1. Człowiek zajmujący się kupnem i sprzedażą; mercator Murm, Mymer¹, Mącz, Calep, Cn; negotiator BartBydg, Mącz, Cn; emporos, venditor Mącz; institor, magnarius Calep [w tym: w funkcji postaci dialogu z RejKup (182)] (741): Item kaſzdi kvpyecz lyvbo Moldawſkiego woyewodi lyvbo Krola yego myloſczi poddani, na zwikli ſzlad skupyami ma yachacz MetrKor 40/825, 34/135 [3 r.], 40/817 [2 r.], 819, 826, 67/116v (18); Kupiec tám ſługi wyſtáwiał/ Ná targ áby ie poprzedał BierEz Bv, A4 [5 r.], A4v [4 r.], Bv [4 r.], B2 [2 r.], B2v [2 r.] (26); Murm 185; Mymer¹ 14; HistJóz A2v; BartBydg 73b, 97; BielŻyw 28, 114; iako ſie przydawa kupczom ktorzy po drogach ieżdząc zawſze w boiazni nie bezpiecżnego żywota bywaią. GlabGad Bv, P8; MiechGlab *6, 17, 51; ZapWar 1537 nr 2494; Thakyeſſ theſſ po drugych dwv kvpczv kthorzy welwovye vrnarly wſthki [!] ych rzeczy y kvpye przy poslye V. C. M. kyerdeyv byly komv przysluſzayą wroczony LibLeg 7/33, 6/78v [2 r.], 117v, 118, 159v [2 r.], 7/33 [2 r.] (28); ComCrac 12v; RejRozpr I3v marg; ConPiotr 30v, 31, 31v; Item wyaroſlawyu kupczewi yednemv trzi thiſzyaczą ygiel vkradl LibMal 1545/95v, 1544/78v, 1545/99, 99v, 105v, 1547/130 (10); Ano to ſzalony kupiecz czo ſwoy handel wſzytek Marnie ſtraći na wiecżny cżas RejJóz F4, A4v, A8v, B, Bv, B8 (9); Kpieċ [!] powieda o ſumnieniu Plebanowy. RejKup h8 did, b3v, b4, d3v, d4, d4v [2 r.] (181); RejKupSekl a6v [3 r.], a7v; KromRozm III F7v; BielKom A4v, D7v, D8v, Ev; Chceſz krámárzem oſtáć/ Maſz kupcowi nádkáć. Prze Bog nic nye weźmyeſz/ Aż niądzę mieć będzieſz. GliczKsiąż M6v, M, M6; GroicPorz m3; KrowObr 77, 136, 175v; RejWiz 162v marg, Cc6v; Kártáginſcy kupcy thwoi [Carthaginenses negotiatores tui]/ mnoſtwem wſſech bogactw/ Srebrem/ Zelázem/ Ceną/ y Ołowem/ nápełniáli iármárki twoie. Leop Ez 27/12, 2.Par 1/16, Ez 27/15, 16, 17, 18 (16); UstPraw E2v [2 r.], E3 [3 r.], F3. [2 r.], F3v, I2v [2 r.], I3; RejFig Aa5v, Cc8v [2 r.], Dd2, Dd5v, Dd7v, Ee3 [2 r.]; RejZwierz 84; Miałeś tedy pieniądze moie porucżyć kupcom [mensariis]/ á ia przyſzedſzy/ wźiąłbym był co moiego ieſt z lichwą. BibRadz Matth 25/27; A ták kupcy y ktorzy wſzytko wykłádáli ku przedawániu [negotiatores et venditores omnis venalis]/ ſtali przed miáſthem Ierozolimſkim y raz y drugi. BibRadz 2.Esdr 13/20; Kupiec ſię ledwo może vchronić grzechu [difficile emitur negotiator a deceptione]/ kárczmarz też trudno by miał być bez winy. BibRadz Eccli 26/35[37], Gen 23/16, s. 171b marg, Iob 40/25, s. 288d marg, Ez 38/13 (10); OrzRozm S4v, T; Ná dole ſą mieyſcá ſklepiſte w ktorych niewymowna wielkość kupcow/ ktorzy przedáią y kupuią rzeczy wonne BielKron 264; Nárboná ſtáre miáſto/ w ktorym cżáſu Stráboná hiſtoriká ſklad wielki był kupcow z rozlicżnych kroleſtw BielKron 281; Powiedźieli theż o Krolu Bátymánśie / iż s Kupcy rad hándluie. BielKron 451v, 16, 102, 116v, 143v, 165 [2 r.] (46); Niemaſz dziś w Polſzcze iedno kupcy/ a rataie. KochSat A2; Monopola, Kupiec który wſzelákie rzeczy zákupuye/ ták yż wſziścy ynſzy muſzą od niego kupowáć. Mącz 230c, 136c, 245a [2 r.], 266d, 312d, 399d, 419b; RejAp BB4v, CC4, 143, 148 [2 r.], 151 (15); GórnDworz Q6, Ii7v; Ale áby iego kupcem nie názywáli wſzitkie pjeniądze im wroćił/ á kazał tym mjáſto opráwowáć. HistRzym 11; Ieſtem kupiec/ á mam niekthore rzecży ku przedániu HistRzym 57v, 52 [6 r.], 52v [5 r.], 53, 53v, 57v [4 r.] (24); KuczbKat 330; Wierz mi iż y to nie głupiec/ co go to zową pan kupiec. Przycżyni ten ſobie wagi/ Y łokciem roſciągnie ſzragi. RejZwierc 234v, B3v, 58v, 95, 97v, 126v (10); WujJud 193; Złe/ złe (ieſt) mowi kupiec [dicet emptor]/ á odſzedſzy ſobie/ więc chwali. BudBib Prov 20/13, l.Reg 10/28, 2.Par 1/16, Is 23/2, 8, Ez 28/12, 1.Mach, 3/41; Strum N3, N3v; PaprPan F4v; Robi ich tą wádą wiele/ ále niemniey owi co dźieśięcinámi kupcżą: á zwłaſzcżá/ co śię przezwiſkiem Kupcá y Licżmana bárzo brzydzą ModrzBaz 34; O Kupcoch/ Rzemieśnikoch/ y ſzynkarzách/ ktorzi żadney źiemie niemáią/ ále dowćipem ſwym żywnośći ſzukáią/ trudno co pewnego może być ſtáno- wiono. ModrzBaz 122v, 33v, 34, 34v [5 r.], 80, 122v [3 r.], 123; SkarŻyw 100, 102 [4 r.], 412; StryjKron 395, 492, 772; CzechEp 18, 49 [2 r.]; MWilkHist C3v; BielSjem 20, 24, 25; Nie odſtráſzą zbytecznym ogniem záráżoné Kupcá kráie chćiwégo KochPieś I; BielRozm 11; Więc Kupcow v was/ bárżo iuſz ieſt máło/ á co ſą/ to bárżo nędzni/ A co bogátśi byli ięli ſię zá źiemſkie imioná/ y ták frymárkiem poſzło/ wy ięſliśćie [!] ſię kupczyć/ ktorym to nie náleży/ á kupcy ięli ſię zá Szlácheckie grunty/ ktore onym nie ſą prżyſtoyne. GórnRozm L3v, A2v, G4, L3; KochProp 3; Calep 628b, 654b; GostGosp 48, 50; GostGospSieb +2v; GrabowSet Y2; OrzJan 123, 124; kn wielkim pieniądzom/ y naprácowitſzy kupiec/ nie záwżdy z trzaſkiem przychodźi. LatHar 249, 467; Záſię podobne ieſt kroleſtwo niebieſkie człowiekowi kupcowi [homini negotiatori]/ ſzukáiącemu dobrych pereł. WujNT Matth 13/45, s. 271, 878, Apoc 18/3, 11, 15, 24, k. Zzzzz3; O Włochách/ Szotách/ y innych cudzoźiemſkich kupcách/ którzy nietylko miáſtá y kupce Koronné pokáźili/ ále y Koronie nie pomogli SarnStat 277; Która to vſtáwá o kupcách tych/ którzy ná przekup kupuią/ ma bydź rozumiáná SarnStat 1241, 40, 202, 219, 273, 275 [2 r.] (120); GrabPospR L3v [4 r.]; PowodPr 82; Ná kámieniu drogim y perle máley nie zna ſię iedno biegły około tego kupiec/ á głupi lekko ią ſobie ſzácuie. SkarKaz 84a; ále ná zapiſy Y ná membrany, kupcom ták ſię bárzo zdłużył CiekPotr 13, 60; KlonFlis D, Dv, D2 [2 r.], D4, D4v [2 r.] (11); Rozſzárpano ná dwoie bezecnego kupcá/ Ktory podał w niewolą nie iednego głupcá. KlonWor 32, 26 [2 r.], 29, 70.

W charakterystycznych połączeniach: kupiec bogaty (8), chciwy.

W połączeniach szeregowych (12): KromRozm III F7v; RejWiz Cc6v; OrzRozm V2; w ktore ſię dáwáią wypiſywáć Kárdynałowie/ Kſiążętá/ Gráffowie/ Pánowie/ Sláchtá/ Kupcy/ Rzemieſlnicy/ roboćiąże/ y gmin choć napodleyſzy ReszHoz 118; ReszList 167; Rzemieśnik/ Szynkarz/ Kupiec/ łupią przez litośći. BielRozm 11; Bá zgołá Rzeczpoſpolita z tego pięćiorgá złożona ieſt z Oraczá/ z Zołnierżá/ z Sędźiego/ z Kupcá/ z Rzemieśniká. GórnRozm L3v; GostGosp 20; GrabPospR L4; PowodPr 48; KlonWor 18; RybWit B3v.

W porównaniach (2): yáko kupcy práwi po kupią y zá morze záyeżdzáyą/ ták ći ktorzy chcą co vmyeć/ álbo do Włoch/ álbo do Fráncyi/ álbo do Nyemyec/ álbo wyęc s Polſki do Krákowá na náuki ſie byerzą. GliczKsiąż M6; A ia iáko bogáty kupiec w ſklepie wielkim Rozkłádam ſwé towáry KochFr 113.

Tytuł utworu M. Reja (1): KVPIECZ To leſt, Kſtalt a podobienſtwo Sądu Bożego oſtatecznego RejKup kt.

2. Kupujący na własne potrzeby, nie na handel; emptor Cn, Mącz; mercans Mącz (24): OpecŻyw 56; HistJóz E2v; Bothi y konye pokropicz, thedi kupczow doſſicz bąndzie. LibMal 1549/149; A ieſliby kupcá ná fant nie było/ iuż Sędźia po onych ſzeſći Niedźielách wierzyćielowi fant ku otrzymániu przvſądźi GroicPorz dd2, 14v; Kto imienie przeda/ ten ma gránicę vkázáć kupcowi: ku ktoremu vkazániu ten co kupił ma zwieſć ſąſiády onemu imieniu przyległe/ y Woźnego. UstPraw H, F2; RejZwierz 57; BibRadz 2. Mach 8/34, Matth 13/45; BielKron 130; Mącz 102c, 151d, 206a, 217c; OrzQuin T3v; A to hándlowánie zakupniow [...] tedy ábo przedawcę oſzukáią/ ieſli tániey niżli słuſzno ieſt v niego kupią/ ábo Kupcá [emptorem] ieſli mu drożey przedádzą/ ábo obudwu ModrzBaz 34, 34; miáſto przedáyné/ y zginiénia bliſkié/ ieſli kupcá naydźie. KochWr 33; CiekPotr 45; KlonWor 66, 67; PaprPan O3v; Chwal przedawáiąc/ gań kupuiąc/ kupcá Niechćiey mądrego/ ſzukay ſobie głupcá KlonFlis H2.