Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: BACZYĆ

Następne hasło: BAĆ »

BACZYĆ SIĘ (59) vb impf

sie (38), się (20), si(e) (1).

a pochylone (2 r. błędne znakowanie).

Fleksja

indicativus
inf	båczyć się
praes
	sg	pl
1	båczę się	båczymy się
2	båczysz się	båczycie się
3	båczy się	båczą się

praet
	sg		pl
3	m	båczył się	m pers	båczyli się

fut
	sg
2	m	båczyć się będziesz

imperativus
	sg
2	båcz się

conditionalis
	sg		pl
3	m		m pers	by się båczyli
3	f	båczyłaby się	m an

inf båczyć się (5). ◊ praes 1 sg båczę się (1). ◊ 2 sg båczysz się (4). ◊ 3 sg båczy się (12). ◊ 1 pl båczymy się (2). ◊ 2 pl båczycie się (2). ◊ 3 pl båczą się (7). ◊ praet 3 sg m båczył się (3). ◊ 3 pl m pers båczyli się (1). ◊ fut 2 sg m båczyć się będziesz (1). ◊ imp 2 sg båcz się (1). ◊ con 3 sg f båczyłaby się (1). ◊ [con impers a. con 3 sg n pass by się baczyło RejWiz 73v zaliczone do BACZYĆ, znacz. 4. Ze zdaniem dopełnieniowym]. ◊ 3 pl m pers by się båczyli (2). ◊ part praes act båcząc się (16). ◊ part praet act båczywszy się (1).

Sł stp, Cn, Linde brak.

Znaczenia

1. Z funkcją strony zwrotnej: Widzieć siebie (w sensie umysłowym), czuć siebie (17)
2. Opamiętywαć się, reflektować się, zastanawiać się; zdawać sobie sprawę, orientować się; uświadamiać sobie (40)
3. Prawdopodobnie: Zwierzać się, przyznawać się (1)
4. Prawdopodobnie: Kusić się o co, starać się zdobyć, sięgać (1)
5. Ewentualnie z funkcją strony biernej: Być uwzględnianym, branym pod uwagę

1. Z funkcją strony zwrotnej: Widzieć siebie (w sensie umysłowym), czuć siebie (17):

baczyć się jakim (z predykatywnym I) (4): iſz téſz gdy śię kto bohatęm/ przełożeńſzęm abo zacnieiſzégo rodu báczy/ [...] Hnet ſobie wſzyſtko przypiſuie MurzNT 10v; SienLek 81; SkarŻyw 142, 528.

baczyć się jakiego (z predykatywnym A lub G qualitatis) (3): BierEz Pv; MurzNT 10v cf baczyć się jakim; Bacżąc ſie iuż zeſzłego w lećiech Iároſław/ vpominał ſyny BielKron 347v.

Z A cum inf (11): [Probus] bacżąc ſie być chorego vcżynił táki teſtáment BielKron 366v, 375v, 378, 403v; á wſzakoſz to yſz ſie oni [dziatki] baczą być w cudzym domu/ nádert roſpuſtney á proznuiącey ſwobody w nich powścziąga KwiatKsiąż Ev; GórnDworz Ii6; gdyż ſie bacząc być wolnym człowiekiem Rycerſkim [...] tile ile mi Pan Bog roſądku z łáſki ſwey świętey vżyczyć raczył tedy podawam W. M. wſzem ſtanom Rycerſkim MycPrz II D2; SkarŻyw 107; StryjKron 225; ZapKościer 71; SarnStat 1276.

2. Opamiętywαć się, reflektować się, zastanawiać się; zdawać sobie sprawę, orientować się; uświadamiać sobie (40): Sthworzil [...] pan bog czlowyeka wrayv [...] a sthworzil go thak yſch czlowyek ſzyą nyebaczill. [...] [On owoc z tego drzewa spożył] Zathymze ſnadz ſzye yesth poznal LibMal 1554/190v; Sumnięnie gromy kupcza [...] Toc ſię ten clek baczycz niechcze Twarde ma Faraon ſercze. RejKup g4; A ták to ieſt káżdemu kto ſie iedno bacży/ A kogo wżdy rozumem ſzcżęſcie zdobić racży RejWiz 8, 60v; Ieden gdy kto cżapki nie zeymie/ chociay ſie nie bacży/ wnet mnimamy áby tho z gniewu vcżynił. RejZwierc [78²], 268; WujJud 56, 56 marg, 127, 240, L14; Strum R2; PowodPr 37, 41, 45, 78; Tákie ſzczeście odrzucaſz? bacz ſię, otoć poſłał Bog ieſzcze przyiacielá CiekPotr 36.

baczyć się w czym (5): A to więcey że ſie w tym przedſię nikt nie bacży RejWiz 86; RejPos 316v; RejZwierc 159; Strum I; A ieſzcże nagorſza y naydźiwnieyſza/ iż 1udźie wolnośćią ná vbogie przebuſzni/ niebacżą ſie w tey niewoli/ w ktorey ich ſobie podawáią/ Prokuratorowie/ Piſárze/ podpiſkowie/ woźni PowodPr 64.

Ze zdaniem dopełnieniowym (11): [iż (5), że (2), jako (2), inne (2)]: TLucżże miły Zegárze/ bo w káżdey godzinie/ Miałby ſie káżdy bacżyć/ iáko mu cżás płynie. RejZwierz 105v; GórnDworz I2, Cc7v; RejPos 72v, 308v; RejZwierc 148v; y odiął im [Bóg] ſmyſł/ że w tey ſpráwie ślepymi/ głuchymi/ niememi ſą: á bacżyć ſię co cżynią nie mogą. CzechEp 86, 226; Y tak ye [Zborowskich] ſakiem by Kuropatwi nakric chcieli/ nie bacziwſzy ſie wtijm ze temu doſic vtzinyc niemogli/ dla wielkiey moznoſci y rozrodzenia ych PaprUp Gv; KochCz A4v; PowodPr 40.

Zwroty: »nie bacząc się« = bez wahania, zdecydowanie: A nie ſtárzy tylko oni Oycowie/ ále też y nowi toż też/ nie bacżąc ſie twierdzili [że Duch św. nie jestBogiem] iáko Kálwin CzechRozm 14.

»nie bacząc się« = przez nieuwagę, przez roztargnienie: więcey z iadł mowiąc/ á niebacżąc ſię (bośmy mu my bliſko śiedząc chleb podmiátáli) gdy ſię powieśćią báwił. SkarŻyw 335.

»nie baczyć się samemu« [szyk zmienny] = niewidzieć w sobie błędu (2): Wſzyſci ſwoy ſtan pokrywamy/ nicz ſie nie bacżmy [lege: baczymy] ſami Nicz do ſiebie iako w niebie tak ſie nam wſzytko widzy RejJóz C6v; więc ſye będźie gniewał, chłopy bił [...] iakoby byli nawięcéy winni: a ſam ſye nie baczy co wſzyſtkiégo zániedbał/ álbo też nie rozumiał. Strum F.

»niedobrze się baczyć« = mylić się, błądzić (2): Bo gdy bych ſię tak mial zbawić Iuż by wiara ſtala zanić. Ktorą o ſwem panie mamy [...] Niedobrze ſię ſnać ſąm baczys Iż mie na tem zwiezać raczyć [lege: raczysz] RejKup n5, i8.

Szereg: »baczyć się i względać«: Baczę ſię ia, y względam w ſwoie Spráwy CiekPotr 47.

3. Prawdopodobnie: Zwierzać się, przyznawać się [przed kim z czego] (1): ze wolff nyeyaky, thak yakogi on ſchramovathi przed nym ſzyą baczill ſpobranya tichtho ſoboly LibMal1553/178.

4. Prawdopodobnie: Kusić się o co, starać się zdobyć, sięgać [o co] (1): Takze tez zdrugiey strony ieslizeby ci zſląska nastąpili, [...] bądź mile dwie albo trzy od Krakowa despecti czyniąc achoc ote bliskie Zameczki nad Krakowem stąd bacąc się albo tez y nad Kleparz ieslizeby się ich co więcey zebrało iakosię rządzic y sprawowac. ActReg 28.

5. Ewentualnie z funkcją strony biernej: Być uwzględnianym, branym pod uwagę: cf cytat s.v. BACZYĆ znacz. 4. ze zdaniem dopełnieniowym RejWiz 73v.

Synonim: 2. względać.

Formacje pochodne: dobaczyć się, obaczyć się, pobaczyć się, rozbaczyć się, ubaczyć się, zabaczyć się; dobaczać się, obaczać się, rozbaczać się; dobaczawać się, obaczywać się.