[zaloguj się]
[pdf]

KORONOWANY (187) part praet pass impf i prawdopodobnie pf

impf (3) OpecŻyw 128, FalZioł, SarnStat 19; impf a. pf (184).

koronowany (101), koronowan (86).

-a- (186), -ą- (1).

Wszystkie o jasne. ◊ W formach niezłożonych a pochylone. ◊ W formach zlożonych -an- (85), -ån- (4); -ån- OpecŻyw; -an- : -ån- BielKron (8 : 1), SkarŻyw (7 : 1), KlonKr (16 : 1).

Fleksja
sg
mNkoronowån, koronowany fNkoronowanå, koronowåna
Gkoronowanégo G
Dkoronowanému D
Akoronowanégo A
Ikoronowanym Ikoronowaną
pl
N m pers koronowani
G koronowanych
D koronowanym
A m pers koronowané

sg m N koronowån (81), koronowany (57); ~ (praed) -ån (81), -any (37); -ån OpecŻyw (2), HistAl, KrowObr, BibRadz, BielKron (59), HistRzym, WujJud, CzechRozm, ArtKanc (2), KochWr, GrabowSet, WujNT (3); -any OrzRozm (2), OrzQuin, SkarJedn (2), SkarŻyw (6), CzechEp, SiebRozmyśl, SkarKazSej; -ån- : -any StryjKron (2 : 5), ActReg (1 : 1), SarnStat (2 : 1), KlonKr (2 : 16); ~ (attrib) -any (16). ◊ G koronowanégo (3); -égo (2), -(e)go (1). ◊ D koronowanému (7). ◊ A koronowanégo (9); -égo (4), -(e)go (5). ◊ I koronowanym (4). ◊ f N koronowanå (8), koronowåna (5); ~ (praed) -å (6), -a (5); -å SkarŻyw, StryjKron (3); -a OpecŻyw (2); -å : -a BielKron (2 : 3); ~ (attrib) -å (2). ◊ I koronowaną (1). ◊ pl N m pers koronowani (9). ◊ G koronowanych (1). ◊ D koronowanym (1). ◊ A m pers koronowané (1).

Składnia dopełnienia sprawcy: koronowany od kogo (37), przez kogo (11).

Sł stp s.v. koronować, Cn notuje, Linde brak.

1. W znaczeniu właściwym: ten, na którego wkladają lub włożono koronę, wieniec (179):
a. O wkładaniu korony jako insygnium władzy monarszej: (u)stanowiony władcą świeckim lub duchownym (159): HistAl B4v, G4, G5v; BielKron 86v marg, 173, 174, 181, 181v (26); przedśię Vniuerſitas Polſka/ nie zowie inégo w Polſzce Królem człowieká/ iedno od Kápłaná vrzędnie koronowánégo OrzQuin I4v, I4; HistRzym 112; SkarŻyw 357; StryjKron 452, 567, 727, 762; CzechEp 385; na Stolicy krolewskiey siadł. yKoronowąn iest. ActReg 77; KlonKr C2, C2v, C3, E, Ev (11); SkarKazSej 681a.

koronowan czym (15): KRok ſyn Helidow zá páná á ſprawcę poſpolitego ludu wybran/ á koronowan Cżechową cżapką BielKron 318, 321v. Cf »koroną korowany«, »krol cierzniem koronowany«.

Wyrażenia: »koroną koronowan(y)« [szyk 7 : 4] (11): HistAl G2v; ktory Kárzeł w Rzymie Ceſárſką koroną był koronowan BielKron 326v, 115, 181, 299v, 326v, 381v, 388v; któré Króleſtwo ma Kápłaná Oleiem świętym pomázánégo/ y Królá Ciérznim/ to ieſt/ z drogich kámieni Koroną/ pecaly [= trosk] pełną w Króleſtwie ſwym Koronowánégo. OrzQuin P3; SkarŻyw 357; SarnStat 20.

»krol, krolowa, cesarz (jest, a. zwykł, a. ma być) koronowan(y)(-a)« = rex coronatus JanStat [szyk 33 : 5] (35 : 2 : 1): OpecŻyw 128; Tedy to Kroleſtwo Polſkie/ ma Krolá Polſkiego ſwego/ vrzędnie Koronowánego? OrzRozm B4, D2v [2 r.], F3, K2v; BielKron 103, 118v, 190v, 345v, 348; OrzQuin V3, V4v [2 r.]; RejPos 3; StryjWjaz C3; SkarJedn d6v; KRólowie ſądzą poddáné/ A króle koronowáné Sędźia wiekuiſty ſądźi KochPs 124; SkarŻyw 355; StryjKron 165, 762 marg; KochWr 36; ActReg 3v, 21, 57, 83; gdyſmy [...] do Krákowá/ gdźie królowie polſcy zwykli bydź koronowáni/ przyiecháli SarnStat 19, 5, 480, 483, 493, 1012 (11); KlonKr A3.

peryfr. »krol cier(z)ni(e)m, w cierznie koronowany« = Chrystus (gra słów: korona królewska ‒ cierniowa) (2 : 1): kthora Koroná vkázuie/ onego Człowieká [króla] być namieſtnikiem/ w ſpráwách świeckich/ á w obronie Kroleſtwá Bożego onego ćierniem koronowánego Krolá OrzRozm C; OrzQuin P3; SkarKazSej 687a.

»na krolestwo, na cesarstwo, na papiestwo koronowan(y); koronowana za krolową« [szyk 16 : 7] (14 : 7 : 1; 1): KArolus rzecżony łyſy/ zá pomocą Ianá Papieżá ná Ceſárſtwo koronowan BielKron 172, 170, 172, 180v, 181, 186 (16); Ale gdy iuſz zá wſzyſtkich Pánow rad zezwolenim/ pochwalono było Małżeńſtwo y Bárbárá Coronowaná/ zá práwam Krolowam Polſkam. BiałKaz K; SkarŻyw 472; StryjKron 288, 308, 390, 707; Záprawdę/ dla tegoſmy z Bozkiégo zrządzenia Páńſtwo ludźi rozmáitych y Prowinciy róznych przyięli/ y ná Króleſtwo Polſkié koronowáni [et regni Poloniae praedicti recepimus diadema JanStat 215]/ ábyſmy tóż króleſtwo vczonémi ludźmi ozdobili SarnStat 196.

Szeregi: »pomazan(y) i koronowan(y)« [szyk 7 : 1] (8): Włádziſław Loktek y z małżonką ſwoią Edwigą [...] ná kroleſtwo Polſkie byli pomázani y koronowáni przez Areybiſkupá Gnieźnieńſkiego Iánuſzá/ ná Krákowſkim zamku. BielKron 371, 381v, 395, 405, 421v; SkarŻyw 519; SarnStat 1011, 1020.

»wybran(y) (a. ob(ie)ran), (i, a, ale nie, takież) koronowan(y)« = electus et coronatus JanPrzyw (31): BielKron 176, 180v, 181v, 182, 183 (17); OrzQuin I4; StryjKron 180; KochWr 36; zá zgodnym zwoleniem Rád náſzych [...] nákróleſtwo Polſkié obráni y koronowáni ieſteſmy SarnStat 11, 483, 493, 1203; [Bolesław Chrobry] Wybrány y koronowány roku 1001. KlonKr Cv, E4, E4v, F2, F3, F3v, F4.

W przen (4): Iuż Rzymſka ſtolicá doroſłą y długowiecżną będąc/ w ſłuſzbie Bożey Koronowáną byłá/ y w pokoiu Bogá chwaliłá SkarJedn 388.
Wyrażenia: bibl. [Hebr 2/7, 2/5] »czcią i chwałą koronowany« = gloria et honore coronatus Vulg (1): Boácżmy [!] też Christuſá, od Bogá cżćią y chwałą koronowánego, y imieniem nád wſzytki imioná dárowánego znamy y po Bogu oycu iedynym, pánem ſwym y Bogiem Emanuelem wyznawamy, y krolem nád krolmi chwalimy CzechEp 413.

»krol [czym] koronowany« (1): Báránek ten Pan nád pány/ Krol BOſtwem koronowány ArtKanc O.

»złotem koronowany« (1): Tu śiedźi/ złotem/ cześć koronowána: Tu lekkim piórem ſławá przyodźiána KochFrag 14.

α. W funkcji rzeczownika (2): Bo on iedno po mátce/ ieſt zacnego rodu/ A iam s koronowánych/ práwie poſzedł obu. RejZwierz 21v; ActReg 86.
b. (U)wieńczony za zasługi, sukcesy, zwycięstwo (9):
Wyrażenie: »koronowany wieńcem bobkowym« (1): Laureatus ‒ Koronowani wienczem bobkowim. Calep [587]b.
W przen (4):
Wyrażenie: »koroną koronowan« (1): A przeto dlá téy wielkié żądzé/ ſluſfnie panna Mariá tę koronę [!]/ ktorá rzecżona ieſt zwycięſtwá/ w ſwym ehwálebnym ij weſolym w niebo wzięciu byla koronowána. OpecŻyw 188v.
α. Na igrzyskach sportowych (2): OpecŻyw 188; A ieſliby kto też walcżył/ nie bywa koronowan [non coronatur] ieſliby przyſtoynie nie walcżył. BibRadz 2.Tim 2/5 [przekład tego samego tekstu: OpecŻyw, WujJud, CzechRozm]; WujJud 102v; CzechRozm 228v.
W przen (1): Gdy oblicżna ieſth [pamiątka]/ náſláduią iey/ á żądáią iey gdy ſie oddali/ y ná wieki koronowána pánuie [in perpetuum coronata triumphat]/ niepokálánych boiowánia zapłátę wygrawáiąc. Leop Sap 4/2.
β. W poezji [czym] (1): Tim zielem [bluszczem] Poetowie w rzymie bywali koronowani dla gich ſlachethnoſci rozumu FalZioł I 48c.
γ. W pojedynku, turnieju (o średniowiecznym obyczaju rycerskim przeniesionym przez autora HistAl w starożytność grecką) (1): A natichmiaſt na dozwolenie Alexandrowo ſzyrmował y wygrał/ Y rzekł mu Alexander/ ieſli trzećim razem wygraſz będzieſz koronowan. HistAl D4.
c. (U)wieńczony koroną cierniową (o Chrystusie) (11):

W połączeniach szeregowych (9): Tu moy mily ſyn bicżowán/ tu koronowán tu pod krzyżem pádl/ tu vkrzyżowán. OpecŻyw 176; KrowObr 95v; BielKron 139; ArtKanc E4; GrabowSet P4v; LatHar [541]; WujNT 116, 181; SiebRozmyśl A3v.

W charakterystycznych połączeniach: koronowan sromotnie, na śmiech.

Wyrażenie: »ci(e)rni(e)m, koroną cierniową koronowan« (3 : 2): Był karan bicżmi/ koroną ćirniową koronowan/ náoſtátek hániebnie ná krzyżu rościągnion. BielKron 139; ArtKanc D11v; GrabowSet P4v; WujNT 181, 379.
Szereg: »biczowan i koronowan« (1): Trzećiey ná dźień godźiny/ był ſrodze bicżowan/ y ćirniową koroną ná ſmiech koronowan ArtKanc D11v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 7 r.].
2. Wyróżniany (wyróżniony) chlubnie, nagradzany (nagrodzony) (6):

koronowan(y) czym (1): Sproſnicy dziedzicznie otrzymáią ſzalenſtwo/ á oſtrożni będą koronowáni vmieiętnoſćią [callidi coronabuntur scientia]. BibRadz Prov 14/18.

a. W religii chrześcijańskiej: obdarzany (obdarzony), nagradzany (nagrodzony) za cnotliwe życie doczesne życiem wiecmym, zbawieniem, niebem; także o śmierci męczeńskiej jako wieńczącej zasługi ludzkie na drodze do nieba (5): Przetoſz dniá tego ktorego męcżennik koronowány ieſt ofiáruiąc/ bráćiey to oznáymuyćie: áby chwalili Páná Bogá/ ktory ſwe ſługi ſobie obrał. SkarŻyw 329, [474], 582.

koronowany czym (2): SkarJedn 89; gdzie Páweł ześćiem Ianá Chrzćićielá (to ieſt śćiętą śmierćią) koronowány ieſt. SkarŻyw 408.

*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Coronatus ‒ Koronowany. Calep 262a; Diadematus ‒ Koronowanij. Calep 317b.

Cf KORONOWAĆ

RS