[zaloguj się]
[pdf]

BACZYĆ (2302) vb impf

båcz- (1678), bacz- (302), b(a)cz- (322); a. w formach inf (w tym inf będący składnikiem fut złożonego): båcz- (181), bacz- (157), b(a)cz- (77); båcz- RejPs (3), RejRozpr, HistAl (2), BielKom, LubPs (3), RejZwierz (3), OrzRozm, SarnUzn (2), RejAp (2), GórnDworz, RejPosRozpr, RejPosWstaw, BiałKaz (2), BudNT (2), KochTr, NiemObr (6), PudłFr, BielRozm, Phil (2), KochAp, OrzJan, WysKaz (2), JanNKar (2), SkarKaz, SkarKazSej, KlonWor, SzarzRyt (2); bacz- OpecŻyw (4), MurzHist (5), GliczKsiąż (4), GroicPorz (19), Leop, OrzList, BibRadz (3), SienLek (20), BielSat, KuczbKat (2), WujJud (3), Strum, WierKróc, KochFr (2), KochPieś (2), GrabowSet, SarnStat (2); båcz- : bacz- BierEz (4 : 1), KrowObr (1 : 2), RejWiz (1 : 6), BielKron (1 : 6), Mącz (21 : 8), LeovPrzep (1 : 3), RejPos (26 : 9), BiałKat (1 : 3), GrzegŚm (5 : 3), RejZwierc (6 : 1), BielSpr (1 : 7), BudBib (1 : 1), MycPrz (2 : 2), CzechRozm (9 : 11), ModrzBaz (1 : 3), SkarJedn (6 : 1), SkarŻyw (4 : 3), CzechEp (31 : 9), ReszPrz (5 : 1), WerKaz (1 : 2), ArtKanc (1 : 1), GostGosp (2 : 1), WuNT (3 : 1); b. w formach niezłożonych imp: bacz (121), båcz (29), b(a)cz (24); bacz OpecŻyw (27), MurzHist (5), MurzNT (2), GroicPorz, RejWiz (6), Leop (4), OrzList, BibRadz (4), HistRzym, RejPos (7), GrzegŚm (3), WujJud, MycPrz, BudNT (3), CzechRozm (3), NiemObr, WerKaz, ArtKanc (2), GrabowSet, WujNT (2); båcz BudBib (2), RybGęśli; bacz : båcz BierEz (1 : 2), HistAl (8 : 2), Mącz (25 : 11), RejPos (2 : 1), SkarJedn (1 : 2), SkarŻyw (2 : 5), CzechEp (5 : 2), PowodPr (1 : 1); c. we wszystkich pozostałych formach: båcz- (1168), bacz- (24), b(a)cz- (221); bacz- KochJez; båcz : bacz- BierEz (32 : 2), OpecŻyw (24 : 4), RejPs (14 : 2), HistAl (17 : 1), MurzNT (2 : 1), LubPs (53 : 1), GroicPorz (7 : 1), KrowObr (53 : 1), BielKron (238 : 1), SienLek (17 : 1), BielSpr (18 : 1), CzechRozm (52 : 1), SkarJedn (13 : 1), SkarŻyw (52 : 1), KochFr (6 : 1), GórnRozm (17 : 1), SarnStat (55 : 2).

Fleksja
inf båczyć
indicativus
praes
sg pl
1 båczę båczymy, båczemy, båczęmy, båczym, båczém
2 båczysz båczycie
3 båczy båczą
praet
sg pl
1 m båczyłem, -(e)m båczył, båczełem, -m båczeł m pers båczylismy, -śmy båczyli, my båczyli, båczelismy
f båczyłam m an
2 m båczyłeś, -(e)ś båczył m pers båczyliście
f båczyłaś, -ś båczyła m an
n båczyłoś subst
3 m båczył, båczeł m pers båczyli, båczeli
f båczyła m an
n subst båczyły
fut
sg pl
1 m m pers będziemy båczyć, będziem båczyć, båczyć będziemy, båczyć będziem, będziem båczyli
2 m będziesz båczył m pers båczyć będziecie
3 m będzie båczył m pers
f będzie båczyła m an
imperativus
sg pl
1 baczmy
2 bacz, baczy baczcie
3 niech(aj) båczy
conditionalis
sg pl
1 m bych båczył, bym båczył m pers bychmy båczyli, bysmy båczyli
f bych båczyła m an
2 m byś båczył m pers byście båczyli, byście båczeli
f byś båczyła m an
3 m by båczył, by båczeł m pers by båczyli
f by båczyła m an
n subst by båczyły
con praet
sg pl
1 m bych był båczył, bych beł båczeł m pers
3 m m pers by beli båczeli
impersonalis
praes båczy się
praet båczono
con båczono by
participia
part praes act båcząc
inne formy
impers con a. con 3 sg n pass - by się båczyło

inf båczyć (406). ◊ praes 1 sg båczę (271) [w tym 16 r. błędnie båcze]. ◊ 2 sg båczysz (200). ◊ 3 sg båczy (170). ◊ 1 pl båczymy (69), båczemy (14), båczęmy (1), båczym (10), båczém (6); båczymy RejPs, RejRozpr (2), KromRozm I, BielKom, OrzQuin, GrzegŚm, KuczbKat (3), RejZwierc (12), RejPosWstaw (2), StryjKron, CzechEp (2), ArtKanc (2), WujNT (3), VotSzl (2), GosłCast, SzarzRyt (2); båczemy ForCnR, RejJóz (2), PaprUp, RybGęśli (2); båczym KochTr; båczém SkarJedn, KlonWor; båczymy : båczemy PatKaz I (5 : 1), RejKup (1 : 1), Diar (3 : 2), RejPos (9 : 1); båczymy : båczym GladGad (3 : 1), RejWiz (2 : 1), BielKron (5 : 1), WujJud (1 : 1); båczemy : båczęmy ActReg (1 : 1); båczym : båczém SkarKaz (2 : 1); båczym : båczém Oczko (3 : 1); båczymy : båczemy : båczém LubPs (2 : 1 : 1), KrowObr (1 : 1 : 1); -emy (1) ForCnR, -(e)my (13); -ém (1) Oczko, -(e)m (5). ◊ 2 pl båczycie (39). ◊ 3 pl båczą (96). ◊ praet 1 sg m båczyłem, -(e)m båczył (24), båczełem, -m båczeł (2); -m båczył: båczełem, -m båczeł ActReg (1 : 2). ◊ f båczyłam (1). ◊2 sg m båczyłeś, -(e)ś båczył (14). ◊ f båczyłaś, -ś båczyła (4). ◊ n båczyłoś (1). ◊ 3 sg m båczył (71), båczeł (2) PaprUp, ActReg. ◊ f båczyła (14). ◊ 1 pl m pers båczylismy, -śmy båczyli (3), my båczyli (1) ModrzBaz, båczelismy (1) BierEz.◊ 2 pl m pers båczyliście (2). ◊ 3 pl m pers båczyli (46), båczeli (2) PaprUp. ◊ subst båczyły (3). ◊fut 2 sg m będziesz båczył (4). ◊ 3 sg m będzie båczył (3). ◊ f będzie båczyła (1). ◊1 pl m pers będziemy båczyć (3), będziem båczyć (3), båczyć będziemy (1), båczyć będziem (1), będziem båczyli (1); będziemy båczyć MiechGlab; båczyć będziem SkarJedn; będziemy båczyć : będziem båczyć : båczyć będziemy PatKaz III (1 : 1 : 1); będziemy båczyć : będziem båczyć : będziem båczyli SienLek (1 : 2 : 1). ◊2 pl m pers båczyć będziecie (1). ◊ imp 2 sg bacz (127), baczy (2) OpecŻyw, RejKup. ◊ 3 sg niech(aj) båczy (8). ◊ 1 pl baczmy (16). ◊ 2 pl baczcie(27). ◊ con 1 sg m bych båczył (9) BierRaj, RejPs (2), RejJóz, BibRadz, Mącz, GórnDworz, MycPrz, PaprUp, bym båczył (4) ModrzBaz, GrabowSet, OrzJan, SzarzRyt. ◊ f bych båczyła (1). ◊ 2 sg m byś båczył (8). ◊ f byś båczyła (2). ◊ 3 sg m by båczył (30), by båczeł (1) ActReg. ◊ f by båczyła (1). ◊ 1 pl m pers bychmy båczyli (4) BibRadz, RejPos (2), RejZwierc, bysmy båczyli (3) GlabGad, Mącz, BiałKat. ◊ 2 pl m pers byście båczyli (3) LibLeg, RejRozpr, WujNT, byście båczeli (1) PaprUp. ◊ 3 pl m pers by båczyli (10). ◊ subst by båczyły (1). ◊ con praet 1 sg m bych był båczył (1) KochFr, bych beł båczeł (1) PaprUp. ◊ 3 pl m pers by beli båczeli (1) PaprUp. ◊ impers båczono (3). ◊ praes båczy się (2). ◊con båczono by (3). ◊ impers con a. con 3 sg n passivi by się båczyło (1) RejWiz 73v. ◊ part praes act båcząc (541).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. W sensie fizycznym: Widzieć, patrzyć, oglądać, przyglądać się, spostrzegać, obserwować; cernere, observare, videreMącz (104): Tedy piekarz kołacż poſtáwił/ A Xántus nie dobrze bacżył: Kmiotek [...] Wſzyſtek kołacż w ſkiby ſkráiał. BierEz D2v, G4; ForCnR C2v; Znáć iż dworzánin. Poydę przedſye yákoby nyebacząc/ ábych guzu nyedoſtał KromRozmI A3; RejWiz 65v; BielKron 15; Cerno [...] Pátrzę/ Baczę/ Widzę/ oględuyę. Mącz 48c, 389b, 494a.

baczyć kogo, co (64): Drwoſzcżep niewiem vſty migał: A ná liſzkę pálcem ſkazał. Tego łowcy nie bacżyli/ A dáley ſie pośpieſzyli. Liſzká to wſzyſtko bacżyłá/ Y w niemáłym ſtráchu byłá BierEz H4v, I, L [2 r.], Pv; OpecŻyw 94; FalZioł IV 26a; RejPs 46v, 77, 86v; LibMal 1545/103; RejJóz C4; RejKup q4v, x7, y8; Alexandrze/ pogląday ná gwiazdi bácż gwiazdę Herkuleſowę iáko ſie ſmęći/ á Merkurius ſie weſeli HistAl A7v, B8v; HistAlHUng A2; BielKom E5; GliczKsiąż H8v; LubPs O, Q4v; KrowObr A; RejWiz 57v; BibRadz 3.Reg 18/43; BielKron 66v, 137, 242; [koperwaser] ná rány poſypuy/ poki dźiwé mięſo baczyſz. SienLek 158v, 24; GórnDworz M; RejPos 12; RejZwierc 77v, 99; BielSpr 24, 26v; BudBib I cv, Is 57/8; BudNT Ii, Act 3/16; SkarŻyw 80, 107, 173, 208, 311, 414, 436, 455; KochWz 138; PudłFr 8; WujNTLuc 6/41, 42; WysKaz 18; JanNKar D3v; CzahTr I3; GosłCast 48; KlonWor **5, 6, 49; á ia dźiwny ſtroy widzę w tym tu kole Niewieśćiey płći/ á żadney Polki tu nie baczę ZbylPrzyg A2; TY co Rzym w pośrod Rzymá chcąc baczyć pielgrzymie/ A wżdy baczyć niemożeſz w ſámym Rzymá Rzymie. Pátrzay ná okrąg murow/ y w rum obrocone Theatrá SzarzRyt D2v, Cv. Cf baczyć po kim, po czym, z A cum inf, z podwójnym A, Zwroty, Szeregi.

baczyćpokim, poczym (2): Bo winień był wierzyć/ y tym cudom ktore ábo po Apoſtolech/ ábo po Szcżepanie S: bacżyć/ ábo od innych ſłucháć o nich mogł. SkarŻyw 80; SkarKaz 5a.

baczyćczegodokogo: ieden z náſzych [...] rad bárzo po Vſárſku/ á długo chodzi: á to dla tego áby pokrył nieforemność nieiáką nog ſwoich/ á tego do niego rzadki kto bacży. GórnDworz N5v.

Z A cum inf (2): Gdy tedy Iozeph ś. brzemienną małżonkę ſwoię/ [...] być bacżył SkarŻyw 243 [2 r.].

Z podwójnym A (obiecti et praedicati) (3): OpecŻyw 13; SkarŻyw 243 marg; przyſzłymi naprzod ná pámięć ty trzy ſentencie piſmá ś. ktore oto ná pierwſzey kárćie położone W. M. bacżyſz CzechEp x3.

Ze zdaniem dopełnieniowym (26) [że (8), jako (7), iż (6), inne (6)]: BierEz D4; RejPs 56v; Bacżąc to Olimpia iż tak ná nię wezrzał rzekłá/ Miſtrzu cos pomyſlił ná mię thák wezrzawſzy HistAl A3, A7v; BielKom E5; RejWiz 12, 73, 103; BielKron 12v, 312v; Mącz 274b, 459c; SienLek 147; BudNT b5v, Luc 14/7; ModrzBaz 7; CzechEp 63; KochFr 134; PudłFr 7, 13; ZawJeft 11; WujNTLuc 14/7, Ioann 6/22; KmitaSpit B3v; KlonFlis H3; Onże łotrom przyświeca/ on koſterom świádcży/ Kto kártę krádnie/ iáką kto ma máść/ on bacży. KlonWor 33. Cf baczyć kogo co.

Zwroty: »na oko baczyć«: iakoś też tego [nachylania] y wzor w Brzeſkiey Biblij ná oko bacżył/ a teraz ieſzcze w Krakowſkiey obácż. BudBib I cv.

»przed oczyma swymi baczyć« (2): Bo obiecuie pan roſtropnem vczynić káżdego/ á pilnie go baczyć przed oczymá ſwemi [firmabo super te oculos meos Ps 31/8] RejPs 46v; LubPs Q4v.

Szeregi: »słyszeć albo baczyć«: á ięzyk ich gorſſy niżli miecz burzący/ á nie otem nierozumieią/ áby to kto iny ſlyſſeć álbo baczyć miał [quoniam quis audivit Ps 58/8] RejPs 86v.

»baczyć i znać«: tego [chromego] ktorego bacżycie y znaćie zmocniło imię iego [Chrystusa] BudNTAct 3/16.

W przen: A coż widźiſz trzaſzczkę w oku brátá twego: á tramu ktory maſz w oku właſnym/ nie baczyſz? [non consideras] WujNT Luc 6/41.
2. W sensie umysłowym: Zauważać, zwracać uwagę, obserwować; uświadamiać sobie, przypominać sobie; rozumieć, wiedzieć, znać; advertere (animum, mentem), anim(o) advertere, intelligere, tenere Mącz, Cn; accipere, attendere, cernere, animo comprehendere (complecti), perpendere, persentire, sagire, sapere, scire, sentire, subnotare, videre Mącz (1406): O moy mily panie/ iako bácżę nierácżyſs s nami trwatz iako przed tym. OpecŻyw 166v, 45; ForCnR O4; TarDuch E2v; Bacż ieden zło. ma 4 orty. KłosAlg E2v; RejRozpr E3; RejJóz C5 marg, C5v, F, N2; RejKup g2, h4v, k5, v3v, x7v, dd8v; HistAl D8v; BielKomnlb 7; LubPs Rv; RejWiz 44v, 126, 174v; Vśidliłem ćie/ á poimaneś ty Bábilon/ á niebacżyłoś: [et nesciebas] náleźioneś y záchwycone LeopIer 50/24, 3.Reg 10/6, Os 9/13; BibRadz I *5v; BielKron 334; Sentio [...] Czuyę/ też czuchnę/ trącę. Et Metaph. Rozumiem/ baczę/ dzierżę co o kim. Mącz 382c, 10b, c, 48c, 62b, 63b (19); OrzQuin H, I3, Q; GórnDworz N8v, O4, Vv, Ff5v; cżego ia thobie wylicżáć á y ná pámięć przywodzić niechcę/ ſam ieſliże bacżyſz/ ſłuſznie ſie możeſz wypráwić s tego. RejPos 350, 219v; RejZwierc 245; BielSpr 2; RejPosWstaw [412]; BudBib 1.Par 12/17; BiałKaz K3v; CzechRozm 14, 97, 97v, 126, 149 (10); PaprPan H2v, M3v, M4v, N, N3, V2v, X; ModrzBaz 96v; SkarJedn 190, 348; MWilkHist K2; CzechEp x2v, 12, 64, 111, 236, 274, [402]; KochJez A4v; NiemObr 66; GórnRozm B2, D3v; WerKaz 281; PudłFr 7, 23, 57; PaprUp E3, K; GostGosp 148; GórnTroas 27; Pieniędzy tedy potrzebá/ iáko baczyćie/ wielkich OrzJan 58, 60, 116, 117; WysKaz 39; SarnStat *6; (did) Pángracz (‒) Wſzák ták iáko powiádam? (did) Woytowicz (–) ieſli dobrze baczę, Pámiętam że ták było. CiekPotr 30, 45; GosłCast 27, 55, 71; PaxLiz C, E, E2v; KlonWor **6v.

baczyć kogo, co (582): BierEz B2v, E3, E4v, F2, K2, K2v; Bacż téż tu twégo milégo pana wielką dobrotliwoſtz ij glęboką pokornoſtz. OpecŻyw 168v, 8v, 14v, [27], 37, 42v (15); ForCnR C3v, D; HistJóz A2; FalZioł V 26v, 27; BielŻyw nlb 14; GlabGad A2, C7, F6, N2v, N3v; MiechGlab nlb 2, 7, 9, 15, 24, 53, 56; WróbŻołt K6, 31/4, N, iiv; RejPs 31, 95v, 150v, 163v, 197; RejŁas 412; LibLeg 11/13v, 65v [2 r.], 152v, 181v; RejRozpr H4v, K; RejJóz A6, C4, C6, D7v, D8 (13); SeklKat E4; RejKup b7, d6, e4v, h2v, h7 (19); HistAl D8, K8v; KromRozm I P; MurzHist E; MurzNT Matth 4 arg; KromRozm II n2v; KromRozm III L7; LibMal 1554/188v; Diar 25, 26, 68, 86; DiarDop 100, 115; BielKom A2, D4, D4v, G4, G5; GliczKsiąż E2, L4v; LubPs B6, F4v, I3, K, K2 (29); SeklPieś 32; KrowObr 32, 80, 120v, 208v, 224, 224v, 232v; Abowiem kto s pilnoſcią to vważáć będzye/ Káżdy ſtan by w źwierćiedle może bácżyć wſzędzye. RejWiz 3v, 8v, 50v, 74v, 93, 96v (12); LeopGen 47/6; OrzList gv; RejFig Ee3; BibRadz I 3a marg, 12b marg, Ex 18/14, 138v marg, Ier 3/7 (9); OrzRozm F, M4; cżłowiek po nim [po winie] bywa weſoły/ przeſpiecżny/ ſmutku nie bacży BielKron 115v, 8, 17, 21, 27v, 52v (115); KochSat ktv; Mącz 116a, 216b, 250d, 260d, 262c, 368a [2 r.], 394d; OrzQuin Fv; SarnUzn D7v; SienLek 12v, 19, 24v, 95, 95v (9); LeovPrzep G3v; RejAp 28v; GórnDworz I7, K8, M4v, M5v, R7v (15); HistRzym 54, 56v, 94v; iż oni wſzyſcy ſtali przedſię iáko głuchowie/ á nic tego nie bacżyli: owſzem iáko Ewányeliſtá piſze/ iż ty ſłowá były zákryte przed nimi. RejPos 66v, 26, 66v, 76, 86, 113 (17); BielSat Gv; BiałKat 233v, 241, 256; GrzegŚm 1, 35; HistLan A4, F4, F6; KuczbKat 360; RejZwierc A2v, 56v, 76v, 82v, 84 (11); nie dáwáć nikomu znáć/ po ſobie vmyſłu ſwego/ iákoby też y nieprzyiaćiel tego nie bacżył BielSpr 26v, b2, 39, 42, 47, 48 [2 r.]; WujJud 135; WujJudConf 141v, 190v; RejPosRozpr b3; RejPosWstaw [412], [412]v; BudBib 1.Reg 12/16, Esth 9/26; MycPrz II B2v, Cv, C2, C3v; BiałKaz B, Gv, I4; BudNT b, cv, 1.Petr 2/12; CzechRozm 1v, 21 [2 r.], 68, 78, 83 (16); PaprPan C4, G2, Ccv, Hh5v; ModrzBaz 53v, 54v, 64, 64v, 123; Oczko 15v; SkarŻyw 13, 52, 92, 98, 180 (18); StryjKron 537; CzechEp 10, 11, 19 [2 r.], 35 (24); NiemObr 54, 57, 66; KochFr 17, 27; KochMRot B4v; ReszPrz 54; ReszList 162, 163, 175, 185; WerKaz 292; WisznTr 7; KochPieś 29; ArtKanc L12v, Mv; KochWr 38; PaprUp D2v, E3v, F3v [3 r.] (13); ZawJeft 11, 19, 23, 43; ActReg 124; Phil D, G2, I, K, M3, N3; GrabowSet A3v, Cv, F2v; KochAp 8; OrzJan 84, 89; KołakSzczęśl Dv; RybGęśli A3, Dv, D2; WujNT 5 przedm, 97, 661, 808, 817; JanNKar Av; SarnStat 21, 278, 926, 1180; GrabPospR N2; PowodPr 65; VotSzl A2, B4v; CiekPotr 61; CzahTr Ev; GosłCast 32 [4 r.], 53; PaxLiz B, E2; SkarKazSej 664a, 695a; SapEpit A4; KlonWor 74; SzarzRyt A2, D3. Cf baczyć w kim, czym; baczyć co do kogo, baczyć kogo od czego, baczyć co na kogo, baczyć kogo (co) kim (czym, jakim), z A cum inf, podwójnym A, zdaniem dopełnieniowym, Przysłowie, Zwroty, Szeregi.

baczyć czego (2): Bacżąc cnoty chcąc ia tępi/ Z niecnoty śie rádniey chełpi BierEz M2; Mącz 487a.

baczyć na co: Ná co dźiś baczę: złé ſczęśćié chćiwé Tárga ſye/ ſwoim nieobronionym Pędem, A ćiebie widząc zgwałconym/ Twóy nieprzyiáćiel/ ná złość ſyę śmieie ZawJeft 37.

baczyć po kim (25): BierEz K2v; KlerPow 4, LibLeg 11/40v; RejJóz A6; RejKup h7, o3v, x6v; KromRozm I N2; MurzHist F4v; LubPs K2; RejWiz 29, 187; OrzList gv; BielKron 36, 225, 387v; KochSat A4; GórnDworz Cc2; Ale to napilnieyſza: bácżyć po Puſzkarzech ieſli nie zemdleią álbo ſłábieią/ á iáko nábijáią BielSpr 75; CzechRozm 78, 237; ModrzBaz 103; SkarŻyw 535; KochPieś 44; SkarKaz 383a.

baczyć w kim, w czym (68): Im więcey z ktorey rzecżi wilgotnoſć wyciſkaią, tim więcey ſie tam iey zaſię nabiera iako bacżimy w gębcze. GlabGad B, C7, N3v; RejPs 163v; RejJóz C4, I6, K8, L4; RejKup e7, n2v, ſ6; LibMal 1554/188v; GliczKsiąż L4v; LubPs S2 [2 r.], Y3, Y5, Y6v, bb6v, ee6v, hh; RejWiz 189; BibRadz I 12b marg, Jos arg, Isarg, Eccli 33/15; SienLek 31, 95v, 142, V4; GórnDworz K8, M4v, X2, X6, X8; RejPos 113, 113v; GrzegŚm 35; WujJudConf 190v; RejPosRozpr c2v; Ale łácno ſie tego vſtrzedz będą mogli/ ktorzy tego przykłádu/ ktory bacżymy w Iozephie y w pánnie Máryey/ náſládowáć będą. RejPosWstaw [412]v; CzechRozm 21, 129v, 200v; PaprPan C4, G2, Ccv; SkarJedn 279; SkarŻyw 13; CzechEp 43, 266, 323, [385]; ReszList 142, 162, 163, 185; PaprUp F3v [3 r.], G3v, I, K2v; GrabowSet A3v, Cv; RybGęśli Dv; WysKaz 39; SarnStat 1180. Cf ze zdaniem dopełnieniowym.

baczyć co do kogo (29): RejPs 106v; RejJóz C6v, D, F3, H4v; RejKup v7v, z3v; LubPs ee; BibRadz II 90a marg; BielKron 103v, 114, 129v, 416v, 467; RejPos 76, 81, 167, 309, 310v, 311, 316; Gdyby kto trućizną ſzkodliwą á ſmiertelną záráżony był á trućiznyby oney do ſiebie nie bacżył [...] ten by ſie áni o lekárza ſtárał CzechRozm 205v, Av, 119, 140v; CzechEp 110; NiemObr 65; GórnRozm H3; PudłFr [2].

baczyć kogo od czego: Ieſli go [św. Jana] też chceſz bacżyć od zakonu á od żywotá ſwiętego/ tedy rozumiey iżci nie vżywał żadnych ryſkoſzy [!]. RejPos 13.

baczyć co na kogo (6): LubPs M3v; BielKron 297, 409v; kąſa nędznik ſam ſiebie/ [...] gdyż to nań wſzyſcy bacżą á oſtrożniey ſie go ſtrzegą RejZwierc 49v; PaprPan L2; Oczko A4v.

baczyć kogo (co) kim (czym, jakim) (5): BierEz P; Y ieſzcżeſz mu [łotrowi] ćirpieć racżyſz Panie gdy go winnem bacżyſz RejJóz H3; RejKup z2; Boiaźń Bożą początkiem mądrośći bacżyli. KołakCath B; GosłCast 30.

Z A cum inf (43): HistAl C2v, C4v; DiarDop 110; LubPs I4v; KrowObr 67; przez ktorą [wiarę] bacżymy ſzyrokość dobroći Boſkiej roźlewáć ſie hoynie ná wſzytko ſtworzenie iego. BielKron 1v, 129v, 221, 252v, 343, 356 (9); Mącz 75a; OrzQuin E3; RejPos 125, 215v [2 r.]; BiałKat 6; BielSpr 39v, 43; RejPosRozpr c4; BudNTAct 8/22; CzechRozm 6v, 121v, 162, 262; SkarJedn 155; Oczko A4v, 3, 25; StryjKron 105; CzechEp 86; ActReg 122; OrzJan 133; WysKaz 37; SarnStat 110, 485, 576, 985; PowodPr 75; GosłCast 54.

Z podwójnym A (obiecti et praedicati ‒ ewentualnie połączenie A obiecti z G qualitatis lub z wyrażeniem przyimkowym jako praedic.) (52): BierRaj 16v; BierEz M4; OpecŻyw 87v; RejKup k6v; BielKom E; GliczKsiąż N4; Nád ſwyętemi ſwoyemi łáſkę zyáwić racżył/ Y ná ty ktore ſobye z wyernem ſercem bacżył. LubPs Tv, D, I, O5; BibRadz I 39v marg; Polacy bacżąc Lokietká ſkáżonych obycżáiow: poſłáli do krolá Wacſłáwá do Prági BielKron 368, 27v, 88, 158v, 165, 168v (19); SienLek 96v; RejPos 349v; BielSpr 21, 24; BiałKaz D2v; CzechRozm Av, 201; PaprPan A3v; SkarJedn 236; SkarŻyw 56, 75, 183; BielSjem 5; PaprUp F4v; ZawJeft 43; GostGosp 1, 144; Wołoſką źiemię y Tátárſką baczy ſobie [cesarz turecki] niepożytecżné OrzJan 10, 34; CzahTr B2v; SapEpit A3v; ZbylPrzyg kt.

Ze zdaniem dopełnieniowym (582) [iż, iżby (253), że, żeby (103), jako (85), co (64), jaki (31), inne (45)]: BierEz C4, E4v, Iv, Q4v, R4v; OpecŻyw 8v, 13, 24v, [27v] [2 r.], 35 (15); PatKaz II 86v; KlerPow 4; MetrKor 57/120v, 59/282v; FalZioł IV 45c, V 6, 6v, 18d, 20b (10); BielŻyw 57; GlabGad A2, C2, E, F4, Gv, M, Mv; MiechGlab nlb 7, 31, 43, 52, 60; BierRozm 4, 12; WróbŻołt Z4v; RejPs 71v, 176; LibLeg 11/40v, 66v; RejRozpr H4v, K2, K3v [3 r.]; RejJóz E4v, M7, P2v; SeklKat A6; Y wezmy ſobie czo raczys Ieſly ze to wſobie baczys. Byſmy [lege: byś mi] czo ku ſdrowiu pomogl RejKup e7, d2, d8, F, Fv, I (16); HistAl Bv, C7v, D2, D2v, D4v (9); KromRozm I N2; MurzHist Fv, F4v; MurzNT Matth 19 arg; KromRozm II r4v; Diar 25, 27, 35, 38, 57 (10); DiarDop 99, 115; BielKom nlb 3, C7; GliczKsiąż E2; LubPs A3, D, F4v, K, R marg (11); GroicPorz e, I4; Gdyſz tu iáwnie iuſz batzyćie/ iż nie od Apoſtołow ieſt wprowádzoná [ta obłuda] do kośćiołá Swięthego KrowObr 7v,11v, 12, 19, 23v (49); RejWiz 5v, 6, 9v, 14, 29 (15); Leop B4v, Thren 1/11; OrzList h4v; RejFig Aa5v, Bb7; RejZwierz 41; BibRadz I *3v, *5v, 3b marg, 108 marg, Jos arg, 1.Reg 25/35, Ier 7/17; OrzRozm K3v, R, Rv; BielKron 8, 12v, 23v, 24, 30v (52); KochSat B3; Mącz 86b, 128a, 208b, 259a, 337c (13); OrzQuin F2v, D2v, P4v, S4v, Aa4v; SarnUzn D6v, F8v; SienLek 31, 95, 95v, 104v, 166, 181, 182v; LeovPrzep G4v; RejAp 5v, 171; GórnDworz B5, H5, H6v, H8, M3 (11); HistRzym 29, 114v, 121v, 130v; RejPos 7 [2 r.], 7v, 9v, 26, 51v (31); BiałKat d2, 121, 123v, 131, 168v, 303v; BielSat I4; GrzegŚm 33, 60; HistLan D2v; KuczbKat 165, 185, 270, 345, 375, 380; RejZwierc 66, [121]v, 122, 133, 169, 215; RZemieśnicy y Drabi ku ſpráwie woienney ktorzy ſą potrzebni á kthorzy niepotrzebni mamy bácżyć BielSpr 2v, b2v, 6v, 28, 28v, 75; WujJud 13, 135, 172v, 234, 236v; WujJudConf 151, 158; RejPosRozpr c2; RejPosWstaw [1433]v; BudBib Deut 1/31; MycPrz I Cv, II B3, B4, Cv; Strum H4, Iv [2 r.]; R2; WierKróc Bv, B2v; BiałKaz G2, H3, I4, K; BudNT b2, 1.Ioann 3/1; CzechRozm 2, 5, 13, 29v, 102 (20); ModrzBaz 18v, 28v, [41]v, 51, 66 (13); SkarJedn 14, 62, 69, 113, 130 (11); Oczko 13; SkarŻyw 32, 58, 98, 100 [2 r.], 131 (18); CzechEp 16, 36, 41 [2 r.], 41 marg, 81 (40); NiemObr 53, 75, 77, 129; KochFr 6, 64, 99; GórnRozm A4, B, D3, E3v, I4v, L3v; KochSz Bv; ReszPrz 96; ReszHoz 138; ReszList 142, 186; WerGośc 204, 224; WerKaz 292; BielSjem 13v; KochPieś 26, 44v, 73; PudłFr 24, 32, 33, 39, 49, 76; ArtKanc D13v, R19, S7; KochWr 20; PaprUp D2v, F2; ZawJeft 28; ActReg 19, 22, 102, 104, 110, 121,158, 185; GostGosp 136; Phil H4, R3, S2; GórnTroas 22; KochPij C2; GrabowSet B4; OrzJan 7, 15, 45, 51, 58 (10); WujNT 2 przedm, 5 przedm, Act 24/11, Gal 6/11; WysKaz 8, 30, 32, 39, 47; SarnStat 758; GrabPospR N2; PowodPr 18, 29 marg; SkarKaz 383a; VotSzl B, B4; CiekPotr 7, 65, 72; CzahTr B4, E4v, L; Baczę dobrze co mówię/ tyś przedtym mówiłá Dróżniéy niż teraz GosłCast 47, 31, 47; PaxLiz B, D4v, E4; SapEpit A4; KlonWor **2; SzarzRyt A3, B2v. Cf baczyć po kim, Zwroty, Szeregi.

W charakterystycznych połączeniach: dobrze baczyć (51), jawnie (11), pilnie (pilno) (7).

Przysłowie:Wielkiému pánu nie wſzytkiégo baczyc KochAp 8.
Zwroty: »dobrze baczyć« = mieć rację, mieć słuszność, słusznie postępować, dobrze robić (3): RejWiz 96v; Dobrze to tedy bácżyli ſtárzy Monárchowie/ iż ſpráwy ſwoie Rycyrſkie piſmem opráwowáli BielSpr 28v, 6v.

»niedobrze baczyć, źle baczyć« = mylić się (2): (did) ORZECH (‒) Nie dobrze tho baczyſz: Arcybiſkup Gniéźniéńſki/ nie ieſtći poddánym Królá Polſkiégo OrzQuin S2; RejFig Dd4.

»baczyć na oko« [szyk zmienny] (6): SarnUzn D7v; Ale to baczę wybornie ná oko/ Ze ty więtſzy zyſk niżli ia odnieśieſz PudłFr 39; WysKaz 32; JanNKar Av; VotSzl B; Kot bacży że oſzukan od ptaſzká ná oko. CzahTr L.

Szeregi: »baczyć i brać sobie w głowę«: cżłowiek będąc s przodku chćiwy áby widział co oſobnego: bacży/ y bierze ſobie w głowę rzecż naymnieyſzą GórnDworz I7.

»nie baczyć ani dbać«: Bo nąm grzech zaſliepił Oczy Iż oney twoyey dobroczy Niebaczemy/ anj dbamy RejKup p5v.

»czuć i bacżyć; baczyć i czuć« (2 : 1): ArtKanc L12v; To wſzyſtko ponieważ [cesarz turecki] czuie/ y iáſnie baczy/ nic inſzégo nieczyni [...] ieno áby co prędzéy Polſkę vbiégł. OrzJan 89, 84.

»ani myślić ani baczyć«: Abowiem żaden z nas áni o tym myſli/ áni tego bacży/ iż cżás naſz zá káżdym tuż zá piętámi chodzi RejAp 5v.

»baczyć a obaczyć«: Bácż to Pánie/ á pilnie obácż/ [Vide, Domine, et considera] żem ći ſie ſtháło bárzo podłem.LeopThren 1/11.

»(nie) baczyć ani (i, a, abo) (z)rozumieć; rozumieć a (ani, i) baczyć« (19 : 3): A tak wj przyacziel moy racz baczicz y rozvmiecz temv yz ta Valaską Zyemia yeſth moya LibLeg 11/66v; MurzHist F4v; BibRadzMar 8/17; Mącz 368a; RejPos 66v, 86, 113, 136v, 166v (8); RejZwierc 56v, 66, 99, 184, 268; CzechRozm 195v, 201; CzechEp 106; NiemObr 57; WujNT Mar 8/17.

»baczyć i słyszeć; słuchać (a) baczyć« (1 : 2): Mącz 487a; Słuchay á bácż pilnie nędzniku co tu Pan mowi RejPos 147; BudBibEsth 9/26.

»baczyć i upatrzyć«: Thák gdzie ſie cżłowiek gniewem roſpali/ záraz ciemność rozumowi przypada/ iż wyſtępkow ſwoich ludzie żádnym obycżáiem bacżyć y vpátrzyć w ten cżás nie mogą. Phil I.

»baczyć i dobrze (na oko) widzieć« (2): Iuż bacze y dobrze wydze Ku czemu twoia myſl ydzie. RejKup F; GosłCast 32.

»baczyć i wiedzieć; wiedzieć i baczyć« (1 : 1): Tu zaſię maſz baczyc/ y wiedziec rozmagithe trafunki y przygody: kthore przy rodzeniu/ y po porodzeniu na niewiaſthy: przychodzą FalZioł V 26v; Diar 74.

»nie (ani) znać ani baczyć« (2): RejAp 28v; bo to cżynią oſlep/ á bez rozumu/ nieznáiąc/ áni bacżąc/ prze gnuſność ſwą niebeſpiecżeńſtwá. GórnDworz X8v.

a. Rozważać, roztrząsać, badać, zastanawiać się, rozmyślać, rozpamiętywać; considerare, deputare, perpendere, reminisci Mącz (35): PatKaz II 21; yeszly pylno baczysz nycz cznoty nycz lasky nycz yasnoszczy nye yest myędzy ludzmy czo by nye bylo w maryey PatKaz III 109, 109; GliczKsiąż N4; Reminiscor, Pámiętam/ Baczę/ przichodźi mi záś ku pámięći/ też rozpámiętawam ſie. Mącz 215d, 63d, 289b, 333c.

baczyć co (6): PatKaz III 87v, 133; RejKup f8v; RejWiz 62v; O pełnieniu [ciała tj. żywieniu] iużeſmy naprzod nieco piſáli/ y teraz to będźiem báczyć. SienLek 12v; STáry cżłowiek gdy bacży ſwoie pierwe látá/ Zda śię mu áby záſzedł w iną ſtronę świátá. BielRozm 10.

baczyć o czym (5): PatKaz III 87v, 118, 133; MiechGlab 73; Iuż lepák będźiem báczyć o Skoku żyły ſerdeczney. SienLek 23v.

Ze zdaniem dopełnieniowym (18) [co (5), kto (4), ktory (3), inne (6)]: OpecŻyw 13v, 31; PatKaz I 16v [2 r.], 17 [3 r.], 17v; HistAl A7, C7v; En cui tuos liberos committas, Bácz komu ſie dziećy maſz zwierzić. Mącz 103c, 494a; SienLek 35, 144v; GrzegŚm 34; CzechEp 142; WerKaz 280, 281.

W charakterystycznych połączeniach: pilno (pilnie) baczyć (5).

Szeregi: »baczyć a rozważać«: Bacż tu pilnie a rozważay iak mily bog przepuſſcżá na ſwé wybrané/ klopoty/ ſmutki/ ku rozmnożeniu odplaty. OpecŻyw 13v.

»rozmyślać a baczyć«: Rozmyſlay to dobrze/ a bacż iaki przyklád daie to dóſtoyné dziecię ián ſwięty OpecŻyw 31.

b. Słyszeć albo słuchać, co ktoś mówi; attendere, aurem accomodare Mącz (12): [Królowa Saba] rzekla ku Salomonowi. Na tym drzewie má vmrzétz/ o ktorégo ſmiertz maią żydowie zginątz [...] Bacżątz Salomon/ dál zagrzeſtz ono drzewo w ziemię wielmi glęboko OpecŻyw 58v; Leop Is 49/1; BielKron 73v; Hebetes aures habere, Tępe vſzi mieć/ to yest nie chcieć báczić. Mącz 21b; Aures demittere, Nie báczić. Nie słuchać. Mącz 21b, 21b.

baczyć kogo, co (3): OpecŻyw 42v; Nie wſzytkich ſłow bácż [ne accommodes cor tuum] ktoreć ludźie powiedaią/ áni ſłuchay ſługi twego złorzecżącego tobie. BibRadzEccle 7/22; BielKron 457.

Ze zdaniem dopełnieniowym pytajnym zależnym i względnym (3): Matka wſſelkiégo miloſiérdziá/ bacżątz to tzo iéy mowiono/ nikomu nieodpowiedziala OpecŻyw 158v; RejWiz 90v; GórnRozm A3v.

c. Mieć za złe, mieć żal, ganić, gorszyć się; offendi Mącz (4):

baczyć co do kogo (4): Abowiem ieſli będzieſz raczył do nas baczyć wſſytki wyſtępki naſſe [...] żadny znas wytrwáć moc niebędzie RejPs 197; RejKup p4v; RejZwierz 41; Mącz 260d.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Podobno do mnie bacży/ co też ſam rad cżyni RejZwierz 41.

3. Sądzić, mniemać, być zdania; uważać (kogoś, coś) za coś; domyślać się, przypuszczać; arbitrari, opinione augurari, coniectura consequi, existimare, opinari, subintelligere Mącz (190): ábowiem ieſli práwie chcemy bacżyć/ oná cie máthká porodziłá kthora kámienie y drzewá ná ſwiát wypuſćiła HistAl I8v; vſtąp raczyi/ gdźie báczyſz przeſpieczniéi MurzHist M3; PRawdźiwy vrząd Prorokow [...] ten był [...] wykłádáć zakon/ [...] ták iáko wedle potrzeby y wedle cżáſu/ á wedle zwycżáiu onego wieku baczyli. BibRadz Is arg; Opinor, [...] Mniemam/ Baczę/ mam zá to/ Szácuyę/ Wierzę/ Domniemawam ſie. Mącz 265c, 14a, 188a, 265c, 338b.

baczyć co: nád cżłowyeká nyeumyeyętnego nie nyemáſz nyeſpráwyedliwſſego/ gdi to co ſam bacży tylko chce áby było dobrze. GliczKsiąż I3v.Cf z podwójnym A.

baczyć o kim: Tem [lege: ten] my to pyen był nadrodze Ze tak baczys żłie obodze. RejKup n4v.

Z A cum inf (9): że też y przodkowie náſzy baczyli Krolewſki vrząd ten iedyny być OrzRozm M2; BielKron 304, 340v, 438v; Mącz 226d, 343d; CzechRozm 1v; CzechEp 162; PaprUp L4.

Z podwójnym A (obiecti et praedicati) (6): iedz potráwy kthore baczyſz ſwemu przyrodzeniu/ (ábo płći) godne SienLek 12v; Oczko 10v; SkarŻyw 243; ZapKościer 8; PaprUp Lv; ActReg 131.

Ze zdaniem dopełnieniowym (44) [że (5), iż (4); – nie baczyć: aby (11), by (9), żeby (9), iż(e)by (6)]: On rzekł/ day [za Ezopa] trzydzieśći groſzy/ Boć nie bacżę by był drożſzy BierEz A4v; á tako nie bacżą chłopi kthorzy mieſzkaią przy morzu aby była Perła: kładą ią z inemi kamieńmi proſthemi na kupę. FalZioł IV 38a; MiechGlabnlb 2; Patrz to na naſzych garlech iako my bacżemy Iż go [Beniamina] w wielkiey radoſći żaſię przynieſiemy RejJóz N5v; RejKup c6, cc2; KromRozm I A4, Cv; KromRozm II xv; KromRozm III F4, Lv; RejWiz 88v; RejZwierz 85v; BibRadz I 286b marg; Mącz 98a, 245d; Prot Cv; LeovPrzep C; GórnDworz Dd, Ddv, Ii6v; RejPos 325v; HistLan D2v; WujJudConf 253; MycPrz II C3v; CzechRozm 81v, 117, 133v, 192v, KochOdpr A2, D3; KochFr 42; bá y tego ieſzcze nie bacze żeby tu [w polu] wſzyſcy obieráli Paná. GórnRozm A, A4v, B3v, F4; PudłFr 58; ActReg 54, 160; CiekPotr 50, 84; CzahTr H2v, I3; GosłCast 31.

Frazy: »ile (ja) baczę« = jak sądzę, jak mi się zdaje (15): GroicPorz A3, B4v, ſ3v, z3; CzechRozm 110, 191; ModrzBaz 87, 127, 132; ActReg 101; KochCzJan A2v; Bo ile ia baczę/ ſámá tylko Niemiecka źiemiá/ że wſzyſtkich bezmáłá páńſtw y króleſtw táka ieſt OrzJan 79; WyprPl A2; JanNKar E3; GosłCast 61.

»ile (ja) baczyć mogę (mogłem, możem)« [szyk zmienny] (7): terás inſzemi ſłowy/ i o inſzych perſonách/ wymowił/ Phariſeuſzé ilé możem baczyc/ którzy go hańbili rozumieiąc MurzNT Matth 10 arg; Mącz 338b, 385b; Abowiem ony [Rozmowy Chrystyjańskie] (ile ia ieden bacżyć mogę) máło nie wſzytkie ſtáre przednieyſze przywáry przędziwá ſzátáńſkiego/ y Antichriſtowego/ wam ſnádno pokażą. CzechRozm A8, 154v, 172, 200.

»ile się (mi) da baczyć« (2): To przezwiſko pańſkié/ wedle naſzyi mowy/ Nazarańſki/ Ewangeliſtowie święći/ czaſęm nazereus/ czaſęm nazarenus/ czaſęm nazareus wiſłáwiaią/ tóſz iednęm co i drugięm ilié śię dá baczyć/ znacząc. MurzNT Matth 2 arg; Mącz 338b.

»tak mam baczyć« = tak mi się zdaje: Iuż to niekunſt tak mam baczyć Przydzie mnie podobno ſtraczyć. RejKupG.

»tak się baczy« = tak się zdaje: tzego tak ſie batzi dokazac niemozemi/ bi ſnac itakowi cud iako na on tzas [nad Piastem] Pan Bog nadkim okazec [!] racel PaprUp B.

Zwroty:»czas baczyć« = uznać porę za stosowną: Y poſiedźiáwſzy/ gdy cżas bácżyli/ wſzytcy ſie rozeſzli ForCnR B2v.

»nie baczyć miejsca« = nie uważać za stosowne, za odpowiednie: MOcą porwałem ſie vcżćiwość [przybyłej matce] vcżynić [...]. A oná hnet práwą ręką zágroźiłá Vcżćiwośći w ten cżás mieyſcá nie bacżyła. WisznTr 31.

a. Wnioskować, wyciągać wnioski, dochodzić do wniosku, wnosić (z czego); coniecturam facere Mącz (93): Przetoż bráćie nie rownay lichwiarzá z oracżem: Bo rożni ſą od śiebie: iáko iuż ſtąd bacżem. KlonWor 79.

baczyć co (19): A ſtego możeſs bacżytz tzudnych rzecży kielko. OpecŻyw 43v, 13v; ForCnR B2v; GlabGad A8; RejJóz C [2 r.]; OrzRozm B2v; CzechRozm 56v, 83v, 119v; PaprPan S4v; SkarŻyw 567; NiemObr 33; KochWz 141; WerKaz 283; ActReg 121, 134; Skąd baczymy nie tylko oſobną poważność Koncyliow/ ále y potrzebę záchowánia wſzelákich dekretow ná nich vchwalonych. WujNT 467. Cf baczyć z kogo, z czego, z podwójnym A.

baczyć z kogo, z czego (42): OpecŻyw 13v, [27v], 43v, 59v; RejJóz C, G5; MurzNTMatth 11 arg; GliczKsiąż L3; GroicPorz c2v; KrowObr 54v; ktore [rycerstwo] iáko świętobliwe było/ baczyćiem to mógł z dźiádá ſwego OrzRozm M4; BielKron 28; Mącz 338b; RejPos 74, 137v, 154; GrzegŚm 39, 51; KuczbKat 370; BiałKaz C3v; CzechRozm 56v, 83v, 119v, 197; SkarJedn 124, 214; SkarŻyw 567, 584; CzechEp 125, 174, 182, 193, 231, [399]; NiemObr 33, 68; KochWz 141; PaprUp G2; baczęmy zich zdania yrzeczy przywodzenia rozne naobie stronie wtey sprawie racye ActReg 134, 156; JanNKar E; SkarKazSej 658a. Cf baczyć co, ze zdaniem dopełnieniowym, Frazy, Szeregi.

baczyć przez co (2): BielKron 441; Iuż tedy łácno przez coniecturi W. M. baczyćie/ iáko to páńſtwo tureckie niezwyćiężoné bydź rozumiéćie OrzJan 47. Cf z podwójnym A.

baczyć po czym (9): RejJóz C; RejKup aa2v; Prot C2v; RejZwierc 7v; KOmodus Ceſarz ſławny ſnadź mu ieſt coś w rodzye/ Bacżę po iego ocżach y po długiey brodzye PaprPan E2v, S4v; KochFr 58; PudłFr 63; ActReg 121. Cf Frazy.

Z podwójnym A (obiecti et praedicati): Bacżąc lud powolny ku ſobie przez ty znáki BielKron 441.

Ze zdaniem dopełnieniowym (62) [iż (32), że, żeby (12), jako (13), inne (5)]: OpecŻyw [27v], 59v; ForCnR B2v; á z tąd będzieſz bacżył iako maſz poznać rozlicżne niemocy. FalZioł V2; GlabGad A7, Bv, I4v, L8v; y ſthadze [lege: stądże] baczila ze dwarazi the tho pyenyadze brall. LibMal 1544/84; RejJóz G5; RejKup aa2v; MurzNT Luc 16 marg; KrowObr 54v; RejWiz 119v; OrzList g4v; OrzRozm M4; Prot C2; Abowiem tu trzebá pilno bácżyć s tey powieśći Páńſkiey [...] co to ieſt Duch s. RejPos 137v, 74, 154; GrzegŚm 25, 39, 51 [2 r.]; KuczbKat 370; WujJud 74v; BudBib I bv, b4; BiałKaz C3v; CzechRozm 31v, 50, 197, 240, 252; SkarJedn 114, 124, 127, 214; SkarŻyw 80, 584; CzechEp 110, 174, 181, 182, 1.84 (10); NiemObr 68; ReszPrz 38; PudłFr 63; PaprUp G2; OrzJan 47, 87; WujNT 23, 579; JanNKar Dv, E; SkarKaz 206a, 658a. Cf baczyć z kogo, z czego, baczyć przez co, Frazy, Szeregi.

W charakterystycznych połączeniach: łacno (łacnie) baczyć (4), skąd (20), stąd (18):

Frazy: »ile baczę (baczyłem)« (2): Idź corychléy/ boć wieczór: á tego iednánia/ Ilé po rzeczy baczę/ będźie do świtánia. KochFr 58; ActReg 156.

»ile mogę baczyć« [szyk zmienny] (3): Mącz 338b; Alie. ile mogę bacżyć z textu Ewángeliey S. że [Marta] dlia tego przećiwko Panu wyſłá. áby [...] ſmutek ſwoy [...] opowiedziáłá BiałKaz C3v; CzechEp 231.

»ile się baczyć da«: tak i tu (z rzeczy ilé śię baczyć dá) możem rozumiéć/ że przes mądrośc pán Chriſtus ſám ſiebie znaczy MurzNTMatth 11 arg.

Szeregi: »baczyć i rozumieć«: Sierot y wdow [...] bronić chcę/ iáko ia s ſwego nawyſzſzego Smyſłu mogę báczyć y rozumieć GroicPorz c2v.

»baczyć i uważać«: Z ktorego opiſániá wiáry/ y właſnośći iey/ potrzebá to napierwey bacżyć y vważáć/ ſkądby ſię na táką wiárę zdobyć. NiemObr 68.

»baczyć i poznać«: Skąd łácno káżdy bacżyć y poznáć może/ iż tu znácżnie oycá nád ſyná wyſtawia CzechEp 181.

4. Uwzględniać, mieć na względzie, zważać, brać pod uwagę, brać w rachubę, liczyć się z czym, pamiętać; reminisci, reputare, videre Mącz (524): FalZioł V 1v; BielKomnlb 7; RejWiz 183v; GrzegŚm 23; iż to [obrazę] od nas ludzie ſkromnie przijmuią/ álbo też cżáſem nie bacżą RejZwierc 80; Bácżćieſz tedy/ [...] namileyſzy moi/ trzymayćie ſie wſzyſcy iednoſtáynie Bogá Oycá/ y mátki kośćiołá WujJud 188v; RybGęśli Dv.

baczyć kogo, co (191): On rzekł/ kto chce cżłowieká bacżyć/ Nie trzebá ná kraſę pátrzyć BierEz B3 [2 r.], D3v, E4v, H, H3v (13); OpecŻyw ktv, 10, 32v, 41, 53, (12); FalZioł V 1v [2 r.], 2 [2 r.], 5v [2 r.], 54v, 67v; MiechGlab 66; BierRozm 17, 19 [2 r.], 25; WróbŻołtGlab A4; RejPs 157; RejRozpr I4; RejJóz D, E5, L2; LibLeg 11/138; SeklKat D3, E4, T4v; RejKup B, Ev, l3v, Ov, bb7, cc2v, dd5v; s ktorego [siedliska] nyewystąmpil nyebaczącz prawa mieskal vpornye wnym do thego czassu ZapWar 1550 nr 2664; MurzNT Matth 4 arg; MrowPieś A3v; BielKom D5; GliczKsiąż I2; LubPs K3v; Wſzákże Sędźia przy złodźieioch ma pilnie báczyć/ potrzebę/ vboſtwo/ czás/ rzecz krádźioną GroicPorz kk2, A3, cv, e3, f3, p (15); RejWiz 29, 37, 41, 76, 91v (12); Leop Ps 129/3; UstPraw Iv; RejFig Bb5, Dd2v; RejZwierz 90v, 102; BibRadz I *2v; OrzRozm T; BielKron 10, 91v, 162v, 199, 201 (17); Mącz 214c, 250d, 507d; SienLek 21v, 24v, 32v, 36v [2 r.], 37v, 76; SienLekAndr a3; LeovPrzep G2; RejAp 189v [2 r.], Ff5; RejPos 21, 24v, 130v [2 r.], 136v (11); GrzegŚm 2; To ieſt práwy pan/ Kto bacży ſwoy ſtan. RejZwierc 238v, 100, 185 [2 r.], 188, 204v, 222, 232c, 248; BielSpr 43v, 49; MycPrz II C4, D; PaprPan D4v, Gg2v; ModrzBaz 1v; SkarJedn 200, 294; SkarŻyw 89, 355; ZapKościer 9, 19, 25; CzechEp 220, 243; GórnRozm C2v, F3; ArtKanc D8v, N11, S7; GostGosp 108; KochPij C2; Tá náuká [...] ieſt náuká [...] ktora ſię na ſámym ſłowie Bożym funduie/ choćiayże tego Heretycy bacżyć niechcą. WysKaz 27, 5; SarnStat 10, 59, 193, 303, 678 (14); SkarKaz 3a; PaxLiz E4v; SzarzRyt D3. Cf baczyć o czym, baczyć co od kogo, baczyć co komu, z podwójnym A, Szeregi.

baczyć na kogo, na co (91): FalZioł V 2; LibLeg 10/91v, 11/20, 65v, 91, 92; RejPs 116; RejJóz E3, H8; SeklKat S; RejKup Gv, g3, H, Hv; Ieſli práwie chcemy bacżyć ná prawdę/ tho co mamy/ nie ieſth náſze właſne/ ále nam do cżáſu pożycżáne HistAl C5, G3v, H2v; MurzHist M2 [2 r.]; DiarDop 99, 107; Zás ſą drudzy tákowi/ [ojcowie] kthorzy nye bacżą nie ná żadną rzecż/ áni ná nye [na synów] względu máyąc [...] ſyny ſwe karzą/ łáyą/ ſromocą GliczKsiąż G3v, N8v; LubPs L4, N2; GroicPorz y; RejWiz 58v, 59v, 87, 91v, 124v, 174v, 183v; Leop *A3v, Eccli 5/1; UstPraw C3, I2v [2 r.]; RejZwierz 48, 55, 115; Swiádkiem mi ieſt Pan zaſtępow/ [...] bych niebaczył ná Iozáfáthá Krolá Iudſkiego/ [Si non vultum Iosaphat ... erubescerem] żebych ná ćię niedbał BibRadz 4.Reg 3/14; BielKron 58, 60, 105, 218v, 395; Mącz 215d; RejPos 132v, 264, 314 [2 r.]; RejPosWiecz2 94; BiałKat 253v; RejZwierc 98v, 188v, 222v; CzechRozm 111, 188; SkarŻyw 63, 130, 201, 454; CzechEp [404]; KochFr 28; KochSz B2; WerGośc 213; ArtKanc Q5, S12; GrabowSet I3v; SarnStat 77, 147, 385, 452, 580 (21).

baczyć o czym (3): FalZioł I 97a; O Známięniech to mamy báczyć SienLek 21v; RejZwierc 184. Cf Szeregi.

baczyć co od kogo (1): Ták to przychodzi ná ty ktorzy máłą winę biorą przed ſię/ á wielkiey [zasługi] nie bacżą od ſłużebnikow ſtárych. BielKron 162v.

baczyć co komu: Bys nam tego baczić niemiał Barzobys nas wtem oſſukał RejKup cc2v.

Z A cum inf (7): ForCnR Av; LibLeg 7/10 [2 r.]; My tedy bacząc to bydź nie wedle práwá/ y owſzem z wielką ćiężkośćią poddánych náſzych/ ſkazáliſmy y vſtáwiamy SarnStat 547, 937, 946, 1151.

Z podwójnym A (obiecti et praedicati) (2): Nie będźie ſie ſmiał kuſić [nieprzyjaciel koronny] bacząć [!] tu takiego/ Páná we wſzyſtkich ſprawach dobrże oſtrożnego. MycPrz I [C] 2v, [C] 2v.

Ze zdaniem dopełnieniowym (212) [iż(e), iżby (98), co (28), jako (25), że (23), inne (38)]: BierEz Gv, L, M; OpecŻyw 32v, 43v, 111v, 165; ForCnR B4; PatKaz II 30v, 83; FalZioł +2v, I 97a, V 1v [2 r.]; MiechGlab 59; Lecz ty wezrzawſſy miłoſiernie ná mię bacząc to żem ia ieſt ſyn ſlużebnice twoiey/ ſnádnie nádemną możeż okázáć znák ſwiętey łáſki twoiey RejPs 128, 75v, 139; LibLeg 11/44, 138, 160, 173, 182 [2 r.]; RejRozpr A3v, K2v; RejJóz D, D2v, E3, E6, H4; LibMal1547/132; RejKup b2, b8v, l3v, l5v, p4v, bb7v; RejKupSekl a7v; Wzgląday przeto ná mię á bacż iakim wcżoráyſzego dniá był/ á iáki ieſtem dzis HistAl G2, G6v, H2v; MurzHist M2v; KromRozm II a3v; DiarDop 99; GliczKsiąż E, E8v, O; LubPs gg4v, gg5v; GroicPorz cv, t3, pp2; Wſzędzyećby dobrze było gdyby ſie bacżyło / Coby s cnotą w miernośći przyſtoynego było. RejWiz 73v, 58, 75v, 93, 103v, 123; Leop *A3v, Cant 1/5; RejZwierz A6, 65v, 82, 123; BibRadz I *4, 2.Par 19/6, 1.Cor 3/10; OrzRozm I, BielKron 199v, 255 [2 r.]; Mącz 31d, 333c, 338d [2 r.]; OrzQuin E; SienLek 19, 32v, 38; LeovPrzep E; RejAp 96v, 189v; GórnDworz I, O7, Aa8v; RejPos Bv, 2 [2 r.], 10, 14v, 17 [2 r.] (34); BielSat C2v; GrzegŚm 30, 39; KuczbKat 5, 70; RejZwierc 81v, 99, 137v, 159 [3 r.], 159v (19); BielSpr 1v, 32v; BudBib Ps 119/159; MycPrz I B3v, B4v [2 r.], C3v, D, II A2v, C3, C4v; Strum C2, H4, P4v, R2v; WierKróc B3; BudNT b4v; CzechRozm 30v, 137, 177v; ModrzBaz 33, 45; SkarJedn 97, 103, 289; SkarŻyw 26, 81, 88, 130, 171 (9); KochTr 19, 24; CzechEp 32, 60, 244, 258, [406]; GórnRozm C4v, I4v; ArtKanc P3, R19v; BielRozm 19; PaprUp G2v, I2; ActReg 87; GostGosp 64; GrabowSet O4v; WyprPl A2; KołakSzczęśl D; RybGęśli C; WujNT 147, 1.Cor 3/10; SarnStat 343, 440, 474, 578, 683 (11); SkarKaz 551b; SzarzRyt B3. Cf Szeregi.

W charakterystycznych połączeniach: dobrze (lepiej) baczyć (6), mało (6), pilno (pilnie) (21).

Szeregi: »baczyć i nie lekce ważyć«: A toć I. M. X. Arcybiſkup w przedmowie ſwoiey y więcey nád to piſze: co my też bacżymy y nie lekce ważymy. CzechEp 220.

»baczyć i przed oczyma mieć«: bacząc też przy tym y przed oczymá máiąc chwalebny á oboiemu narodowi bárzo należny związek y ſpółeczność SarnStat 1018.

»(nie) baczyć i (a, ani) pamiętać, pomnieć, mieć w pamięci; (nie) pamiętać, pomnieć (a, ani) baczyć« (7 : 3): Wtoré bacż ij pamiętay/ ijż niemocy ij przeciwnoſci [...] przychodzą na cżlowieka dla grzechow OpecŻyw 43v; RejJóz E6; RejKupSekl a7v; GroicPorz e3; OrzRozm I; Mącz 215d; RejPos 264; RejZwierc 100; A tego baczyć niechce/ áni mieć w pámięći/ Co mu téż czáſem pádnie wedle iego chęći. KochTr 24; KochPieś 21.

»baczyć a rozmyślać«: WOyt y káżdy inny Sędźia/ gdy ſyedźi ná ſądźie/ to ma naprzod báczyć/ á pilnie rozmyſláć/ iże ná Stolcu Bożym ſyedźi GroicPorz cv.

»baczyć i uważać« (2): Co w tey roſpráwie s. bácżyć á vwáżáć mamy. RejPos 139v; GrzegŚm 2.

»baczyć a na rozum wziąć«: Illud etiam notabiliter est, To też yeden słuſznie baczić a ná rozum wziąc ma. Mącz 250d.

»baczyć albo zrozumiewać«: będąc cżym inſzym zábáwieni/ ábychmy o tym bácżić álbo zrozumiewáć chcieli RejZwierc 184.

a. Przewidywać, przeczuwać, spodziewać się; praesagire, praevidere, prospicere (animo), providere, videre (animo) Mącz (22):

baczyć co (9): RejPs 55; RejRozpr K3; RejWiz 121v, 171v; [Król ś. Stefan] Bacżąc śmierć ſwoię/ wezwał k ſobie pánow rádnych y przyrodzonych BielKron 300, 43v; Mącz 494a; ZapKościer 23; Icáre przecż racżyſz Ták śmiele pod wiátr buiać vpadku niebacżyſz. RybGęśli C.

Ze zdaniem dopełnieniowym (8) [że (3), iż, iżby (2), co (2), aby (1)]: HistJóz E3v; RejWiz 41v; LeopTob 4 arg; bo ktorzy bacżyli co z tego vrość miáło/ odradzáli to krolowi. BielKron 306v, 348; Mącz 99d, 406b; HistRzym 30v.

Zwrot: »przed tym baczyć« [kalka łac.: praesagio, praevideo, provideo Mącz] (3): Praesagio, Przed tym baczić/ nádziewáć ſie. Mącz 364a, 495a, 495b.
Szereg: »baczyć, widzieć; widzieć a baczyć« (1 : 1): Prospicere animo, Zgádnąć/ widzieć á baczyć co ma być Mącz 406b, 495a.
b. Przebaczać, litować się [kogo]: Oycu ſię modlił zá ſwe krzyżowniki/ Odpuść im Boże, á bácż te nędzniki/ Ktorzy nie wiedzą co mi wyrządzáią ArtKanc D10.
5. Starać się, pilnować, przestrzegać, czuwać nad kim, nad czym, dbać, troszczyć się, opiekować się; facere, meminisse, observare, videre, deserere Mącz (65):

baczyć kogo, co (13): Pochwalon bądz wſzechmogąci panie [...] Za kſięſtwo wielké Litewſké tako bacżiſz/ Ze ie cżęſtim weſſelim pocieſzatz racżiſz. KlerPow 2; FalZioł V20b; RejPs 36; RejJóz L7, M5v, M7; RejKup e3; Mikołay krol odpowiedział/ cżyſcie mowiſz bácż tylko ſam ſiebie. HistAl Bv; Pan bog od pocżątku wierne ſwoie bacży/ bo iuż ſą wpiſáni w kſięgi żywotá wiecznego. LubPs eev marg; RejWiz 129, Cc5v; Mącz 115d; Inſzy záś/ [...] ſłow tych/ [nauczania Bożego] nie tylko iż nie rozumieią/ áni z nich poćiechy biorą/ áni wypełnienia ich bacżą CzechRozm 112.

baczyć czego (2): Observare nutum alicuius, Pilno baczić mrugnienia cziyego. Mącz 389b, 494b.

baczyć na co: ktorąć [małżonkę] bog dáć racżył/ Byś ná iey ſtan záwżdy dobrze bacżył BielKom G6v.

baczyć o co: O Krowy płodne ma Dworká bacżyć GostGosp 116.

baczyć o czym: Bo widze wielke pokuſy Boze bąć [lege: bacz] oiego duſſy RejKup m2.

Ze zdaniem dopełnieniowym (34) [aby (27), iżby (2), inne (5)]: FalZioł V 40, 52; MiechGlab 19; bacż że thedy ábys nie ſlał Dariuſowi poſlá ktoregos rzekł HistAl E8v; MurzHist P2; MurzNT Matth 24/6, Luc 21/8; GliczKsiąż L7v; LubPs P5; GroicPorz v3v, kk2v; BibRadz Matth 18/10; Mącz 113d [2 r.], 161d, 211d, 215a, 247b (14); SienLek 4, 29, 46; Ia bacząc to/ żebym téż źiemkóm mym niéwczym poſłużył/ [...] zebrałem téż z nich [z ksiąg o lekarstwach] wſzelkié lékárſtwá weſpół SienLekAndr a3v; HistRzym 17; BielSpr 7v, 60, 72v. Cf Szereg.

W charakterystycznych połączeniach: dobrze baczyć (3); pilno (pilnie) (4).

Szereg: »baczyć a (i) starać się« (2): gdyby to naſzy chćieli bácżyć á ſtáráć ſie o tho pilnie/ iakoby ſwey myſli nie trápili a nie byli miedzy nádzieią a boiáźnią BielSpr 60; GostGosp 116.
a. Strzec się, pilnować się, mieć się na baczności, być czujnym, unikać; cavere Mącz (14):

baczyć co: Staynia ſzkodę y pożytek/ Cżyni/ kto w niey bacży zbytek RejZwierc 237d.

Ze zdaniem dopełnieniowym [aby, by nie] (7): Kto ſtoj/ niechái báczy aby nievpádł [bibl. 1.Cor 10/12] MurzHist O4, O4; Mącz 42a, 230b, 337a; BudNTMar 13/5; Bácżćież by kto nie był/ ktoryby was złupił przez Filozofią/ y prożne omamienie NiemObr 79.

Szereg: »baczyć a strzec się«: Báczćieſz á ſtrzeżćie ſię wſzelákiego łákomſtwá WujNT Luc 12/15.

W funkcji przysłówka: »nie bacząc« = przez nieostrożność, przez nieuwagę, niechcący, mimo woli (5): Lew niegdy po láſu ſkacżąc/ Wpadł w ćięſzkie śidło nie bácżąc BierEz Pv, K2v, Q3; Nikdy tego [Pan Bóg] niepotłocżij Ktory ſię niechcżiacz zatocżij Iż niebacżą [lege: nie bacząc] wgrzech vpadnie RejKup ſ2v; BudNT b4.

*** Bez wystarczającego kontekstu (13): BartBydg 218; Noto, Známionuyę/ Cechuyę/ też baczę/ Bierzę ſobie na myśl/ też ſromocę Mącz 250c, 245b, 261d, 389b, 444b, 445a, 445b [2 r.], 494b; Calep 111b, 248b, 704a.

Synonimy: 1. oględować, patrzyć, widzieć; 2. czuć, domyślać się, dzierżeć, myślić, przedsiębrać, rozumieć, słyszeć, upatrzyć, widzieć, wiedzieć, znać; a. pamiętać, rozmyślać, rozmyślać się, rozmyślić się, rozpamiętawać się, rozważać, uważać, widzieć; b. słuchać; 3. domniemawać się, domyślać się, mniemać, sądzić, szacować; a. poznać, rozumieć, uważać; 4. pamiętać, pomnieć, rozmyślać, uważać, zrozumiewać; a. nadziewać się, opatrować, przejrzeć, widzieć; 5. rozpamiętać się, starać się, strzec; a. strzec się.

Formacje pochodne: obaczyć, pobaczyć, przebaczyć, przeobaczyć, rozbaczyć, ubaczyć, wybaczyć, wzbaczyć, zabaczyć, zbaczyć; obaczać, pobaczać, przebaczać, rozbaczać, ubaczać, wybaczać, zabaczać; obaczawać, przebaczawać; obaczować, pobaczować; obaczywać, przebaczywać, przeobaczywać, wybaczywać.

Cf BACZĄCY, BACZENIE, BACZON, BACZYĆ SIĘ

SS, BC