217, 218, 219 (15); WerKaz 279, 281, 284, 287, 288 (8); ArtKanc D9v, D10, G16, H15 [2 r.], M17v, (8); LatHar 9 [2 r.] 9 marg [2 r.], 10 [2 r.], 35, 41 (118); KołakCath B; KołakSzczęśl A4v, B4v, C2, D; Piotr był po Chriſtuśie głową y przełożonym wſzytkich Apoſtołow. WujNT 73, 11, 16, 35, 38 (543); WysKaz 5 [2 r.] 17, 37, 45; SiebRozmyśl K2v [2 r.] K3, L; SarnStat 4, 127, 220, 729 [2 r.], 905 (8); PowodPr 11, 16, 21,22 [2 r.], 34 (19); SkarKaz 1a, 3a [2 r.], 4b [2 r.], 8a, 41b (179); SkarKazSej 657b, 658a [2 r.], 661a [2 r.], 661b, 663a (25); KlonWor **2, **2v.
Wyrażenia:»apostoł baranka«: mury miáły dwánaście fundámentow/ á na nich dwánaśćie imion/ dwánaśćie Apoſtołow báránká. WujJud 119v.

»apostoł barankowy« (6): A mur mieyſcki miáł dwánaśćie fundámentow: y ná nich dwánaśćie imion dwunaśćie Apoſtołow Báránkowych. LeopApoc 21/14; RejAp 181 [2 r.] 181v, 182; WujNT Apoc 21/14.

»(prze)błogosławiony apostoł« [szyk zmienny] (13 : 4): Abowim j myędzy błogoſláwyonymi ápoſtołmi byłá nyeyáka roznoſć władzey KromRozm III N6, N5v, N6; RejAp 61; RejPosWstaw [212], 22, [1102] [2 r.]; Poniewáż ták Kościoł S: Rzymſki od przebłogoſłáwionych Apoſtołow Piotrá y Páwłá náucżony/ iáko teſz y inne kośćioły Lácińſkie y Greckie SkarJedn 317; SkarŻyw 82; LatHar 431, 432, 434, 435, 505; SkarKaz 606b.

»apoſtoł boży« (15): ktorą [wiarę chrześcijańską] koſcioł prawdziwy chrzeſciańſki od Apoſtołow bożich naucżoni afz do tich cżaſſow trzyma i doſkońcżenia ſwiata będzie trzymał SeklWyzn A4; KrowObr 32, 64v, 88v, 195, 198, 209v; WujJud 239v; WujJudConf 22v, 111v, 147, 169v; ReszPrz 75; o tym Mieśćie piſze ś. Irenaeus Apoſtołow Bożych dyſcypuł ReszList 190, 189. Cf »apostoł święty boży«.

»apostoł (Jezu, Jezusa) Chrysta; apostoł Jezusa Chrystusa« (4 : 9): BibRadz 1.Tim 1/1; BiałKat 333; Muśićie tedy Páwłá źle rozumieć/ gdźie ták mowi: Páweł ſługá Boży/ á Apoſtoł Iezuſá Chryſtuſá WujJud 105v; BudNT 1.Cor 1/1; ModrzBaz 109; SkarŻyw 534; pámiętayćie ná ſłowá ktore ſą przedtym powiedáne od Apoſtołow Páná náſzego Ieſzu Chriſtá WujNT 834, Col 1/1, 2.Cor 1/1, Eph 1/1, l.Petr 1/1, l.Tim 1/1, 2.Tim 1/1.

»apostoł (Pana, Jezu, Jezusow), Chrystusow, Krystusow« [szyk zmienny]. (40 : 2): Tácy fáłſſywi ápoſtołowye ſą chytrzy robotnicy/ przemyenyáyący ſye w ápoſtoły Kryſtuſowe. KromRozm I L2 [L3]; KrowObr 101v, 106v, 120v, 131, 131v, 239v, 244; BibRadz 1.Thess 2/7, II 128; GrzegRóżn G3v; BiałKat 68v; WujJud 120, 132, 181; WujJudConf 125; RejPosRozpr b4; Ktorą pokorę Páweł Apoſtoł Páná Kryſtuſow nadobnie opiſuiąc/ mowi RejPosWstaw [212]; CzechRozm 98, 234, 237v; ModrzBaz 43, 49v; SkarJedn 266, 322; SkarŻyw 534; CzechEp 159, 354, [411], [412]; NiemObr 43, 50; ReszPrz 92; WujNT 31, 1.Cor 1/1, 2.Cor 11/13, 1.Thess 2/7, 717 (8); TĘ prośbę y to záklinánie wielkiego ſługi Bożego Apoſtołá Chryſtuſowego/ muśim z ochotą przyimowáć SkarKazSej 671a.

»apostoł Jezusow« (3): OpecŻyw 66; WróbŻołt 37/12; to ieſt (iáko Grekowie wykłádáią) Apoſtoł Iezuſow ná to obrány/ áby wybráni Boży vwierzyli WujJud 105v.

»apostoł pański« (27): KromRozm II c3, o2‒o2v; KrowObr 205v; Naprzód ſłyſzę Apoſtołá Páńſkiégo/ ták do nas mówiącégo OrzQuin M2v; RejAp 73, 98v, 133, 198v; RejPos 273v [2 r.], 278, 286v [2 r.], 287, 291v (10); WujJudConf 42v, 80, 125; CzechEp 133; NiemObr 11, 22, 115; ktorzyſmy ſą Apoſtołowie Pánſcy y zbáwićielowi. WujNT [813] marg, 26 przedm. Cf »apostoł święty pański«.

»apostoł ś(więty); apostoł naświętszy« [szyk zmienny]. (246 : 91): PowUrb 2v; OpecŻyw 178, 188v; OpecŻywSandR 6; A tego cżaſu ſwięci Apoſtołowie Piotr á Paweł w Rzymie kazali. BielŻyw 142; WróbŻołt P6, X2v, X3v; thak fzyą nawrocz do ſzwey zony yako ſzwyączi apoftoli do pana boga LibMal 1544/85v, 1554/84v; SeklWyzn A, a4; B, Ev; MurzNT 126; KromRozm II c3; DiarDop 101; LubPs D2v, E2v, E3 marg, P5v marg, Z; KrowObrkt, A3 [2 r.], A3v, C2, C2v (69); Leop Apoc 18 arg, Eph 3/5; OrzList g4; y nie przeco innego też ſą zábići z Pánem Kryſtuſem poſpołu Apoſtołowie święći OrzRozm G4v; BibRadz I 4, 391 marg; BielKron 144; OrzQuin 14; LeovPrzep C4v, I2v; RejAp 6v, 10v, 11v, 14v, 15v (30); RejPos A6, 2, 8, 21v, 23 (84); BiałKat 26v, 381v; KuczbKat 435; RejZwierc 152v, 178, 196; WujJud 4, 15, 28v, 37, 52v (10); WujJudConf 206v; RejPosRozpr c2v; RejPosWstaw [212], [213] [3 r.], [213]v, [1102], [1102]v [2 r.] (11); BudNT a3v przedm, b3v przedm, c3v przedm, d2v przedm; KarnNap F2v; Apoſtołowie ś. poſłámi ſię od Bogá mieniąc/ poſelſtwo ſwoie cudámi piecżętowáli. SkarJedn 48, A2v, 2, 11, 40, 74 (13); SkarŻyw 59, 79 [2 r.], 284, 385, 409 (9); CzechEp 99; NiemObr 5, 44, 89, 90; ReszPrz 25; ReszList 148, 161, 180, 190; WerGośc 210; WerKaz 284, 290; LatHar 9, 17, 19, 33, 34 (29); Y ſtąd mamy/ że Ian Apoſtoł S. wiele rzeczy vczył/ y podał vczniom ſwoim WujNT 830, 15 marg, 16, 412, 508 marg, 522 (9); WysKaz 4 marg, 12; SarnStat 729; SkarKaz 83b, 205b, 242a, 244a, 274b (10); Dźiwno być może dla czego ták mowi ten ś. Apoſtoł SkarKazSej 657b, 660b, 671a.

»apostoł ś(więty) boży« (2): ktorzy nie ſtárſzego nie mieli nád ſłowo Boże/ y nád Proroki á Apoſtoły ſwięte Boże. RejPosRozpr cv; SkarŻyw 457. Cf »apostoł boży«.

»święty apostoł pański; apostoł święty pański« (4 : 1): Słuchayże tu ieſzcże iáko Ewányeliſtá piſze o tym ſwiętym Apoſtole Páńſkim iuż wezwánym y wybránym/ o tym Andrzeiu ſwiętym RejPos 276, 209, 275, 285, 289v. Cf »apostoł pański«.

2. Wszelki szerzyciel, powołany do propagowania jakiejś idei lub religii [apostolus Łac śr] (68): RejKup o6v; oná śwyátłoſć [...]/ o ktorey Bullingerus/ z wáſſychże ápoſtołow yeden/ piſſe. KromRozm I E2v, C2, G7, Ov, O4v; KrowObr 144v, 145 marg, 163, 208, 244, 247v; Leop Philip 2/8; Luter piſał Ierzykowi Lipſkiemu/ żeś ty cżártowſki ápoſtoł á nie Boży. BielKron 211v, 200v, 248, 474; OrzQuin T4; RejAp 10v; RejPos 184 [2 r.], 209; Ale coż o twym Apoſtole Lutrze powiećie WujJud 170, 13v, 47, 138v, Mm2v rej; Cży prawdźiwi miłośnicy byli wiáry Chrześćijáńſkiey świátcży wielkie Xięſtwo Litewſkie/ ktore Włádyſław Iágeło ſam Apoſtołem ich będąc náwroćił/ do Páná Chryſtuſá/ y pokrćił BiałKaz I2v; Żywot S. Bonifacyuſzá Apoſtołá Ruſkiego y męcżeńniká SkarŻyw 575 marg, 516, 518, 520, 520 żp; ReszPrz 52, 64; Nie ták dziś Apoſtołowie nowi/ ktorzy bieżą nie będąc poſłáni/ áni od Bogá/ áni od ludzi tych/ ktorzy Apoſtołow moc y urząd poſyłánia máią. WujNT 652.
Wyrażenie: »fałszywy, fałeczny, fałeszny apostoł; apostoł fałszywy«; pseudoapostolus Cn (31 : 1): KromRozm I [L3]; Y ći thakież ſlowo prawdy od Apoſtołá ſlyſzeli/ á byli zwiedzeni rozmáićie od fałſſywych Apoſtołow. Leop l.Cor arg, Gal arg, Thess arg [2 r.]; BibRadz II 93 marg, 105v marg; GrzegRóżn Ov; RejPos 68v; przez te pyſzne á fáłecżne Apoſtoły rozdźielone y rozerwáne ſą ięzyki. WujJud 132v, 198v, 216; CzechEp 352, 411; Abowiem tákowi fałſzywi Apoſtołowie/ ſą robotnicy zdrádliwi/ przemieniáiący ſię w Apoſtoły Chriſtuſowe. WujNT 2.Cor 11/13, 585, 622 [2 r.], 641, 642 [2 r.], 643 (18).
3. Księga liturgiczna używana w kościele prawosławnym (3): A ieſzcze w obu ták sławnych Theologach/ więtſze podobieńſtwo/ że ieſzcże ná on cżás tego słowká nie było do Apoſtołá wpiſano BudNT Ii8v, C5v przedm [2 r.].
4. Jezuata, członek zgromadzenia zakonnego założonego w XIV w. w Sienie (1): Pothym ſie wſztzęłá we Włoſzech w Senie/ nowa Regułá Ieſuatow/ ktorzy ſie naprzod zwáli Apoſtołowie/ á potym ſie kazáli zwáć Ieſuátowie KrowObr 136v.
*** Pozycja słownikowa (4): Murm 2; Mymer1 2v; Apoſtolus, Latine, Legatus sive Nuncius Apoſtół/ Poſeł/ Legat. Mącz 12d; Calep 82b.

Synonim: 4. jezuata.

TZ