[zaloguj się]
[pdf]

LETNI (103) ai

letni (65), letny (30), letni a. letny (8); letni Murm (2), LibLeg, MurzHist, RejWiz (4), WyprKr (4), Goski, BielKon, GrzegRóżn, RejPos, BielSpr, CzechRozm, KochFr, KlonŻal, KochPhaen, KochPieś, ZawJeft, ActReg, Calep, GostGosp, KochFrag, WyprPl (2), LatHar, WujNT, SarnStat (4), GrabPospR, KlonWor; letny OpecŻyw, BartBydg (2), GliczKsiąż, KochZuz, SienLek, BudBib (2), KochPs (2), RybGęśli (2), ZbylPrzyg (3); letni : letny FalZioł (8:1), MiechGlab (1:1), Mącz (7:7), RejAp (6:1), RejZwierc (2:2), SkarŻyw (2:1), GrabowSet (1:1), KlonFlis (1:1). [Za postaci wątpliwe uznano N pl m pers z tekstów posiadających obie pewne odmianki lub nie posiadających żadnej pewnej odmianki oraz N sg m z tekstu mieszającego i, y].

e jasne.

Fleksja
sg
mNletni, letny fNletniå, letnå, letnia, letni(a) nNletnié, letné
Gletni(e)go, letn(e)go Gletni(e)j G
Dletni(e)mu Dletn(e)j Dletni(e)mu
Aletni(e)go, letniejszégo, letnego, letni Aletnią Aletni(e)
Iletnim, letni(e)m Iletnią I
L Lletnéj, letniéj Lletnim
V Vletnå V
pl
N m pers letni
subst letni(e)
G letnich
D letnim, letnym
A m pers letnych
subst letné, letnié
L letnich

sg m N letni (13), letny (7), letni a. letny (6). ◊ G letni(e)go (5), letn(e)go (2). ◊ D letni(e)mu (1). ◊ A letni(e)go, letniejszégo (2), letnego (1), letni (1). ◊ I letnim (1) RejAp, letni(e)m (1) LibLeg. ◊ f N letniå (8), letnå (1), letnia (1), letni(a) (2); ~ (attrib) -å (8), -a (1); -å : -a Mącz (1:1). ◊ [G letni(e)j.] ◊ D letn(e)j (1). ◊ A letnią (1). ◊ I letnią (3). ◊ L letnéj (3), letniéj (1); -éj (1), -(e)j (3). ◊ V letnå (1). ◊ n N letnié (7), letné (4); -é (1), -(e) (10). ◊ D letni(e)mu (2). ◊ A letni(e) (1). ◊ L letnim (1). ◊ pl N m pers letni (2). subst letni(e) (6). ◊ G letnich (4). ◊ D letnim (2), letnym (1). ◊ A m pers letnych (1). subst letné (6), letnié (2); -é (4), -(e) (4). ◊ L letnich (2).

comp -ejszy (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Dotyczący lata jako pory roku, w lecie odbywający się; aestivus Murm, Mącz, Calep, Cn; aestivalis Mącz (62): Murm 8; A im daley przychodzi [słońce] ku ſtaniu letnemu, tym dłużey im ſwieci MiechGlab *3v; RejWiz 14 marg, Cc6v; Mącz 5a, 291b, 398c; RejZwierc 109 marg, Bbb2; y názbieráli winá/ y letnych (owocow) [aestivum fructum] mnoſtwo wielkie. BudBib Ier 40/12, Ier 40/10; SkarŻyw 259; KochPhaen 18; Calep 37a; źimie nie przemyslał potrzeby tey/ ktora letnim potrzebam przeſzkadza. GostGosp 84; GrabowSet F4v; KlonWor 28; ZbylPrzyg B4v.

W przeciwstawieniach: »zimie (2), czasu zimnego ... czasu letniego« (3): Albo takowi gdyby w niemocz w padali czaſu zimnego/ rychley ſie zgoij niż cżaſu letniego. FalZioł V 54, V 59v; Letniego cżáſu y ná Wioſnę s prawey. Zimie y w Ieſieni puſzcżay krew z lewey. Goski *.

W porównaniach (6): Bo cżás ktory vpłynie/ iuż ſie nie náwroći/ Práwie iáko letnia mgłá/ ták ſie bárzo kroći. RejWiz 190v, 14; Caduca et incerta sunt bona fortunae, Czeſne ymienie. Dobrá a Máyętnośći naſze/ ſą yákoby letniá roſá/ Niepewne. Mącz 29a; RejAp 155; Z kąd tę nieſtałość białégłowy máią/ Ze ſye/ iáko wiátr letni/ odmieniáią. KochPieś 16; Iednák Oycewskim karz nas nędzę prętem/ Boć zá tęgim zatrętem/ Iuż byſmy nie wſkuráli/ Lecż iák letny śnieg tużbyſmy ſtáiáli. RybGęśli D2.

W charakterystycznych połączeniach: letnie(-i, -a) grzybienie, mgła (5), owoce (2), potrzeba, praca, rosa, słońce, suchość, wiatr (2).

Wyrażenia: »letnie ciepło« (1): Od niego [ojca niebieskiego] letnie ćiepło/ wdźięcżny chłod pochodźi GrzegRóżn N4v.

»letni czas« [szyk 3;3] (6): Aestivum tempus, Summer tzeit. Letni czás Murm 8; FalZioł V 54, 59v, 64v; Goski *; Márek s. piſze/ iż to było cżáſow letnich/ á ná puſzcży. RejPos 183.

peryfr. »letne dary« = płody ziemi zbierane latem (1): Pocżuyćieſz ſię proſzę was/ ieśliśćie ſię w dáry Letne ták opátrzyli/ iák ieſt zwycżay ſtáry. RybGęśli B4.

»dzień letni« [szyk 2:1] (3): Rzymiánie ná on cżás vſtáwę mieli w ćiągnieniu z woyſkiem/ iż iedno zá pięć godźin 20004. krokow wielkich vchodźili ná dzień letni/ także y Iezdni. BielSpr 7; KochFr 93; LatHar 124.

peryfr. »letni ogień« = upał (2): Iéy gwóli piękné drzewá/ dáią ćiéń ſowity/ Niechcąc áby ią letni żégł ogiéń obfity. KochFrag 26; GrabowSet C2v.

[»letni pałac«: gdźie był zbudowan letni páłac ná mieścu wyżſzym/ dla letniey krotochwile Cresc 1571 612.]

»pułroka letnie« = może letnie półrocze, obejmujące II i III kwartał (w związku z kwartalną wypłatą żołdu) (1): áby ći táką wypráwę cżynili/ ktorąby ná pułroká letnie/ [...] ktorąby mowię iednym groſzem od dźieśiątka groſzy pożytkow ſwoich odpráwić mogli GrabPospR Mv.

»letny śnieg« (1): RybGęśli D2 cf W porównaniu.

»letnie upalenie« (1): ia dla Páná tego w ktorego wierzę [...]/ ćierpieć ták prágnę/ iako w letnim vpaleniu wody SkarŻyw 75.

»wschod letny« = strona, z której wschodzi słońce latem (1): drzwi y okná wdomu máią być s tey ſtrony/ która dáleko od wody/ á z źimney ſtrony/ iáko ieſt od Pułnocy y ze Wſchodu letnego SienLek 2v.

»letny zachod« = strona, z której zachodzi słonce latem (2): Iuż Polak pełen ieſt dobrey nádźieie. Gdy go z letnego zachodu wiátr żenie Do iego źiemie. KlonFlis F, H4.

»letny znoj« (2): á téż ſerce moie Vſchło/ iáko tráwá w ſrogié letné znoie. KochPs 151, 89.

Zestawienia: »letnia jata« = altana (1): Umbraculum, Mieyſce w czieni zasłoná/ letnia yátá/ obroná słoneczna. Mącz 501d.

»letnie(-y) siedzenie, dom« = altana, weranda; aestiva Mącz, Calep; cenaculum, diaeta, solarium, topiarium Mącz; praestega Calep (7:1): Coenaculum, Letnie ſiedzenie, Zwierzchnie budowánie ná domie. Mącz 58d, 5a, 84b, 398c, 458c [2 r.]; AESTiva, dicuntur loca umbrosa, nemorosa, in quibus per aestatem vitatur Solis ardor ‒ Letny dom, Sąla. Calep 37a, 840a.

»zboże letnie [= jare]« (1): ále ſucceſsorowi ſwému niech zoſtáwi zbożá letnié [frumenta aestivalia JanStat 206] SarnStat 191.

Szereg: »ozimy i letni« (2): áby od świętá S. Woyćiechá/ áż do zebránia wſzyſtkich zbóż oźimich y letnich [omnium frugum hyemalium et aestivalium JanStat 1109] z pol/ ná máiętnośći cudzéy [...] żaden nie śmiał polowáć. SarnStat 673, 657.
W przen (1):

W przeciwstawieniu: »zimny ... letni« (1): przed ktorą [słowa bożego odpowiedzią] ſie wywody ich źimne iáko lod/ przed letnią ſłonecżną gorącośćią roſpłynąc muſzą. CzechRozm 115v.

a. O ubiorach; przeznaczony na lato, noszony w lecie (5): Czapka Axamitna czarna letnia WyprKr 20; Szukienki Spodnie Letnie. WyprKr 75, 83, 93v.
Szereg: »letni i na zimę« (1): Téż vſtáwiamy [...] Vrzędnikóm ná kożdy rok dwoiákié ſzáty/ to ieſt Letnié y ná Zimę [aestivalia et hyemalia JanStat 42] SarnStat 377.
2. Mający wiele lat, stary; annosus Mącz, Calep, Cn; grandaevus Mącz, Cn; anilis Mącz; longaevus Calep; affecta a. ingravescente aetate, gravis, longius aetate provectus, maturus aevi a. annis, vergens annis Cn (23): Byla też tam Anna prorokini wdowa letná OpecŻyw 26; FalZioł IV 8b; LibLeg 7/41; KochZuz A2; Mącz 10c, 11d, 148c; SkarŻyw 142; Też letni wąż co rok z śiebie młodego vcżyni/ Z oźimiey ſię ſkory lini. KlonŻal C2v; Annosus, quod est vetustum, quasi multorum annorum ‒ Stari, Letnij. Calep 73a, 612b; Mnie nie po tákim młodym/ ia chcę ſtátecznégo/ [...] Vkaż mi letnieyſzégo [konia]/ co ma wpráwną nogę. WyprPl B3v; Ze koń letni nalepſzy: ieſczem ia to wiedźiał W ſzkole/ gdy Bucefalá Alexándrowégo Wychwalano WyprPl B4; ZbylPrzyg B2v.

W przeciwstawieniu: »młody ... letny« (1): rychley młodego [człowieka] náucży kthory yeſt by woſk myękuchny niż yuż letnego. GliczKsiąż K2v.

Wyrażenie: »człowiek (a. człek), ludzie letni« (3:2): Ludziem letnym cżaſu wſzelkiego [...] ty lektwarze [...] prziymować rano FalZioł V 63, I 5a; MurzHist Kv; Azyátycki Báſzá cżłowiek letni záſłużony [...] wyzwolił ſobie [...] áby ćiągnął do Epiru BielKron 253; ActReg 159.
Szeregi: »poważny i letni« (1): A zaiſté była załoſná rzecz/ patrzyć na człowieka tak powáżnego i iuſz letniego (Bo tedy miáł około piącidźieśiąt lat) MurzHist Kv.

»letni, (stateczny) (i) spokojny« [szyk 2:1] (3): ForCnR A4; przyszło dotego zem iabarzo nie rad iako człek letni y spokoyny musiałem zroskazania Pana mego iechac do Polski ActReg 159; SLuchychayże [!] mię ſtáteczna á letna mężátko ZbylPrzyg B.

W przen (1):
Wyrażenie: »letnia szedziwość« (1): którą [córę] mam podporą ſwoią/ [...] Y miłym ſkárbem w letniey ſzedźiwośći. ZawJeft 7.
3. Mający temperaturę pośrednią między ciepłem a zimnem; tepidus BartBydg, Calep, Cn; egelidus, pertepidus, tepens Cn (18): BartBydg 156b, 157; á gdy ten kamień będzie włożon we wrzączą wodę/ tedy ſie ſtawa letnia FalZioł IV 53a, V 35; Azaſz nie maſz onych trzech czo ſiedzieli w onym piecu okruthnym ſrodze roſpalonym iáko w letney wodzie bez obráżenia káżdego. RejZwierc 263, 205; Tepidus, quod est medium inter calidum et frigidum ‒ Lietni. Calep 1055b, 1055b; WujNT 848.

W przeciwstawieniu: »ciepły ... letni« (1): Takieſz trzeba ie [członki] myć [...] zimie wodą ciepłą/ á lecie letnią FalZioł V 35v.

W charakterystycznym połączeniu: letnia woda (4).

Przen: Obojętny (1): Znam ia ſpráwy twoie/ [...] ále iżeś letni/ áni źimny áni gorący/ pocżnę cie wymietowáć z vſth moich RejAp 41v.
α. W funkcji rzeczownika (6): Słuchayże cżym tu Pan ſrodze groźi temu omylnikowi á themu letniemu kthory ſie záwieſza w wątpliwoſciach ſwoich RejAp 43, 43 [2 r.], Eev.
Szereg: »letni, (albo) śrzedni« [szyk 1:1] (2): Srzedni álbo letni iáko ſie nám rozumieć ma RejAp Ff, 43.
a. O umiarkowanym klimacie (1): Koſmographi y Hiſtorici piſali aby one krayny nad morzem przerzęcżonym byly letnie [temperatissimas regiones] á ku mieſzkaniu barzo powolne y żyzne MiechGlab 62.

Synonimy: 2. stary; 3. ciepły.

Cf LATOWY

KN