Fleksja
|
sg |
pl |
| N |
kapica |
|
| G |
kapice |
kapic, kapić |
| D |
|
kapic(o)m |
| A |
kapicę |
kapice |
| I |
kapicą |
kapicami |
| L |
kapicy |
kapicåch |
| inne |
sg G a. A - kapice, kapicę
|
sg N kapica (12). ◊ G kapice (10). ◊ A kapicę (31) [w tym: -e (5), -ą (3)]. ◊ G a. A kapice, kapicę (2). ◊ I kapicą (10) [w tym: -a (3)]. ◊ L kapicy (18). ◊ pl G kapic (8), kapić (1) SkarŻyw. ◊ D kapic(o)m (1). ◊ A kapice (11). ◊ I kapicami (4); -ami :-åmi KrowObr (3 : 1). ◊ L kapicåch (5); -åch (4), -ach (1) KrowObr.
1.
Kaptur lub okrycie z kapturem, szczególnie mnisze;
cucullus Murm, Calep, Cn; cuculla BartBydg (113):
Murm 154;
BartBydg 208;
Iedno ſpołu głowy zchylmy A kapicza je przikrymy RejKup V;
Nuż naſſy Przodkowie wſyſczy Tak Pjſſali o Kapiczy Iż ta Satą z Nioba była A barzo Diabły ſtraſyła RejKup ec5v,
b3v,
t3v,
t7,
t7v,
t8v (
12);
Item zeznawa yſch skrzethufzky zlothnyczcze vkradla kapiczą ploczienną LibMal 1551/164,
1551/164 [3 r.];
Tey Regule/ dziewiąty Benedykt Papieſz/ białłe kápice przydał/ ábowiem przedtym wroznym odzieniu chodzili. KrowObr 134,
133,
134,
135 [2 r.],
135v,
137 (
10);
RejWiz 147;
MNich ſzedł s ſuknem do miáſtá/ by dał ſzyć kápicę RejFig Dd3;
nie máſz ták cżárta głupiego/ co by ſie kápice bał BielKron 217v,
363,
366v,
429v;
Mącz 70d;
Abowiem ſłyſzyſz tu iż tám nie widział áni mnichow w kápicach/ áni rogátych bieretow/ iáko ie málárze máluią pod płaſzcżem pánny Máriey RejAp 60v;
Nie piſzeć tu Ewányeliſtá áby im roſkázował/ ábyſcie chodzili w ſzárych/ w białych/ ábo w cżarnych kápicach RejPos 170v;
Ieden kápicę ná ſzyię wzdzyał á powrozem ſie opaſał: drugi ſukniey popuśćił ná dłużą/ á wirzch głowy ſogie przegolił/ á bieret rogáty wzdzyał RejPos 327,
298v;
Henrykus ſyn nieiákiego Gaufrydá de LomelIo/ máiąc wrzod w gárdle/ dotykánim ſię kápice S. Piotrá zlecżył: przy cżym był Biſkup Plácentynſki. Záco dziękuiąc ociec/ prośił áby onę kápicę/ która iuſz byłá zdárta/ v niego zoſtáwił/ á nową mu wnetże ſpráwić dał. Nieutráćił ná kápicy oney. SkarŻyw 373;
włożyłá ná ſię zakonną záślubionych iuſz Bogu pánienek/ kápicę [...]. Ale Krol ſkoro ią vyrzał/ rzekł: dawnożeś mniſką zoſtáłá? y ztárgnąwſzy zniey kápicę/ nád iey wolą ſwey złey chući dośić vcżynił. SkarŻyw 510,
373 marg,
374,
510 [4 r.],
545;
CzechEp 65;
dźiś miedzy dworzány W páńſkim páłacu/ iutro záśie ćichy Xiądz w kápitule: tylko że nie z mnichy W ſzáréy kápicy/ á z dwoiákim płátem KochFr 91;
PudłFr 54;
BielRozm 5;
Cucullatus ‒ Ten ktori kapicze noſzi. Calep 275a,
274b;
KlonKr C2v;
Pyta Oycá: Ieſli ma viąć zá kápicę Mnichá/ y wyrzućić go oknem ná vlicę? KlonWor 71.
W połączeniach szeregowyeh (11): RejKup t2v, v2v; Toc ſą Duchá Swiętego znáki. Nie pierśćień obłudny tzłowietze nie płatek álbo zawoy ná głowie/ nie kápicá. KrowObr 150v, B, 115v, 133, 150v; RejWiz 6v; RejAp 79v; Bo v nas płatnieyſza kápicá/ gromnicá/ bylicá/ odpuſty/ ſuchoty/ kádzidło/ kropidło/ niżli ſzcżyre á dobrothliwe ſłowá iego RejPos 29v, 13.
W charakterystyczych połączeniach: kapica biała (6), czarna (4), czerwona, szara (3); kapicę nosić, stargnąć, (u)szyć (2), włożyć, wzdziać, zrzucić (2), zwlec; w kapicę oblec się, ub(ie)rać się (2); chodzić w kapicy (6).
Przysłowia:
Azaſz to wſzytko ſwięći co chodzą w kápicy RejWiz 141v.[Naydźie y w kápicy ſukno [hardość pod maskq skromności] PlutBBud A3v (Linde).]
Wyrażenia: »kapica mnisza (
a. mniska)« [
szyk 2 :
1] (
3):
przeto Rzymiánie rzućili ſie nań iż muſiał vciec w kápicy mniſzey z Rzymá do Florencyey. BielKron 188v,
217v;
Y kazał przynieść tyle kápić mniſkich [...] ile było Kánonikow SkarŻyw 510.
»suknia z kapicą, kapica« = casula Murm, Mymer1, Mymer2; casula cum cuculla BartBydg (3 : 1): Murm 154; Casula. [...] Suknia kapica Mymer1 31v; Casula, planeta presbyteri tegens totum sacerdotem, ornath; suknya s kapiczą, cum cuculla BartBydg 23b; Mymer2 32v.
Szeregi: »kapica albo (i) płaszcz« [
szyk 1 :
1] (
2):
KrowObr 135v;
Pruſki Miſtrz przyſtąpił przyſięgę cżynił: potym zrzućiwſzy kápicę álbo płaſzcż s krzyżykiem/ ná kſięſtwo Pruſkie od Krolá przełożon. BielKron 419. [
Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].
»suknia i kapica« (1): A gdy tzarne ludzi albo murzyny weśnie widział/ tzarne ſſuknie y kápice Mnichom rozdał/ y ſlugámi ie Panny Máryey názwał. KrowObr 136.
»nie kapica ani trepki« (1): Aczo mu miał offarować Nie Kapiczecz ani Trepky Iedno vmyſł wierny pretky RejKup cc3. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.].
Przen: Zakon, stan zakonny;
regula Mącz (31):
Ktorzy ſlubuią/ albo prziſięgaią ſzglupſtwa/ á nieumiętnoſci ſwey/ dziewicſtwo chować przeciw przirodzęniu/ albo wſtępyć do klaſthora [...] y maią oto zle ſumnięnie gdy tego niewypełnia/ [...] Agdy wipełnią niemaią zadney zkruchy zagrzechy any woley ich więcey nieczinić/ ani wiary w panu Chriſtuſię [!]/ ze by zanie doſſyć vczinił/ ále mniemaią ze by ie pan Bog dla oney drogy/ albo kapice/ miał przepamiętać/ albo ie odpuſcić/ ato ye barzo omely. SeklKat F2;
KromRozm I A3v;
Ták powieda Biſkup/ myć ludzi grzechow odpuſztzenia/ nie w imię ludzi zmárłych/ nie w imię vtzynkow ſwych/ nie w imię kápic ſſárych/ ábo burych ále w imię naſwiętſze Kryſthuſowe vtzemy KrowObr 51v,
133,
145 marg,
148v marg,
150v,
Vu2v;
Thakież Opátá proſili dawſzy mu wielkie dáry áby go z kápice wolno wypuśćił. BielKron 346v,
346v;
ále y Páná Bogá chwalił/ iſz go oná zbrodnia do kápice wegnáłá/ á iſz lepiey żyć pocżął. SkarŻyw 414,
570 marg,
572 marg;
Iż on to będąc w kápicy wychowány/ mnichowſką miał w ſobie pokorę CzechEp 333.
W połączeniu szeregowym (1): ktorzy przes odpuſty/ Cżyśce Mſze/ Kápice Cżyſthośći/ Obrázy/ Ołtarze/ Bágná/ Gromnice/ Szołdry/ Oleie/ Wody/ Soli/ Ornathy/ Krucyfixy/ Pieniądze/ Koncylia/ Reguły/ Spowiedzi/ Offiáry y inſze Dyabelſkie Zabobony/ ku łáſce Bożey przyść chcą. KrowObr 185v.
W charakterystycznych połączeniach: kapica biała (2), błazeńska, bura (3), czarna (2), szara (3); w kapicy wychowany.
Zwroty: »w kapicę wleźć« =
wstąpić do zakonu [
szyk zmienny] (
2):
Iż niechay przełożony koſcielny będzye vbrány złotem/ ſrebrem / á perłámi/ á niechay mieſzka przez żony/ ábo wlezye w kápicę/ pod figurą omylney á obłudney cżyſtośći ſwoiey RejPos 345v;
RejZwierc 87v.
»kapicę wziąć« = wstąpić do zakonu [szyk zmienny] (3): vpominał ſię Konwierz obietnice/ iáko długu pewnego/ áby kápicę co rychley wziął/ á Mnichem zoſtał SkarŻyw 570; Támmuſowi opuśćić świát/ y wziąć kápicę kazał SkarŻyw 573, 413.
»kapicę zrzucić (a. porzucić), zdjąć« = wystąpić z zakonu; apostatare a regula Mącz [szyk zmienny] (6): Owa kyedybyć kto co w wyązał/ przekrzćiłby ſye/ y zrzućiwſſy tę błazeńſką kápicę ze wſſyſtkimi zabobony licemyerniczymi/ przyyąłbyś ewángelią. KromRozm I A3v; KrowObr 143v; Mącz 12d; SkarŻyw 200; porzućili Mniſzy y Mniſzki kapice/ Kſięża Rewerendy/ wiárę/ wſtyd/ boiaźń wſzeláką złamawſzy ReszPrz 73; KAzimierz zdiąwſzy ſzeroką kápicę, A przyoblokſzy głowę ſwą w przyłbicę. [...] Ná nieprzyiázne podnioſł potym zbroie KlonKr C2v.
Wyrażenie: »kapica mnisza« (1): Krol Angielſki Henrykus/ wydał kſiążki przećiw Papieżowi/ iáko łudzy ludźmi tym Koncilium/ iáko też záćiemnia Bożą chwałę á plugáwą wiárę rozmnaża/ ták iż więcey wierzą w śiwey kápicy mniſzey/ niż ſłowu Bożemu BielKron 217v.
Szeregi: »komża i (ni) kapica« (
2):
Abowiem wierz mi żeć komża y kápicá nie prawdy podeprzeć nie może RejPos 284,
284 marg.
»kapica i reguła« (3): KrowObr 143v, 145; O ktorym doſyć vcżynieniu Chriſtuſowym/ zle wyrozumiánym/ Antichriſt Pan Rzymſki/ iż grubie y ſproſnie z dawná náucżał: przeto też ſwą náuką wiele rozmáitey ſzáráńcżey/ kápic y reguł/ niezlicżonych mnichow národźił. CzechRozm 220. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].
.
.
.
.
![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}