Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [LIPOŚLIWKA]

Następne hasło: LIRA »

LIPOWY (16) ai

o jasne.

Fleksja

sg
m	N	lipowy	f	N		n	N
	G	lipow(e)go		G			G	lipow(e)go
	D	lipow(e)mu		D			D
	A			A	lipową		A
	L			L			L	lipowym

pl
G		lipowych
A	subst	lipow(e)
inne formy
sg m a. n G - lipowégo; sg n N a. pl N subst - lipow(e)

sg m N lipowy (3). ◊ G lipow(e)go (1). ◊ D lipow(e)mu (1). ◊ A lipowy (1), lipow(e)go (1). ◊ [f A lipową.] ◊ n G lipow(e)go (1). ◊ L lipowym (1). ◊ m a. n G lipowégo (3); -égo (2), -(e)go (1). ◊ pl G lipowych (1). ◊ A subst lipow(e) (2). ◊ sg n N a. pl N subst lipow(e) (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII(XVIII) ‒ XVIII w.

Znaczenia

Przymiotnik od „lipa” ‘drzewo’ (16)
- a. Będący częścią lipy (3)
- b. Pochodzący od lipy (1)
- c. Złożony z lip (1)
- d. Zrobiony, uzyskany z drewna lipowego (9)

Przymiotnik od „lipa” ‘drzewo’; tiliaceus Mącz, Calep, Cn; tiliagineus Cn (16): Tiliaceus, Lipowy Mącz 455d; Calep 1069a.

a. Będący częścią lipy (3): Wezmi ſnop niemały łypowych latoroſli/ á vwarz ie FalZioł V 92.

Wyrażenie: »lipowy(-e) kwiat (a. kwiecie)« (1): wodki z lipowego kwiecia. 6. łotow. FalZioł II 12b, V 62.

b. Pochodzący od lipy (1): á ſtół w ćién lipowy/ Gdźie goſpodárſkiéy głowy Od gorącégo látá Bróni liſt KochPieś 40.

c. Złożony z lip (1): lás lipowy przećiwko [zwierzyńca]: támże záraz páśieká. GostGospPon 170.

d. Zrobiony, uzyskany z drewna lipowego (9): Też lipowe węgle z mydłem á z oczzem [!] ciepło/ ieſt vżytecżne lekarzſtwo na vraz. FalZioł V 89v, III 30b; á potym thákową máśćią nátrzy/ nátłukſzy lipowégo węgla z ſádłem ſtárym. SienLek 172, 149v; DRabow kilo tyſięcy/ niechby mieli niecki/ Hrube/ mocne/ Lipowe/ iść s nimi w przyćiecżki BielSat Nv [idem] BielSjem 37; RejZwierc 105.

W charakterystycznych połączeniach: lipowe(-a) łożko, niecka (2), węgle (4).

Wyrażenia:»bałwan lipowy« = posąg wyrzeźbiony z drewna lipowego, będący wyobrażeniem bóstwa (1): że ſie będą kłániáć onemu ſproſnemu báłwánowi/ á ſnadźby ſie máło nie lepiey/ by tho nie z grzechem było/ owemu lipowemu nadobnie pozłoćiſtemu vkłonić. RejZwierc 70.

»Jezus lipowy« = posąg Jezusa wyrzeźbiony z drewna lipowego (1): Dzyeń Bożego wſtąpienia kto Iezuſa lipowego powrozem iáko złodzieiá do niebá wciągnie/ [...] tho wielkie odpuſty á przyſługi ſobie ku Pánu Bogu otrzyma. RejPos 225v.

[»lipowa męka« = krzyż wyrzeźbiony z drewna lipowego: A mnich on przerwał mu rzecż/ wyrwawſzy Krucifix abo ſtrugáłkę zrękawá/ ktorą lipową mękę palcem vkázuiąc/ vpominał onego męża dobrego/ áby ſię nielękał BazHist 28v.]

KN, ZZa