[zaloguj się]
[pdf]

1. KROTKI (1023) ai

-t- (1022), -d- (1).

-ó- (145), -o- (36); -o- OpecŻyw (3), OpecŻywPrzedm, MurzHist (4), MurzNT (2), MurzOrt (3), SienLek (4); -ó- : -o- Mącz (86 : 15), BiałKat (4 : 1), KochJez (1 : 1), SarnStat (25 : 2).

comp i sup (52 +2) (nå)krótszy (54); nå- (1), n(a)- (1).

Fleksja
sg
mNkrótki, krótszy fNkrótkå, krótszå, krótka, krótk(a) nN
Gkrótkiégo Gkrótki(e)j Gkrótkiego
Dkrótkiemu D Dkrótki(e)mu
Akrótki, krótszy Akrótką, krótszą Akrótkié, krótszé
Ikrótkim, krótszym, krótkiem Ikrótką, krótszą Ikrótkim, krótszym, krótki(e)m
Lkrótkim, krótszym, krótkiem Lkrótki(e)j Lkrótkim, krótszym
Vkrótki Vkrótkå V
pl
N m pers krótcy
subst krótkié
G krótkich
D krótkim
A subst krótkié, krótszé
I m krótki(e)mi, krótkimi
f krótki(e)mi
n krótkiémi, krótkimi, krótszymi
L krótkich, krótszych
inne formy
sg N - krótkié, krótszé; sg n G skostn - z krótka; sg n L skostn - na, w krótce

sg m N krótki, krótszy (124). ◊ G krótkiégo (19); -égo (2), -(e)go (17). ◊ D krótkiemu (4); -emu (1), -(e)mu (3). ◊ A krótki, krótszy (67). ◊ I krótkim, krótszym (11), krótkiem (3) MurzNT, BiałKat, KmitaPsal; ~ -em (2) -(e)m (1). ◊ L krótkim, krótszym (92), krótkiem (8) LibLeg, BibRadz, HistRzym, ModrzBaz (2), KochJez, NiemObr, GórnRozm; ~ -em (1), -(e)m (7). ◊ V krótki (1). ◊ f N krótkå, krótszå (88), krótka (5), krótk(a) (9); ~ (attrib) -å (74), -a (3); -a Goski; -å : -a Mącz (19 : 1), SkarJedn (1 : 1); ~ (praed) -å (14), -a (2); -a Leop; -å : -a CzechEp (1 : 1). ◊ G krótki(e)j (12). ◊ A krótką, krótszą (46). ◊ I krótką, krótszą (12). ◊ L krótki(e)j (25). ◊ V krótkå (1). ◊ n N krótkié, krótszé (91); -é (6), -(e) (85). ◊ G krótkiego (9); -ego (1), -(e)go (8). ◊ D krótki(e)mu (4). ◊ A krótkié, krótszé (17); -é (3), -e (1), -(e) (13); -é SarnStat (2); -é : -e MurzOrt (1 : 1). ◊ I krótkim, krótszym (8), krótki(e)m BibRadz (2). ◊ L krótkim, krótszym (12). ◊ pl N m pers krótcy (1). subst krótkié (66); -e (1), -(e) (65). ◊ G krótkich (15). ◊ D krótkim (2). ◊ A subst krótkié, krótszé (45); -é (9), -(e) (36). ◊ I m krótki(e)mi (3) BibRadz, Mącz (2), krótkimi GlabGad (2). f krótki(e)mi (1). n krótkiémi (43), krótkimi, krótszymi (31); -émi LibLeg (2), DiarDop, LeovPrzep, RejPos (5), Mącz (25), KochWr, SkarKaz; -ymi MiechGlab, SeklKat, KrowObr, LeszczRzecz, BielKron, KwiatKsiąż (2), OrzQuin, GórnDworz, GrzegŚm, WujJudConf, RejPosWstaw, CzechRozm (3), StryjKron, CzechEp (7), NiemObr, WujNT, GosłCast, KlonWor; -émi : -ymi BibRadz (1 : 1), RejAp (1 : 1), RejZwierc (3 : 1), SkarŻyw (2 : 1); ~ -émi (2), -(e)mi (41). ◊ L krótkich, krótszych (9). ◊ G sg n skostn z krótka (1). ◊ L sg n skostn na, w krótce (134).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Mający poziomy wymiar liniowy oceniany jako mały; curtus Mącz, Cn, Calep; brevis Mącz, Cn (90): March1 A2 [2 r.]; March2 A2; BierEz A2, M3; tho lekarſtwo zabija chrobaki w żiwocie tak gliſti iako y inſze chrobaki krothkie á ſzyrokie FalZioł I 49d, I 62b, 78d; Cżemu niewiaſti krotſze y mnieyſze pierſi maią niż otroci. GlabGad D5v; Nogi cienkie á krotkie v białych głow zna. cięſzkie porodzenie GlabGad P7, D2, N5, O2v, O8v, Pv, P2 (9); March3 T7 [2 r.]; Vkradla theſch tham kithliczką krothka LibMal 1552/171v, 1545/101v; i Krotkié wymawiáimy i piſzmy wſłowach/ ociec/ wniebie/ mói i twói MurzOrt Bv, B2; GroicPorz kkv; RejFig Cc2; WyprKr 114v; BibRadz I 48c marg; BielKron 34, 264; Spiculum, Száfelin/ krotſze drzewo żołnierskie s grotem trzigránnym. Mącz 408a, 12, 27a, 57a, 394a, 404c (8); A ktory [koń] ieſt krotki miedzy oczymá/ bárzo chwata/ á tháki bywa twárdego ćiáłá SienLek 187, 186, 187v; GórnDworz L7; BielSpr 63, 67, 74; Strum B2v, B3v, D; Pięć lat temu álbo ſześć/ iáko náſzi krotſze ſzáty niż poſtronni pocżęli nośić/ ták iż niewſtydzą ſię vkázowáć onych cżęśći ćiáłá/ ktore máią być zákryte. ModrzBaz 51; SkarŻyw 558; Acż ono ćiáło [Chrystusowe]/ w máłośći/ y w zupełnośći/ obycżay pocżęćia przyrodzonego záchowywáło: bo według Bernárdá ś. byłá tám długość krotka/ ſzyrokość wąſka/ głębokość rowna. NiemObr 144; KmitaPsal A4v; Calep 280b; Sukná węzſzé álbo krótſzé, kto przedáie, niech ie tráći SarnStat 281, 280, 377, 945; KlonFlis F3; SzarzRyt D3.

W charakterystycznych połączeniach: krotkie(-i, -a) brwi, drzewce, drzewo, goleni (2), język, kitliczka, krokiewka, listy, łańcuch, łokieć (5), miecz(yk) (2), nogi (nożki) (2), nos, obrus, odzienie, ornat, palce (5), paznokcie, piersi, pręt, ręka (3), rozum (2), rurka, rusznica, strona (2), suknia (sukienka) (5), sukno (7), szata (3), szyja (6), ubior (2), uszy (2), wargi, wić, włosy (2), zęby, żebro; bardzo krotki (3).

W połączeniu z bliższym określeniem miary [w tym: czym (1), jako co (1)] (2): A przetoż thy kortyny [...] były z oboiey ſtrony z Pułnocy y od Południá krothſze iednem łokćiem BibRadz Ex 26/6; nákłádą w on gárniec miedzy proch rurek żeláznych krotkich iáko pálec BielSpr 74.

W przeciwstawieniach: »krotki ... długi (4), z ogony« (5): [ubiór] ieden bywa krotki/ á drugi z ogony. RejWiz 18; RejFig Cc8v; Gánią też záſię y vbior náſz dziſieyſzy/ powiedáiąc być krotki nie vcżćiwy/ á długi zuchwáły. GórnDworz H7v; GrzepGeom D2; StryjKron 255. Cf Szereg.

Przysłowie: bo v żon włoſy długie á rozum krotki/ trudna ſpráwá ſnimi BielKron 318v; BielSjem 9.
Wyrażenia: »krotka broń« (1): Iuſz ſię ná oſlep dárli ieden ná drugiego/ S krotką bronią niemierzył oręża długiego StryjKron 255.

»krotka hakownica« (1): Ogniem też poſpolićie miaſt y zamkow dobywáią/ puśćiwſzy kilko ſet kul ogniſtych z Możdżerzow/ álbo ſzypow s krotkiey hakownice álbo s kuſze BielSpr 62v.

peryfr. »krotki łokieć, łokietek« = fałszywa miara [szyk 3 : 2] (3 : 1): RejWiz 162v; RejZwierz 102; miewaſz krotki łokieć/ Pięć łokći wyſzło w delią/ Ze cżterzech ią indziey ſzyią. RejZwierc 234v; MWilkHist E4v; KlonWor 67.

»krotki nozdrzami« = niecierpliwy; (kalka z hebr. brevis naribus PolAnt) (1): Kto ſię rychło gniewa cżyni ſproſność (marg) wł: krotki nozdrzámi cżyni ſproſność (‒) BudBib Prov 14/17.

»rusznica krotka« (1): ZAden nápotym czáſu pokoiu bądź konny/ bądź pieſzy/ ruſznic krótkich [pyxides breves JanStat 599] niech nie śmié nośić. SarnStat 499.

»krotszy nad zwyczaj (a. obyczaj)« [szyk 2 : 1] (3): UstPraw F3v [2 r.]; ieſliby kto álbo węzſzé ſukno álbo krotſzé nád zwyczay [breviorem, quam sit consuetum JanStat 1054] śmiał przedáwáć/ tákowy niech będźie karan SarnStat 281.

»krotkie żebra« = dwa najniższe żebra nie łączące się z mostkiem (1): ſtrzekánie około krotkich żebr/ známienuieć Wątroby bol. SienLek 20.

Szeregi: »krotki albo długi« (1): iako długo pępka vrżnąwſzi zoſtawi/ tak też ięzyk będzie v otroka krotki albo długi. FalZioł V 34v [Ponadto w przeciwstawieniach 4 r.].

»krotkie, (a) miąższe« [szyk 6 : 2] (8): March1 A2 [2 r.]; Ręka długa z palczami krotkimi á miąſſzimi, znamionuie głupiego, leniwcza/ plugawcza GlabGad Pv, M7, M7v, Pv, P6v; March3 T7v.

W przen (1):
Zwrot: »krotką rękę [na co] mieć« = nie być zdolnym uczynić co (1): krótką rękę/ y tępé oko ty ná to maſz. OrzQuin F4v.
Przen: Kusy, krótko ubrany; curtus, succinctus Mącz (2): Curtus, Krótki/ Podkáſániec/ kęſzká. Mącz 75a, 54a.
2. Mający pionowy wymiar liniowy oceniany jako mały; niski; brevis, pusillus Mącz (14): BierEz A4; FalZioł V 50v; á wżroſt y wyobráżenie fudázy było krotkie á biłá miąſſa/ á brzemienna March2 D4v; potym go do Głogowá przywiedziono. Dał mu Konrad vcżynić krótką ſkrzynię żelázną/ w ktorey niemogł áni ſiedzieć/ áni ſtać/ iedno dwie dziurze były/ iedná ku oddychániu/ druga ku potrzebie BielKron 367; Mącz 378d; CiekPotr 26.

W połączeniach szeregowych (6): A wzroſt Márchołtow był krotki/ máły/ á miąſſy March1 A2; March3 T7; Nanum sive nanus vas breve et latum, Krótkie/ niskie ále opukałe naczinie wodne. 240d; Sedens lactuca quao et sesilis, Niska/ krótka nie wyſoko ſie od ziemie podnoſząca. Mącz 378c, 331c, 332c.

W charakterystycznym połączeniu: krotki wzrost (3).

Wyrażenie: »krotkie siedzenie« = sposób siedzenia w siodle o krótkim strzemieniu, tak, że nogi są podkurczone (1): [Turcy i Tatarzy] ieden ſtroy w iezdzeniu, w krotkim ſiedzeniu [curte insedendi], w łukach y ſtrzelaniu maią. MiechGlab 65.
Szereg: »mały, krotki« (1): Nanus, Kárzeł/ Máły/ krótki mężyk by pieniek. Mącz 240d.
3. Oceniany jako trwający mało w czasie; brevis Mącz, Calag, Calep, Cn; parcus Mącz, Cn; minutus Mącz (436): BierEz R; GlabGad O2v, Pv; RejPs 43v, 133v; Ieſdziłem do Piotrkowa ſmoią wielką vtratą/ barzo nakrotkim gleiczie SeklWyzn 4v; RejJóz B4, F2; BielKom C3v; LubPs K4v marg, N2v, N5, T5v, T6 (8); GroicPorzRej C3v; RejWiz 53, 83v, 172; Leop Iob 20 arg; UstPraw H4; Ktoż zna co ieſt dobrego człowiekowi zá żywotá po wſzytki czáſy krotkiego żyćia iego BibRadz Eccle 7/1, I 316a marg, b marg, Ps 102 arg; BielKron 131, 178v, 189, 208v, 235v (8); KwiatKsiąż M4v [2 r.]; Mącz 27a, 223a, 230b, 277c, 461c; RejAp 5v [5 r.], 90, 98, 108; Po thym tedy krotkim poſwarku [...] powiedzyał pan Lupá w the ſłowá. GórnDworz 13; iákie było krothkie weſele y krotofilá iego RejPos 323v, A4, 9v, 72v, 126v [2 r.], 128v (17); RejZwierc 48, 48v, 61v, 76, 115 (7); BudBib Sap 9/5; BudNT 2.Cor 4/17; CzechRozm Av; GDyby ſądy były dobrze poſtánowione krotſzeby ſeymy bywáły ModrzBaz 93v [2 r.]; SkarJedn 371; Calag 320b; do zakonu ś. Dominiká opuſzcżáiąc wſzytki świátá tego márne roſkoſzy/ krotką y nieſtałą ſławę/ wſtąpił. SkarŻyw 308; A iſz Pan Bog tych ktorzy dlá niego świeckie y krotkie dobrá opuſzcżáią/ duchownymi dáry opátruie SkarŻyw 580, 63 [2 r.], 127, 198, 208 [2 r.], 520; CzechEp 424; WerGośc 263; WisznTr 22; BielSen 8; KochPieś 13; GórnRozm D3v, D4, K4v [2 r.]; Phil I; GrabowSet D2v; LatHar 50, 144, 216, 587, 641; Antichriſtowe kroleftwo bárzo krotkie będzie. WujNT 103 marg, 174 marg, 551 [2 r.], 593; SarnStat 545, 781; KmitaSpit A3; Iákobyſmy tu od śmierći y kłopotow beśpieczni byli/ á o drodze y krotkiey goſpodźie nie wiedźieli. SkarKaz 245b, )(2, 209a, 311a, 551b; Robotá bowiém proſta, ćwiczenié krótkié y trudné, á tym trudnieyſzé, że v nas brák wielki w ſłowiéch. GosłCast 5; SkarKazSej 694a; KlonWor 38; SzarzRyt D4v.

W przeciwstawieniach: »krotki ... wiecżny (a. wiekuisty) (18), długi (13), nieśmiertelny, wielki« [w tym: długi i wieczny (1)] (32): BielŻyw 107; RejRozpr F2v, H; PIus wtory rodem s Seny/ [...] był Papieżem pięć lat y mieſięcy iedennaſcie/ ácżkolwiek krotki cżás miał/ ále rozum á ſpráwę wielką BielKron 189; KwiatKsiąż M4v; Mącz 73d, 500d; GórnDworz G5; lepiey ieſt bych ia tu krotką mękę ćierpiał/ niżlibych miał ćierpieć wiecżną mękę w piekle. HistRzym 86; RejPos 85, 326v; RejZwierc B3v, 232v; á krotką tą śmierćią miedzy Swięte twoie męcżenniki/ mnie pocżytáć y do onego wiecżnego pokoiu wzywáć racżyſz SkarŻyw 76; bo krotki grzech/ ále długa zań y wiecżna ſromotá. SkarŻyw 279, 62, 126, 355, [407]; Krótki wiek długiéy nádźieie nie lubi. KochPieś 16; GrabowSet Tv; KochFrag 13; á po tym krotkim żywoćie/ nieśmiertelnego żywotá byli domieſzczeni. LatHar 453, 609; RybGęśli C2; WujNT 551 [2 r.], 630; PowodPr 74; SkarKaz 116b, 422b; SzarzRyt C4v.

W charakterystyczych połączeniach: krotka(-i, -e) droga (5), gospoda (2), koniec, kres (2), krolestwo, krotofila (3), męka (3), miesiąc (2), panowanie (2), paústwo, płacz, pociecha (6), prześladowanie, rozpacz, sejm (7), sen, sława, spanie, sprawa (3), szczęśliwość, utrapienie, wesele (2), wiek (15), zapłata, zdrowie, żywot (a. życie) (32).

Prsysłowia: A coż ſtego potym roſćie [...] Fałſſe/ przymowki niezgodá Krotka rádoſć długa szkodá RejRozpr H, F2v.

Hoynego krotkie pánowánie bywa/ Co dziſia podrze tho iutro poſzſzywa. RejZwierc 217.

Wyrażenia: »krotka chwila« [w tym: w krotkiej chwili (14)] (16): BierEz H2; OpecŻyw 161v; RejRozpr K3v; Bo ten iſcie z załoſći/ vmrze w krotkiey chwili. RejJóz B3, B7, C3, E2v, M7; RejKup f7; RejWiz 74, 127; Bom nie widał ktoby ſie w więtſzey krotochwili/ Pilniey ſtárał o ſmętek/ bárzo w krotkiey chwili. RejZwierz 8v; MWilkHist E4, G3; CzechEp 363; bądź zá długą/ bądź zá krótką chwilę KochFrag 13.

»krotki czas, czas krotki jest« [w tym: na krotki czas (8), na krotkim czasie, po krotki czas, po krotkim czasie (3), przez krotki czas (5), w krotki czas (3), w krotkim czasie (87), za krotkiego czasu, za krotki czas (14)]; ad tempus horae, tempus breve a. prope est Vulg; subito Miech; brevi Mącz; paucum tempus JanStat [szyk 144 : 25] (169): yſch pan Voyewoda za then krothky czaſch yako yeſth wzyeth na Voyewoczthwo. nyewiwyedzyał ſzye thego czo yeſth [...] wedlye przimyerza powynyen. LibLeg 11/170, 7/31v, 32; BierEz N2v; OpecŻyw 82v, 173; ForCnR Cv; y rozmnożyli ſie w krotkim cżaſie MiechGlab 75; RejPs 178, 179; RejJóz G, Kv, L2, M6v; RejKup f8v i6, o4v; Gdy ſie Alexander wrácał płákał bárzo rzewno dla krotkiego cżáſu żywotá ſwego HistAl L3, A3v; Diar 40, 57; LubPs K4v, R5; KrowObr A4, Cv, 135v, 220, 221v (9); RejWiz 3v, 27, 28v, 32, 46v (7); Leop 1.Cor 7/29, Apoc 22/10; OrzList hv; RejFig Aa3; BibRadz Ps 80/15, 4.Esdr 12/20; BielKron 75v, 108v, 156, 172v, 189 (15); KochZg A2v; Mącz 27a, 74a, 374d; SarnUzn C2; RejAp BB4v, 5v, 16v, 22v [2 r.], 23 (10); GórnDworz P3v, Bb3; HistRzym 33v, 61v, 91, 116v [2 r.]; RejPos Bv, 85, 113, 138v, 265v (8); BielSat G4, H2; KwiatOpis A2v; RejZwierc B3v, 37v, 223, 232v, 233 (7); RejPosWstaw [413]v; HistHel B2v [2 r.]; MycPrz I B2, C4v; Aczbym tu miał wielé y ſzérzéy piſáć [...] álem ná ten czás kródkiemu czáſowi folgował. Strum Q3; BiałKaz B4, B4v; PaprPan Gg2v, Hh2; ModrzBaz 31, 99v, 112; SkarJedn 313, 391; KochPs 102, 172; SkarŻyw 14, 101, 179, 224, 260 (10); StryjKron 170, 295 [2 r.], 350, 457, 477, 577; CzechEp 108; KochJez A3v, B2v; NiemObr 20; KochFr 65; WerGośc 222, 225, 235, 263; GórnRozm E3, N2; Calep 139a; Moie ſzaleńſtwo cżás krotki okaże/ gdy prawdá na iáſnią ſie odkryie. Phil N3, P2; GórnTroas 40, 52; MOy wiek/ cżáſem krotkim/ iák ſznurem zmierzony GrabowSet B2 [2 r.], C2, T2v; WujNT 1.Thess 2/17, s. 837, 885; SarnStat 188, 454, 518, 527, 693 (8); SkarKaz 158b; GosłCast 14.

»krotkie czasy [czyje]« = krótkie życie (4): Abowiemem tego iſt iż ſą ná pewney liczbie ty krotkie czáſy moie RejPs 59, 135; A ták pocżćiwemu cżłowiekowi trzebá iſcie ná pilney piecży mieć ty krotkie á omylne cżáſy ſwoie RejZwierc 115v, 152.

»krotki dzień [ = część doby]« = dies paucus PolAnt [szyk 4 : 2] (6): RejPs 148v; RejZwierc 159; BudBib Gen 29/20; Bruma ‒ Nakrotſzy dźień wzimie. Calep 140a; GrabowSet E2v. Cf »na krotkim dniu«.

»krotkie dni« = krótkie życie (2): CZłowiek národzony z niewiáſty ieſt bárzo krotkich dni [breves habens dies] á pełen ieſt fráſunkow. BibRadz Iob 14/1; BudBib Iob 14/1.

»na krotkim dniu« = w zimie (1): Tu [pod znakiem Koziorożca] kiedy ſłóńce będźie/ nie miéy z mrozem [lege: morzem] ſpráwy: Bo ſporé być nie mogą ná krótkim dniu płáwy. KochPhaen 11.

»krotka krotofila« = krótka radość (2): RejPs 134v; o krotka krotofilo: cáły dzyeń ſie ſtáráć/ [...] zábiegáiąc temu nędznemu ſwiátu RejPos 317.

»krotkie lata« = krótkie życie [szyk 6 : 1] (7): Leop Gen 47/9; A przecż ſą krotkie y nieſzcżeſne látá náſze [Quare modici et mali anni nostri]? BudBib 4.Esdr 4/32; był chćiwy do boiu ále krotkie látá/ Tego nie dopuśćiły bo prętko sſzcżedł s ſwiátá PaprPan Ee2v; SkarJedn 85; KochFr 131; KochPieś 6; RybGęśli C2v.

»krotka pamięć« (3): RejJóz K5; Mącz 471d; Acż Więc drudzy bywaią też krotkiey pámięći RejZwierc 241.

»krotki pożytek« (5): RejJóz F4; Nie ważże ſobie więcey pochlebſthwá ſproſnego/ dla nędznego á krotkiego á omylnego pożytku ſwiátá tego. RejPos 123; RejZwierc 37v, 66; PowodPr 74.

»krotka radość« [szyk 3 : 1] (4): iák krótką rádość obfitemi łzámi Nágradzaſz? RejRozpr H, F2v; ZawJeft 43; Długa nádźieiá/ rádość krotka/ żal płáczliwy SzarzRyt C4v.

»krotka rozkosz; rozkosz jest krotka« [szyk 10 : 2] (11; 1): Nigdziéciém nienayduieſs nauki lepſſé naprzeciw zdrádliwym a krotkim roſkoſſám cieleſnym OpecŻywPrzedm C3; RejRozpr K2v; RejJóz F4, F6v; RejKup Dv; LubPs ee6; RejPos 7, 138v, 326; Abowiem poſpolicie záwżdy to ták bywa/ Krotką z zle nábytego káżdy roſkoſz miewa. PaprPan Dd2; LatHar 609; WujNT 551.

»krotkie szczęście« (2): BielŻyw 136; Iż im tu krotkye ſſcżęſcye do cżáſu ták ſłużyło LubPs Rv.

Szeregi: »długi albo krotki« (2): RejZwierc 136v; nie idzie tu o śpiewánie Alleluiey [...] áni o dłuſzſze álbo krotſze poſty SkarJedn 348. [Ponadto w przeciwstawieniach 13 r.].

»krotki i (a) lekki« = momentaneus et levis Vulg [szyk 5 : 2] (7): BibRadz 2.Cor 4/17; SkarŻyw 407; Bo to krotkie á lekkie docześne vtrapienie/ ſpráwuie nam wieczną á niewymowną chwałę. WujNT 630, 551 [2 r.], 631, Dddddd.

»mały a (albo, i) krotki« = exiguus et brevis Mącz [szyk 3 : 1] (4): GlabGad L3; Mącz 27a; Krotkie y máłe vćiſki docześne/ wielką nam chwałę iednáią w niebie. WujNT Cccccc2v; SkarKaz 639a.

»krotki, (a) marny« [szyk 2 : 1] (3): RejAp 40; A ty iuż ziemſkie krotkie márne krotofile/ Odday ie komu racżyſz kto ich ſzuka mile RejZwierc 271, 66.

»mizerny, (a) krotki« [szyk 2 : 1] (3): A iakoż ſie ty maſz lękáć tego mizernego á krotkiego przeſladowania ſwiátá tego RejAp 23; RejPos 138, 292.

»nędzny a (i) krotki« = brevis et fragilis Mącz [szyk 4 : 2] (6): Mącz 27a; ácż mu Więc kęs cżacżká s pirwotku iáko máłemu dziecięciu vkaże w iákim nędznym á krotkim poſzcżęſcieniu wedle ſwiátá thego RejPos 331, 123, 164v, 221, 319.

»krotki i niepewny« [szyk 1 : 1] (2): á thákowi nie zdádzą ſie pomnieć ná bieg żywotá ludzkiego/ iáko ieſt krotki y niepewny. Phil H3; LatHar 643.

»krotki a nie (długo)trwały« (2): Iáko ieſt krotka á nie trwáła zapłátá ſwiátá obłudnego LubPs Rv marg; RejPos 194.

»krotki a omylny« [szyk 7 : 2] (9): RejPos 54, 123, 317, 319, 323, 335, 357; tu cżás náſz krotki á omylny ieſth RejZwierc 170v, 48v.

»krotki i (a) słaby« [szyk 1 : 1] (2): Memoriola vacilla, Słábą á krotką pámięć mieć. Mącz 471d; LatHar 641.

»krotki i (a) zły« = parvus et malus Vulg, PolAnt [szyk 3 : 1] (4): Leop Gen 47/9; BibRadz Gen 47/9; LatHar 601; tą trochą podłey pracey w zoſtáwieniu piſmá/ náuki ktoram w imię Chryſtuſowe rozśiewał/ zámykam wiek moy/ dni ty złe y krotkie drogi moiey. SkarKaz )(2.

Wyrażenie przyimkowe: »wkrotce« (31):
a) Po krótkim czasie; cito Vulg (24): WróbŻołt 91/8; RejPs 64; Vyrzyſz w krotcze iż po małej chwili [świat] Nie iednego więcz marnie roskwili RejJóz Q4, C2v, K7; wſzak iednak w krotce/ vmrzéć máſz/ wkrotce dźieci wśieroſtwie zoſtawic MurzHist N3v, D4v, I3v; BibRadz Eccli 27/3[4]; SienLek 47; SkarŻyw 201, 414, 509; NiemObr 163; Więc wierzę że w krotce będę ſię rádował. Będę ſię weſelił/ w rychłym cżáśie Pánie GrabowSet D2v; WujNT 318; KlonKr F; PaxLiz B, C2v, D, D2v, E2v; SkorWinsz A3v.
b) W krótkim czasie; in brevi Vulg; brevi Modrz (7): Szcżedrze mu pan Buog pocżął Fortunę Dał mu w krotce kſięſtwo y korunę. KlerPow 9; Leop Sap 4/13; ModrzBaz 142v; A wkrotce ktemu mężá námowiłá/ iſz oboie záráz w kwiećie młodośći ſwey/ cżyſtość Pánu Bogu wiecżną obiecali SkarŻyw 580, 509; PaxLiz A2v, B3.
4. Zawierający się w małej ilości słów, używający małej ilości słów, zwięzły, lapidarny; brevis Murm, BartBydg, Mącz, Calep, Cn; compendiarius Mącz, Calep, Cn; paucus,. praecisus, pressus Mącz, Calep, Cn; curtus Cn (480): BierEz A2, P2; Pieſń: Pange lingua/ Polſká/ w ktoré ieſt krotkié ſpominanié męki pana Iezuſowé. OpecŻyw 160v; Murm 191; BartBydg 51, 128; tu maſz regulki barzo krotkie poznawania vriny z niektorich oblikow. FalZioł V 14, V 113v; RejRozpr kt; SeklKat D2v; MurzNT kt; ná yedno krotkye kazánye Pyotrowo/ trzy/ ná drugye dwá tyſyące ludźi ſye náwrociło KromRozm II g4v, d3; KromRozm III C4, Q3 marg; GroicPorz C3, k4, i4; KrowObr 43; RejWiz 18v, 180v [2 r.], Cc4; Leop B4v; BibRadz I 218v, 353v, 2.Mach 2 arg; Krotka to iákaś greczyzná/ ſzerzey mi ią wyłoż? OrzRozm P2v, Q3v; BielKron 193; GrzegRóżn kt; KwiatKsiąż K3; Breviloquentia et breviloquentium Krotkie mowienie Mącz 27a; Methodicus, Który krótkiego á yáſnego ſpoſobu w vczeniu náſliáduye. Mącz 219c, 8d, 15d, 27a, 30a, 107a (29); Ku Czytelnikowi połſkiému/ przed QVINCVNXEM krótka Piſárzowa Prośbá. OrzQuin A2; A przedſię Athánázius w tym krotkim Kredzie [...] tę to ſentencią iednákże wyłożyć chciał. SarnUzn F8v, G3; RejAp AA7, BB7v, BB8 [2 r.], 96, 201; GórnDworz N8, P6v, Zv; A ták tu wſzytki ty trzy perſony iedinego Boſtwá w tey krotkiey rozmowie zámknione. RejPos 151, B2 żp, 148 [2 r.], 148 żp, 210, 213 marg; BiałKat d2, 220v, 246; KwiatOpis kt; GrzegŚm A4v; KuczbKat 10, 430; Izażby ſie tho nie mogło w krotſzą formułę wpráwić? RejZwierc 189v, A3, A5, B3v, 209, 211 (9); RejPosWstaw [413]; BudBib C4; MycPrz I B4; Nowy Teſtáment [...] krotkiemi przypiſkámi po kráioch obiaśniony. BudNT kt; CzechRozm 12 [2 r.]; W ktorem [spisie] ieſli ſię komu zdamy być ábo przydłużſzi/ ábo krotcy: ten niech wie/ iż ták bárzo ludzkie dowćipy ſą rozne/ że iym wſzytkim niemoże ieden nigdy doſyć vcżynić. ModrzBaz 136, 98 [3 r.], 100, 127, 140; SkarJedn 176, 315, 318; SkarŻyw 1, 25, 79, 111; CzechEp 88, 108, 129, 161, 209 (12); Apoſtołowie páńſcy/ w krotkim zámknieniu podawáli náukę o wyznániu Chriſtyáńſkim NiemObr 115, 48, 114, 115, 116, 133; KochFr 14 [2 r.]; ReszPrz kt; ReszHoz 114; WerKaz 267; ArtKanc M3; Calep 66a, 226b [2 r.], 362b, 611b, 764a (11); Phil B, H; Przy krotſzych prośbách Kościelnych/ ktore Kollektámi názywáią/ modl ſię ták. LatHar 87; Przećiwko ktoreykolwiek pokuśie krotkie modlitwy. LatHar 744, +4V marg, +11v, 6 marg, 43, 51 (32); WujNT przedm 23, 24, s. 26, 125, 194 (7); JanNKarGórn H2; SarnStat *3v, *4, 49, 337, 338 (9); SkarKaz 347a; PaxLiz E4.

N sg f w funkcji orzecznika: »krotka« (1): Ztakim bych ia wolał przeſtawać: to krotka. KochSat Bv.

W charakterystycznych połączeniach: krotkie(-i, -a) błogosławieństwo, dowod (2), droga [= sposob, metoda] (4), formuła, fraszka (2), kazanie (5), kronika, księga, lista, listek (6), modlitwa (11), mowa (7), mowienie (2), nabożeństwo, namowa (2), odprawa, opis(anie) (11), pisanie (5), porada, powieść (5), prośba (9), przykład, przypisek (2), przypomnienie (2), rozmowa (2), rozprawa (4), spominanie, summa (7), traktat, ukazanie, wierszyk, wykład (9), wyliczenie, wypisanie (2), wyrok, wywód (3), zamknienie (10).

W przeciwstawieniach: »krotki ... długi, wielki« (2): Iákub/ Piotr/ Ian/ y Iudás Apoſtołowie/ ſiedm liſtow nápiſáli/ iáko krotkich thák y duchownych/ ácz záraz y krotkie y długie: krotkie w ſlowiech/ álo długie w rozumiech Leop *B4v; A gdy przed nim chwalono poſłá iednego iż krotką rzecżą poſelſtwo wielkie wypráwił/ powiedzyał ná to/ ſzewcá nigdy nie chwalę gdy ná máłą nogę wielki trzewik vdzyáła. BielKron 68v.

Zwrot: »pojść [z kim] w krotką, krotszą« = zwięźle załatwie sprawę [szyk zmienny] (1 : 1): Iuż teraz poydę z tobą w krotſzą: y pytáć ćię też będę. CzechRozm 61; Ia z nim w krotką poydę. NiemObr 93.
Wyrażenia: »krotka mowa (a. mowienie, a. rzeczenie)« (3): Laconismus, Id est, breviloquentia, Krótka mowá/ yáko Spártani zwykli mówić. Mącz 181b, 27a; GórnDworz P7.

»krotki napis« = epigram [szyk 1 : 1] (2): O TYMZE EPIGRAMMA, Abo Napis krotki. SzarzRyt C4, C4.

»krotkie napominanie (a. napomnienie)« [szyk 3 : 2] (5): BibRadz *4; Ku zacnym á ſławnym Polakom poććiwego Sláchćicá Polſkiego krotkie á Krześćijáńſkie nápomnienie. RejZwierc 255, 267; SkarŻyw 1; ReszHoz 167.

»krotka nauka« [szyk 12 : 4] (16): Ten też [Seneka] zpiſał rozlicżnych kxiąg z ktorych krotkie nauki tu ſą wybrane BielŻyw 143, 129; SeklKat V4; MurzOrt B; Goski 18v; Mącz 175a, 351a; RejPos 99, 134v, 148, 190; BiałKat 221; RejZwierc 196; RejPosWstaw [212]v; Náuká krótka o Wywodzeniu Wody. Strum D; SkarJedn 317.

»krotka odpowiedź« [szyk 9 : 1] (10): Nati błędy y kacerſtwo krotka odpowieć SeklKat O4; MurzNT 91; GliczKsiąż O7v; KrowObr A2; CzechEp x2v, 339, 405, 407, 426; Calep 82a.

»krotkie opisanie (a. ogarnienie)« = breviarium Calep (2): Summá ábo krotkie opiſánie wſzythkiego Piſmá świętego BibRadz *6v; Calep 139a.

»pokazanie krotkie« (1): Reyeſtr álbo pokazánie krotkie mieyſc oſobliwſzych/ dla prędſzego ználezyenia porządnie podług liter s pilnoſcią zebrány. RejZwierc Aaa3.

»krotka prze(d)mowa« [szyk 9 : 8] (17): RejJóz A2; RejKup B; Ku káżdemu Krześćiyáńſkiemu cżłowieku/ á bráthu w Pánu Kryſtuſie/ krotka przedmowá. LubPs A3, A4 żp; RejWiz A5; SienLek 31v; RejAp 199, Aa5v, Cc4; Krotka przemowá. o porządney niedbáłośći náſzey. RejZwierc 185 żp, B4, B4v, 181, 184, 240 (8).

»krotkie rymy« = krótki wiersz (2): Ale żeby to ſkończenie świátá káżdemu ná lepſzey pámięci było: krotkiemi ie rymámi Polſkiemi wypiſuię. LeovPrzep Fv; KochFr 66.

»krotka rzecz« [szyk 8 : 1] (9): RejWiz 50v; BibRadz *4; Mącz 54a, 270a; RejPos 84v; ZAmykáiąc thę krotką rzecż/ około iednośći kośćiołá Bożego/ zrozumiećieś mogł/ ony cżytelniku/ ſtego co ſię dowodnie przywiodło SkarJedn 143, kt; SkarŻyw 406; OrzJan 22.

»krotkie słowa [= wypowiedź]« [w tym: krótkiemi słowy (71), w krotkich słowach (6)] [szyk 75 : 8] (83): LibLeg 7/35, 7/36v; Prze to ja chcząc cie w they rzeci vpewnić, wypiſzę prawdę krotkimi ſłowy [conscribo breviuscule], MiechGlab *3v; SeklKat N3v; DiarDop 81; KrowObr 44v. 205v; LeszczRzecz A2v; BibRadz I 461, Eccli 32/10[12]; BielKron 413v; KwiatKsiąż E, I2; Mącz 3b, 15d, 27a, 30a [2 r.], 39b (25); OrzQuin V; LeovPrzep bv; RejAp 156, 193v; GórnDworz D7v; O krothkieſz to ſłowá ále węzłowáte/ iáko ono mowią RejPos 29, 201, 209v, 274v, 279, 326v; GrzegŚm 9; RejZwierc 138, 251v, 269, 275v; WujJudConf 148v; wſzákże ſie thu nic nie opuſzcża w tych krotkich ſłowiech czoby ſie nam wiedzyeć godziło. RejPosWstaw [212], [213]v; CzechRozm 91v, 101v, 220, 260v; SkarŻyw 358, 534, 535, 557, 582; StryjKron 532; CzechEp 20, 31, 41, 132, 220 (8); NiemObr 143; KochWr 31; WujNT 314; SkarKaz 122, 636; GosłCast 14; KlonWor 69.

»krotka sprawa« [szyk 6 : 1] (7): RejJóz O3v; RejKup o5v; WujJudConf 151; iáko y z Kośćielnych náuki/ tedy chcemy wam bráćia mila/ o nich krotką ſpráwę dáć KarnNap B3; CzechEp [383]; CzechEpPOrz **2v; NiemObr 21.

»krotka wzmi(a)nka« (2): RejWiz 36; SLyſzałeś iuż moy miły Krześćiáńſki brácie [...] krotką wzminkę o tym/ iáko wiekuiſte Boſtwo/ Ociec/ Syn/ y Duch s. opánowáło á ogárnęło dziwną możnoſcią ſwą/ wſzytky mocy niebieſkie/ y zyemſkie/ y piekielne RejPos 344.

Szeregi: »krotki i długi« (1): Leop *B4v cf W przeciwstawieniach.

»krotki a (i) łatwy (a. łacny)« (3): Ná to krotka a łatwya odpowyedz może być. GliczKsiąż O7v; Abo iáko Lukaſz też rzecż ſłowy krotſzymi y lácnieyſzymi nápiſał CzechRozm 91v; JanNKar H2.

»krotki i prosty« = brevis et compendiosus Mącz (3): Mącz 492a; Gdyż Dawidowe krotkie y proſte przedśięwźięćie to ieſt w tym Pſálmie/ w ktorym trzy rzecży przedśię bierze CzechEp 166; SkarKaz 636.

»krotkie ale (a) węzłowate« [szyk 4 : 1] (5): RejWiz 50v; od Ceſárzá záſię Piotr Motá Hiſzpan/ ácz krotkimi ále węzłowátymi ſłowy dzyękował. BielKron 413v; RejPos 29, 84; Calep 577a.

»krotki, zwięźliwy« (1): A teraz podźmy do tey trefnośći kthora ná iednym telko/ krotkim/ zwięzliwym/ a s prętká rzecżeniu záwiſłá. GórnDworz P6v.

Wyrażenia przyimkowe: »z krotka« (1): tućiem zkrotká przytuknął: ábowiemem to rozumiał/ iż ten Wydáwcá którégom ia to rzeczy popráwiał/ o tym ſye báwił y pieczołował/ iákoby był ty wilgość polſkim ięzykiem wyſłowić mógł SienLek V2v.

»na krotce« = ad summam, brevi, breviter, compraehense, (in) paucis Mącz (103): SeklKat E; A ták maſz ná krotce/ yáko piſmá ſtárego zakonu rozumyeć mamy KromRozm II n; KromRozm III C3v; GroicPorz A4, h2v; KrowObr 37; OrzRozm Lv; BielKron 208v; Mącz 27a [2 r.], 122c, 294b, 318a, 400d, 431d; GórnDworz I6, K6; GrzegŚm 67; RejPos 157v, 320v; RejPosWiecz3 98v, 99; BiałKat 366; WujJud 168, 244; RejPosWstaw [1433]; BudBib B2; MycPrz II B2v; BudNT Fſ8v; Rádbym dźiś z tobą o vſpráwiedliwieniu náſzym nákrotce rozmawiał CzechRozm 205v, 2, 123v, 160, 205v, 225, 259v; CzechEp *4, *4v, 20, 32, 36 (44); Odpráwiwſzy ná krotce cżęść pierwſzą piſánia mego/ iuż zá pomocą Bożą do wtorey przyſtąpię NiemObr 22, 7, 10, 55, 92, 114 (12); GórnRozm C4; GostGosp 140, 156; KołakSzczęśl A2v; WujNT Eph 3/3, 1.Petr 5/12; Ale ná krotce wyliczywſzy pożytki téy ediciiéy moiéy [...] y ſam śiebie pod łáſkę y obronę W.K.M. zálécam y vćiekam SarnStat *4v, 3v, 1263; SkarKaz 45.

»w krotce« = ad modum, propediem Mącz (7): yeſcze wkrotcze pyſacz chczą yſz tą myla panna byla począta po wſzytkyem szwyeczye PatKaz II 85v, 21 [2 r.]; Mącz 255b, 369c, 494a; SkarŻyw 358.

*** Bez wystarczającego kontekstu (3): Mącz 27a; Perbrevis ‒ Barzokrotki Calep 775a, 138b.

Synonimy: 2. mały, niski; 3. mały, nietrwały; 4. węzłowaty, zwięźliwy.

Cf [KROTKOMOWNOŚĆ], [KROTKOMOWNY], KROTKONOSY, KROTKOWID, NIEKROTKI

JB