[zaloguj się]
[pdf]

LUDZIE (14959) sb pl t

Fleksja
pl
N ludzie, ludzi
G ludzi, ludzie
D ludzióm, ludziem, ludziåm, ludzim
A ludzi, ludzie
I ludźmi, ludzi(a)mi
L ludziech, ludziach, ludzioch
V ludzie, ludzi

N ludzie (4029), ludzi (3); ludzie : ludzi LibLeg (76 : 1; 6/191v), KromRozm I (16 : 1; A2v), BielKron (261 : 1; 308v). ◊ G ludzi (4740), ludzie (1); -i : -ie RejPos (149 : 1; 311). ◊ D ludzióm (1721), ludziem (381), ludziåm (129), ludzim (2); -em ForCnR (3), BielŻywGlab, BierRozm, ConPiotr, Goski, GrzepGeom, MycPrz (3), BiałKaz (2), ZapKościer, GostGospPon; ludziåm (8), SeklWyzn (8) SeklKat (7, w tym zapis: ludziąm 2 r.), RejKupSekl (1), MurzHist (2), MurzNT (5), GrzegRóżn (4), BudBib (5); -óm : -em BierEz (5 : 9), OpecŻyw (8 : 1), PatKaz III (1 : 9), BielŻyw (1 : 5), GlabGad (3 : 19), MiechGlab (2 : 1), WróbŻołt (1 : 8), WróbŻołtGlab (1 : 5), RejPs (5 : 4), LibMal (2 : 3), HistAl (9 : 2), Diar (3 : 2), BielKom (6 : 1), GroicPorz (10 : 2), Leop (26 : 2), OrzList (1 : 3), UstPraw (6 : 1), OrzQuin (26 : 1), SienLek (7 : 6), HistRzym (1 : 1), BiałKat (3 : 10), GrzegŚm (6 : 1), BielSpr (5 : 3), PaprPan (8 : 1), KarnNap (5 : 1), ActReg (10 : 2), SiebRozmyśl (1 : 1); -óm : -åm GliczKsiąż (22 : 1), KrowObr (115 : 5), BibRadz (10 : 21), KwiatKsiąż (8 : 2), WujJudConf (10 : 1), CzechRozm (47 : 3), ModrzBaz (85 : 26), CzechEp (45 : 1), ReszPrz (7 : 1), KołakSzczęśl (2 : 1), WujNT (126 : 8); -em : -åm PaprUp (5 : 1); -óm : -em : -åm LibLeg (6 : 31 : 2), MetrKor (6 : 3 : 2), FalZioł (40 : 114 : 1), RejKup (2 : 3 : 3), Mącz (31 : 5 : 2), Prot (1 : 2 : 6), KuczbKat (22 : 7 : 1), WujJud (14 : 9 : 1), Oczko (4 : 7 : 7), SarnStat (89 : 5 : 1); -óm : -em : -im RejJóz (7 : -: 1), BielKron (75 : 61 : 1); ~ -óm (150), -om (94), -(o)m (1477); -óm SienLekAndr (2), Strum (3), Oczko (4), KochMRot, PudłFr, KochWr (3), GórnTroas (11), KochCn, KochFrag (2), SiebRozmyśl, GosłCast (2); -om OpecŻyw (8), KochFr (6), KochDz, JanNKar; -óm : -om KochZg (1 : 1), Mącz (29 : 2), OrzQuin (13 : 13), SienLek (1 : 7), BiałKat (2 : 1), KochPs (3 : 7), KochPhaen (1 : 2), KochPieś (2 : 1), KochSob (1 : 1), ZawJeft (9 : 1), KochPij (2 : 1), OrzJan (6 : 1), SarnStat (49 : 40); -em (22), -ém (7), -(e)m (352); -em OpecŻyw, ForCnR (3), OrzQuin, GrzepGeom SarnStat (5), SiebRozmyśl; -em: -ém BiałKat (9 : 1), Oczko (1 : 6); -åm (92), -am (9), -(a)m (28); -åm MurzHist (2), KrowObr (5), GrzegRóżn (4), Mącz (2), Prot (6), KuczbKat, WujJud, WujJudConf, BudBib (5), CzechRozm (3), ModrzBaz (26), CzechEp, ReszPrz, KołakSzczęśl, WujNT (8), SarnStat; -am Oczko (7); -åm : -am MurzNT (4 : 1) BibRadz (20 : 1). ◊ A ludzi (1353), ludzie (901); -i MetrKor (2), BierRaj, ForCnR (3), HistJóz (2), TarDuch, FalZiołUng, BierRozm (4), RejŁas, RejPs (16), RejRozpr (2), LudWieś, RejJóz (4), RejKupSekl, DiarDop (2), BielKom (14), LubPs (40), GroicPorz (12), RejWiz (29), RejFig, BibRadzBaz, KochSat (2), Sarn (2), SienLek (5), BielSat (4), GrzegŚm (3), HistLan, KochMon (3), KochOdpr, KochPs (15), KochTr, StryjKron (9), CzechEpPOrz (2), KochFr (3), KłonŻal, KochMarsz, KochPhaen, WisznTr, KochPieś, KochProp, Calep (3), KochCzJan, KochPij, KochFrag (2), CzahTr (3), PazLiz, KlonFlis (3), PudłDydo; -e ZapWar, OpecŻywPrzedm, PatKaz I (2), PatKaz III (4), GlabGad (3), WróbŻołt (11), WrobŻołtGlab, KromRozm I (6), MurzHist (6), MurzNT (10), KromRozm II (10), KromRozm III (27), KochZg, KwiatKsiąż (10), Mącz (46), LeovPrzep (6), RejPosWstaw (4), BudBibKaw, MycPrz (2), KarnNap (4), Oczko (5), ZapKościer (2), ReszPrz (4), ReszHoz (4), WerKaz (6), BielSjem (2), PudłFr, PaprUp (3), ZawJeft (3), GostGospSieb, GrochKal, LatHar (20), KołakSzczęśl, JanNKar (4), JanNKarGórn, SiebRozmyśl, KlonKr (2), CiekPotr (2); -i : -e LibLeg (28 : 14), BierEz (6 : 2), OpecŻyw (2 : 4), FalZioł (11 : 6), BielŻyw (6 : 9), MiechGlab (3 : 6), LibMal (1 : 7), SeklWyzn (1 : 6), SeklKat (12 : 2), RejKup (6 : 1), HistAl (11 : 3), Diar (1 : 3), GliczKsiąż (5 : 8), KrowObr (140 :1), Leop (2 : 21), OrzList (1 : 10), UstPraw (1 : 1), RejZwierz (25 : 1), BibRadz (46 : 6), OrzRozm (9 : 15), BielKron (205 : 32), GrzegRóżn (2 : 4), OrzQuin (10 : 11), Prot (3 : 1), RejAp (43 : 10), GórnDworz (22 : 46), HistRzym (3 : 6), RejPos (76 : 8), BiałKat (3 : 7), KuczbKat (3 : 32), RejZwierc (67 : 7), BielSpr (36 : 1), WujJud (4 : 21), WujJudConf (3 : 9), RejPosRozpr (2 : 3), BudBib (7 : 5), HistHel (1 : 1), Strum (2 : 2), WierKróc (1 : 1), BiałKaz (3 : 4), BudNT (3 : 2), CzechRozm (47 : 3), PaprPan (9 : 8), ModrzBaz (77 : 3), SkarJedn (2 : 11), SkarŻyw (7 : 75), CzechEp (43 : 6), NiemObr (27 : 2), KochMRot (1 : 1), ReszList (3 : 3), WerGośc (1 : 4), KochPam (1 : 1), ArtKanc (4 : 4) BielRozm (3 : 2), GórnRozm (13 :13), KochWr (4 : 2), ActReg (2 : 18), GostGosp (3 : 3), Phil (5 : 4), GórnTroas (6 : 2), GrabowSet (1 : 2), OrzJan (2 : 6), RybGęśli (1 : 4), WujNT (22 : 63), SarnStat (17 : 29), KmitaSpit (6 : 1), PowodPr (3 : 3), SkarKaz (2 : 38), VotSzl (1 : 5), GosłCast (1 : 2), SkarKazSej (1 : 21), KlonWor (12 : 3). ◊ I ludźmi (1161), ludzi(a)mi (1); -mi : -(a)mi ZapWar (2 : 1). ◊L ludziech (209), ludziach (157), ludzioch (63); -éch LibLeg (2), BierEz (2), OpecŻyw, PatKaz III (3), FalZioł (4), BielŻyw (3), BielŻywGlab, GlabGad (5), MiechGlab, ComCrac, LudWieś, RejKup (3), Diar, BielKom (3), Leop (6), KochSat, Mącz (7), Prot, GórnDworz (20), HistRzym, MycPrz (2), WierKróc, KochDryas, KochJez, KlonŻal, BielSen, KmitaPs, KochWr, ZawJeft (5), GostGosp, KochCn, GrabowSet (2), VotSzl; -ach ZapWar, WróbŻołt (2), SeklKat (3), HistAl, KromRozm I, MurzHist, MurzNT (2), KromRozm III (2), GliczKsiąż, KrowObr (7), RejAp, GrzegŚm (2), RejPosRozpr, BudNT, CzechRozm (20), Oczko, StryjKron (2), CzechEp (6), CzechEpPOrz, NiemObr (2), WerGośc, WerKaz, ArtKanc, GórnRozm (2), Phil (2), OrzJan, WysKaz, CiekPotr (3), SkorWinsz; -och OrzQuin, KochPs; -éch: -ach : -och RejRozpr (2 :1 : 5), RejJóz (4 :1 : 3), OrzRozm (3 : 3 : 4), BielKron (53 : 1 : 1), RejPos (3 :1 : 17), PaprPan (4 : 2 :1); -éch : -ach KromRozm II (1 : 3), OrzList (1 : 2), BibRadz (1 : 3), KwiatKsiąż (3 : 4), SarnUzn (2 : 1), BiałKat (1 : 1), KuczbKat (1 : 2), BielSpr (5 : 1), WujJud (1 : 3), WujJudConf (2 : 1), BiałKaz (1 : 1), SkarJedn (1 : 1), SkarŻyw (1 : 7), ReszPrz (1 : Z), ReszList (3 : 1), PudłFr (2: 1), ActReg (2 : 3), WujNT (2 : 9), SarnStat (2 : 16), SkarKaz (2 : 2), CzachTr (3 : 1), SkarKazSej (1 : 4); -éch : -och LubPs (3 : 1), RejZwierz (2 : 2), SienLek (3 : 2), RejPosWiecz2 (5 : 1), HistLan (1 : 1), RejPosWstaw (1 : 2); -ach : -och RejZwierc (2 : 11), ModrzBaz (7 : 10); ~ -ach (85), -åch (58), -(a)ch (14); - ach HistAl, MurzNT (2), GliczKsiąż, OrzList (2), BielKron, SarnUzn, BielSpr, WujJudConf, BiałKaz, SkarJedn, Oczko, CzechEpPOrz, NiemObr, ReszPrz, ReszList, WerGośc, WerKaz, PudłFr,GórnRozm, OrzJan, WysKaz, SkarKaz (2), CiekPotr (3), SkarKazSej (4); -åch RejRozpr, KromRozm I, MurzHist, KromRozm II (3), KromRozm III (2), RejAp, RejPos, BiałKat, GrzegŚm (2), KuczbKat (2), RejZwierc (2), RejPosRozpr, BudNT, PaprPan (2), ArtKanc, Phul (2), CzahTr, SkorWinsz; -ach:-åch KrowObr (4 : 3), BibRadz (2 : 1), OrzRozm (1 : 2), WujJud (2 : 1), CzechRozm (16 : 4), ModrzBaz (2 : 5), SkarŻyw (5 : 2), StryjKron (1 : 1), CzechEp (5 : 1), NiemObr (1 : 1), WujNT (7 : 9), SarnStat (7 : 9); -éch (13), -ech (4), -(e)ch (192); -éch. BiałKat, KochJez, PudłFr (2), KochWr, ZawJeft (5), KochCn, SarnStat (2); -ech OpecŻyw, SienLek (3); -och (4), -(o)ch (59). ◊ V ludzie (106), ludzi (2) BielKron, OrzQuin.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

Liczba mnoga od „człowiek”. Zbiorowość lub jednostki charakteryzujące się cechami oraz obyczajami właściwymi ludziom; homines Mymer1, Mącz, Cn; gens, mortales, viri Mącz, Cn; gens humana, animae, nomina Cn; populus Mącz (14959): PowUrb +4; MetrKor 34/135 [2 r.], 40/812, 816, 823, 46/46v, 117, 175; Viele ich zludźmi mieſſkáią/ ktorzy ſie pſom przirownáią. March1 A4, A4v; Zrządzenie pierwſze po Bodze/ Dáło ludziem tu dwie drodze: Ktorzy ich nie dobrze wiedzą/ W błędzie wielkim záwżdy chodzą BierEz F; Ludzie w wielu rzecżach błądzą/ A nie dobrze ſwych ſpraw ſądzą. A gdy ſzkody popádáią/ Na ſzcżeſćie winę ſkłádáią. BierEz K, Dv [2 r.], D2, D3v, H2, H3v (18); a tak nienalazſſy ſobie z ſwym oblubieńcem goſpody/ muſilij wniſtz pod ſſopę poſpolitą/ w ktorą ſie ludzie ſchodzili cżaſu pluty ij niepogody. OpecŻyw 15, 35, 35v, 42, 83, 193v (19); OpecŻywList Cv, C2v; ForCnR A3, B; PatKaz I 5v, 15v; PatKaz II 60v, 77, 84; ludzye bogouye dla cznot rzeczeny ſą a zly gorſzy yeſt nyſz która beſtya PatKaz III 141, 91, 94v, 98v, 109v, 129 (14); Theż Iemioło głogowe albo theż iabłoniowe w winie vwarzone/ ludziom ktorzy rozum ſtraczą to wino dawać pić FalZioł I 155b; Znamię tych ludzi ktorzi ſą zarażeni iadem wſciekłego pſa abowiem poſpolicie taczy ludzie wody ſie boiją FalZioł V 88v, ++b, ++4e, ‡‡ 3a, ‡‡ 3b, *3b (200); [Był pytan Plato] Pocżim ludzie poznani bywaią, odpowiedział, ludzie á nacżyni[e] ſklane iednako rozeznawamy, nacżynie zaiſte po zwięku, ale ludzi po mowie. BielŻyw 83, 8, 30, 37, 57, 67, 70 (29); BielŻyw nlb 8; Cżemu miedzi inſzymi zwierzęti, ſami tilko ludzie ſiwieią. GlabGad B; ludzie wiele nad kxięgami ſiedząci rzadko tłuſci bywaią, á poſpolicie bladzi albo iednak chorzi GlabGad K4v, A4v, A5, A7, A8v, B2 (65); MiechGlab *2v, *5, *5v; BierRozm 5 [2 r.], 6, 7, 13, 21 [2 r.]; March3 V2, V5v; ziemia żydowska ieſth w ſrzodku ziemie na ktorey ludzie mogą mieſzkac. WróbŻołt Z5v, B7, Ev, G2, 67/25, 70/7 (18); WróbŻołtGlab A3v; LibLeg 6/118, 191, 7/8v, 40v, 9/52v (17); ku roſkoſſy ludzkiey [Bóg] vczyńił oſobliwe ſwiátłoſći ſlońce áby dźień ludziem obiáſniáło RejPs 203, 32v, 37, 72v, 83v, 111 (26); ComCrac 18v, 19; RejRozpr D3, E4v, G4v, K2v, K3, K3v; ConPiotr 32 [2 r.], 32v; LibMal 1544/85v, 89v, 1547/135v, 1554/188v, 191 [2 r.]; LudWieś A4, B4; SeklWyzn e3v [2 r.]; RejJóz C7, D, Dv [2 r.], D5v, D6 (18); SeklKat A2, 14, K4, L2, Q (18); RejRozm 404, 406 [2 r.]; ZapWar 1548 nr 2668; RejKup b5 [2 r.], b7, c8v [3 r.], e2v, f3 (30); RejKupSekl a3, a7; HistAl A8, G3, G8, H, H5 (17); Będźye wyęcey wyar/ niżli ludźi ná ſwyećye: A zátym żadney pewney nyebędźye KromRozm I M4, Av [2 r.], B3v, D2, D3, K3 (11); MurzHist B3, F2, F4v, G2v, H2v, Kv, Q4v; MurzHistSekl ktv; MurzNT 61, 73, 88v, Mar 8/24, Luc 6/22 (14); KromRozm II av, a3v, b, bv, b3 (24); KromRozm III A3, B4, B8v, D2, E4v (29); Diar 28, 32, 34 [2 r.], 41, 53 (20); DiarDop 103, 107, 111, 112, 115; przeklęte báby s ſwey wielkiey zadrośći/ Nie życżą nic dobrego ludzyem w ich młodośći BielKom E2v, Bv, D2v, D3 [2 r.], D3v marg, D5v (21); Po potopye záſię gdy nyeco ludzi było/ złoty wyek był bárzo cżyſty/ gdy ludzye byli ſpráwyedliwi y dobrzy. GliczKsiąż H2v, A2v, A3, B3v, B4, B4v (44); LubPs C3v, 12 marg, I2v, O2 marg, O6v (42); Ludzkie práwo ieſt/ ktore od Ludźi bywa poſtánowione/ dla záchowánia ſpolney miłoſći y pokoiu poſpolitego. GroicPorz a2, B3v, C2, d4v, h3, n4 (23); Pan Kryſtus ſam tylko ieſt żywot/ á wſzyſcy ludzie ſmierć. KrowObr B; Wypuſztzaſz thy miły Pánie/ trawę z ziemie/ y ziołá/ áby ludziom ſłużyły. KrowObr 95, C3, 3, 9v, 12v, 15v (113); brzuch co ták tyie/ Więcey ludzi poraża niżli miecż pobije. RejWiz 15, A2, A6v, 3v, 10v, 16 (48); Cy ſynowie byli Rachel/ ktore porodziłá Iakobowi/ wſzyſtkich ludzi cżternaśćie [omnes animae quattuordecim]. Leop Gen 46/22; Okrutnie wielką wielkość ludzi [maxima multitudo] tám ieſt/ á dáleko więtſzego zroſtu niżli my Leop Deut 1/28; Onegoż dnia/ przyſſli też do niego Sáduceuſſowie/ kthorzy powiádáią nie być zmartwychwſtania ludzi [qui dicunt non esse resurrectionem] Leop Matth 22/23; Abowiemći ieden Bog/ ieden pośrzednik Boży y ludzi [unus est mediator Dei et hominum]/ cżłowiek Chryſtus Iezus Leop 1.Tim 2/5, A3v, Bv, 7/21, 41/30, 46/15 (54); OrzList a4, c2v, d3, d4, ev (22); Tácy ludzye co imienie opuſćiwſzy y tułáią ſię/ łupieſtwá czyniąc/ trácą ſwe imienie. UstPraw 13, G2v, Kv; A boday tákie wody/ po ſwiátu pływáły. Ktoreby nigdy ludziom/ ſzkody nie dzyáłáły. RejZwierz 66v, 15, 31v, 63, 66v, 74 (16); Vczynił go świętym w wierze y w ćichośći/ a wybrał go ze wſzytkich ludźi [elegit eum ex omni carne]. BibRadz Eccli 45/4, I *2,*2v, *4v, *6v, 18c marg (56); Wiele ieſt ludzi ktorzy ſtáwiáią báńki ná rozmaitych cżłonkách/ niewiedząc kcżemu ſą pożytecżne. Goski *2; OrzRozm Dv, G3v, H2, H3v [3 r.], K4 (55); Miał ieſzcże Iupiter z Wenerą trzy Grácie dzyewki [...] nágo chodziły ſpołu wſzytki trzy/ dwie ocżymá do ludzi/ á trzecia ſtyłu twarz miáłá BielKron 22; niewiem ieſli tho ieſt Boża wola/ áby ludzie márli od głodu BielKron 214v; Smok wielki w iámie ná ten cżáś był/ kthory kiedy głodzien był ludzi kradał y pożyrał BielKron 340y; gdy Tátárowie ſzli s Polſki z ludzi ſercá wybrawſzy w iádziech wielkich mocżyli á do wod kłádli/ ktorzy ludzie táką wodę pili/ záráźili ſie od niey. BielKron 366, A5, 3v [2 r.], 5, 5v, 7v (209); GrzegRóżn B4, Dv, Ev, H3, L (10); Teraz iako wpieniadzach [!] ludzie ſmak pocżuli/ Cnota/ i przyſtoieńſtwo do kąta ſię tuli. KochSat B2, A2, B2, C3; KochZg A3v; KwiatKsiąż A2v, A3v, B2v, B3, C2 (25); Homines immolare, Bogu ku czćy ludźie ofiárowáć/ to yeſt zábić. Mącz 166b; Mortales [...] pro hominibus Miáſto ludźi. Omnes mortales, Wſzyſcy ludzie. Mącz 232c; Quid cum illis agas, A co s tákiemi ludźmi począć. Mącz 341b, 11b [2 r.], 18c, 18d, 20a, 26b (99); thák po Skárbie zákopánym/ iáko po ſtudni zámknionéy/ ludźiom korzyśći niemáſz żadnéy. OrzQuin A4, A4, C2 [2 r.], D4v, E3, F2v (44); Nalepſza [rola]/ iednák z ſiebie Pſzenice nie rodźi/ Oráć trzeba: Leniſtwo ludźiam wielce ſzkodźi, Prot C4, A4, B2v [2 r.], C3v, D, D4 (12); SarnUzn B8v [2 r.], E4, F6, H3, H5 (8); SienLek 1, 5v, 10, 16v, 20v (22); SienLekAndr a3v; LeovPrzep kt, av [2 r.], b2 [2 r.], A3, D (15); RejAp BB6, 2v, 3v, 94, 153v (30); myſlę ſobie/ kiedy ná ſąd Boży przydzie/ iż thám wſzyſcy ludzie nágo ſthánąć máią/ wielki fráſunk s tego mam GórnDworz P4v, A2v, Cv, C6v, Dv, D2 (128); GrzepGeom A4v, Bv; HistRzym kt, [2], 7v, 48v, 49 (10); Gdyż ludzye milcżą/ niechay wżdy kámienie woła RejPos 267v, 4v [2 r.], 5v, 6v [2 r.], 8 [2 r.], 9 (102); Abowiem iáko wſzyſcy ludzie s ſtrony cżłowiecżeńſkiego przyrodzenia [...] tákoweż ciáło mamy iáko ma Pan Kriſtus/ ile cżłowiek RejPosWiecz2 91v, 91, 91v [3 r.], 93v [2 r.], 94v marg, 95 [4 r.]; RejPosWiecz3 98, 98v [2 r.]; Ták vczy Gribaldus trzech z oſobná/ Oycá/ Syná/ y Duchá Swiętégo łącząc nie inſzym ſpoſobem: iedno iáko troie ludźi od śiebie róznych: gdy káżdy z nich ma oſobną Iſność/ álbo bytność ſwą BiałKat 110v, 16 [3 r.], 21, 56, 111, 163v (20), BielSat D3v, H2, N2; GrzegŚm 5, 21, 22, 29, 50; HistLan B2, E4, F3v; miedzy ludzkim powinowáctwem/ żadne ludźi miedzy ſobą ták bárzo niewiąże iáko Małżeńſtwo KuczbKat 255, a2 [3 r.], 25 [2 r.], 55, 60, 75 (57); ná on czás [...] głowá [się] ludziom nie mieſzáłá iáko dziś. RejZwierc 100; Cnotá záſię ieſt tákim ludziom [opilcom] bárzo ſprzećiwna/ á śiłnym ieſt nieprzyiacielem ciáłu. RejZwierc [121]v, B2v [2 r.], B3, B4v [2 r.], 2v, 3 (119); ieſt wiádoma rzecż iż po wſzech Kráinách świátá ludźie ſie rodzą ná rozmáite obycżáie/ iedni bywáią leniwi/ drudzy prędcy BielSpr 1, b3v, 1v [2 r.], 9v, 45; WujJud 2, 56v, 59v, 83v [2 r.], 133 (23); WujJudConf 6v, 27v, 29, 38, 48 (16); RejPosRozpr b3v [3 r.], b4, b4v, c, c3v (10); RejPosWstaw [213], [412]v [2 r.], [414]v, [1103], [1103]v (17); BudBib I B, 289a marg, Is 2/11, I 346d marg, 8/7 (20); MycPrz I A4v, II Av; Strum A4v, G3, G3v, Hv, L2, Nv; [bestyja ona Bucefał] był ták okrutny Ze ludźie iadł iáko Smok bár zo [!] iádowity WierKróc A2v; BiałKaz D4, F3v, F4v, G2v; Ine omyłki tych zacnych tłumácżow mijam/ ktorym ſię iednak nie dziwuię/ że ſię ná kilku mieyſcách ſpotknęli/ gdyż przyzwoita ludziom omylać ſię BudNT przedm c2, przedm a2, a2v, Act 14/15[14], 18/13, 2. Tim 3/2 (14); StryjWjaz C; piſmo święte naſienim nie tylko názywa to z cżego ſie ludźie zácżynáią y rodzą ále też y ludźi ſámych iuż z inſzych vrodzone. CzechRozm 154v; Bo duch tylko duchom ſłużyć może/ á cżłowiek też záſię ludźiom. CzechRozm 158, A4v, A6v, 7v [2 r.], 8 [2 r.], 16 (143); PaprPan E2, G4v, I2v, L3, O4v (11); KarnNap A2v, A4, F2, F3; w wilu źwierzętách przyrodzenie wiele cnot wyráźiło/ áby ludźi ku náśládowániu ich pobudźiło [ut homines ad imitandum excitaret] ModrzBaz 52; Bo dla tego rozum z łáſki Bożey ieſt ludźiom dan [est enim ratio divino munere hominibus data]/ áby był wodzem y miſtrzem żyćia ludzkiego ModrzBaz 70; wſzytcy ludźie ná wyobráżenie y podobieńſtwo Boże vcżynieni ſą [omnes ad imaginem et similitudinem Dei factos]/ á do żywotá nieśmiertelnego ſtworzeni. ModrzBaz 143, 2 [2 r.], 2v, 4, 4v, 6 (199); Co ludzieſtánowią [!]/ ludzie pſowáć y odmienić mogą SkarJedn 206, A6v, 9, 43, 45, 56 (21); Krolu/ możeſz mi wierzyć/ że zá lat dawnieyſzych Y ludzie obycżáiow byli pobożnieyſzych. KochDryas A2v; Ludzie z ſobą vprzeymie/ nie zá tárcżą/ żyli/ Stárſze w lećiech/ tákze też przełożone cżćili. KochDryas A2v; KochOdpr B2; Oczko A2v, A3v, A4 [2 r.], A4v, lv (30); KochPs 49, 50, 78, 86, 91 (16); [czarci św. Antoniego] imienia/ gdy ie kto im ſtráſzył/ po wſzytkim Egipćie [się] bali/ y z ludzi vćiekáli SkarŻyw 58; Bog ſam dla nas y zbáwienia náſzego/ poddánym być v ludzi racżył. SkarŻyw 202, A2 [2 r.], A4, A4v, 28 [2 r.], 59 (129); MWilkHist A2v, A3, A4, E4v, Fv; StryjKron A6, 6, 11, 72, 161 (13); CzechEp *3v, 26, 28 [2 r.], 29, 39 (97); CzechEpPOrz *2v, **3v; ludźie w żywoćie mátcżynym/ áż w kilku dźieśiąt dni/ bierzą doſtátecżne wypełnienie miáry ćiáłá ſwego NiemObr 144, 5, 10, 15, 20, 22 (72); Więc y w to niewiérz/ áby w téy kráinie Medaea iáka/ y Circe niebyłá: Która by ludźi obracáłá w świnie KochFr 88, 8, 45, 61, 81, 85 (9); KlonŻal A2v, E4; Do ćiebie miłośći Przyſtępuię/ która maſz śiłá ztąd zazdrośći/ Ze ludźiom ſnać źle rádźiſz. Ale iż y w niebie/ Y ná źiemi nikt nie ieſt beſpieczen od ćiebie. KochDz 108, 106; KochMarsz 154 [2 r.]; KochMuza 25; KochPhaen 1, 5 [4 r.], 8, 16, 24; KochSz ktv; KochMRot B3 [2 r.]; ReszPrz 23, 35, 62, 71, 72 (13); ReszHoz 124, 137, 140 [3 r.]; ReszList 144, 149, 156, 162, 163 (9); WerGośc 215, 227, 243, 258, 263 [2 r.]; WerKaz 296 [2 r.], 299; WisznTr 17, 22; BielSen 5; Swięty pokoiu/ tę maſz wadę w ſobie/ Ze ludźie rádźi zgnuśnieią przy tobie. KochPieś 15, 9, 26, 31, 35, 44; KochSob 36; Do Ierzego W. NAD złoto/ y nád śrebro/ przyiaźń przekłádáią Wſzyſcy ludźie/ ktorzy ſye ná rozumie znáią. PudłFr 33, 11, 34, 41, 49, 67; ArtKanc K4v, R18, R19, S20v, T10 (18); BielRozm 4, 9, 10; Co ná świećie ludźi ieſt/ ktore ſpráwuie rozum/ wſzytcy Miáſtá/ Zamki mieć chcą. GórnRozm L4v; ná początku/ gdy ludźie poſpołu mieſzkáć poczęli/ obráli ſobie Krolá/ naylepſzego miedzy ſobą czlowieká GórnRozm M4v, D3, Ev marg, Fv, F2 marg, F4 (74); KmitaPsal Av, A4v; KochProp 15; KochWr 19, 22, 24 [3 r.], 25 [2 r.], 26 [2 r.] (18); PaprUp 13, 14; ZawJeft 3 [2 r.], 5, 14, 22 [2 r.], 23 (22); Byli y przed nami ludzie yczynili wiele Rptey tyle alboy wiecey, iednak aequalitas była zachowana ktora niebedzie li vwḿ tam in consideratione ActReg 118, 4v, 9, 10, 95, 101 (21); Conclamatio ‒ Krzik ſpolni wiele ludzi. Calep 233a; Indigetes ‒ Bogowie z ludzi vczinieni. Calep 527a, 232b, 562b; GostGosp 70, 88, 142, 146 [2 r.]; GostGospSieb +2, +2v [2 r.], +3v; GrochKal 22; Phil G4, I, 14, K3, L4 (14); Ani tám gdźie ſie ludźie ludźi náiadáią/ Tákiégo okrućieńſtwá ſproſnégo nie znáią. GórnTroas 71, 4, 20, 31, 40 [2 r.], 48 (13); KochCn B3v, B4v; KochCz Bv; KochPij C, Cv, C2 [2 r.], C3 [2 r.]; GrabowSet C2v, E, E3, F3, H (15); KochFrag 20; OrzJan 8, 21, 25, 32, 55 (18); Bo w máłych y młodych lećiech/ w máłey cenie poſpolićie wſzyſtko v ludźi bywa: á oſobliwie Pan Bog/ y łáſká iego/ [...] tákże też grzech/ y ſproſność ábo ćięſzkość iego. LatHar 130; cżęſto choroby ná ludźie Pan Bog zá grzechy dopuſzcża LatHar 647, +5v, [+11v], 8, 15, 29 (42); Ze cżterech żywioł [ziemia, woda, wiatr, ogień] ludźie cżłowiecżeńſtwo máią. Ktorym záś ich właſnośći po śmierći wracáią. KołakCath B4, Cv, C4v [2 r.], C5; KołakSzczęśl C4v; RybGęśli B2, B4, C2v [3 r.]; przyſtało áby ſędzia ludzi był nie ſámym Bogiem niewidziánym/ ále y człowiekiem/ ktoregoby ludzie oczymá ćieleſnymi widzieć y oglądáć mogli. WujNT 324, 11, 17 [2 r.], Matth 5/14, s. 38 marg, Matth 10/17 (184); WysKaz X2v, 1, 2, 7, 9 (9); JanNKar A3, G2v; JanNKarGórn H2 [2 r.]; dla tego piſmo ludźie náleźli: áby to co chcemy mieć ná potomné czáſy pámiętné/ piſmem było obwárowano SarnStat 1210, *4v, 43, 72, 128, 147 (81); WitosłLut A4, A6 [2 r.]; GrabPospR L3; chćiwość zbytnia pieniędzy przeklętych, Vymuie ludziom ſpraw y myśli świętych. KlonKr Dv, B; KmitaSpit A3v [3 r.], Bv [2 r.], B2v, Cv, C3 (12); PowodPr 22, 28, 36, 66 [2 r.], 71 (16); y lew ſię wrodzoney ſrogośći miedzy ludźmi wychowány oduczy. SkarKaz 420b; V nas v ludźi rozumienie nie wſzytko ieſt záraz áni zupełnie: ále pomáłu go y po troſze przybywa SkarKaz 484b, )(3, 2a, 5a [5 r.], 40b [2 r.], 41b [2 r.] (117); VotSzl C2, D4; CiekPotr )?( [2 r.], 4, 17, 77, 79; CzahTr A4, Cv, D3, D4, E2v [2 r.], G3 (16); GosłCast 53, 66, 68, 71; PaxLiz B3, C, Cv, E4; SkarKazSej 658a [3 r.], 659a, 660a, 662a, b (42); KlonFlis A4, Bv, C2v, E2; SkorWinsz A2v; SapEpit A2, A4, B4; KlonWor ded **2, **5, 1, 4, 17 (17); PudłDydo B3v; A kiedy też poiedźieſz z mężem ná weſele/ Gdźie ſię ſąśiedźi ziádą/ będźie ludźi wiele/ Okryi głowę poważnym rąbkiem ZbylPrzyg Bv, B2.

W połączeniu z przydawką przymiotną charakteryzującą pełniącą niekiedy funkcję epitetu emocjonalnego [w tym: przydawka + ludzie (780), ludzie + przydawka (747)] (1527): BierRaj 19v; MetrKor 34/135; March1 A4v; Dobrzy ludzie co prácuią/ Rzadko nędze ná ſie cżuią BierEz K, Bv, C3v, G3v, G4v, H3v, M, N4; takowé rozmyſlanijé będzie ſie widzialo niektorym iakoby dziecinné a proſté/ a dworni ludzie będą to mietz ſnádz iakoby zapoſmiech ſobie. OpecŻyw 30; Slucháycie tu tego ludzie pyſſni/ tzo z wielką prátzą ij piecżą domy ſwoie buduiecie OpecŻyw 87, 51, 108, 114, 120v, 125 (11); ForCnR A2, A3 [3 r.], B2v, B4v, C2 (11); PatKaz III 110, 135v; ludziom cieliſtym zbytnie á thłuſtym niedobry ieſt pokarm cżęſty ku iedzeniu FalZioł III 25b; Mięſo ſkopowe mocznym á zdrowym ludziem ieſth barzo dobre FalZioł IV 2b, ++d, *b, *2b, *f, *4b (58); Dobrich obycżaiow ieſt ten ktory złych ludzi obycżaie znaſzać może. BielŻyw 83, nlb 4, 11, 27, 35, 58 (12); BielŻywGlab nlb 12, 14 [2 r.]; BielŻywUng [172]; Cżemu ludziem boiaznym poſpolicie włoſi padaią. GlabGad B2v; Przeto ludzie chorzy bywaią mgli iż w ich koſciach takowy tuk wyſicha. GlabGad D2v; małe noſi v nich [u Persów] były wgardzone, iakoby one ludzi głupich á nie poważnich były znamiona. GlabGad N7v, A8, D4v, E7v, F4, G6 (23); MiechGlab 20, 33; BierRozm 15; KłosAlg A4; March3 V4v; memor eſto improperiorum tuorumquae ab inſipiente ſunt tota die. [...] pamiętay na bluznienie ktore cżynią ludzie głupi naprzećiw tobie vſtawicżnie. WróbŻołt 73/22, B2, B7, E2, 16/14 [2 r.], 25/4 (15); WróbŻołtGlab A4v; RejPs 22, 31, 37v, 38, 54 (22); ony też prziyachawſchi tam mayą sye pitacz tich livdzy ſtarich ktorzi tam Zdawnich czaſſow ossyadloſczy swoye mayą LibLeg 11/83v, 6/116, 10/68v, 71v, 11/61, 86, 171v; RejRozpr Kv; LudWieś A4v, B4, B5; SeklWyzn 3v [2 r.], b3v, f3v, Gv, g2, g3v; RejJóz H8, I; SeklKat g2v, L3v, S3v; RejKup 14; HistAl M6v; yeſli co złego/ tego dobrzy á ſtáteczni ludźi w ſwym ſtanye nye tylko nye pochwalą/ ále z żáłośćyą [...] vżywáyą KromRozm I A2v, E, G2, K4v, M3, Nv; MurzHist A2v, Bv, Cv, D3, E2, N, Qv; MurzNT 28v, 38v, Matth 11/25, 51 [3 r.], 61 (13); MurzNT Sekl A2; KromRozm II av, c3v, h4v, n4, o3v, q, v4; KromRozm III A2, C4, D4, 17, L6 (8); Diar 26, 66 [5 r.], 68; DiarDop 99, 107 [3 r.], 109; BielKom nlb 4, B3 [2 r.], B3v, B6v [3 r.], B7v (14); Przeto tedy yáko máło ſſcżodrobliwych á łáſkáwych ludzi/ ták też máło vcżonych. GliczKsiąż M7v, A2, C, D6v, E4v, E7 (20); LubPs A3v, A4, B [2 r.], Bv [3 r.], B2v marg (62); NA Sędźiego przynależy dáwáć Rzeczniká białym głowom/ ludźiem niedołężnym/ śierotom GroicPorz d; Práwá ná złoczyńce ſą vczynione/ áby zá boiáźnią ich/ zuchwáli ludźie od złych vczynkow ſye hámowáli GroicPorz ii4v, C2v, av, b2v, 14v, o4 (12); ći Doktorowie/ albo oycowie Swięći/ byli takieſz ludzie krewcy/ iako y my/ y dla tego tzęſtokroć vpadáli y błądzili. KrowObr Bv, 81v [2 r.], 82, 114, 116v, 123v (24); RejWiz 8v, 45, 70 marg, 77 marg, 93v (14); Obycżáie ludźi kłamliwych [hominum mendacium] ſą bezecne á poháńbienie ich/ znimi bez przeſthánku. Leop Eccli 20/28, 2.Reg 4/11, Iob 20 arg, 30 arg, Ps 16/8, 14 (17); OrzList e, ev, e4, e4v, f, i2; UstPraw I3v; KochZuz A3, A4v [2 r.]; RejZwierz A2v, 9v, 61, 70, 75v, 121 v; BibRadz I *2v, *4v, 1.Reg 30/22, 2.Reg 3/34, Ps 69 arg (42); Goski A2; OrzRozm A3, B2v, C4, Gv, I3v (15); Piſáli też drudzy poſtronni hiſthorykowie o nas nie tráfnie [...] máiąc nas zá opiłe ludzi BielKron 334; Lud Litewſki dźiſieyſzego cżáſu/ niepoſlednieyſzy ieſth inſzych Narodow w Rycerſkich rzecżach/ bo ſą ludźie vrodźiwi/ ochędożni ná koń/ zbroyni/ w ſzáćiech świetni BielKron 437; w tey wierze Máchometowey ſzalone ludźi zá ſwięte máią. BielKron 458, 9, 24, 39, 46, 52 (69): A nawięcey tego ſtrzeż/ abyá na urzędi Lakomych ludzi nigdi nieſadzał KochSat C, A2, A2v, B2v; KochZg B; KwiatKsiąż Cv [2 r.], D3, F4v, G2, H2v (11); Acutis morbis adolescentia, magis patet, Ku chorobam ſą skłonnieyſzy młodźi ludźie. Mącz 283c; Magna oratorum est semperque fuit paucitas, Bárzo máło yeſt y záwżdy bárzo máło było wymownych ludzi. Mącz 284d; Homines paululi et graciles, Máluczcy ludźie y ciency. Mącz 285a; A qua homines tetrici dicti, Smutni/ ſurowi/ pochmurni/ zásępieni ludźie. Mącz 453b, 17d, 48d, 50a, 90c, 99b (29); MączLub 1; tákże téż trudno ieſt/ ludźióm nádęthym/ á ku dobremu mieniu chćiwym/ mieyſtcá doſtáć w ſpokoynéy Rzeczypoſpolitéy zacnégo. OrzQuin C2, D3, Ev, E2, F2v, G2 (12); Prot A2v, A4v, C3, C4, D3v; SarnUzn F2, G8v; Wrácánie pełnym Ludźiem więcey ſłuży/ niżli ſzczupłym SienLek 38, 2v, 5v, 14v, 15v, 25 (15); SienLekAndr a3; LeovPrzep a2v, 3v, H4; RejAp AA3v, AA7, CC3, 5, 110v (14); ludzye ſthárzy niemal wſzyſczy ſkárżą ſie ná dziſieyſze cżáſy/ á ony pirwſze zbytnie chwalą GórnDworz H5, C, C6v, D6v, E2, H8 (50); GrzepGeom A4, B2; HistRzym 112v, 128v, 131; Támże też potym iáko vpominał Apoſtoły ſwoie/ ktorzy/ iáko ludzye krewcy/ poſnęli byli RejPos 104v, 2v, 25v [2 r.], 26 marg, 41, 42 (51); RejPosWiecz2 92; BiałKat 166, 221, 226, 311, 336; BielSat B4v, C4, D, G4; KwiatOpis A2v; GrzegŚm 21, 28, 44; HistLan B4 [2 r.], D, F4; KuczbKat 60, 135, 180, 300, 305 (14); MOgąć być miedzy vććiwemi ludźmi krotofile bez owyh [!] niepotrzebnych żártow RejZwierc 72v; O pomnicie ſie zli ludzie co cżynicie/ á gdzież vciecżecie? RejZwierc 86, A2, A3, 7v, 14v [3 r.], 16 (75); BielSpr b2v, b3, b4, b4v, 1 (21); KochMon 22; WujJud A3, B3, 15, 16v, 32 (13); WujJudConf 8, 103; RejPosRozpr cv, c2v; RejPosWstaw 21v, [212]v, 22, [413], [414] (12); BudBib I C3, 4.Esdr 11/42, Tob 4/19, Sap 10/11, Eccil 9/21 (16); HistHel A, Av, D;Strum A4; BiałKaz K4v, M2v; Bo ludzie bácżni/ a zwłaſzcżá ktorzyby więcey niż iednego ięzyká nieiáko świádomi byli/ wiedzą że nie iedno Greckie/ ále y inych ięzykow słowá ſą niektore/ co wiele rzecży znácżą. BudNT Ii6, przedm a4v, b, b5, b7, Petr 2/15; CzechRozm A2v, 18 [2 r.], 25v, 32v, 61v (30); PaprPan B2v, B3 [2 r.], G4, Lv, Q4v (9); KarnNap C4; Tenże do Appiuſa Pulchra Hetmáná piſze/ że był kłamſtwy ludźi lekkich [mendaciis levissimorum hominum] obćiążon. ModrzBaz 60v; NIewiem iesli práwo iákie ma być vſtáwione przećiwko ludźiom prożnuiącym á leniwym [otiosos et ignoros] ModrzBaz 83, 1v, 2, 3v, 4, 4v (114); ModrzBazBud ¶6v; SkarJedn 86, 100 [2 r.]; Oczko 14, 29v [2 r.]; Długóż/ o wiecżny boże/ ludźie zuchwáli Ná ſzczęśćie ták befpiecznie będą kazáli? KochPs 141; Niechcę v wſzetecznych ludźi ſzukáć rády/ Ani ná ich długie pozwolę biéśiády. KochPs 205, 3, 4, 7, 9, 10 (49); [bogobojny pan] vchá dawał chytrym złym ludziom SkarŻyw 389; Aaron prze boiazń vcżynił báłwaná y ćielcá ludziom rozpuſtnym. SkarŻyw 490 marg, A3v, A4v, A5v, 30, 69 (34); ZapKościer 1582/27, 28; ERato złotowłoſa/ y ty wdźięczna lutni/ Skąd poćiechę w ſwych troſkach biorą ludźie ſmutni: Vſpokóyćie ná chwilę ſtrapioną myśl moię KochTr 14; MWilkHist D3, F [2 r.], Kv; Trafia ſie też to iż Ludzie dowćipni widząc niewdzięczność pracy twoich [... ] czáſſem to czynią/ co oná Sibilla Cumea przed národzenim Chriſtuſa Páná 620. lat Tarquiniuſſowi Rzymſkiemu vczyniłá StryjKron A6, A6, 145, 350, 452, 667, 777; CzechEp kt, *2, *3v, 1, 11 (23); CzechEpPOrz; NiemObr 68, 76, 114 [2 r.], 150, 166; A ty ſam śiebie winuy/ bo/ co ćię dźiś boli/ Ztąd idźie/ iżeś ludźiom obłudnym był gwoli. KochFr 102, 16, 30, 41, 73, 102, 104; KochDz 109; KochMarsz 154; KochMRot A5; ReszPrz 76, 112; ReszHoz 119, 128 [2 r.], 129, 130 [2 r.], 137; ReszList 156 [2 r.], 163, 164 [2 r.]; [pijaństwo] też y mądre ludźie w błazny odmienia/ ſerce y rozum odeymuie WerGośc 254, 204, 212, 236, 244, 257; WerKaz 270, 292, 294, 295, 298 [2 r.], 301 [2 r.]; BielSjem 5, 25, 31; KochPieś 37; PudłFr 5; ArtKanc L, Q3v, Q4v, Q20, S20v; BielRozm 2, 4 [2 r.], 5, 7, 14, 21, 24; GórnRozm Av, A2v, B, Cv, D3 [3 r.], D3v (41); KmitaPsal A3; KochWr 26, 27, 30 [2 r.], 31, 33, 34 [2 r.]; PaprUp C3v, 14v; ZawJeft 11, 35; ActReg 85, 159; Monogrammi ‒ Suſſi a niebarewni ludzie. Calep 672a, 229b, 572b, 744b, 1116b; V ludźi mądrych y rządnych nie chowáią krow pierwaſtek ćieląt GostGosp 118, 4, 122, 146 [2 r.]; GostGospSieb +4v; Plugáwe ſłowá ludziom vcżćiwym nie należą. Phil M marg, L, M [2 r.], M3, N, N2v (12); GórnTroas 65; KochPij C, Cv; GrabowSet A3v, F3v, V2; KochFrag 47, 49; OrzJan 20, 30, 39 [2 r.], 52, 67 (10); Chwałá tobie Pánie IEzu Chryſte/ ktoryś ślepe ludzie rozlicżne/ wzrokiem opátrzył/ y inſze rozmáite choroby [...] potężnieś oddalił. LatHar 536, 30, 81, 122, 338, 512, 596, 745; RybGęśli C2v; WujNT przedm 27, s. 23, 27, 180, 232 (29); JanNKar Cv, D2, H3v, H4; Y niechay iuż tám [Kolegijum Krakowskie] będźie iáko iáka Perłá náuk wſzyſtkich: áby wypuſczáłá z śiebie ludźie porádne [ut viros producat consilii maturitate conspicuos JanStat 2161]/ cnotámi ozdobione/ y w rozmáitych profeſsiach ćwiczone SarnStat 196, 64 [2 r.], 81, 178, 180, 184 (35); SiebRozmyśl D, E3, Fv; GrabPospR N3v; PowodPr 58 marg, 66, 73; O ſprośni ludźie ktorzy ták lżyćie dáry Boże. SkarKaz 348b, 42a, 79a [3 r.], 240b, 550a, 580a; VotSzl A2v, B4, D4, D4v, E, E4v; CiekPotr 15 [2 r.], 19, 20, 49, 79; CzahTr G, G3, I4v; SkarKazSej 659a, 663a [2 r.], 665a, 698b, 701b (10); KlonFlis A3v, H2; SapEpit A4v; Ludźie śrzedni y ſtárzy/ Bárzo nieprzyſtoyne Látom wáſzym złodźieyſtwo/ dźieło nieſpokoyne. KlonWor 44; Przeto naydźieſz tákowych/ ktorzy gdy nie mogą Trzeźwych ludźi oſzukáć; Więc idą tą drogą: Hándluią z piiánymi KlonWor 68; Y ták lichwiárz wypiia vtrapione ludźie: Iák wyſyſa krew ludzką piiawká ná vdźie. KlonWor 75, 11, 23, 28, 29, 37 (17).

~ W charakterystycznych połączeniach: ludzie bezecni, (bez-, nie)rozumni (15), biegli (7), blaźniwi, bojaźliwi (2), bojaźni (2), burzliwi (2), chciwi (5), chełpliwi, chędodzy, chlubliwi (2), chorzy (23), chudzi, chytrzy (10), cisi (2), cieliści (2), cieńcy, ciężko myślący, cudni, dobrze czyniący, dowcipni, drapieżni (2), fałeczni (3), fáłszywi (5), głupi (32), gniewliwi, grubi (4), hardzi (7), hojni, kłamliwi (5), koleryczni, krewcy (4), krnąbrni (2), krotochwilm, lekcy (16), leniwi (5), letni (2), lisi, lutościwi, łaczni, łakomi (10), maluczcy, marnochlubni, marnotrawni, mdli (3), misterni, mizerni, miedźi (124), nadęci (8), (nie)baczni (24), niebarewni, (nie)cnotliwi (55), niedbali (4), (nie)dobrzy (154), niedołężni, (nie)dworni (4), (nie)mądrzy (144), (nie)mocni (21), nieobaczni, (nie)obyczajni (3), (nie)ostrożni (2), (nie)- posłuszni (4), niepostanowieni (3), (nie)prawi (4), nierozsądni, (nie)rządni (10), (nie)spokojni (11), (nie)sprawiedliwi (8), (nie)sprośni (11), (nie)stateczni (34), (nie)- swarliwi (4), (nie)szczyrzy (4), (nie)szlachetni (2), nieumiejący, (nie)umiejętni (10), (nie)wdzięczni (5), (nie)wierni [= (nie) można im wierzyć](4), (nie)wstydliwi (2), (nie)zgodni (2), nieżyczliwi (5), nikczemni (14), obłędliwi (4), obłudni (20), okazali w cnocie (2), okrutni (16), omylni (8), opętani, opili (2), cnotą ozdobimi, ozdobni (2), pełni, pijani, pletliwi (2), płosi (3), pochmurni, poczciwi (31), podeszli w leciech, podstępliwi (2), pokryci (6), (po)radni (3), pracowici (2), prozni (3), proznujący (11), przewrotni (12), przyjaźliwi, przykryci (2), pyszni (14), rozgniewani, robotni, rozkoszni (6), rozmyślni, rozpustni (4), roztropni (8), rozważni (2), rzetelni, siwi, skłonni (do czego) (3), skrzętni (2), słabi, smętni, smutni (7), sprawni, sprzeciwni, srodzy (9), stali (2), starzy (68), strapieni (4), slraszliwi [= strachliwi] (2), streskani, strudzeni, susi (5), surowi, swowolni (35), szalejący, szaleni (27), szczęśliwi (2), szczodrobliwi, szczupli, szedziwi, ślepi, średni, tłuści (6), trefni, treskliwi, trędowaci, trzeźwi (2), twardzi, uczciwi (22), uczynni, układni, uporni (10), urodziwi (2), urośli, utrapieni (10), utratni (2), mało rozumu używający, waśniwi, weseli, wielcy (w czym) (6), wielomowni, wielożądni, wszeteczni (24), wychudli, wykrętni, wymowni, wymyślni, wysocy, występni, zajątrzeni, zaraźliwi (3), zasępieni, zazdrościwi (4), zdrądliwi (2), zdrowi (7), zeszli (2), zetrwożeni, zgodliwi, złościwi (56), zlośliwi (16), źli (214), zniewieścieli, zuchwali (4), zwadliwi (8), ~

Z przydawką rzeczowną charakteryzującą [w tym: ludzie + przydawka (33), przydawka + ludzie (7)] (40): Sąciem wżdy ludźie cznót wybornych/ ktorzy iego nauki aż do ſmierći naſladuią. ForCnR A3v; czudnoſzcz maryey ludzyem zley ządze byla ſkrytha PatKaz III 109v; to ieſt rzecż pewna, iż ludzie grubego przyrodzenia, bywaią proſci, á rozumu też grubego. GlabGad A2; ſą nie iakie znamiona po ktorich ludzie złey albo dobrey nathury bywaią poznawani. GlabGad L8v, A2; TAtarzy ſą ludzie poſpolicie wzroſtu ſrzedniego MiechGlab 21, *5v; RejPs 189; KromRozm I B4; BielKom F8; A nie dáy mię w pośmiech ludziom vporney głupośći. LubPs K4v, bb5v, gg5; á między ludzmi wielkich myſzli ſtał ſie ſwar [magnanimorum reperta est eontentio], Leop Iudic 5/15, Iudic 5/16; OrzList f4; ludziem ciálá ſubtelnego [bańki] máło ſą vżytecżne/ bo tylko z nich ſubthyl ną [!] kreẃ ciągną Goski x2; BielKron 272v, 448; Cepas edisse, Pochmurnego wrzoku [!] ludzie. Mącz 48a; OrzQuin E, X2; SienLek 25; RejPos 36v, 277, 277v; O święta Máryá podpómoż nędzné/ wſpómoż ludźie ſłábego vmyſłu BiałKat 228v; RejZwierc 16, 125, 155v; To mowię o ludźiach niewolnicżego przyrodzenia [ad homines servili ingenio]/ ktorzi niemogą być nicżem inſzym w powinnośći zátrzymáni/ iedno ſtráchem á karániem. ModrzBaz 37, 6, 11v, 15, 109v; náuka kácerſka prętko powſtáie/ złego ſumnienia ludzi wśię ná bierze [!] SkarJedn 24; w Kámięńcu Podolſkim/ ludźie nátur ſłábych/ co tám niebywáli/ ochotnie ſye nápiwſzy támtecznégo piwa/ ták ſye zárażáią Oczko 23v, 27; WujNT 1.Tim 6/5, 2.Tim 3/8.

W połączeniach szeregowych (46): pięć też ieſt rodzaiow rzecży żywiączych/ Iako ſą Ludzie/ bydło cżworonogie/ robacztwo, ptaczy/ riby. KłosAlg A3; SeklWyzn e3v; Zowiem go panem naſzym bo bog ocieć poddał wſziſtko pod moc iego/ pod ktorego moczą ſą Angely/ Szatany/ Ludzie/ y wſzelkie ſtworzenie w niebie y naźiemy/ wydome y niewydome SeklKat O2v; HistAl N3; MurzHist L3; KromRozm II q3v; KromRozm III A7; Diar 46; GliczKsiąż E4v; KrowObr 197; Iákobych ia ſwe ſpráwy do końcá tákiego Mogł przywieść/ ktoreby ſie potym podobáły/ Bogu/ ſwiátu/ y ludzyom/ á mnie też dodáły Dobrey myſli/ pociechy/ y pocżćiwey ſławy RejWiz 49; BibRadz Ion 3/7, 1.Cor 4/9; nie máſz przemożnieyſzego nád krolá/ ktory y ludzyem/ morzu/ y zyemi pánuie. BielKron 115v, 8; Mącz 120b; SienLek 142v; RejAp 131v [2 r.], 134v; piękność od naywyſzſzey dobroći nie oddzielona [...] dáie Anyołom iſtność/ ludziom rozum/ źwirzęthom ſmyſły/ ziołom moc/ kámieniom właſność. GórnDworz Mm5v; A tho ſie nam nic inego nie znácżyło iedno ſproſność grzechu náſzego: prze ktory iuż áni v ludzi/ áni v Bogá/ áni v Anyołow/ áni v żádnego ſtworzenia/ mieyſcá żadny tákowy nie ma RejPos 213; nie tylko to ieſt ćichy Czo tylko w kącie milcżąc łeży/ á ni nacż dobrego áni ludziom/ áni Bogu/ áni Rzecżypoſpolitey przygodzić ſie nie może. RejZwierc 139, 65v, 143, 161, 189v; BiałKat G3; CzechRozm 197; ModrzBaz 119v; Oezko 24; CzechEp 213, 293 [2 r.], 348; ReszPrz 109; WerGośc 204; WerKaz 281; GórnRozm N; WujNT 443, 456, 843, 1. Cor 4/9; A ty o Pánno święta/ V Bogá/ v Anyołów/ y v ludźi wźięta: Na ſłowá ciotki twoiey niceś nie mówiłá/ Tylkoś Páná ſwoiego ták błogoſłáwiłá. SiebRozmyśl F4; PowodPr 14; kłániał ſię iáko Bogu ſłupom/ obrázom/ y ſłońcu/ y gwiazdom/ y ludźiom/ y beſtyom/ ktore widźieć y ná ktore pátrzyć mógł. SkarKaz 487a.

W porównaniach (56):

jako comparatum (49): Ludzi tak rozeznawać mamy iako konie gdzie kupuiemy BielŻyw 92; ſrogość okrutnych ludzi yeſt ſrozſza niż lwia. LubPs O2v marg; KrowObr 205; Ludzye iáko Małpy RejWiz 6v; Zbáwienie v ludzi iáko ſtára cżapká RejWiz Dd5, 47v marg, 87 marg, 157v marg, 168 marg, 180v marg (10); ludzie w ſpráwiedliwośći przyrownáni ku Bogu zá nic nieſtoią. Leop Iob 9 arg, Is 17/12; RejZwierz I4v; BibRadz Hab 1/14, I 471a marg, Eccil 33/14; ludzie márnie giną á leczą/ á kolyſzą ſie iáko trzćiná od wiáthru RejAp 66; GórnDworz K4v, Gg; o iuż wierz mi iż ta tozmowá [!] y tá bieſiádá thák tákiem ludziom ſmákuie iáko kozie Wilcży głos RejZwierc 91; Ludzie ná ſwiecie by pcżoły ſie broią/ Bęcżą kąſáiącz gdy ſie kogo boią. RejZwierc 225v, 49, 100v, 185v, 203, 214; Bo śćiſnę ludzie że chodzić będą iáko ślepi/ bo Iehowie grzeſzyli BudBib Soph 1/17; BudNT Mar 8/24; PaprPan P4v, Eev; Wiárá ſię Kátholicka roſtárga/ á ołtarze Boże ludźie [!] Beſtyom podobni rozmiecą. SkarŻyw 58, 341; CzechEp 155, 399; GórnRozm F3 [2 r.]; GrochKal 25; Phil H; Lecż iáko po iáſnym dniu chmury náſtawáią/ Ták odmiánę w rzecżach ſwych ludźie vznawáią. KołakCath C2; WujNT Mar 8/24; WysKaz 12; PowodPr 79; SkarKaz 609b; SkarKazSej 662b; Chwyta ludźi po świećie Tátárzyn łákomy/ Iak źwierzętá po leśie KlonWor 29, ded **3.

jako comparandum (7): BielŻyw 91; [pierwsza bestyja] zięthá ieſt z źiemie ták iż na nogách ſtanęłá iáko ludzie/ á ſerce cżłowiecże było iey dáne, BibRadz Dan 7/4; Gdy oni porownywáią Syná Bożego z ludźmi álbo z Anyoły/ tu go chwalą y wynoſzą. SarnUzn H4; RejPos 45v; ábowiem y Bogá ſámego przypodobywa piſmo ludziom rozmáitym CzechRozm 106; SkarŻyw 453; Tymże ſpoſobem pod nowym teſtámentem nie zábijáć ábo prześládowáć Heretykow/ iákoby trędem duchownym záráżonych ludźi/ kazano/ ále tylko ze zboru wyłęcżyć CzechEp 48.

W przeciwstawieniach: »ludzie ... bestyje (7), zwierzęta (4), drzewo (drzewina) (3), lwy (2), świat (2), jaszczurki, krzemień, podludki, psy« (22): ForCnR D4v; Niedzwiedzie gdy chczą płod mieć Iakoby ludzie z ſobą legaią, á nie tak iako inſze zwierzęta FalZioł IV 13c; Abowiem ták mi ſie zda/ że też mieſſkam iáko miedzy lwy/ á nieiáko miedzy ludzmi RejPs 84v, 81v; Cżás nyemáły ná náuki ſynom ſwym/ áby náznácżyli [rodzicy] tego potrzebá/ chcąli ſnadź ſnich ludzi doſtáć/ á nyepodludkow. GliczKsiąż N3; OrzRozm R4; BielKron 249v, 451v; RejAp 76; RejPos 129v; A ieſliż ſą gdzie tácy ſynowie y corki/ Wierzę iż nie ſą ludzie lecż práwe iáſzcżorki. HistLan B3; Ezáiaſzowe ſłowá nie mogą być o ludziách/ ále zgołá o beſtyách rozumiáne. CzechRozm 114v, 114 [3 r.], 114v; A to cżyniąc/ niemowiłem do krzemieniow/ áni do dębow (bo ztych niemoże być Rzecżpoſpolita) álem do ludźi mowił [Haecque agens non silices alioquutus sum, non quereus: homines alloquutus sum]. ModrzBaz 142v, 81v; KochPs 83; LatHar 477; WujNT 130; SkarKazSej 665a.

»ludzie ... (pan) Bog (62), Krystus (7), aniołowie (4), duchowie (4), pan (o Bogu) (4), syn Boży (3), apostołowie (2), dusza (2), ojciec (o Bogu) (2), szatan (2), pismo święte, słowo boże, zaimek odnoszący się do Boga (2)« (96): A nye przećiwyą ſye to/ gdy piſmo ſwyęte powyáda/ vtćiwe máłżeńſtwo we wſſytkich/ A ludźye powyádáyą: Nyevtćiwe wkápłanyech? KromRozm I C2; KromRozm II 12; KromRozm III G7, Mv; GliczKsiąż H; KrowObr C2, 61v, 126v, 207, 213v, 215 (8); Duffánia w ludziech niepokłádáć Prorok vcży/ iedno w ſámym Pánie Leop Ps 145 arg, Rom 2/29, Gal 1/1, 1.Thess 2/4; BibRadz I 281b marg, Matth 6/18, Act 5/4, Rom 2/25, 1.Thess 2/4; BielKron 24v; OrzQuin Z; O nas dáwáć rozſądek będą Potomkowie/ Ieſteſmy wſzyſcy Ludźie á nie Aniołowie. Prot C4v; RejPos 20, 46, 271; GrzegŚm 13, 40; KuczbKat 80, 435; nie ludźie grzeſzą/ ále Bog ieſt ktory chce y ſpráwuie grzechy. WujJud 218, 32v [3 r.], 153, 182, 192v; WujJudConf 188; RejPosRozpr b3v, b4v; CzechRozm 96v [2 r.], 110v [2 r.], 116, 170v; PaprPan Gg3; ModrzBaz 29, [38]; SkarJedn 45, 49; SkarŻyw 91, 185 [2 r.], 213 [2 r.], 598; A Iudás też przykłádu tego nie dla duchow pewnie/ ále dla ludźi vżył y on nápiſał CzechEp 100, 7, 100, 128, 303, 319, 325; NiemObr 16, 50, 89; ReszHoz 137; LatHar 379; Ale ty kiedy pośćiſz/ námaż głowę twoię/ y vmyi oblicze ſwoie: ábyś ſię nie okazał ludźiom iż pośćiſz/ ále Oycu twemu ktory ieſt w ſkrytośći [ne videaris hominibus ieiunans, sed Patri tuo qui est in abseondito] WujNT Matth 6/18, s. 16, 151, 218, 375 marg, Act 5/4 (20); PowodPr 48; SkarKaz 2a, 158b; SkarKazSej 701a.

Przysłowia: wyęcey przyſtoi Bogá ſlucháć/ niżli ludźi [Oboedire oportet Deo magis quam hominibus Vulg Act 5/29]. KromRozm I Pv; KromRozm III M, Mv; LubPs bb marg; GroicPorz a2; KrowObr B4, 141, 207; BielKron 181v, 205v, 234; SkarŻyw 124, 600; CzechEp 24, 55; WujNT 408, Act 5/29, s. 510. [Ogólem 18 r.].

RejPs l06v; LubPs I3v; GroicPorz e4; A ktożby mogł tákiego nágánić prawdziwie/ Ktoryby żył w ták zacnych zwycżáioch pocżćiwie. Chybáby ſie nie wſtydał ni ludzi ni Bogá RejWiz 7v; BielKron 222; NVż zálie Małżonki ich/ co zá dźiwy ſtroią/ Ludźi ſie nie ſromáią/ áni Bogá boią. BielSat Dv; CzechRozm 228; SkarŻyw 164; CzechEp 264 [2 r.]; NiemObr 166; BielRozm 24; Prawdźiwie że mię Bogá y ludźi wſtyd bárzo. CiekPotr 70; SkarKazSej 703b; Bowiem cżłowiek leniwy leży/ śiedźi/ ſtoi: Ni ſię ludźi nie wſtydźi/ ni ſię Bogá boi. KlonWor 33, 58. [Ogółem 16 r.].

A co nád ięzyk gorſzego/ Wſzyſtkim ludziem mierźieńſzego? BierEz D2, D2 [2 r.]; Per ora virorum volitare, ná yęziku być v ludźi. Mącz 505d, 270d, 480d, 482d; kiedy ludźie ná zęby ią wźięli: Oná wié ieſli fałſzu/ czy prawdy ſye ięli. KochPieś 29. [Ogólem 8 r.].

bibl. co v ludzi ieſt niepodobno/ to v Boga ieſt podobno [apud homines hoe impossibile est Vulg Matth 19/26] KrowObr 214; CzechEp 319; WujNT Matth 19/26, Mar 10/27, Luc 18/27; SkarKaz 457b. [Ogólem 5 r.].

Nieſzcżeśćie po ludziech chodzi BierEz G; Przygodyć po ludziech chodzą RejJóz O6, I3v; GliczKsiąż N8v; OrzRozm R4. [Ogólem 5 r.].

Iuż zápomni y Bogá iuż nie zna y ludzi/ Bo nápoły by zdechły gdy go nie obudzi. RejWiz 66v, 30v; Mącz 323a; GórnRozm F3. [Ogółem 4 r.].

Nie iednákie w nim [w świecie] ſzcżęſcie/ wſzem ludziem pánuie BielKom Bv; BielKron 121; KochTr 4.

y Bogu prziyemno/ y ludzyom dobrze ſie widzyeć będzye. GliczKsiąż O; SkarŻyw 185; WujNT 1.Thess 2/15.

Quot homines tot sententiae, Yáko wiele ludźi ták wiele rozumów/ co głowá to rozum. Mącz 460a, 344c; MycPrz I B.

W ſzcżeśćiu ludzie śię zápomináią. BierEz K2v; RejJóz K7v.

RejKup bb6; zápomniawſzy Bogá y ludźi OrzList d3.

Leży cáły dzyeń w bárłogu/ Ni do ludzi ni ku Bogu BielKom E8; RejZwierc 143;

CzechEp 421; Nie ludzi ſię bać ále Bogá. WujNT 243.

Złych ludzi/ złe dáry. BierEz M.

Dobrze rádzi/ kto ludzi nie wádzi BierEz L4v.

na ludziech nie patrz ſzachowanego odzienia, ale pozrzy iaki ieſt tam wnątrz. BielŻyw 92.

Ano w ludzyech rozne obycżáie/ Ieden chwali á drugi náłáye BielKom Av.

ſamá cieſzyſz záſmucone/ Od ſwyátá y ludzi opuſzcżone BielKom G5v.

długie vſzy ludzye w tym miewáią RejWiz 41v.

wſzyſcy mądrzy ludzye [...] Záwżdy w káżdey roznicy ná śrzodek pátrzáli. RejWiz 80v.

dziś kotá gdy on chce/ wiele ciągnie ludzi RejZwierz 68v.

znáć ludzi po ſierśći/ znáć y po oſobie. RejZwierz 58v.

Owa wſzytkochmy ludzie iednoż pleban cżłowiek. RejZwierc 78.

Skępiec ieſt iáko na ſkále iágody/ Ludziom nic po nich iedno Wronam gody. RejZwierc 217.

Ocży łákome śiłá ludzi Záwiodły KochOdpr C4.

prawdá [...] bárzo rádá ludźi w ocży kole CzechEp 9.

więcey ludźi od pijańſtwá/ niż od miecżá ginie. WerGośc 226.

ludźióm wielożądnym Wiela y niedoſtawa KochPieś 37.

Nie znaſz ludźi co przed kotem/ Pierzcháią nawiętſzym błotem KochSob 59.

Frazy: »(co) się w ludziech, miedzy ludźmi dzieje« [szyk zmienny] (3 : 1): człowiek z przyrodzenia każdy Nawięcey ſie oto ſtśra [!] záwżdy Aby wiedział co ſie w ludzioch dzieie RejRozpr Av; [syn mówi do Świata] Co ſie dzyeie w ludzyech nic nie cżuieſz. BielKom D5v; [śpiegunowie] ſie wywiáduyą co ſie miedzy ludźmi dźieye Mącz 336c; GórnDworz D2.

»[co] w (a. przy) ludziech, miedzy ludźmi (a. ludzie), ludziom, u ludzi najduje się (a. trafia się, a. jest itp.)« [przeważnie o zjawiskach psychicznych] [szyk zmienny] (37 : 29 : 4 : 4): A gdy go [Anacharsa] pytano, czo ieſt w ludziech złego y dobrego, odpoyiedział [!], ięzik BielŻyw 23; RejRozpr 14, K4 [3 r.]; RejJóz K4v; Za dzyſyejſſego żiwota Ieſt wliudziech taka proſtota RejKup q7, v7v; KromRozm I A2; MurzHist R; KromRozm II f, x3, y3; Dzis yeſt tá nyeopátrznosć myędzy ludzmi GliczKsiąż M; RejWiz 77v, 91; Leop Deut 25/1; Goski x2; OrzRozm E2v, Q2; BielKron 99, 135v [2 r.], 456v; KwiatKsiąż D2v; More hominum evenit, Ták ſie przigodźiło co ſie poſpolicie miedzy ludźmi trafia. Mącz 233c, 44b, 80b, 352b; OrzQuin B3; Prot A4v, Dv; SarnUzn Hβ, H6v; SienLek 19; GórnDworz F4v, M2v, L12v; RejPos 6; HistLan E3; miedzy ludźmi nie náyduie śie miłość gorętſza/ áni więtſze y śćiśleyſze związánie/ iáko tych co żywą w Małżeńſtwie. KuczbKat 280; RejZwierc C3, 32v, 34v, 191; Leć nie wiem co za vmyſł w ludziech ſie nayduie/ Ktory tak zacne ſprawy ná ręby nicuie MycPrz I [C]2v, I [C]2; WierKróc A4; CzechRozm 112v, 219; Lecz táká [!] ieſt w ludźioch przewrotność [Verum ea est hominum perversitas]/ niewſtydliwość/ y źle cżynienia ſwowolność ModrzBaz 69v, 76v; SkarJedn 338; WIelom ſię ludziom tráfia tá pokuſa bluznierſtwá/ z ktorą ten S. wálcżył cáły żywot ſwoy SkarŻyw 293; NiemObr 143; ReszList 149; WerGośc 222; WerKaz 305 [2 r.]; GórnRozm Ev [2 r.], Gv, N2v; Phil K3; GrabowSet V; WujNT kt; WysKaz 5; dźiśieyſzych czáſów v ludźi ieſt złośći doſyć SarnStat 408, 118, 193; tráfia ſię ludźiom z ſobą ſię gniewáć SkarKaz 315b; Proſtoty y ſzczerośći miedzy ludźmi nie máſz SkarKaz 675a, 697a, b.

»[co] u ludzi, ludziom jest niepodobny(-a, -e)« [przy podkreślaniu niezwykłości zjawiska] [szyk zmienny] (12 : 5): [Panną Maryja i Elżbieta] powiedá wielkie radoſcij iedna drugie/ chwálątz motz boga wſſechmogącego z daru tak wielkiego ij dziwnego/ a ludziom niepodobnégo. OpecŻyw 11v; Wſzedſzy Alexander w páłacz Poruſow/ nálazł tám (czoby ſie widziáło być ludziom niepodobno ku wierzeniu) cztherzy ſthá ſlupow álbo filarow złothich HistAl Hv, M5v; BielKom nlb 3; RejPos 80; WujJud 133v; wiemy iſz ſłowá twoie/ ſą ſłowá żywotá wiecżnego/ prawdá nieomylna/ choćia v ludzi niepodobna. SkarŻyw 598, 363; ActReg 116; SkarKaz 241b, 609b. Cf Przysłowia.

»[co] przychodzi (a. przygadza się, a. przypada itp. na ludzi(e), ludziom, u ludzi, miedzy ludzi« [szyk zmienny] (25; 9 : 1 : 1): Też Perły ſą barzo dobre naprzeciw Melankolijey/ kthora niemocz przychodzi ludziom ze drżeniem ſercza. FalZioł IV 57a, II 21b, IV 54c, V 12v, 57; CZemu z zbytniego pożywania iarzyn zwłaſzcża ludziem rozkoſznym przydawa ſie Podagra GlabGad Iv, E4v, L6, L7; Przyſſedł ná nie ſtrách/ iáko nſ morzu przychodzi ná ludzi znáwáłnoſći wietrznych RejPs 71 v; RejRozpr Av; Boć dzywne tu na ſwiecie bywaią przygody A beż wieſći na ludzy przypadaią ſzkody RejJóz M4v; HistAl Gv; GliczKsiąż E8v; RejWiz A7v; RejZwierz 38v; KwiatKsiąż A3v; Invasit pestis in vitam hominum, Mór przipadł ná ludźie. Mącz 473a, 121d, 199b; SienLek 133, 142v; LeovPrzep B3; GórnDworz Nv, L13; RejPos 6; BielSpr 71v, 76; BiałKaz K2 marg; CzechRozm 239v; KarnNap D; A żaden od przygod ná ludźi przychodzących nieieſt wolen [Nemo casibus humanis exemptus est]. ModrzBaz [38]v; KochPhaen 5; ArtKanc T5v; LatHar 577 marg; GosłCast 31.

»są (a. jesteśmy itp.) ludzie [w tym elipsa czasownika (5)]; być ludźmi, (z) ludzi« = sumus homines Modrz [szyk zmienny] (36; 20 : 2): wiele ludzi ieſt ktorzi ſie nie vcżą y rozumem nie wiele ſprawuią/ wſzakoż wżdy ſą ludzmi GlabGad Lv; HistAl G8v; MurzNT 126 [2 r.]; KromRozm II c3v [2 r.], r; KromRozm III L7v; GliczKsiąż F5; pytam ćię/ ieſliże prorocy y Apoſtołowie ſwięći/ ludzmi byli/ tzyli nie ludzmi? KrowObr C3, 14, 192, 195v; RejZwierz 90; BibRadz Gen 18/3; BielKron 259v, 450; GrzegRóżn [L2]; Prot C4v; máłe dźiatki ludźie ſą; tedy y ná nié śćiąga ſye to roſkazánié. BiałKat 256, 36; HistLan B3; Bychmy ſie dáli ſwiátu tey obłudzie/ Zwieść/ ſzkodáby nas zwáć iżechmy ludzie. RejZwierc 230, 8v, 34, 34v, 78, 219; WujJud 5v, 34v, 126v; BudBib Is 44/11; CzechRozm 7, 69v [2 r.], 116; PaprPan G4v; ModrzBaz 30, 64; Ogárni ſtráchem pogány/ Niech ſye ludźmi być znáią KochPs 14; SkarŻyw 58, 124, 213; StryjKron 250; CzechEp 34, 35, 89, 316; ActReg 109; [królowie i książęta] w chwałách ludzkich ták [się] kocháią/ że ſię ludzmi być zápomináią WujNT 448, Act 14/14; Pierwey im to vkażą/ iż paniętá ſą/ niżli to iż ludźie ſą. SkarKaz 421a; Y nie bylibyſmy ludźmi/ by duſzá ſpraw ſwoich przez ćiáło nie czyniłá. SkarKaz 454a, 484b; GosłCast 24, 26, 35.

»co (to) za ludzie (są a. nastali)« [z odcieniem emocjonalnym] (5): Co zá ludźie ſą ktorży dobrowolnie giną? Y nieſzcęśćia ſwoiego ſobie ſą przyczyną? Prot B2v; kto cżytał ich [dawnych filozofów] ſpráwy może ſie iſcie podziwowáć/ pomyſliwſzy ſobie co to byli zá ludzie/ á iáko cnotliwych/ pobożnych á poććiwych obycżáiow RejZwierc A3; SkarŻyw 167, 496; Rrzućiwſzy [!] okiem przed ſię á potym záś záſię/ Obacżyſz co zá ludźie náſtáli w tym cżáſie. Wnet w nich vyźrzyſz obłudę y ſykofáncią CzahTr D.

»ludzie zwykli« = sic vita est hominum Mącz; consueverunt homines JanStat [szyk zmienny] (23): FalZioł II 9a; MiechGlab 27; DiarDop 101; GliczKsiąż A2; Sic est ingenium hominum, Ták ludźie zwykli. Mącz 391a, 183d, 303b, 500d; SienLek 152, 155; LeovPrzep Iv; GrzepGeom I3v; CzechRozm 217v; Oczko 4, 8; WerGośc 256; Zwykli bowiem ludzie konie w złoto/ ſrebro przyozdabiáć/ chociaż im tym nic ich nátury końſkiey nie vbywa. Phil F4, B4, R4, S2; SarnStat 11, 192, 593.

»(jest) ludzi dość (a. wiele) żywych; są ludzie żywi« [szyk zmienny] (2 : 1): A czom tu położył iż ten M. był dobry cżłowiek to ſlowo nie tylko ieſt mnie ſamego/ ale ieſth żywych ludzi barzo wiele ktorzy ſwiątoſc iego żywota wyſoce wychwalaią WróbŻołtGlab A4; RejKup d3; Potym ludźi ſám w owey kráinie dość żywych/ Ktorzy wiedzą iáko ſpraw pilnuię pocżćiwych. CzahTr K.

Zwroty : »(być, a. żyć itp.) jak(o) (ini a. inszy) ludzie, z ludzi« = sicut (ceteri) homines PolAnt, Vulg; quam reliquum hominum genus Modrz [szyk zmienny] (22 : 1): PatKaz II 72v; RejPs 106v; MurzNT Luc 18/11; máyąc ná ſobye ſkorę tákże yáko ini ludźye/ [biskupi] krewkoſcyą też ſą ogárnyeni KromRozm III L7v; GliczKsiąż G2; KrowObr 1.25v; A o Polakoch ſobie ledwe tám báiáli/ Iż też ſą iáko ludzie/ ktorzy ie widáli. RejFig Ee4; BibRadz I 133d marg, Ps 81/7; GórnDworz P5; przeto ia poydę á będę żył iáko y inſzy ludzie. HistRzym 28; RejPos 99v, 200v, 325; KuczbKat 30; BiałKaz Bv; CzechRozm 159v, 163v; ModrzBaz 97; Obaczywſzy ſię ludźmi być żyli iák ludzie/ Co pierwey káżdy iák Wilk leżał w leśney budzie. StryjKron 250; ReszPrz 87; WujNT Luc 18/11, s. 270.

»(prze)by(wa)ć (a. mieszkać, a. żyć itp.) z (a. między) ludźmi« [w tym: o Chrystusie (17), o Bogu (2), o szatanie (1), z personifikacją pojęcia abstrakcyjnego (1)] = habitare cum homine PolAnt [szyk zmienny] (21): bo [Pan Jezus] z ludzmi obtzuiątz/ iedzątz/ ij pijątz/ przywodzil ie ku rozmilowaniu ſwému. OpecŻyw 45v, 33v; ForCnR D4v; KromRozm II b4v; BibRadz Iudith 8/10; BielKron 19; RejPos 149v; WujJud 45v, 70; BudBib 2.Par 6/18; Pan Bog Syn Boży pierwey w figurze potym w rzecży ſamey/ towárzyſzył zludzmi. SkarŻyw 285 marg, 1, 2, 285, 383; MWilkHist B2; CzechEp 190; [Bóg] Ná Swiećie z ludźmi będąc tu w pokorze mieſzkał/ Stráconych dárow náſzych záś z nowu nábywał. ArtKanc A4; LatHar 232, 556 marg; SkarKaz 514b.

»ludzi(e) (s)chować« = o pogrzebie [szyk zmienny] (9): HistAl M3v; Nie przy kośćielech ludzi chowano. KrowObr Ss4v, 104v [2 r.]; BielKron 205, 339v, 456v; Libitinam exercere, handlem pogrzebnym ſie obchodźić/ też ludzie chowáć. Mącz 192a; GórnTroas 29.

»(stać się a. być) ludziom, do ludzi podobny (a. przypodobany, a. rowny), na podobieństwo ludzi; [kogo] ludziom przypodobywać (a. przyrownawać); z ludźmi porownawać« [szyk zmienny] (6 : 3 : 1; 2; 1): BierEz N4; pan Kryſtus Apoſtołom ſwoim/ to yeſt/ ludźyom ſye przyrownawa KromRozm II r3; RejZwierz 84; w teyże rzece Táchnin/ ſą ryby co z morzá wychodzą podobne ludzyem/ głową/ ocżymá/ rękomá/ y inſzymi cżłonkámi BielKron 433v; iżem widział tych wiele/ ktore miłość nędzne/ ſtrapione/ bláde/ ſmęthne/ wyſchłe/ á máło do ludzi podobne cżyniłá GórnDworz C4v; WujJudConf 49v; CzechRozm 33v; A pod tym przezwiſkiem nierozumiałem obrzymow/ áni żadnych dźiwow ludźiam podobnych: ále źwierzętá ludzkoáćią ozdobione [Qua appellatione, nec Cyclopes, nec ulla hominum monstra intellexi, sed animantia humanitate praedita] ModrzBaz 142v; PudłFr 67; Bogowie/ sſtawſzy ſię ludźiom podobni/ sſtąpili do nas [Dii similes facti hominibus, descenderent ad nos]. WujNT Act 14/10, Philipp 2/7, s. 687; SkarKaz 487a.

»ludźmi się stać« [szyk zmienny] (2) : CzechRozm 58; Pámiętaymy/ żeſmy dla tego zſtáli ſię ludźmi [nos homines esse natos]/ ábyſmy ſię ludzkiego przyrodzenia trzymáli ModrzBaz 143v.

»ludźmi stworzyć« (1): W nas/ których ludźmi ſtworzył/ niech ludzkość pánuie ZawJeft 32.

»(wyn)iść miedzy (a. do) ludzi(e)« = rozpowszechniać się [o książkach] [szyk zmienny] (3): BielKom Av; To piſanie moie gdy wyniść miedzy ludzie miáło/ oſobliwem ná to oko miał/ ábych ie wáſzey Kx. M. przypiſał SkarJedn A4v; IDźćie Kiąſzki [!] do ludzi krom żadney ozdoby WisznTr 5.

»od ludzi się wyrodzić; wyrodek od ludzi« [szyk zmienny] (1; 1): ten dziwny narod po potopie ſie od ludzi niektory wyrodził BielKron 8; Wiele inych dziwow álbo wyrodkow od ludzi [...] co ich kolwiek ieſt podobnych cżłowieku/ wſzyſcychmy od iednego oycá poſzli. BielKron 8v.

»znać się na ludziech; ludzie znać« [szyk zmienny] (3 : 2): Daycie wy ſobie pokoj/ wſzák ludzie znacie/ á cżego oni nie ſplotą. GórnDworz R4; PaprPan 14; KochFr 102; IEſli ſye znam ná ludźiech/ tegoś Stáśiu godźien/ Abyá w ſczęśćié wſzelákié nigdy nie był głodźien. PudłFr 37, 71.

»[kogo] ludźmi zwać; wezwani ludźmi« = nuncupare homines, homines dici Modrz [szyk zmienny] (3; 1): ſamibyſcie thylko mogli być wezwáni ludzmi/ kthorzy (iáko powiádacie) żadnych zloſći nie cżynicie HistAl K2v; GrzegRóżn L2; ktorzi go [rozum] ná ſtronę zárzucáią/ ći niegodni áby ie ludźmi zwano. ModrzBaz 70, 143v.

Wyrażenia: »ludzie cielesni, w ćiele, ciałem obłożeni« = viri sensuales Miech; homines Vulg [szyk 27 : 4] (20 : 10 : 1): Tak ci téż cieleſni ludzie dzialaią/ dobré we zlé obratząią [!] OpecŻyw 59; MiechGlab 20; SeklKat B2v; KrowObr 138v, 231v; BielKron 466v; RejAp 143v; HistRzym 122v; RejPos 66v, 131, 311v; Bo ponieważechmy ludźieć ieleſni/ á nie duchowie/ [...] trzebá nam Ceremoniy/ trzebá pozwirzchnich znákow/ ku wzbudzániu nabożeńſtwá náſzego. WujJud 205v, 54; RejPosWstaw [418]v; CzechRozm 123v; SkarŻyw 301; CzechEp 4; CzechEpPOrz 7, 7v; ReszList 149; WerKaz 280, 292; WujNT 1.Dor 3/4, s. 838; Ludziom w ćiele bez ćieleſnego widomego miſtrzá być nie podobno SkarKaz 206a marg, 82a, 206a, 453a, b, 633b [2 r.].

»dawni, drzewiejszy, przeszli, przed nami będący ludzie« = veteri (viri) Modrz [w tym: za dawnych ludzi (1): [szyk 5 : 3] (5; 1 : 1 : 1): Tákći cżynili oni dawni ludzye pánowye/ yáko w Atenách Konnideſowi naucżycyelowi Thezeuſowemu/ ná kożdy rok dla yego wyecżney pámyątki obycżay był że mu ofiárowano báráná GliczKsiąż N7; SienLek Vvv4; GórnDworz 12; Albo ieſlićby cięſzko mowić/ ábowiem y tho leniwcowi s trudnoſcią przychodzi/ tedybyś ſobie czytał [...] ſpráwy y poſtępki ludzi przeſzłych RejZwierc 160; ModrzBaz 135v, 143; GórnRozm M2v; Phil D4.

»diabelscy ludzie« = złoczyńcy (1): [Panno święta] Cżemu cie nie odwiodla tluſſcźá wielká diábelſkich ludzi? OpecŻyw 146v.

»doczesni ludzie« (1): á ták Pan thym docżeſnym ludziom zá ich dobre vcżynki theż docżeſnemi rzecżámi płáćić racży. RejZwierc 176.

»ludzie dzisiejszego (a. naszego itp.) czasu (a. wieku)« = homines seculi nostri Modrz [szyk 5: 5] (10): dziſieyſſych cżáſow ludzie wdáli ſie ná bárzo zbytnye á vbezmyerne zbyeránye á nábycye pyenyędzy GliczKsiąż Mv; Ferax bonarum artium seculum nostrum, Pilni ſą ludzie nauk wieku náſzego. Mącz 122a; Stoſuyże ieno tę powieść Zbáwićielá náſzego/ z ludźmi dźiśieyſzego iuż zgrzybiáłego wieku LeovPrzep G; przypátruiąc ſie Ludźiem ninieyſzego cżáſu/ [...] iáko ie też myſli wyſokie ſprawuią widźimy BielSpr 75v; RejPosRozpr b3; ModrzBaz 131; Náſzych czáſów ludźie oſpáli á bárzo niedbáli Oczko 11; CzechEp 157; Inácżey dziſieyſzych cżáſow ludzie poſtępuią/ ktorzy potáiemnie zdrády cżynią Phil 03, F3.

»ludzie godni wiary« [szyk 4 : 2] (6): MiechGlab *5v; KromRozm III B7, O8v; Dum in istum inquiro, Gdy godnych ludźi wiáry o tego záchowániu pytam. Mącz 337a; ReszHoz 124, 139.

»jako ludzie« = będąc ludźmi (9): MurzHist Ev; RejZwierz 72 v; RejPos Więcz2 95; RejZwierc 8v; [ci] ktorzy Greckiego ięzyká ná Láćinſki/ ábo ná Słowieńſki/ y ná ine przekłádáiąc/ cżáſem ſię też /iáko ludzie/ omylali BudNT przedm c; CzechRozm 39; SkarJedn 60; SkarKaz 43a, 45b.

»każdy z ludzi« [szyk 1 : 1] (2): Alexánder [...] Pánował hoynie: czym wielkiey miłośći Doſtał był ſobie z ludzi v káżdego KlonKr Fv; GosłCast 26.

»kto(ż) (a. ktory(kolwiek)) z ludzi« = quis hominum Vulg, JanStat (7): Leop Prov 20/24, Dan 6/12; bo ktokolwiek z ludzi ná to więc páthrzy/ młodego cżłowieká rychley pożáłuie/ niż pogáni/ ále ſtárego rychley káżdy pogáni/ niż pożáłuie. GórnDworz Mm; CzechEp 259; Y możeż kto z ludźi teſtámentowi Bożemu przygánić/ y iáki niedoſtátek przyſędźić? NiemObr 73; WujNT 1.Cor 2/11; SarnStat 1241.

peryfr. »lekkich ludzi pokolenia adamowego potomek« = grzesznik (1): zdam ſie ſobie być więcey robakiem niżli człowiekiem á lekkich ludzi pokolenia ádámowego potomkiem. RejPs 31.

»ludzie barzo ludzcy« (1): Przyſzliſmy pothym do ludzi bárzo ludzkich/ od ktorych byliſmy wdzięcżnie przyięći BielKron 447.

»ludzie, człowiek z ludzi« [szyk 1 : 1] (1 : 1): o inſzych [X.K.] [...] ták rozumie/ iż będąc ſyny cżłowiecżymi/ nie co ſą inſzego iedno ludźie z ludźi CzechEp 308, 303.

»ludzi spolnie mieszkających towarzystwo« = społeczeństwo (1): Pirwſza/ áby ono ludzi ſpolnie mieſzkáiących towárzyſtwo [hominum inter ipsos societas] w dobrem porządku było/ á obronę ſobie przyſtoyną miáło ModrzBaz 4.

»(naj)pi(e)rwszy ludzie« = primi homines Modrz (7): pirwſzi ludzie byli mocnieyſzego przyrodzenia FalZioł I 45d; BielKron 333v, 335; KuczbKat 375; RejZwierc 12, 267; ModrzBaz 102.

»ludzie (na)uczeni« = viri docti, literati Mącz, Modrz, JanStat; viri eruditi Modrz, JanStat; seribae PolAnt; homines docti a. literati Modrz; doctae personae, periti JanStat [szyk 163 : 92] (255): FalZioł I 152c, V 53; BielŻyw nlb 4; MiechGlab *2; WróbŻołtGlab A4; SeklKat A2v; KromRozm I E4; zebrałem na polſki iężyk tę żałoſną Hiſtorją złacińſkiego piſma wielá vczonych ludźi MurzHist A3v, B3, Ev [2 r.], E3v, Iv, K2 (14); KromRozm II q2, q3v; Vcżeni ludzye coby pocżęli bez rzemyęsnikow GliczKsiąż G6, H, H4v, I4v, Lv, N6 (8); GroicPorz gg2, hh, kk3v; RejWiz 143v; Leop NNv; OrzList f4, f4v; BibRadz I *4v, *5, *5v, 1.Mach 7/12, II 29c marg; OrzRozm A3v, A4v; Tegoż też cżáſu w Kolnie ſpalono ludzi vcżone o wiárę BielKron 206v; Ludzie vcżone/ ktorych rozum y náuká po wſzytkim świećie ſłynie/ miáłá Hiſzpánia BielKron 279v, 9 [3 r.], 17, 68, 80, 148 (53); KwiatKsiąż F4, L3; Mącz 21b, 33d, 53b, 66a, 195d, 234d, 489a; OrzQuin E2, F2v, M; SarnUzn D2v, E2v, F6, G6; SienLek 193; RejAp 175; GórnDworz A2, B6, B7v, F3v, G8v, Ov, X5v; RejPos 6v, 227, 288, 310; RejPosWiecz3 96; [pisał o geometrii] Euklides ſtárożytny Autor Graecki/ w którym y dźiś ludźie náuczeni ſye kocháią. GrzepGeom B2; BiałKat 338v; HistLan F4v; KuczbKat kt; RejZwierc 2v, 5v, 210 [2 r.], 259v; BielSpr 2v; WujJud 220; WujJudConf 217; RejPosRozpr c2v; RejPosWstaw [1432]; BudBib B2v, C2, C3, 1.Mach 7/12; Strum A2; BudNT przedm b5, b8v, c6v, d3, Gg3, Ii3v; CzechRozm A2v, 38v, 127, 141v, 150 [2 r.] (11); PaprPan B2v; ModrzBaz 1v, 15, [16] [2 r.], 17, 76v (33); ModrzBazBud ¶5, ¶5v, ¶6v [3 r]; SkarJedn 314, 361, 365; Oczko 30; SkarŻyw 200, 242, 310, 334, 373, 473, 518; StryjKron A6, 110; CzechEp 123, 127, 157, 220, 227, 365; CzechEpPOrz *3v, *6v; NiemObr 4, 62, 64, 142, 151, 154, 159; ReszPrz 32; ReszHoz 137; GórnRozm N3v; GostGospSieb +2v; Phil P [2 r.]; WujNT przedm 5 [2 r.], s. 200, 417, 460, 857; JanNKar B3v; SarnStat 180, 192 [2 r.], 195, 196 [2 r.], 199, 923; Pomni ná onę powieść náucżonych ludźi PaxLiz B3; SkarKazSej 699b; SzarzRytJSzarz nlb 2v.

»nędzni (a. mizerni, a. pokorni itp.) ludzie« = populus miser Vulg; przeważnie z tekstów religijnych na oznaczenie niedoskonałości natury ludzkiej [szyk 43 : 8] (51): OpecŻyw 8; WróbŻołt V7v, pp3v, pp5v; RejKup G; HistAl 18; BYſmy ludźie miſerni á zapamiętali/ przykłady kaźni Bożyi [...] rozmyślali i pamiętali MurzHist B, Łv; MurzNT 78v; BielKom F5v; Páńſkye ocży nád ludźmi ćichemi á pokornemi. LubPs I4v marg, Iv, Kv marg, ff2v; KrowObr C4, 73v, 141, 179v; A to tu nędznym ludzyom wierz mi wiele tego/ Przekaża/ iż nie ſpráwią nigdy nie dobrego. RejWiz 174, 5, 96, 165v; Spráwiedliwość wynośi Narody/ ále grzech cżyni mizerne ludzie [miseros autem facit populos peecatum]. Leop Prov 14/34; Nędznić to ludźie kthorzy ćię trapili [Miseri te affligentes]/ á kthorzy ſię weſelili z vpadku twego. BibRadz Bar 4/31; Weźrzał Pan Bog z wyſokośći/ Ná ćiche ludzi w niſkośći. BielKron 134; RejAp 63v, 78, 114, 115v, 146v; RejPos 6v, 20, 69, 111v, 116v (11); HistLan E3v; Iáko pothym oni nędzni ludzie vpádli ná twarzy ſwoie [...] wołáiącz do Paná Bogá ſwego/ áby nie dopuśćił bluźnić imieniá ſwego ſwięthego RejZwierc 200v; CzechRozm 158, 199; NiemObr 68, 99; KochMRot Bv; nie odſtępuyże odemnie Iezu/ w pokázowániu łáſki twey nędznym ludźiom LatHar 241; SkarKaz 207b; SkarKazSej 686a.

»ludzie nieprawdziwi« = kłamcy [szyk 1 : 1] (2): Cżemu wierzyſz moy pánie nieprawdziwym ludzyem BielKron 67; GrabowSet R2.

»ludzie niewinni« = (viri) innocentes, insontes JanStat [szyk 41 : 25] (66): LubPs C2v, D2v, G, G2, Y5v; GroicPorz dd2v; Ale ludziom niewinnym/ przecż mamy gwałt cżynić. RejZwierz 29v, 118v, 123v; BielKron 93, 198, 203v, 235v, 236, 383v; A toć ieſt głos ludzi niewinnych/ kthory vſtáwicżnie brzmi w vſzoch Páńſkich RejAp 61v, 80v, 109, 122, 179v, 193v; RejPos 163v, 172v, 259v, 266v, 322, 350v; KuczbKat 340; iżeś przyſzedł łupić ludzi niewinnych/ á kreẃ ich niewinną rozlewáć. RejZwierc 135,27, 46, 47v [2 r.], 70, 132v (19); SkarŻyw 70; CzechEp 73, 165; NiemObr kt, 3, 20, 91, 121, 150, 166; [wielekroć się trafia] że nie winne ludźie imáią/ y gárdłem karzą GórnRozm C, A3v, Iv, 12; Ty niezásłużone zdobiſz doſtoynośćią/ Ty ludźie niewinne vgrążaſz ćięſzkośćią RybGęśli Bv; SarnStat 609, 611, 954; VotSzl By.

»niniejszy, dzisiejszy, terazniejszy, teraz (a. mnie) będący ludzie« = praesenti homines Modrz, JanStat [szyk 11 : 2] (6 : 3 : 2 : 2): Paweł ganj żiwoth y ſprawe dzyſſeyſſych Ludzy. RejKup q7; BielKron 283; OrzQuin O; byłáby to rzecż bárzo pożytecżna/ y dla teráznieyſzych ludźi/ y dla potomkow. ModrzBaz 35v; Iżem oſtátnié mieyſce dał dobrému mieniu/ Któré ludźie dźiśieyſzy w tákiéy cénie máią/ Ze gwóli temu wſzytko inſzé zámiátáią. KochDz 105; BielRozm 3; ZawJeft 46; My Lodwik z łáſki Bożey Węgierſki [...] Król chcemy: áby przyſzło ku wſzech ták ninieyſzych/ iáko przyſzłych ludźi wiádomośći SarnStat 881, 995, 1018, 1036, 1056, 1186.

»ludzie podziemni« = zmarli (1): Zámknioné mieyſcá w głębi/ y iáſkinie ćiemné Dáią ſie czuć/ y ludźi ſzlą ná nas podźiemné. Grékowie z mogił wſtáią/ złé niechce vſtawáć/ Czy Grékóm tylko wolno pogrzebionym wſtawáć? GórnTroas 33.

»potem (a. po nas) będącego wieku, będący ludzie« = futuri Jan Stat [szyk 6 :1] (4 : 3): Oznáymuiemy ninieyſzym liſtem/ ták teraz iáko potym będącym ludźiom: którzy ninieyſzych rzeczy wiádomość będą mieć. SarnStat 995, 421, 908, 1018, 1036, 1056, 1186.

»potomni ludzie« = posteritas Modrz; futuri JanStat [szyk 13 : 1] (14): Diar 21; Ten Kárzeł poſtánowienie vcżynił miedzy Ceſárzem á Papieżem/ gdzye liſt ná to ieſt/ zową Aurea bula/ ſkąd then Ceſarz miał ſławę dobrą od potomnych ludzi. BielKron 186v; KwiatKsiąż G2, H, Hv, Q2v; OrzQuin B2v, E2, O; ták poſpolicie potomni ludzie cżynią/ iż więcej czoś o przeſzłego wieku ludziech rozumieią/ [...] niż w kſięgach o nich ſtoi GórnDworz V4v, Kk6; ModrzBaz 97, 129; ſpráwy Páńſkié máią bydź dla wiekuiſtéy pámięći potomnym ludźióm bez wſzelákiégo zgwałcenia obwieſczáné SarnStat 881.

»rodzaj, narod ludzi; ludzie rodzaju [jakiego]« = genus hominum Modrz; homines generationis PolAnt, Vulg [szyk 8 : 3] (4 : 4; 3): MurzNT Luc 7/31; O dziwnych narodzyech ludzi. BielKron 8; RejZwierc 49, 89v; BudBib 1.Mach 1/36; Ieſt rodzay ludźi/ ktorzy chcą áby ie przednieyſzymi w káżdey rzecży miano ModrzBaz 39v, 71, 129; Y rzekł Pan: komuż tedy przyrownam ludźie rodzáiu tego? WujNT Luc 7/31, s. 773; KlonWor 36.

»starzy, starodawni ludzie« = przodkowie; veteri Modrz [w tym: u starych ludzi (16), za starych ludzi (12): [szyk 65 : 9] (70 : 4): ſtarzi ludzie wpurgacijach ſwoich poſpolicie vżiwali białey cżemierzicze/ iako my teraz vżywamy ſcamoneam FalZioł I 45d, IV 52b; GlabGad K2v, K3 [2 r.] L8v, M, N7; KrowObr 204v; A tákie ſtárzy ludzye/ Philozophy zwáłi/ Co ſie ſtrzegli wykrętow/ cnoty pilnowáli. RejZwierz 85, 111v; BibRadz I 221 a marg, Eccli 39 arg, II 72a marg, 95d marg; BielKron 132, 270 [2 r.], 440v; KwiatKsiąż M2v; Carmen, Modlitwá/ álbo yáko yne wżywánie ymienia boskiego/ które pewnemi słowy v ſtárych ludźi bywáło. Mącz 38d, 28b, 21 Od, 262c; OrzQuin P3v; SienLek 5v; RejAp 28; GórnDworz D7, R2, Hh3; Za ſtárych ludźi pirwey nie wiele piſano BielSat Ev, D3, D3v, D4; RejZwierc A5v, 37v, 38 marg, 60, 60v (11); BielSpr 5v, 6v, 7v, 44v, 48v, 62, 62v; CzechRozm 89v; Biſkupow máiętnośći ſtárodawni ludźie ták dźielili/ że cżwartą cżęść dawáli ná vbogie. ModrzBaz [38], 5, 18v, 35, 91, 111v (10); Oczko 18v; CzechEp 9; BielRozm 28, 29, 30, 34; SarnStat 294, 439, 1269, 1275, 1287.

»ludzie stworzenie rozumne« (1): [u ptastwa płód, gdyby się odchował, tedy potym leci gdzieby chciał] Inák záſię v ludzi ſtworzenya rozumnego. GliczKsiąż Q3.

»ludzie śmiertelni« [szyk 8 : 4] (12): PatKaz III 94; Zakon ſie tylko śćiąga ná ludźi śmiertelne/ áby ſie według iego ćieleſnie ſpráwowáli. BielKron 463v; [ten kto okrutniki gubi] cżegoś więtſzego godzien ieſt/ niż tego/ czo ludziom ſmiertelnym/ ludzie zá nagrodę dáią. GórnDworz Ii4, Ee5; RejPos 339; WujJud 48; SkarŻyw 429; NiemObr 45; KołakCath Cv; KlonŻal D; Y ták iuż w koło okrążyło źiemię/ Smiertelnych ludźi ták przeważne plemię KlonFlis D2v; nie ná to nie dbáły Niebłagáne Boginie/ ktorych áni ludźi Smiertelnych prośbá ruſzy/ ni ofiárá wzbudźi SapEpit A2.

»(wszyscy) ludzie (są) na (a. po) świecie, (wszystkiego) świata, świeccy« [szyk 89 : 15] (49 : 43 : 12): [król nad królmi] iedzie pokornie/ aaby [!] naucżyl ludzie ſwietſkié gardzitz chelpę. OpecŻyw 72; PatKaz III 104; a był Iozef barzo cudny nád wſzytki ludzý na ſwyecye HistJóz B3v; BielŻywGlab nlb 9; MiechGlab 20; a wſzakoż ludzie ſwiecżci nadzieię maią w prożnoſci tego ſwiata. WróbŻołt T4, E6, kk7; ILe ieſt was ludzi náſwiećie roſkochayćie ſie á dáwayćie to znáć weſołemi głoſy RejPs 70; RejKup y4; HistAl Mv; KromRozm II b4v; Diar 46; roſtropność powiáda [...] Do wſzech ludzi ná ſwiecie/ áby ſie vználi BielKom B4, A; Ludzye ſwiátá tego nic ſobye nie ważą boiáźni Bożey. LubPs D2 marg, Dv marg, I marg, bb5v marg; KrowObr C2 [2 r.], C2v, 27v, 36v, 76v [2 r.] (11); RejWiz 47, 52, 72v; Leop *B2, Is 49 arg, 3.Mach 4/4; LeszczRzecz A6v; SAM Pan Bog wſzytko dobre ſpráwuie/ cżyni/ y dáie ludźiam ná świećie BibRadz I *2, Ps 17/14; BielKron 123, 202v, 254v, 458v; RejAp 78v, 158, 188v; GórnDworz C6v, Y; HistRzym 64v; RejPos 4, 6v, 20, 26 [2 r.], 81 (11); KuczbKat 1; WujJud 202v, 204, 246v, Nn4v; RejPosRozpr b3v, b4; RejPosWstaw [212]; BiałKaz Bv; CzechRozm 2, 59v, 108y, 109 [5 r.], 110 (10); PaprPan B2v; nie tylko twoie zaſługi/ ále też y wſzyſtkich Ludzi ná świećie/ nie ſą godne/ áby kto przez nie chwałę niebieſką miał otrzymáć KarnNap E2; SkarŻyw 269, 473, 483, 580, CzechEp 7, 72, 203, 252, 414; CzechEpPOrz **4v; NiemObr 11; GórnRozm E2v, L2v; OrzJan 18; LatHar 641; Abowiem tego wſzytkiego ludźie tego świátá ſzukáią [haec anim omnia gentes mundi querunt]. WujNT LuC 12/30, s. 98, 249, 264; SkarKaz 5b, 82a; Widzę wielką przewrotność w ludźiech świátá tego CzahTr C4v; SkarKazSej 665a.

»ludzie umarli (a. martwi, a. zmarli itp.)« = mortui Vulg [w tym: dusze ludzi umarłych (18)] [szyk 66 : 57] (123): FalZioł I 89c; BielŻyw 22; SeklWyzn a2v, a3v, e4v, Gv, g3; SeklKat D4v, Y4v, Z [2 r.]; HistAl M3v; Potęm v chrześcjanów tóſzśię [!] s ſtało [!] Bo [...] miaſto pogańſkich bogów/ naſtawiali vmarłych ludźi MurzNT 73v, 93v, 199 marg; KromRozm III B; LubPs aa marg; Zá vmárłe ludzi offiáruią wemſzach [!]. KrowObr 190v; Kto ſie roſkazał do duſz vmárłych ludzi vćiekáć. KrowObr Ss2v, 33v, 51v, 73, 80, 90 (54); Leop Sap 19/3; OrzList c; RejZwierz 106; Nietylkoć wáſzy háńbią vmárłe Ludźi/ ále y przećiwko żywym ná woynę bárzo wołáią. OrzRozm M3; BielKron 136v, 194v, 205, 399v; GrzegRóżn G4v; Mącz 102a, 308c; RejAp 111v, 113v; RejPos 144v [2 r.] 338v; BiałKat 156; GrzegŚm 8, 9, 15, 50; KuczbKat 60; duſze zmárłych ludźi/ nabożeńſtwem álbo vcżynnośćią ſwych przijaćioł żywych wſpomagáne bywáią WujJud 202, 204v, 239; WujJudConf 59v, 61, 204v, 205 [2 r.]; BudNT przedm a4; CzechRozm 6v; X. K. nam gáni wzywánie Iezuſá ſyná Bożego á ſam ludzi pomárłe chwali. CzechEp 80 marg, 50, 78, 79* 84, 106 (10); NiemObr 121; ReszPrz 9, 83, 89; ZawJeft 42; Ale gdźićż ná świećie ten Zwycżay ieſt záchowan/ Żeby zmárłym ludźióm człek miał bydź ofiárowan? GórnTroas 25, 29; LatHar [ + 12], 104, 547.

»onego (a. swego, a. każdego itp.) wieku (a. czasu) ludzie« [szyk 7 : 6] (13): KrowObr 21v; W żydowſkim ieſt. W tym pokoleniu/ to ieſt/ miedzy ludźmi tego wieku. BibRadz I 4c marg, Ex 1/6; Inscitia temporum, Dla nie vmieyętnośći ludźi tegoto czáſu. Mącz 372d; onego cżáſu ludzie/ byli dáleko mnieyſzego dowćipu GórnDworz Iv; RejPos 178v; KuczbKat 25, 60; RejZwierc 125v; WujJud 115; od pocżątku ſtworzenia Pan Bog káżdego wieku ludźie do zbáwienia y poznánia prawdj záwſze powoływáć racżył WujJudConf 115; SarnStat 1056, 1186.

»ludzie starego (a. przeszłego, a. dawnego) wieku« [szyk 4 : 3] (7): ludzie ſtharych wiekow zwykli byli dawać ſok piołynowy Hethmanom j Rothmiſtrzom gdy na woynę iechali FalZioł II 9a; [potomni] więcej czoś o przeſzłego wieku ludziech rozumieią GórnDworz V4v, F5v, Ee6v; RejZwierc 37v; CzechEp 190; KochFrag 47.

»wygładzon (a. wykorzenion, a, wyjęty itp,) z (pośrzodka), od ludzi; wyrzucić (a. wyrwać itp.) z (pośrzodka) ludzi« = excidere dc populis PolAnt [szyk zmienny] (7; 4): BibRadz Is 53/3; RejAp 166v; [Merkuryjusz uczynił statut] iż kthoż by kolwiek niemiał wſtydu w ſobie/ [...] był s poſrzodká ludzi wyięty GórnDworz Ffv, L13v; przedſię ći obádwá Prorocy/ [...] cżegoby nie vcżynili/ gdyby rozumieli żeby vcżyciele s pośrzodku ludzi odrzuceni być mieli. RejPosRozpr ev; wygłádzona będzie duſzá oná z ludzi ſwych/ (bo) przymierze moie rozruſzyłá. BudBib Gen 17/14; Choćby wychowáli ſynj ſwe/ tedj ia ie wykorzenię z ludzi/ bo biádá im też gdy odſtąpię od nich. BudBib Os 9/12, Lev 17/9, Dan 4/25[22]; GórnRozm N2v, N3.

»za (jakich) ludzi« = wtedy, wówczas (3): GliczKsiąż E8v; RejZwierz 83v; Znośne to było brzemię/ za ludzi/ co zgodę/ I pokoy miłowáli/ [...] Ze mogłá nieowſzitkim wiedzieć zwirzchnia rada. KochSat B2v.

»zacni ludzie« [szyk 31 :12] (43): Cieſzwa ſie przednieyſzemi/ ſtraſznemi ſzkodami Y inych wiele żacznych/ ludzy przygodami RejJóz B7; KromRozm II q2; KromRozm III L6; GroicPorz gg2; RejWiz 154; RejZwierz 117v; BibRadz I *4v; GórnDworz B7v; RejPos 36v, 288; [cnota] zacnych ludzi koſztownym ſkárbem mogłá być názwaná. RejZwierc 142, B2, 12, 15v, 19, 62 (13); WujJud 218v; WujJudConf 217; Strum A4v; CzechEp 64, 158; NiemObr 62, 134, 151, 154; Mamy od zacnych ludźi pewną wiádomość ReszHoz 119, 137; WerGośc 257; WerKaz 275; zacni ludźie/ gdźie mogą vohodzą prżyśięgi GórnRozm G4v; Phil K, K4, M3;WujNT przedm 3; VotSzl B, C.

»ludzie na zdradzie« = szpiedzy (1): A czyháiąc nan poſłáli niektore ludźie ná zdrádźie [insidiatores]/ ktorzyby ſię zmyśláli być ſpráwiedliwymi; áby go podchwyćili w mowie WujNT Luc 20/20.

»(wszyscy) ludzie na ziemi (mieszkający), ziemscy« = homines Vulg; populi terrae PolAnt [szyk 34 : 2] (26 : 10): DEus deorum locutus eſt: et vocauit terram. Bog nad bogi pan/ mowił ieſt y wezwał k ſobie ludzie na ziemi mieſzkaiące. WróbŻołt 49/1; KromRozm III A8v, 214v; Leop Matth 9/8; BibRadz I 363c marg, Ez 38/20; á będą błogoſławieni w twoim narodzye wſzyſcy ludzye ná zyemi BielKron 13; przez ziemię maſz rozumieć [...] ludzi ziemſkie/ á nic o niebo áni o ſpráwy iego niedbáiące RejAp 110, 74, 76v, 90v, 104, 112 (17); RejPos 46, 53v, 234, 271; BudBib Ios 4/24[25]; SkarŻyw 269; StryjKron 6; Ziemſkich ludzi omylne ſą wſzyſtkie opieki WisznTr 29; KołakCath C4v; WujNT 838; SkarKaz 5a; SkarKazSej 695b.

»żaden, nikt z ludzi; takiego nie masz z ludzi« = nemo a. nullus hominum, de gentibus non est vir PolAnt, Vulg [szyk 8 : 2] (5 : 4; 1): náidźiecie oślę vwiązané/ na ktorym żáden człowiék (marg) zludźi (‒) nieśiedźiáł MurzNT Mar 11/2, Luc 19/30; Leop Iac 3/8; bądźćie tey nádzieie że tákiego ieſzcże niemáż [!] z ludzi ktory by ich [duchownych rzymskich] terás páńſtwá przeſzedl/ álbo ie zgruntu wywroćił BielKron 203; BudBib Is 63/3, 1.Tim 6/16; CzechRozm 3v; WujNT Mar 1/2, 1.Tim 6/16, Iac 3/8.

»ludzie żywi« [szyk 13 : 9] (22): Zywychli cżili martwych ieſt więcey ludzi na ſwieoie BielŻyw 22; SeklWyzn a2v; á ſtaną przed ſądem iego wſziſczy ludzie żywy SeklKat O3; RejKup e7v, k5v; LubPs ee4; GroicPorz v; Zywi ludzie máią ſie modlić ieden zá drugiego. KrowObr Vu3v, 214v [4 r.]; BibRadz I 348c marg; BielKron 136v, 194v; GrzegRóżn G4v; BiałKat 156; WujJudConf 202v; BudBib I 371d marg; LatHar [+12], 104, 547.

Zestawienie: »dobrzy ludzie« = boni homines; nazwa różnych zgromadzen zakonnych (1): I dla oney krwie klaſſtor nátychmiaſt zbudował/ [... ] Mnichy dobrymi ludzmi názwał KrowObr 136.
Szeregi: »(ani, nie tylko, tak itp.) aniołowie, (i, albo, ale, ani itp.) ludzie« [szyk 22 : 10] (32): [Maryja] nad anyoly nad ludzye taką laſką wzyąla yſz nad wſzytko ſtworzenye pouyſſona PatKaz III 110v, 88v, 98v, 108v; TarDuch D3; KromRozm III A8; KrowObr 191v; GrzegRóżn I4γ; SarnUzn B7v, H4v; RejPos 21; CzechRozm 7v, 8v, 17v, 45, 50v, 123, *3v; Wy ieſteśćie práwie ſzcżęſliwi y przechwálebńi [!]/ ktore Aniołowie y ludzie zgodnie wysławiáią. SkarŻyw 120; CzechEp 195, 259; NiemObr 50, 111; miedzy Anyoły y ludźmi vcżyniłeś pokoy przyięmny LatHar 584; WujNT 306, 375, 811, 866, 882, Bbbbbb; SkarKaz 3b, 579b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 11r., w przeciwstawieniach 4r.].

»(nie tylko, tak) ludzie ale (jako) bestyje« = non (solum) homines (sed etiam) bestiae Vulg [szyk 2 : 1] (3): Leop Esth 16/24; Otho gniew moy y popędliwość moiá wylaná ieſt przećiw mieyſcu temu/ ták ná ludźi iáko ná beſtie BibRadz Ier 7/20; RejZwierc 62. [Ponadto w połączeniach szeregowych 1 r., w przeciwstawieniach 7 r.].

»((a)ni, tak, nie tylko itp.) Bog(owie), (a. albo, ani itp.) ludzie« = Deus et homines Vulg, Modrz [szyk 221 : 65] (286): Lżący kożdy ten Zwycżay ma/ Nikomu ślubu nie trzyma: Powiedáiąc iż nie wádzi/ Gdy ludzi y Bogá zdrádzi. BierEz I2v; OpecŻyw 4v, 167v; PatKaz III 148v; FalZioł IV 58a; WróbŻołt A4v; SeklWyzn Cv; Czo ieſt ſproſtny grzech v boga ſnadz y v wſzech ludzy Kiedy kto piękną poſtawą zdradnie kogo łudzy RejJóz 114, F2; RejKup bb6; Záprawdę my ieſteſmy możni zwycięſce/ iż nie tylko ludzie ále też y bogowie imieniu náſzemu vſluguią HistAl G7, G8; KromRozm I D, Pv; krotko mowiąc/ gdy co czynię/ więcyi śię na pana boga oglądami niſzli na ludźie. MurzHist A3; KromRozm II k4; KromRozm III D7, K2v [2 r.], M, Mv; ani Bog ani ludzie nie bronią, aby skarżył, kto od kogo cierpieć się krzywdy rozumie. Diar 46; BielKom nlb 3, E8, E8v; GliczKsiąż B4v, B7, C3, O, O3; LubPs A2, I3v, bb marg; GroicPorz a2, A4v; KrowObr Bv, B4, C2v, 50, 51 (11); RejWiz 7v, 58, 88v, 124 [2 r.] 161 (10); Leop Tob 4 arg, Sap 4/1, Dan 6/12, Gal 1/10 [2 r.], YY4v, AAA4v, BBB3; OrzList d3, e3; Ale wolę bez winnośći od wáſzych rąk zginąć/ Niż przed Bogyem/ y przed ludźmi niecnotliwą ſłynąć. KochZuz A3, A3v; RejZwierz 63, 77v; BibRadz I *7, Ex 31 arg, Prov 3/4, Sap 4/1, Eccli 10/7, 45/1, Rom 14/18; OrzRozm Q, Qv, R4v; BielKron 15v, 50v [2 r.], 99v, 151, 185 (14); A dla tegoż też [Chrystus] Pośrzednikiem ieſt oboiey ſtrony/ bo oboią náturą obudwu doſięga/ Oycá Bogá y ludźi. GrzegRóżn L, B4, J; Diis hominibusque invisus, Bogu y ludzióm mierziony álbo od Bogá y od ludźi wzgárdzony. Mącz 494d, 145a* 225d; GórnDworz G4, Z8, Ee3v, Gg4; RejPos 18, 19v, 25v, 111, 200v, 223, 225; BielSat Dv, G4; GrzegŚm 24; KuczbKat 100,195, 245; RejZwierc 37v, 48v, 53v, 54v, 63v (18); BielSpr 11v; WujJud 35, 53v, 236; WujJudConf 57v, 116; RejPosRozpr b3; RejPosWstaw [414]v, [1103]v; BudBib 1. Reg 2/26, Eccli 10/7, 20/16, 25/1, 45/1; MycPrz II Dv; BudNT Luc 2/14; CzechRozm 26v, 4βv, 48, 59, 85v (15); PaprPan Ff4; ModrzBaz 20, 28, 28v, 64v, 86 (10); SkarJedn 49 [2 r.], 291, 343; KochPs 15; SkarŻyw A3v, 124, 162, 164, 260 (9), MWikHist I4v; CzechEp 24, 55, 56, 68, 80 (15); CzechEpPOrz 7; NiemObr 34, 166; ReszPrz 35; WerGośc 212, 236 [2 r.]; WerKaz 301; KochPieś 79; ArtKanc B3, Cv, C9v; BielRozm 24; Y iemu śpiéwáć ſercu mému każę/ Rym/ Bogu miły/ ludźióm vlubióny ZawJeft 11, 12; GórnTroas 7, 39; KochPij C; GrabowSet A3v; KochFrag 46; WyprPl C3; LatHar 86, 132, 530, 532, 554; A niezbożnego cżłeká záwſze trápi trwogá/ Wie że obraźił ludźie obráźił y Bogá KołakSzczęśl C2v; WujNT 21, 38, 196, Luc 2/14, s. 375 (34); SarnStat 607; SiebRozmyśl F4v; PowodPr 49, 85; SkarKaz 45b, 241a, 347a, 457b, 548b; VotSzl C; CiekPotr 70; GosłCast 59; SkarKazSej 667b, 703b; Lecż też ná drugą ſtronę: náyduią ſię mnodzy/ Bogu/ ludźiom niepráwi/ dźiwacy vbodzy. KlonWor 50, 33, 58. [Ponadto w połączeniach szeregowych (16), w przeciwstawieniach (62)].

»(nie tylko, tak) ludzie, (albo, ale, jako) bydło (a. bydlęta)« = homines et iumenta Miech, Vulg; pecus et homines Modrz [szyk 35 : 5] (40): FalZioł IV 52d; Na tey ſkale powiadaią iż był ſmok, ludzie y bydło zabiaiąci [trucidabat homines et iumenta] MiechGlab 71, 32; LibLeg 10/67, 91v, 11/19v; GliczKsiąż D4; KrowObr 94v, 95, 119; Wyćiągnąwſſy Aaron rękę/ trzymáiąc wniey liaſkę/ vderzył proch źiemie/ y ſtáły ſie wſſy/ ták w ludziech iáko w bydle [facti sunt seiniphes in hominibus et in iumentis], Leop Ex 8/17, Ex 8/18, 9/9, 10, 1.Cor 15/39; BibRadz Ion 3/8, Agg 1/11; BielKron 46; Kulá/ gałká alias sphaera, też zgromádzenie ludźi álbo bydłá ná yednę gromádę. Mącz 146c; Zywicá z máſłem/ goi wſzeláki świerzb ták ludźióm iáko y bydłu. SienLek 134v; BudBib ler 21/6, Zach 2/4; ModrzBaz 11βv; SkarŻyw 187, 269, 480 [4 r.]; StryjKron 26 [4 r.], 145, 375; ReszPrz 113; A trupy w koło ſtráſzliwé leżáły/ Ludźie/ y bydło/ wielki źwiérz/ y máły KochPieś 32; Calep 616b; PowodPr 63; SkarKaz 453a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 10 r.].

»czarci albo (jako i) ludzie« [szyk 2 : 1] (3): KromRozm III A6; Słycháć w tym tám kráiu trąbienie vſtáwicżnie/ ieſli ludzie álbo cżárći niemogą wiedzyeć/ álbo trąby przypráwne ná gorze wiátrem. BielKron 433v; Bo teſz miedzy Cżárty/ iáko y miedzy ludzmi rozność ieſt SkarŻyw 35. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»(bądź, ani) czas(y), (i, bądź, ani) ludzie« = hominum et temporum JanStat [szyk 5 : 3] (8) : Cżáſy ſie przemieniáią/ ludzie ſie pogarſzáią/ á kto będzie mnie prawdę mowić/ muſi biiącemu głowy náſtáwić. HistRzym 49; WujJud 35; CzechRozm 1v; Wſzákże co ſię zá winą bądź cżáſu bądź ludźi zſtáło [Sed quod culpa seu temporum seu hominum]/ mogłoby ſię poſpolitym wſzytkich ſtanow zezwoleniem nágrodźić. ModrzBaz 120v; NiemObr 85; WerGośc 204; JanNKar D2; SarnStat 193. [Ponadto w Połączenia szeregowym 1 r.].

»(nie) ludzie a(l)bo (ani) człowiek« = non ab hominbus eque per hominem Vulg (6): KromRozm II t2v; GliczKsiąż F5; Leop Gal 1/1; Adam wſzem ſynom ſwoim był przycżyną aby od niego vrodzeni/ ludźmi ábo cżłowiekami byli zwáni GrzegRóżn L2; WujNT Gal 1/1, s. 651.

»diabeł i ludzie« (2) : Też iáko diabli y ludzye ná rozne ſtany ſą rozdzyeleni. RejWiz A7v; Szukáli tedy obycżáiow rozmáitych kthoremiby zábieżeli/ áby dyabeł y ludźie nie mogli ich o trzy Bogf potwarzyć. GrzegRóżn Fv.

»(tak) ludzie, (i, jako, takież itp.) dobytki; ludzie z dobytkami« = homines et iumenta PolAnt [szyk 23 : 2] (23; 2): BibRadz Ez 25/13; Poświęć mi wſzelkie pirworodſtwo/ ták z ludzi iáko z dobytká BielKron 30v, 29v, 30, 148, 316, 351v (18); A w ten cżás w Sámáriey/ ták był głod niemáły/ Ze też ludzye/ y ine dobytki zdycháły. HistHel B3; WierKróc A4; StryjKron 350, 432, 712; dwáy ſmocy wielką ſzkodę cżynili w ludźiach y w dobytku niektorym cżás nie máły CzahTr D4.

»ludzie i (albo) duchowie« [szyk 1 : 1] (2): Nie mniemayże też áby ludzie álbo duchowie ſwięći prágnęli iákiey pomſty nád nieprzyiacioły ſwoiemi RejAp 61v; CzechEp 213. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r., w przedwstawieniach 4 r.]

»dusze i ludzie« (1): [legat cesarza przypomniał książętom] iáko on tego zá wychrzenia [!] Lutrowego z żáłoſcią vżywa/ w Piſmie Swiętym/ ku ſzkodzie duſzom y ludziom BielKron 198v. [Ponadto w przeciwstawieniach 2 r.].

»z nieba (czy) z (od) ludzi« = de coelo an ex homnibus Vulg (9): Krzeſt ſwiętego Iána ſ kąd był/ z nieba cżyli od ludzi? OpecŻyw 74, 74; BudNT Matth 21/25, Mar 12/30; WujNT Matth 21/25, 26, s. 164, Mar 11/30, Luc 20/4.

»tak (nie tylko) ludzie jako (ale, albo) rzeczy« [szyk 2 : 1] (3): Mącz 373d; A tym oto obycżáiem ſą iuż w nim/ álbo mieſzkáią w nim/ nie tylko ludzye/ ále wſzytki rzecży ktore iedno żywą/ y ktorekolwiek ſtworzone ſą. RejPosWiecz2 91v; OrzJan 131.

»(nie tylko) ludzie i (ale) wszystko (a, wszelkie) stworzenie« (2): wodá/ wiátr/ á ogień/ ludziem y innemu wlzelkiemu żywemu ſthworzeniu/ przyrodzoną zywność dáią BielKron 263; RejPosWiecz2 91v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»ludzie, (i, a) świat« [szyk 4 : 3] (7): Potym Pan Bog przez ogień ſwiát y ludzi odnowi BielKron 136v; RejAp 106; Poſtronni záś nieprzyaćiele ſą dwoiácy/ iedni ſą ludźie/ drudzy ſą świát. CzechRozm 241; SkarŻyw [282]; ReszHoz 137; SkarKaz 417a, 485a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»(jako) ludzie i (albo, tak) święci« [szyk 3 : 1] (4): KrowObr 214v; WujJudConf 188; OrzJan 14; Bog ieſt ktorego prośim: Chryſtus przez ktorego prosim: á ludźie y święći ktorzy z námi proſzą. SkarKaz 636b. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»ludzie i towarzysze« (1): [Bóg zakazał ludziom zabijać zwierzęta] áby ſię ludzi y towárzyſzow ſwoich/ oducżáiąc ſię nie iáko w mordowániu zwierząt miłośierdzia/ zábijáć nieprzyucżyli SkarŻyw 271.

»ziemia i ludzie« (1): Iż wodá w morze idzye z morzá też wychodzi/ A tym zyemię y ludzi rozmáicie chłodzi, RejWiz 146. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»(ani, nie tylko itp. ludzie i (ani, jako itpź) zwierzę(ta)« = homo et animal PolAnt [szyk 18: 6] (24) : BielŻyw 65, 159; ziemia rodzi pożywienie zwierzętam y ludziem WróbŻołt hh6v, iiv; Ani ludziom áni zwierzętom pánuiemy HistAl 17; GliczKsiąż L3; LubPs P5; Abyś Boże ratzył to ziele błogoſláwić/ y zdrowe vtzynić/ nie tylko ku potrzebie ludziom/ ále teſz y zwierzętom KrowObr 94v, 95v [2 r.]; BibRadz Ier 36/29, 50/3; BielKron 9, 36, 80, 263v, 268v (8); Mącz 161d; RejAp 99v; koráb Noego/ ośmiorgom ludźiom y bezrozumnym źwierzętom ſto lat niemal budowano LatHar 215; KmitaSpit C3. [Ponadto w połączeniach szeregowych 7 r., w przeciwstawieniach 4r.].

W połączeniu z nazwami części ciała lub składnika organizmu ludzkiego, przeważnie w użyciu metonimiemym, często w kontekstach przenośnych (116):ſciſniono ieſt wzłoſci ſerce tich ludzi pyſznych. WróbŻołt oo5; Y proſſę moy panie áby ſpráwy ſemną niemiał człowiek nádęty/ y obfita ręká złoſćiwych ludzi RejPs 54; Ocży wſſech ludzi w tobie Pánie duffáią [oculi omnium in te sperant] Leop Ps 144/15; Zdáli ſie ocżom ludzi głupich vmieráć [visi sunt oculis insipientium mori] Leop Sap 3/2; Wuśćiech ludzi ſſalonych ſerce ieſt ich [in ore fatuorum cor illorum] Leop Eccli 21/29, Ps 16/8, Prov 14/3; DZwońże miły Zygmuncie/ tymi trzemi głoſy/ A niech twoy ohromny brzęk/ biye ludzyom w noſy. RejZwierz 105; [księgi Kwintylijana] dziś ſą w ręku v ludzi veżonych po wſzyſthkiey Europie. BielKron 280, 80v; thák ſie oná miłość rozgłośi/ iż nie będzie mogł áni on áni oná/ ſtąpić/ [...] áby tyſiącá ludzi ocży tego nie podſtrzegáły. GórnDworz Dd4; O zátwárdzyáłey głowy ludzye/ á nieobrzezánego ſerczá y vſzu wáſzych/ ktorzyſcye ſie záwżdy ſprzećiwili Duchowi ſwięthemu RejPos 22v; vſzy ſłyſzących s pilnoſoią ſłucháć będą/ á ſerce ludzi głupich zrozumie náukę RejPos 312v, 328v; zápal w wielu ludźi ſercách świátło Ewángeliey twoiey WujJudConf 243; [bałwany pogańskie są wykształtowane] ku vśidleniu nog ludzi głupich. BudBib Sap 14/11; PaprPan B3; wſzytcy ktorzi wiele ludu y niezlicżone ſpráwy porucżone ſobie máią/ potrzebá/ áby wiela ludźi ocżu y vſzu/ y nog [necesse est multorum oculis et auribus, et pedibus]/ y rad vżywáli ModrzBaz 24v; ſercá ludźi [hominum animi] tym bywáią obráżone/ gdy widzą/ iż w wielu rzecżách przygány godnych wſzytkie mieyſcá wychwalánie záſtąpiło ModrzBaz 61v, 80v, 81; ArtKanc C6v; LatHar 628; ſłowo Boże/ [...] ieſt na ſercách wſzytkich wiernych ludzi pálcem Bożym przez Duchá S. nápiſano WujNT 629, 27; SiebRozmyśl E2v.

~ Frazy: »ludzi krew woła« (1): Ludźi zámordowánych krew ku Niebu woła Prot C.

»ludzie ślepe mają oczy« = nie mają rozeznania (1): Więc téż wſzytko ná świećie po czártu ſye toczy/ Bo w rozeznániu ludźie ślepé máią oczy. PudłFr 76.

»oczy ludzi wszystkich przypatrzyć sie mogą« = coś jest oczywiste, ogólnie wiadome (1): doſthoieńſtwá wáſze obcy [...] ludzye záwżdy poſiádáć będą. Cżemu ſie iáwnie ocży ludzi wſzytkich ſnádnie przypátrzyć mogą RejPos 290.

»serca ludziom (a. w ludziech) upadły, oziębły; stracili ludzie serca; [co] ludziom psuje serce« = o zwątpieniu i spadku odwagi [szyk zmienny] (1 : 1; 1; 1): Godnym daway Vrzędy záras gdy wákuią/ Bo ty długie nadźieie ſercá ludźiem pſuią. Prot D3v; Cnoty wſzyſtki zágáſły/ mąż dobry/ nowiná. Sercá w ludziech oziębły/ ſtrách nas Tátárzyná. KochDryas A2v; KochWr 20; ActReg 10.

»tropnieją serca złych ludzi« = ludzie truchleją (1); ony promyenye [ktore z oblicza Maryji pochodziły] tak byly moczne yſz tropnyaly ſercza zlych ludzy PatKaz III 110.

Zwroty: »ludzi kłuć w oczy« = powodować niepokój (1): tákie ludzi bárzo kole w ocży kroleſtwo iego/ y bárzo ſie byli przed nim zátrwożyli RejPos 37.

»ludziom oczy otwarzać (a. otworzyć)« = przysposabiać do poznania prawdy [szyk zmienny] (4): [sprawy a tajemnice Pańskie] co dáley to iáſniey ludziom pocżćiwem iuż dziś ocży otwarzáią. RejAp 3; iuż teraz ludźiom pan Bog ocży otworzył [...] áby przeyźrzawſzy/ táiemnice Bábilońſkie poználi/ y onymi ſię brzydźili. NiemObr 165, 68, 180.

»krwią ludzi ręce pomazać« = zabijać (1): Krolowie Polſcy do tego cżáſu krwią niewinnych ludźi ręku ſwych/ nie pomázáli NiemObr 20.

»oczy ludziom ślepić« = oglupiać (1): Opętána chćiwość ocży ludźiom ślepi Fráſzká/ práwi/ Pokoy/ bić ſię lepiey RybGęśli B3v.

»przed oczy wszystkich ludzi ukazać« = ujawnić (1): gdy Pan Bog widział [pychę papieża rzymskiego]/ niechćiał iey dłużey ćierpieć/ ále ią przed otzy wſzyſtkich ludzi iáwnie vkazał. KrowObr 31v.

»wpaść (a. (wy)dać [kogo], a. być wydanym) w ręce ludzi, ludziom, do ręki ludzi, ludziom« = dare in manus hominum Vulg [szyk zmienny] (7 : 1 : 1: 1): LubPs G3; Leop Ez 21/31; BudBib 1.Mach 14/42; Oczko 9v; Niedáy mię ná pewné męki Do złych ludźi krwáwéy ręki KochPs 38; MWilkHist H, Hv; ludźiom wpáść w ręce/ Nie máſz ſkońcżenia/ nie máſz miáry w męce. GrabowSet K; potrzebá áby Syn człowieczy był wydan w ręce ludźi grzeſznych [tradi in manus hominum peccatorum] WujNT Luc 24/7; SiebRozmyśl A3.

»wybawić (a. wyrwać) z rąk ludzi; wybawienie z rąk złych ludzi« [szyk zmienny] (2; 1): z rąk ludzi złośćiwych rácż nas nędzne wybáwić LubPs hh6, ee2v marg; wyrwi [Panie] ſwe dźieći/ z rąk ludźi niezbożnych. GrabowSet C4.

»ludziom z głowy wybijać« = zaprzeczać czemu, oduczać (1): Nie tylkom tho ludziom tym z głowy wybijał: álem też [...] chćiał przed wſzythkim świátem tho oświadcżyć. CzechEpPOrz **.

»ludziom przed (a. na) oczy wystawić (a. kłaść, a. miotać); wystawienie ludziom na oczy« = przypomnieć, uświadomić [szyk zmienny] (5; 1): [kościół rzymski] dla tego ty rozlitzne znáki y Cerymonie ludziom ná otzy vſtáwitznie kłádzie áby ták zacnego dobrodzieyſtwá P. Kryſtuſowego niezápomináli KrowObr 108; A gdzyeſz tákich Stáńcżykow/ było ieſzcże wiele/ Coby plewli obłudność/ to wſzetecżne zyele. A prawdę ſwiętą ludzyom/ przed ocży miotáli RejZwierz A6v; CzechEp 27, 167, 405; LatHar 577.

»ludziom języki związać« = zakazać narzekać (1): Bo kto kiedy ludźiom ięzyki związe? y kto we wſzyſtkim ná świećie káżdemu vgodźi? LatHar 513.

Wyrażenia: »ludzie z głowami« = mędrcy (4): Ználiśćie Iákubá Przyłuſkiego/ Marćiná Krowickiego/ [...] y inne ludźie: záprawdę z głowámi OrzRozm 04v; Iżby ludźie z głowámi miedzy Poſły niebyli/ tego niechaynie mnima áni powiáda żaden OrzQuin Cv; PaprPan Hv, P4v.

»ludzie twardego karku« = hardzi; populus durus cervice PolAnt, Vulg (2): BibRadz Deut 9/6; Ludzie twárdego kárku y nie obrzezánych ſerc y vſzu/ wy ſię záwżdy ſprzećiwiaćie Duchowi świętemu WujNT Aet 7/51.

»przed (a, przy) obliczności(ą), obliczem ludzi« = publicznie; in conspectu hominum Modrz, Vulg; ante faciem hominum Vulg (5 : 1): OpecŻyw 26; GroicPorz z3v; Leop Eccli 42/1; to co ná tákowych ziázdách bywáło przi oblicznośćy mnogich ludźi. Mącz 275c; [Paweł] roſkázuie/ ábyſmy opátrznie cżynili vcżćiwe rzecży/ przed oblicżnośćią wſzytkich ludźi. ModrzBaz 59; WujNT Luc 2/31.

»przed oczyma, w oczach (wszystkich) ludzi« = ludzie mogą obserwować (2 : 1): bywáią ná dworze turnieie [...]/ bywáią gonitwy przed pánem y ocżymá wſzythkich ludzi GórnDworz E2v; GórnRozm B4; WIdomie y w oczách ludźi [...] w niebo wſtąpił P. IEZVS SkarŻyw 244a.

»przed oczyma, w oczach wszystkich (a. wszech) ludzi« = nie ukrywając się (2 : 1): [ta wasza Sodoma] przed otzymá wſzyſtkich ludzi z merchámi nietzyſtymi oſádowila [się] KrowObr 235v; RejPos 200v; [mąż on zacny] wroćił ſię do miáſtá: y dobrowolnie w ocżách wſzytkich ludzi iawnie chodził/ y ludowi ſię onemu ſwym nieprzyiaćiołom poháńcom w ręce podáł SkarŻyw 273.

»ludzie oczu pysznych« = pyszałkowie, zarozumialcy (1): A nád ludźmi ocżu pyſſnych ſrogość ſwą obyáwiſz LubPs Ev.

»ludziom na oczy wystawiony« = pokazany (1): wytrwáliśćie wielką potyczkę trapienia [...] gdy z lekkośćiámi y vćiſki byliśćie ludźiom ná oczy wyſtáwieni [spectaculum facti] WujNT Hebr 10/33.

»zakryty od oczu ludzi« = niewidzialny (1): Zákrytać ieſt [mądrość] od oczu wſzech ludźi żywych BibRadz Iob 28/21.

»ludzie serca [jakiego]« [szyk 22 : 8] (30): Ludzie ſercá zápiekłego/ Poſłuchayćie ále tego BierEz H; PatKaz III 87; FalZioł *2b; oto grzeſznici naćiągnęli łuk ſwoy [...] aby vſtrzelali w taiemnoſci ludzie dobrego ſercza [rectos corde]. WróbŻołt 10/3, 139/14; RejPs 79, 181; LubPs C3v, Iv marg, Kv, bb2v; KrowObr 153v; Leop Luc 4/18; BibRadz Iob 34/34, Ps 7/11; Ludzyom zátwárdzyáłego ſerá y Anyelſkie gloſy nie pomogą. RejPos 189 marg, 261; CzechRozm 199v; ModrzBaz 68, 80v; ludźie ſercá krnąbrnego/ wolą ćiemność ſwiátá tego ArtKanc H18v; LatHar 41, 161, 438, 473, 484 (9).

»ludzie twarzy niewstydliwej« (1): [Nowokrzczeńcy] Są też ludźmi twarzy niewſtydliwey CzechEp 364.

»sprosnych ust ludzie« = bezwstydnicy (1): Gdyby kto miedzy iákimi bluzniercy/ y ſproſnych vſt ludzmi śiedział/ [...] á prętko od nich nieućiekáł [!] y vſzu niezátulał gdy może: miałby grzech nieiáki. SkarŻyw 294. ~

Iron (1): Prawdá/ zacnić to ludźie/ nie cnotámi/ ále łotroſtwem ſwoim byli. WujJud 217.

W przen (56): Bo y tu chytroſć czártowſka śidło ná ludźye záſtáwiłá KromRozm III A2v; położyłeá vćiſki y trapienia ná grzbiećie náſſym: nákładłeś ludzi ná głowy náſſe [imposuisti homines super capita nostra]. Leop Ps 65/12; [stan kapłański] był poſłány/ ku ſtárćiu y zborzeniu wężá onego w ludźioch OrzRozm G4; Takież też ludzie iáko długo robią w morzu tego ſwiátá/ táko długo ſie im dobrze wodzi HistRzym 50v; [nauka Epikurów] ludźiom drzwi do wſzyſtkiego złego otwieráłá. GrzegŚm A2v; przedſię ludzie wolą ſię zá wiátrem gonić/ y z prawdą walcżyć. BudNT Ii; Pocżęli tedy Mniſzy [...] vcżynki ſwe ſmiele przedáwáć/ á tym ludźiom fortę ku wſzelákim złośćiam otwarzáć CzechRozm 220; SkarŻyw 57; CzechEp 79; áby ludźie z twárdego ſnu przebudzeni będąc/ obacżyć ſię mogli/ vmyſliłem y to nákrotce pokázáć NiemObr 55; tych oſtátnich cżáſow mieli [się] ználeść zwodźićiele źdrádliwi [!]/ odrywáiący ludźie od owcżárniey Bożey ReszPrz 13; Sámą cnotą y niebo ludźie otwarzáią PudłFr 74; To moy vrząd ieſt/ y to mam w ſwey mocy/ Ná świátło ludźie dźwigáć z ćiemney nocy GrochKal 4; Phil L4; dźiś w Sákrámenćie Przedáią Paná ludźie ktorych cżárt oźionął. KlonWor 29, x x3.
Zwroty: »na ludziach (sie) budować; ludzi [na kim] budować« [szyk zmienny] (2; 1): Tom dla tego tu nápiſał/ ábyſmy ſie ná ludziách niebudowáli KrowObr 232v, 15v; [nauka apostolska] prowádźi do Chriſtuſá páná/ y ludźi ná nim buduie. NiemObr 36.

»jeść ludzi« (2): Ták ſye wſzyſcy ięli złégo: [...] Którzy brzuchy ſwé niemierné Tuczą/ iedząc ludźi wierné [qui devorant plebem meam Vulg Ps 13/4]? KochPs 18 [idem] 79.

»ludzi kąsać« (1): [srodzy krolowie i mocarze] iáko ludzi kąſáli á drapáli RejZwierc 84v.

»ludziom pod cukrem trucinę podawać« = zwodzie (1): Antykryſt [...] ten zwytzay ma/ iż ludziom pod cukrem/ trućinę podawa KrowObr 52.

»ludzi (u)łowić, imać; łowienie ludzi« [szyk zmienny] (13 : 1; 2): Iezu ienżes Iana j iakuba opuſciwſzi wſzytko y oycza kułowieniu [!] ludzi wezwał. TarDuch B2v; Zaden tego nie wyſłowi/ Iáko ten ſwiát ludzi łowi. BielKom D6v; KrowObr 6v, 150v; Nie boy ſię/ od thego czáſu ludźi żywe imáć będźieſz [ab hoc iam homines eris capiens]. BibRadz Lue 5/10; RejPos 174, 176v, 277v; Podzćie zá mną: náucżę was ludzi łowić. SkarŻyw 596, 597; LatHar 580 marg; Nie boy ſię: od tąd iuż/ ludźie łowić bęźieſz [ab hoc iam homines eris capiens]. WujNT Luc 5/10, s. 212 [2 r.], k. Aaaaaa 4v; SkarKazSej 675a.

»wypisać z ksiąg ludzi żywiących« (1): Roſkaż ie [złe ludzie] wypiſáć z kxiąg ludzi żywiących á poſwięconych tobie RejPs 101v.

»zaślepi(a)ć ludzi(e); dopuścić ślepotę na ludzi; ludzie (za)ślep(ien)i« = ogłupiać [szyk zmienny] (3; 1; 2): Ale Bog mſztząc ſię nád ludem niewdziętznym/ dopuśćił thákową ſlepotę ná ludzi/ áby widząc niewidzieli y ſlyſząc nieſlyſzeli KrowObr 80;OrzList h; KwiatKsiąż F3v; Cupiditas et avaritia reddit homines coecos, Ządza záſliepia ludzie Mącz 72d; GórnDworz G5v; HistRzym 114.

Wyrażenia: »pasterz ludzi« (1): Y w on czás kiedy Sáturnus krolował/ nie kto iny/ iedno onże ſam bogiem będąc/ był páſterzem ták ludzi/ iáko ſą dziś ludzie páſterzmi bydłá. GórnDworz Gg2.

»rybitw (na) ludzi« = piscator hominum Vulg (5): MurzNT Mar 1/17; Tákowe ſlugi kośćiołá Swiętego/ tzáſem Duch Swięty zowie Budownikámi/ Sędziámi/ [...] Rybitwámi ludzi/ wołmi młocącymi KrowObr 5; RejPos 277v; Podźćie zá mną: á vczynię was rybitwámi ludźi [faciam vos fieri piscatores hominum]. WujNT Matth 4/19, Mar 1/17.

»(wy)kupieni, wyjęci z ludzi« (3 : 1): á tyć to ſą dzyewice iego [Oblubieńca]/ gdyż ſłyſzyſz iż ſą wyięći z ludzi/ to ieſt ze złych á z niewiernyċh narodow ſwiátá tego RejAp 119, 117; RejPos 342v; Ci kupieni ſą z ludźi [hi empti sunt ex hominibus] pirwiaſnkámi Bogu y Báránkowi WujNT Apoc 14/4 [przekład tego samego tekstu RejAp 119, RejPos 342v.].

a. W tekstach konkretyzujących; często z zaimkiem wskazującym (384): BierEz D3v, D4v, E, E3v [2 r.], E4 (14); Gdy przed miaſtem bylo/ Iozeff niedopuſcil onym ludziom ijdz s nijmi daley OpecŻyw 30v; z Ieruzalem ij z ijnſſych miáſt wiele ludzi przychodzilo oględatz Lazarza żywégo. OpecŻyw 68v, [34v], 36, 40v, 42v, 52 (20); ForCnR A2, C2; Tedy Alexander tych ludzi ſpytał, czemu to rowny domy maią BielŻyw 162; á gdy ſlońce wzeſſlo/ náſſlo ſie ludzi pełen dwor á Sálomon [...] ſiadl ná ſwem ſtolcu. March2 D3; MiechGlab *4v, *5v; LibLeg 11/98v; ſtáli ſie ná poſmiewiſko imo nie przechodzącem ludziem. RejPs 133; LibMal 1547/129, 1552/169v; RejJóz L6; pátrząc zá onę rzekę vyrzeli troie ludzi HistAl 14, N3; KromRozm I N4; MurzHist E2v, 14; MurzNT Matth 10/17, k, 46, Matth 13/24, Ioann 6/10; Dáley kyedy go oni ludźye pytáli/ coby myeli czynić: Pokutowáć im tylko kazał KromRozm II v, d3v, f4, g4v; KromRozm III B3v, E3; BielKom F4v; GliczKsiąż M2, N2v; KrowObr 14 [2 r.], 20, 216v; Vźrzał ludzi pod gorą pod drzewy ſiedzące/ Nárzekáiąc ná ten ſwiát okrutnie płácżące. RejWiz 82, 182; A gdy iuż ludziom głod dokucżał/ wołáli do Fáráoná [clamavit populus ad Pharaonem] żywnośći żądáiąc. Leop Gen 41/55; á zánim ſſlá wielkość wielka ludzi [multitudo magna]/ że widzieli známioná kthore cżynił nád onemi kthorzy bywáli niemocnemi Leop Ioann 6/2, Iudic 9/36, 1.Reg 25/15, Tob 3/25, Eccli 50/19, Matth 13/25 (13); OrzList h4v, f3v, h2v; UstPraw B2; Ale teraz przed wſzytkiemi day ſwiádectwo ſwoie/ Pod ktorimeś drzewem widział owo ludzi dwoie. Powiedzyał/ że pod iábłonią KochZuz [A5], A2, A3v; LeszczRzecz A6v; RejFig Cc; BibRadz I *3v, Gen 24/54, 43/16, 46/32, Num 11/8 (25); OrzRozm G2v, 12; Thego cżáſu ći ludzye vcżeni byli/ Márcellus/ Benedykt/ y Egidyus Mnich. BielKron 167v; A gdy do onego Krolá ſzedł [Bartłomiej Hetman] wyſzło przećiw iemu wielkość ludzi z weſelim BielKron 443, 50, 55v, 63, 76, 97 (26); GrzegRóżn N4v; Mącz 337b; RejAp 39v; byłem raz przy thym we Włoſzech/ gdzie dwoie ludzi s ſobą długo/ y wolnie około miłośći mowiło GórnDworz Cc5v, V5, Y7v, Bh7v, Dd7v, Dd8v (9); GrzepGeom M3; Potym dáley idąc vyźrzawſzy niekthory zamek ſzedł ku niemu/ á potkáli go dwá cżłowieki [...] Rzekli iemu oni ludzie: Krol tego kroleſtwa przebywa ná tym zamku HistRzym 63v, 2v, 8, 11v, [39], 64 (13); Iż widziałem w widzeniu ſwoim ná gorze Synái tłuſzcżą ludzi niezlicżoną RejPos 2v; Teżći wiele ludzi chodziło zá nim ſłucháiąc á dziwuiąc mu ſie RejPos 290, 8v [2 r.], 22, 35v, 48v, 51 (32); [człowiek] iechał drogą/ y vyrzał podle drogi chłopá dopirucżko obieſzonego/ á ludzie od niego idą RejZwierc 101; Ludzie oni co przed miáſtem leżeli vſłyſzawſzy ryk ruſzyli ſie ku onemu rykowi chcąc korzyśći doſtáć. RejZwierc 163v, 9, 93, 135, 163, 176 (15); BielSpr 46; RejPosWstaw [1432], [1433] [2 r.]; BudBib Ex 15/14; HistHel B4v, C4v; BiałKaz G3v; BudNT Matth 8/27, 13/25, Ioann 4/28; StryjWjaz B4v; CzechEp 29v, 257v; PaprPan O4, Sv, Hh4; KarnNap G2v; ModrzBaz 31 [2 r.], 143; KochOdpr B4v [2 r.]; To ſłyſząc ludzie przytomni krziknęli: Kierye eleyſon chwałá Bogu/ ktory tákie cudá cżyni SkarŻyw 102; Y przetoſz ludzie gdy ſię gdzie vkazał/ do niego ſię ćiſnęli SkarŻyw 472, 29, 30, 62, 81 marg, 100 (54); StryjKron 140; NiemObr 141; KochPhaen 5; KochMRot C; ReszList 168; WerGośc 216; WerKaz 305; WisznTr 30; PudłFr 28; GórnRozm K4; ZawJeft 47 [2 r.]; ActReg 70; Grómádá/ ſtráchem ziętych/ oſobno vśiádłá/ Ludźi/ przy tych oſtátnia część Troiéy vpádłá. GórnTroas 72, 8, 70; OrzJan 111; OstrEpit A2v; Gdy w Hieruzálem wiezdżał ludźie go witáli/ Száty przedeń y roſzcżki źielone ćiſkáli. LatHar 520, 34, 218, 319; A gdy ludźie ſpáli [cum autem dormirent homines]/ przyſzedł nieprzyiaćiel iego/ y náśiał kąkolu miedzy pſzenicą/ y odſzedł. WujNT Matth 13/25 [przekład tego samego tekstu: MurzNT, BibRadz, BudNT, RejPos 52]; Rzekł tedy Ieſus: Każćie ludźiom vśieść [Facite homines discumbere]. A było trawy dość ná onym mieyſcu. WujNT Ioann 6/10 [przekład tego samego tekstu MurzNT, Leop, BibRadz Mar 8/6, RejPos 80v]; Pięć tyſięcy ludźi pięćiorgiem chlebá náſyca. WujNT przedm 6, przedm 35 [2r.], 36, Matth 8/27, 12/15, 16/10 (38); WysKaz 31, 34; SarnStat 863; SkarKaz 81b, 117a, 385b, 488a, 515b; CiekPotr 69, 70, 72; KlonFlis A2; SapEpit B, B4; KlonWor 40.
Fraza: »co(ż) to za (ile) ludzi(e)« (2): OpecŻyw 28v; Chcemy wiedźieć co tho zá ludźie ábo gośćie coś ie w dom przyiął. BibRadz I 10b marg.
α. O pierwszych ludziach (głównie o Adamie i Ewie) (13): [Bóg] Kazał z Ráiu wygnáć gwałthem onych dwoie ludźi/ Aby żyli z potu ſwego iák niewolni ſludzy. MrowPieś A3v; GliczKsiąż D2v; Y ſtworzył P. Bog cżłowieká/ to ieſt/ parę ludzi/ mężá y niewiáſtę SkarŻyw 259, 259, 262; ArtKanc N11v.

W charakterystycznych połączeniach: dwoje ludzi (4), para.

Wyrażenie: »pirwszy, z pierwszego narodu ludzie« (6 : 1): KromRozm I D2; KromRozm II i3; oboye pirwſſych ludźi wnet zprzodku/ ſwobody oney źle vżywáiąc/ od Bogá y woley yego ſye odwroćili KromRozm III A7, A8; GliczKsiąż Ev; Moizeſz opiſuiąc żywoty y láthá pirwſzych ludźi mowi/ Zyw był Adam Dźiewięć ſet lat y trzydźieśći GrzegŚm 2; Z pierwſzego narodu ludzie [hi viri] byli miłoſierni BudBib Eccli 44/10.
b. Mężczyźni (w odróżnieniu od osob płci żenskiej); homines Modrz (24): ſłuſza weſołym być zwłaſzcża miedźi paniami ktorich to ieſt przyrodzenie ludzie podweſſeiać [!] á cieſzić. GlabGad I5v; Siłá yeſt tákich ludzi/ ktorzy miłuyąc cżesć á ſlawę/ cnotliwe á vbogye ſobye poymuyą. GliczKsiąż P7; RejFig Bb5v; Matrimonio puellae servire, Pánnę ráyić zá mąż/ yednáć yey prziyaźń v ludźi. Mącz 388d; thá [pięć białoglowska] budzi ſerczá w ludziech/ iż káżdy ktho zámiłował/ ochotſzy ieſt ku wſzytkiemu GórnDworz V6v, Z, Cc2; Strzeż ſie od niewiáſty pięknie vbráney/ ázaſz niewieſz iáko iuż wiele ludzi dla niey ſrodze poginęło. RejZwierc 47v; ModrzBaz 55.

W połączeniach szeregowych (5): Szli thedy do miáſtá wielką mocą/ nie żywili żadney rzecży żywey/ ludzi/ żon/ dzyeći BielKron 47, 297v, 412v, 416; czáſu potrzeby gdźie ſie indźiey z żóną/ y z dźiećmi ludźie vćiec máią? KochWr 36.

W przeciwstawieniach: »ludzie ... niewiasty (4), Żony (3), białegłowy (2)« (9): Wiele ieſt ludźy co w vboſtwie trwaią/ á wſſák że z żonami mieſkáią. March1 A4v; March2 V5v; RejJóz G4; BibRadz 3.Esdr 4/17; W ten cżás też náſzy widźieli oſḿ ludźi y oſḿ niewiaſt Kánibałow BielKron 442, 79v; Zá tákim płácżem/ zá thákim nárzekániem/ obacżyli ſie wdy ludzie/ á białegłowy mądroſcią ſwoią tego dowiodły/ iż niethelko oni dwá krolowie Romulus/ s Táciuſem s ſobą ſie wiecżną przyiáźnią złącżyli GórnDworz Z3, Vv; RejZwierc 188v.

Fraza: »ludzie niewieścieją« (1): Muzyki wſzelkiey [...] zákazowano/ wywodząc to iż przez to ludzye niewieſcieią BielKron 9v.
c. Dorośli (często w opozycji do wyrazów „dzieci”, „dziatki” itp.) (12):

W porównaniu (1): Zegna ludźie iak dźieći słowy żáłobnymi RybGęśli B4.

W przeciwstawieniu: »ludzie ... dziatki« (1): (marg) Do Vſpráwiedliwienia Bożego trzebá przygotowánia naſzego (‒) [...] (mowiąc o doroſłych ludźiách/ á nie o dźiatkách máłych) WujJud 94v.

Wyrażenie: »dorośli ludzie« [szyk 4 : 1] (5): WujJud 94v [2 r.]; WujJudConf 170; pokutá [...] y przede krztem/ ludziom doroſłym ieſt potrzebna WujNT 16, 323.
Szereg: »(nie tylko) ludzie, (ale, i) dzieci (a. dziateczki)« [szyk 4 : 3] (7): OpecŻyw 117; KrowObr 119; á tego dniá pośćili ludzye y dzyeći y dobytek/ od wiecżorá do drugiego wiecżorá nic nie iedząc ani pijąc BielKron 38v, 47v, 155, 423; WujJudConf 170.
d. O zmumifikowanych zwłokach ludzkich (2): Tám [w morzach piaszczystych] doſyć mumiey/ to ieſt ludzi w piaſku pogrążonych. BielKron 263v, 455v.
e. Według wiary chrześcijańskiej ludzie w życiu pozagrobowym (7): RejWiz 179v; [do dziwnych rozkoszy niebieskich idą] ze wſzech cżterzech ſtron ſwiátá/ ludzie piękni/ ludzie iáſni/ ludzie rozkoſznie vbráni. RejAp 184; lepiey [spowiadając się] przed iednym trochę wſtydu odnośić/ niżli dniá ſądnego/ przed ták wielą tyśięcy ludźi/ [...] ſchnąć od ſmutku. LatHar 138; [o piekle] tám tumult ludźi zębomá zgrzytáiących: [...] Tám/ nieſtetyż/ ogień śiárcżyſty/ płomień piekielny LatHar 151; A przeto iż tu ſą ludźie pod źiemią/ ktorzy [...] dźięki cżynią Báránkowi/ że ſą zbáwieni przez krew iego. Toć [...] [się tu mówi] o tych ktorzy ſię ocżyſzcżáią WysKaz 36.
f. O ofiarach zagłady apokaliptycznej (52): KromRozm I G4; Potym cżwarty Anioł wylał báńkę ſwoię na ſłońce/ y dano mu ieſth gorącośćią trapić ludźie przez ogień. BibRadz Apoc 16/8, Apoc 8/11, 9/6, 10, 15, 16/9 (8); Beſtia dwurogáta roſkázuie áby bráli ludzye piątno iey/ ábo ná rękę práwą álbo ná głowę/ á ktoby niechciał pomſtą groźi. RejAp CC3; A gdy byłá otworzoná piecżęć piątha/ widziałem pod ołtarzem duſze ludzi zábitych dla ſłowá Bożego RejAp 60 [przekład tego samego tekstu WujNT Apoc 6/9]; á sſtał ſie ieſt wrzod zły á ſzkodliwy ná ludzi ktorzy nośili piątno beſtiey RejAp 130v, [przekład tego samego tekstu WujNT Apoc 16/2] 60v, 73v, 74v, 76, 79 (22); RejPos 200, 244v; ModrzBaz 102; Nád tą beſtyą która ludzie zárażáłá y zábijáłá: pokazał moc Chryſtuſowę Philip S. y wiele ludzi pozyſkał do wiáry przeſławney. SkarŻyw 385, 493; CzechEp 418; Także gdy Czterzey ániołowie zátrąbili/ rozmáite plagi ná ludzie przypádły. WujNT 856; A w one dni ſzukáć będą ludźie ſmierći [quaerent homines mortem]/ á nie naydą iey: y będą żądáć vmrzeć/ á vćiecze śmierć od nich. WujNT Apoc 9/6 [przekład tego samego tekstu RejAp 76]; A od tych trzech plag pobita ieſt trzećia część ludźi [ab his tribus plagis oecisa est tertia pars hominum] WujNT Apoc 9/18, [przekład tego samego tekstu RejAp 81] s. 852 marg, 8/11, 9/10, 15, 20 (15).
g. Ludzkość, rodzaj ludzki; homines Mącz (34): [z miłości] Y ludzie by ſie ſſerzyli Snadź kędy pierwey niebyli RejRozpr 14; KromRozm I F3; Wſzyſcyć ludźie z ziemie poſzli/ y Adam z ziemie ieſt ſtworzon [Et homines omnes a solo et ex terra, unde creatus est Adam]. BibRadz Eccli 33/10, Gen 6/1, Eccle 7/3, Eccli 44/23; BielKron 4, 335; Post hominum memoriam, Iáko ludźie náſtáli. Mącz 215b; GórnDworz C6v; BudBib Gen 6/1; wſzyſcy ſie ludzie rodzą z Adámá onego pierwſzego źiemſkiego. CzechRozm 28; Lecż gdy iuż Przyidźie dokońcżenie wiekow świátá tego: á ludźie ſie iuż też rodźić przeſtáną CzechRozm 181v,181v; Wſzytcyſmy z niebieſkiego naśienia powſtáli/ Wſzem ludźiom ieden Oćiec [Omnibus ille idem pater est] ácż go zániedbáli. ModrzBaz 56v, 102; Gdy ſię iuſz ludzie byli rozmnożyli y rozſzerzyli po ziemi: ná dwie cżęśći ábo ná dwie kroleſtwie y dwá narody rozdzieleni ſą. SkarŻyw 268, 269; MWilkHist F4; Dioniſius Cartuſianus [...] mowi o cżáśie ábo wieku tym/ ktory ſię po národzeniu Chriſtuſá Páná zácżął/ y końcżyć w ludźiách będźie/ áż do dniá ſądnego. CzechEp 157; KochWz 135; ArtKanc V2v; przez iednego cżłowieká grzech ná świát wſzedł/ á przez grzech śmierć: y tákże ná wſzytki ludźie śmierć przyſzłá [in omnes homines mors transiit] WujNT Rom 5/12, Rom 5/18, s. 541, Hebr 9/27; SkarKaz 577a; Skar 690a marg.

W charakterystycznym połączeniu: wszyscy ludzie (11):

W porównaniu (1): ieſli zboża chwaſty záraſtáią: ták też ludzye wyginąć muſzą RejPosWstaw [413]v.

Fraza: »odkąd ludzie byli na ziemi« (3): BibRadz Apoc 16/18; RejAp 138v; y sſtáło ſię wielkie trzęśienie źiemie/ iákie nigdy nie było odkąd ludźie byli ná źiemi [ex quo homines fuerunt super terram]/ tákowe trzęśienie/ ták wielkie. WujNT Apoc 16/18.

»pokąd (a. jak długo) ludzi staje« = dum memoria hominum manebit Mącz (2): rozum álbo ćwicżenye dobre kthoreby dáł [!] domá ſynowi ſwemu trwáć pokąd ludzi ſtáwáć będzye. GliczKsiąż F4v; Mącz 207a.

h. Ludność, naród; często ze wskazaniem na mieszkańców określonego miejsca; homines, populus Mącz, Vulg, Modrz; gens Mymer1, Mącz (928): BierEz F2v, Q; ſtalo ſie wywolanije od ceſarza Auguſta/ aby popiſano wſſytki ludzie OpecŻyw 14v; w tzudzé ſtrony biegatz mámy/ ani ięzykow ludzi onych vmiémy/ y cżym żywitz ſyna twégo ij nás niemamy. OpecŻyw 28; MetrKor 40/816, 46/118; FalZioł I 75b, IV 32d; BielŻyw 80; Także z tego kąta powſthawali y po dzisdzien powſtawaią narodowie ludu okruthnego, inſze ludzie zawſze gabaiąc [humanum genus perturbantes] MiechGlab 36, 33, 43, 46, 62, 71 [2 r.]; ziemia y ludzie tam mieſzkaiączy: ćirpią rozmaite prżypadłoſći od ſpraw Słonecżnych y biegow niebieskich. KłosAlg A3; WróbŻołt 43/15; [Tatarzy] Spuſtoſchily wſſzy y lyvdzi pobraly wzyemy yego K. m. dzyerzawi Xyezni Oſtroskyey. LibLeg 11/102v; yednak tho yeſth zachowanye myedzi wſzitkymy lyvdzymy yſz poſlowye wſchedi beſpyeczenſthwo y ſwobode maya. LibLeg 11/136v, 6/78v, 157 [2 r.], 157v, 159v, 191 (35); idczie [!]/po wſzyſtkim ſwiecie/ powiedaicie ewangelią łaſki moiei/ wſzyſtkim lvdziam/ chrzcżącz ie wimię oicza/ y Syna/ y ducha ſwiętego. SeklWyzn d3; RejJóz L6v, Q2v; SeklKat C2, Q, T4; RejKupSekl a2v, a8; był tám ná morzu ieden wyſep w kthorym ſlyſzeli ludzi mowiącze Greckim ięzykiem. HistAl M4v, A6; KromRozm I Dv; MurzNT 166 marg; Thoć było przed tym v innych ludzi/ żeć ſláli ſyny ſwe do dobrych ſzkoł. GliczKsiąż Mv; LubPs Rv, hh2v; GroicPorz pv; KrowObr 8; niedbálſzych ludzi nie máſz iáko Polacy/ á coby ſie w ſwym ięzyku mniey kocháli. RejWiz A4v, 152; Gdy przeſtąpićie przykazánie moie/ rozproſzę was miedzy ludzi [dispergam vos in populos]. Leop 2.Esdr 1/8, Num 32/11, Lev 19/16, Ios 11/14, Iudic 9/49, 3.Esdr 2/27 (13); RejFig Bbv; RejZwierz 10, 29, 30v, 32v, 42v (9); Znák vczćiwośći tych ludźi co byli ná wſchod słońcá. BibRadz I 9c marg, Gen 17/16, Deut 2 arg, Iudic 9/49, I 143d marg, Prov 21/22 (16); ábowicm to co v innych ludźi ſzkodá/ łáncuch/ kłodá/ śmierć/ to v nas Polakow cześć wſzytko waży OrzRozm Lv, I4v, L3v, P2, R4, R4v; [żołnierze Jozuego] wzyęli miáſto á zápalili/ y ludzi zbili nie żywiąc áni dzyeći/ áni dobytká BielKron 47v; [sługa dla tłumaczenia] ſzedł do Krolá Sábutá potáiemnie/ powiádał być Hiſzpany łákome nád ine ludźi BielKron 446, 2v, 7v [2 r.], 12 [2 r.], 23v, 24 (157); Antichthones, ludzie którzi mieſzkáyą ná drugiey częśći świáta. Mącz 11b; Qualis est istorum oratio, qui omnia non tam esse quam videri volunt? Yáka yeſt mowá tych ludźy? Mącz 337b, 11c, 136d, 181b, 188b, 246c (14); Ale iż rozmáité między ludźmi Monárchię ſą/ naylepſzéy ſzukaymy OrzQuin O4v, B3, Q2v [2 r.], S3, Y2; SienLek Ttt4v; záćmienie [słońca] ſkuthki ſwoie okázowáć będźie przez dwie lećie v ludźi ná Zachodźie Słońcá mieſzkáiących. LeovPrzep Ev, D4v, E, 13; RejAp AA4, 42v, 56v, 65, 81v; miedzy kthoremi kolwiek ludźmi [Alcybiades] żył/ thák ſie vmiał do wſzytkiego przyſthoſowáć/ że káżdy narod w tym przechodził GórnDworz E2v; Alexánder śiłá vcżynił dobrego thym ludziom/ ktore pod mocz ſwą podbił GórnDworz Ii4, D4, Hhv; HistRzym 22; RejPos 6, 188, 200, 353; BiałKat 128v; KuczbKat 5; RejZwierc 17v, 25, 41v, 46v, 98 (15); BielSpr 45, 46, 60, 61v, 67v; WujJudConf 12; BudBib Gen 17/16, 48/4, Deut 4/19, 30/3, 33/17 (10); BudNT Rom 12/18; CzechRozm 112; PaprPan A4, B3v, Lv, N3v, Ff2v, Ff4v; [Sallustyjus pisząc o Getulach mówi] Ci ludzie/ áni zwycżáiow zá vſtáwę wziętych nietrzymáli/ áni Praw piſánych/ áni pánowánia ktorego cżłowieká byli posłuſzni. ModrzBaz 5, 11v, 31v, 35v, 74v, 77v (14); SkarJedn 366; KochOdpr D3; Oczko 17v; Wdeptáli mię w źiemię ludźie nieżyczliwi [conculeaverunt me inimici mei Vulg Ps 55/3]/ A woyſkami chodzą/ ktorzy krwie mćy chćiwi KochPs 82; SkarŻyw 86, [236], 283, 355, 356 (8); StryjKron 125, 170, 320 [2 r.], 370, 617 (9), NiemObr 168; ReszPrz 16; WerGośc 217; BielSjem 37; ArtKanc P3v; kiedyá tu w Polſcze ták było ſkąpo ludźi/ iż Krolowie áż do Niemiec po ludźie ſłáli GórnRozm L4, B3v, K4, M2; KochProp 8; ActReg 5, 6, 27, 29, 113, 144; GostGosp 142, 144; GostGospGroch kt; Grekowie Barbaros zwáli wſzytkić té ludźi/ którzy náuk nie ználi. GórnTroas 4, 5; OrzJan 81, 101, 103; WujNT Luc 13/4, Act 16/20, s. 563, 576; NIzowcy/ y inſzy wſzyſcy ludźie/ którzyby ſwowolnie kupili ſie/ náiázdy iákie czyniąc [...] máią bydź miani zá hoſtes patriae et perduelles, SarnStat 438, 75, 115, 993, 1067, 1094, 1119; GrabPospR Nv; PowodPr 11; SkarKaz )( 3, 40b, 312b; A tu ćię iuż Bog żegnay krayno cnotliwa/ Ludźieć w tobie przewrotni ſámáś ty pocżćiwa. CzahTr I2v, E4, H2 [2 r.]; SkarKazSej 665a, 684b.

W połączeniach szeregowych (18): Terrarum gentium et civitatum [...] Imioná ziemie liudzi y miaſt. Mymer1 [312]v, [46]; Wody ktoreś widział gdzie oná nierządnica ſiedzi/ ludzie ſą/ y narodowie/ y ięzyki [populi sunt et gentes et linguae] Leop Apoc 17/15 [przekład tego samego tekstui RejAp 145v]; BibRadz Dan 3/31, I 451b marg, 4.Esdr 3/7; A wielkie to miáſto/ bo po wſzytkim ſwiátu roſypáne ieſt/ gdyż thu Pan wſpomináć racży rozmáithe ludzi/ narody/ ięzyki/ y pogány. RejAp 93, 81v, 91v, 119v, 145v, 146; BudNT Apoc 10/11, 17/15; podáne mu [Chrystusowi] ieſt pánowánie/ y cżeść y kroleſtwo [...] áby go cżćili wſzyſcy ludźie/ narodowie y ięzyki CzechEp 299; WujNT Apoc 7/9, 9/9, 17/15.

W połączeniu z nazwą jednostki terytorialnej [w tym cum G (sine praep 47 r.) (70), L (5), ludzie + nazwa (58), nazwa + ludzie (17)] (75): MiechGlab *5v; [jeśli] lvdzie oney wſchy nyemoglyby vkazacz ſladv [ucieczki zbiega] daley zewſchy swoyey Theda czy lvdzie wſſchy oney bandą vynovaczy skody opravovacz, albo ſzbyegy ony y dobithky do syebye przypandzone y slyakyem dognane vydacz, Alye gdie [!] by ludzie wſzy thakowey vkazaly slyad daley zewſchy swoyey, theda nyoz daley vynowaczy nyebandą LibLeg 6/156v, 10/67, 91 [2 r.], 91v, 92, 94 (12); RejPs 155; Ludzie oney ziemie ſlyſząc o przyſciu Alexandrowym przynieſli mu wielkie dary. HistAl L4, Dv, D3, G4, H7v, L6, M6v; LubPs T3; GroicPorz a3; Cżemu ſie tak hániebna złość miedzy wámi nálázłá? Wydayćie ludzie z miáſtá Gábáá [Tradite homines de Gabaa]/ ktorzy ták hániebną rzecż zbroili Leop Iudic 20/13, Lev 20/2, 1.Par 5/25; BibRadz Gen 19/4, 23/7, 2.Esdr 7/6, Ioann 4/28; OrzRozm O3v; Był theż tám [w Nowogrodzie] wielki ſkład Kupiecki/ rozmáitych towárow/ y z rozmáitych Kráin ludźi/ s Niemiec/ s Turek/ s Tátar/ s Polſki/ z Litwy/ Ruśi BielKron 432v, 72, 211, 298, 335v, 447v (11); Aquitanus populus, Ludzie z tey kráyiny. Mącz I3d, 168d, 199d; OrzQuin Q4v; LeovPrzep A3v; thegoż im też wſzytozy w onem mieſcie ludzie życżyli/ okrom iey oycá GórnDworz Aa5, Ii7v; RejPos 204; RejPosRozpr b4v; BudBib 1.Esdr 3/3; ModrzBaz 33; Oczko 11; SkarŻyw 29, 508; Dla wielkich cnot/ ktore były onego dáwnego wieku w Rzymie/ dálekich kráiow ludźie/ poddawali ſię pod moc Rzymſka [!] GórnRozm B3v; GórnTroas 5; SarnStat 116, 126, 225, 309, 317 (16); KmitaSpit A4v.

W połączeniu z nazwą geograficzną lub przymiotnikiem od nazwy [w tym: przymiotnik (64), rzeczownik (37), ludzie ktore zową (4); ludzie + ai (40), ai + ludzie (24), ludzie + sb (28), sb + ludzie (9); cum sb N (9), G (sine praep 2 r.) (17), L (11)] (105) : wſſytcy cie mily Iezu przeſladuią/ a nad tobą motz maią/ a náwięcév ci ktorzy ſą wodze ij kſiążęta żydowſkich ludzi. OpecŻyw 108; HistJóz Cv, Dv [2 r.]; FalZiołUng V 119; MiechGlab **4, 24, 46; [Kozacy chodzą brać dobytki do Wałach] abi Prothwycza y ynne pogranyczne lyvdzy Corony polſzkyey wyedly kv domnymanyv ſſamſzyath y nyeprziyaczyol yego K. Mczi LibLeg 11/134, 6/158, 10/70, 94, 11/26, 108 (10); ConPiotr 35; HistAl F4v, H7v; O Symonye czárnokſyężniku ludźye w ſámáriey też dźyerżeli/ iż on był moc álbo śiłá Boża KromRozm II ſ3; KromRozm III G3; Leop Is 28/3; BibRadz Gen 13/13, 1, Reg 6/13, 20, Ier 11/23, Iudith 2/12; OrzRozm D2v, L4v, T3v; SZwabſka źiemiá ieſth wezwáná od ludzi Szwabow BielKron 287, 9, 12, 20v, 28v, 30 (39); Inde Cannensis pugna, Bitwá myędzy Rzymyány á miedzy Kartaynskiemi ludźmi. Mącz 33d; LeovPrzep B, E2; RejPos 16, 28, 175; RejZwierc 185v marg, 264v, Aaa4v; BudBib Iudic 8/14, 2.Par 32/33, 2.Esdr 13/12, Is 9/9; HistHel Bv; ModrzBaz kt, 5; SkarŻyw 202, 480, 535; StryjKron 370, 682, 712; CzechEp 64; GórnRozm D3; GórnTroas 68; Niemáſz tu onych ludźi z Frigiiéy/ niemáſz miaſt ich: práwé tu Niemce naydźie OrzJan 81; WujNT Aet 4/27, 16/37; SarnStat 426, 1001, 1051, 1205; CzahTr K2v; PudłDydo A3.

Fraza: »co(ście) za ludzie (są)« [szyk zmienny] (8): LibLeg 10/56; alie czo ſczie Za liudzye/ ać wdzicżnij goſczie Znacż jż nięznaſſeij krajny RejKup p7v; trzećiego ſnich [z pojmanych ludzi książę] wźiął chcąc ná nim wbádáć co zá ludźie ſą BielKron 450, 453, 465v; RejPos 196v, 295; [dwanaście szpiegierzów] naprzod ziemię obiecáną z roſkazánia Moyżeſzowego oglądáli/ iáka ieſt/ co zá ludzie/ co zá obroná/ co zá żyzność y vrodzáie ma. SkarŻyw 500.
Wyrażenia: »ludzie cudzoziemcy« (1): Ty to niewiáſty gdi widziáły ludzi cudzoziemce przez rzekę płynące chwytháły ie HistAl M3.

»cudzy ludzie, ludzie w cudzej stronie« [szyk 3 : 1] (3 : 1): Spyewaycyeſz Pánu Bogu co myeſzka w Syonye/ Obyaẃcye pilność yego ludzyom w cudzey ſtronye LubPs C2; Inhospitalitas – Nie ludskosć do prziięczią czudzich ludzi w dom. Calep 537a; JanNKar H3v [2 r.].

»czarni ludzie« = murzyni (1): A gdy tzarne ludzi albo murzyny weśnie widział/ tzarne ſſuknie y kápice Mnichom rozdał KrowObr 136.

»dzicy ludzie« [szyk 5 : 1] (6): Ma Szwecia kſięſtwo Angiermáńskie/ kthore ku pułnocy ná granicách Lápanow dzikich ludzi leży BielKron 293v, 293v marg, 295, 433v, 449; SkarKaz 382a.

»dziwni ludzie« [szyk 2 : 1] (3): Bijałći też Herkules dziwne ludzi/ dziwne narody/ á nákoniec s ſmoki y ze lwy ſie łamał/ á gdzieſz ieſt? RejZwierc 166, 166v; SkarŻyw 355.

»ludzie gorni« (1): Stefan gdy viechał przed bratem/ Multany y ine ludźi gorne k ſobie przyćiągnął BielKron 387v.

»grubi ludzie« = agrestes Miech; barbari Calep [szyk 7 : 4] (11): MiechGlab 60; Arabowie, Tatarowie, Turkowie ktorzi naſladuią ſecti Machometowey poſzli z grubych ludzi z paſterzow y z ludu ktorzy ſie w leſiech chowali WróbŻołt cc2; BielKron 276, 281v; RejPosWstaw [1432]v; SkarŻyw 30, 452; ReszPrz 66; Calep 124a; á to ſą tácy/ ile wiádomość mamy/ chłopi prośći/ poimáni od roli/ z motłochu ludźi grubych OrzJan 38; JanNKar G.

»ludzie [jakiego] języka, mowy« = homines eiusdem linguae Modrz [szyk 10 : 4] (13 : 1): BibRadz Dan 3/31, I 451b marg; BibRadzBaz ktv; I ulinum Miaſtecżko w ktorym mieszkali Serbowie/ Dálmáte/ Wandáli/ náſzego iezyká ludzie/ kthore mieli zá Greki niektorzy BielKron 291, 159 [2 r.], 161v, 167v, 357; my Polacy/ iáko y ini Słowiáńſkiego ięzyká ludźie/ mowę ſwą z Gréckiégo ięzyká mamy wźiętą OrzQuin O4v, B3; ModrzBaz 114; SkarJedn 377; Calep 124a.

»naszy (a. swoi itp.) ludzie« = współrodacy, współmieszkancy; generationes nostrae Vulg [szyk 11 : 8] (19): LibLeg 10/95v, 11/162v; Leop Ex 30/38; RejZwierz 3v; BibRadz I 288c marg; BielKron 25, 451v; Przeto Páná Bogá trzebá prośić/ áby iáko rozne ſtroie/ ták też j dziwne dumy/ w ludziech náſzich vſtáły. GórnDworz 17; Záś gdy káżdy pilnuie tego co ná iego vrząd należy/ tedy śię ſpráwy rychley y lepiey odpráwuią [...] ludźie też ták ſwoi iáko y poſtronni [homines etiam et muneipales et externi]/ z mnieyſzym nakłádem y cżáſu trawieniem do domu śię wrácáią. ModrzBaz 26, 1, 113; Oczko A3v, A4v, 12, 21; KochPs 62; GrabPospR N4; CzahTr I2v; Iuż ſię Polſcy pątnicy vprzykrzyli Włochom/ Ktorzy ſię przypátrzyli náſzych ludźi fochom. KlonWor 52.

»ludzie (nie)znajomi« [szyk 2 : 2] (4): OpecŻyw 28v; Napierwey powiádał Kádámuſtow przyiaćiel ktory iechał s tym przełożonym Krolá Portugálſkiego iż byli v ludźi ieſzcże świátu nie znáiomych BielKron 452v; RejPos 290; WujJud 262.

»ludzie (z) narodu (naszego, a. obcego, a. polskiego itp.); narod ludzi« = eius generis homines, homines plebei JanStat [szyk 27 : 20] (44; 3): przykazał [Pan] to ludzyom z narodu Izráelſkyego/ By pomnieli dobroći ty Bogá Iákobowego. LubPs S4v; BibRadz I *2v; [Finlandowie ciągnęli] do Węgier/ do Niemiec á do Włoch/ ktory narod ludzi zwano ták. Gotti Oſtrogotti Párti Swedi [...] BielKron 294, 21, 271, 315v, 337, 357, 433v; GórnDworz Y2; RejPos 157v; BielSpr 59; BudBib 3.Esdr 1/33, 2.Mach 4/35; CzechRozm 95; Byli też y ći/ ktorzi v nas/ to ieſt/w pośrodku Polſki/ Klaſztory ludźiom obcego narodu przywłaſzcżáli [coenobia hominibus exterarum nationum adscriberent]. ModrzBaz 132v, 105, 114 [2 r.]; ReszHoz 135; ActReg 8, 42, 75 [2 r.], 148; KochCz B; WujNT 515, 517; SarnStat 111, 180, 266, 425, 426 [4 r.] (18); Serce męſtwo y dźielność to wam przyznawáią/ Obcych narodow ludźie ktorzy to was znáią. CzahTr G3v.

»nowi ludzie« (2): Leop *B2; po nim nie dawnych cźáſow doſyć nowych ludzi ná wyſpách wynáleźiono/ kthorzy nigdy niebyli znáiomi ſtárym Kozmográphom BielKron 263.

»obcy ludzie« = alieni Modrz, Vulg; barbari Vulg; homines extranei JanStat [szyk 16 : 9] (25): BierRozm 9; GliczKsiąż B5v; Pracą yego ktorey ſobye nábywał w trudnośći/ Nyech rozerwą ludzye obcy w ſwoye oſyádłośći. LubPs Z; Ziemiá wáſſá ſpuſthoſſoná/ miáſtá wáſſe wypalone ſą ogniem: kráinę wáſſę tuż przed wámi obcy ludzie pożyráią Leop Is 1/7; BibRadz Eccli 45/22; obcy ludźie przechodzą KOronę Polſką iáko chcą OrzRozm Vv, P3, P4; BielKron 271; Mącz 159a, 298a [2 r.]; OrzQuin Y4; RejPos 290; ModrzBaz 103; SkarŻyw 28; GórnRozm Kv; KochFrag 48; A oni obcy ludźie (marg) bárbárowie. L. G. ták zwáli Graekowie wſzyſtki inne narody, ktorzy nie ſą Graekowie. (‒) okázowáli nam nie ledá ludzkość. WujNT Act 28/1, Act 28/4; SarnStat 71, 286, 883; SkarKazSej 695b; KlonWor 14.

»ludzie (po-, u-, za)graniczni« [szyk 4 : 4] (8): poſſel ſtharoſthi Kamyenyeczkyego kthori thv hil o zlozenye seymv na ſpolną ſprawyedlywoſcz lyvdzy pogranycznich z oboyey ſtroni nycz nyeprzinyoſl pewnego LibLeg 11/151v, 6/155v, 11/174; RejZwierc 188; O NIZOWYCH Y POGRAnicznych ludziách: á tákże o pohámowániu ſwowolenſtwá ich. SarnStat 452, 4, 453; CzahTr G4v.

»ludzie połnocni, z krain połnocnych, na (od) wschod(u) słońca« = filii orientis PolAnt [szyk 7 : 4] (3 : 4 : 4): BibRadz Iudic 6/33, Ez 25/10; tylko Sármáte á Ścite/ ludzie z pułnocnych á ze wſchodnich kráin/ mocy Rzymſkiey nigdy ſie nie bali BielKron 338, 281v, 298, 335v; Mącz 160d; Máchometh ná wſchód ſłóńcá ludźie pobłaźnił baykámi ſwemi BiałKat 128v; BudBib Is 2/6; Trudno tu o wielki rozum v nas ludźi pułnocnych GórnRozm I4v; PaprUp L4.

»postronni ludzie« = exteri homines, populi Modrz, homines externi, extranei JanStat [szyk 45 : 19] (64): MiechGlab ktv, 1, 23, 27, 35 [2 r.]; KromRozm III A5v; GliczKsiąż M2; RejWiz A5; UstPraw E2v, H2; Mniemáli przed tym poſtronni ludźie/ áby POLONIA byłá Miáſto iákieś OrzRozm P4, C3; [Król królestwa Chanono ukazał nam wielką przyjaźń] ſłyſząc dobre záchowánie Krolá Portugálſkiego s poſtronnymi ludźmi. BielKron 454, 128, 267v, 297, 318, 318v (12); LeovPrzep B2v; GórnDworz B6v, B7; RejZwierc 147v, 194v, 205, 242; BielSpr 60v [2 r.], 65; BudBib 1.Mach 3/36; BiałKaz I2v, M; pokoy naywięcey ile może być/ ze wſzytkiemi ludźmi poſtronnemi [cum exteris populis] ma być záchowan ModrzBaz 102v, [16], 34, 55, 104, 105 (9): ModrzBazBud ¶5; Oczko A4; SkarŻyw 334; ReszList 166; OrzJan 126; Poſtronni ludzie z Perſyey przyiácháli/ áby go [Jezusa] we żłobie leżącego oglądáli LatHar 197, 196; SarnStat 293, 326, 375, 387, 1227 (10).

»rozmaici, rozni ludzie« = gentes diversae Vulg, JanStat; populi multi Modrz [szyk 16 : 11] (24 : 3): OpecŻyw 14v; vyelką ſzya skoda sthala w Valaſkyey zyemy, przesz voyſką roſzmaythych lvdzy, a swlaſcza Tathar LibLeg 7/8v; RejPs 70v; RejKupSekl a7; RejWiz 168; Leop 2.Mach 12/13, 27; BielKron 143, 442v; Varietate gentium constans provincia, Rozmáyite ludzie ma w ſobie. Mącz 475c, 377a, 482a, 487d; LeovPrzep D4v; RejAp 93; RejPos 19, 28v; KuczbKat 265; BudBib Is 49/22; ModrzBaz 48; SkarJedn 80; ReszList 185, 189; GórnRozm B2v; ActReg 74; Ale zaż tych źiem ieſt máło/ Z których ſie woyſko zebráło? Ludźi róznych náprowádźił Bóg k Troiéy/ żeby ią zgłádźił. GórnTroas 56; SarnStat 196.

»sąsiedni, sąsiedzcy ludzie« (2 : 1): LibLeg 6/117v; i ci [...] dawają wżdy swe sprawy, przecz co czynią, aby sią wżdy in contemptum et in discrimen nie przywiedli u sąsiedzkich ludzi sobie przyległych. DiarDop 99; [Gieza uporninał obywateli, aby] w ludzkiey krwi ſie nie kocháli/ iáko byli zwykli/ ſąſiednim ludziom ſie záchowáli. BielKron 299v.

»tameszni, tuteczni ludzie« [szyk 2 : 2] (2 : 2): GórnDworz V7v; [Gedymin] oſtátki wſzyſtkiey ziemie Márgrábſkiey zburzył/ zwoiował/ [...] ludzi támeſznych ſiekąc StryjKron 406; Drógá do Węgier y do Sląská tylko tutecznym ludziom, nie poſtronnym ieſt zákazáná. SarnStat 1237, 1225.

»ukrainni ludzie« [szyk 2 : 1] (2): dla tey prziczini czy livdzie vkraynny na obie stronie pokoyv niemiewayą. LibLeg 11/90; VotSzl C4, E4v.

»ludzie wysepni, (z) wyspu, na wyspie« [szyk 8 : 3] (4 : 4 : 3 ): Stocżył tám Mágiellanus bitwę z ludźmi z inych wyſpow/ támże zábit BielKron 446; Dáli też znáć przez znáki oni ludźie wyſepni/ iż onych dwu zábili y ziedli/ ktorzy byli wyſzli na brzeg ku wywiedzeniu ſpoſobu onego kráiu. BielKron 448, 20v, 281v, 441 [2 r.], 441v, 443v (11).

»ludzie z zamorza, zamorscy« (2 : 1): SarnStat 107, 1129; Ktorego Gdańſkiego portu [...] gdybychmy lepiey záżywáć/ á dárow od Páná Bogá nádánych vżywáć vmieli/ dáleko drożey moglibychmy towáry ſwe przedáwáć ludziom zamorſkim VotSzl D3.

Szeregi: »(nie tylko) ludzie, (a, i, ale) narody (a. narodowie)« = gentes (et) populi PolAnt, Vulg [szyk 19 : 6] (25): KromRozm III G3v; KrowObr 48v; Y zgárną ſie do niey wſſyſtkie narody/ á poydą ludzie mnodzy/ y rzekną Leop Is 2/2[3], Ps 107/4, Sap 3/8, Is 2/4; BibRadz Hab 2/5, 13; BielKron 14v; Mącz 339a; RejAp I4v, 85v, 106v; RejPos 229v; RejZwierc 166; BudBib Ps 46/3, Ier 51/58; Vrosły potym woyny miedzy ludźmi y narody [inter populos et nationes] ModrzBaz 102; SkarJedn 80; SkarŻyw 285; CzechEp 274; WujNT Act 4/25, s. 453, 615, 885. [Ponadto w połączeniach szeregowych 14 r.]

»ludzie (i) przychodniowie« (3): ſądzćie ſpráwiedliwie miedzy wſzemi ludźmi/ y miedzy przychodniámi [inter virum et inter fratrem eius, et inter peregrinum eius], BudBib Deut 1/16; SarnStat 107, 1129.

α. Pokolenie, ród, potomstwo; populus PolAnt, Vulg (21): ZAcni to záwżdy ludzye/ byli Herburtbowie RejZwierz 60v, 2v, 63, 80v; BielKron 18; GrzegRóżn [L2]; Nieomyliſz ſye ná żadnym Herborćie nigdy/ á zaż niewidźiſz/ iáko ći ludźie miłość á pokóy miedzy námi w Przemyſkiéy Ziemi mnożą OrzQuin B4v; Y ſkonał y vmárł Abráhám wſtárośći [...] y przyłożon do ludzi ſwoich. BudBib Gen 25/7, Gen 25/17, 23; Hábdank Polſki Herb dawny Ludźie rodźił z cnotą. Ktorzy Krolom Coronie ſłużyli zochotą. BiałKaz Nv; Biereccy. TO ſą práwie ći ludzye zwycżáiu dobrego/ Więc nie máſz cżym brákowáć ieden tu w drugiego PaprPan R3, Q.
Wyrażenie: »ludzie (z) domu, narodu, pokolenia« [szyk 5 : 3] (4; 3; 1): Wſzak to nie ieſt taiemno nikomu/Czo za ludzie ijdą z tego domu KlerPow 3; Ale dzis nye inácżey cżynyą yedno yáko przed them zá Kaimá cżynili oni ludzye s pokolenya Adámowego álbo Setowego GliczKsiąż P7; Wſſech tedy ludzi domu Iákobowego [omnes animae domus Iacob] ktorzy ſnim weſzli do Egyptu/ było ſiedmdzieſiąt. Leop Gen46/27; OrzList ev; RejZwierz 71; z narodu twoiego będą błogoſłáwieni wſzyſcy ludzye. BielKron 36, 52, 52v.
i. W połączeniach określających przedstawicieli stanów, klas oraz sytuacji majątkowych i społecznych (1380):
Wyrażenia: »ludzie bogaci« = viri divites PolAnt; homines locupletes Modrz [szyk 7 : 4] (11): OpecŻyw 16; FalZioł V 46; Zywot ieſt ludzi bogatich ſzcżęſcie á radoſć BielŻyw 136; SeklKat Y4; MurzNT Luc 21/1; GroicPorz d2; Przez wtory obraz możemy rozumieć bogáte ludzie tego świátá/ ktorzy przez łáſkę Bożą podwyſzeni ſą ná bogáctwá HistRzym 4; RejPos 288; BudBib Eccli 44/6; ModrzBaz 19, 141v.

»ludzie c(z)elni« [szyk 4 : 4] (8): z pany wielkiemi, y też z ludzmi czelnemi: nieieſt dobrze obcowac FalZioł V 52v; KromRozm I O2v; RejPos 9; ludzkie Zbory niemogą być dobrze rządzone/ ábo wedle rozumu ſpráwowáne/ iedno od ludźi cżelnieyſzych [viri excellentes] ModrzBaz 13; GórnRozm A2v, A4v; ActReg 64; GórnTroas 41.

»czyści ludzie« [szyk 5 : 1] (6): GliczKsiąż K6 [2 r.]; RejFig Dd6v; Ná bieſiedzie theż iedney/ byli poſpołu z drugiemi cżyſtemi ludźmi/ dwá pánowie Thárłowie GórnDworz Q4v, C7, N7.

»dobrzy ludzie« = viri boni Mącz, JanStat; viri a. nobiles probi JanStat [szyk 34 : 10] (44): yakom ya nyeprzyyąl swyadestwa dosthathecznego oth pana doctora hy hynych dobrych ludzy (ktorzy na posvie szą) ZapWar 1528 nr 2458, 1505 nr 2011, 1537 nr 2494; LibLeg 6/115v, 1I/I8v, 20v, 21, 60v; LibMal 1545/ 103v, 1554/186; GroicPorz b3, r, eev; BielKron 148; Mącz 127a, 243c, 308b; há chłopie/ á więcbyś też thy chciał/ dwie ocży mieć w głowie/ iáko ma ſláchthá/ y ini dobrzy ludzie. GórnDworz R8, B8, H2; ZapKościer 1582/29, 31v, 35, 1533/35v, 37 (20); ſam Káſztelan do bliſkiéy wśi ſługi ſwé/ albo którékolwiek ſzláchćice dobré ludźi poſłáć ma SarnStat 302, 573, 701, 707.

»(z) pierwszych (a. przednich, a. zacnych itp.) domow, familiji ludzie« [szyk 5 : 4] (6 : 3): OrzList g4; BielKron 148; Mącz 266d; BiałKaz K4v; [Rzeczpospolita daje] zdawná wſzelákich narodow vcżćiwym y zacnych fámiliey ludźiom/ y [!] śiebie plác y mieyſce. CzechEp 62; Niektorzy też zacnych y Kſiążęcych domow ludźie oſtrym worem twarzy ſwoie/ áby widźiáne nie były/ pokrywſzy/ do Pánow rozmáitych/ y do inſzych domow poſpolitych chodząc iáłmużny proſili ReszHoz 126; natakie vrzędy ludzie domow pierwszych zawzdy bywali obrani. ActReg 47; SarnStat 1012, 1022.

»ludzie duchowni« = sacerdotes Mącz; viri a. personae ecclesiastici(-αe), homines spirituales JanStat [szyk 7 : 6] (13): Jachanie na woynę, ma bydź ſtarym obyczayem wStatuczie opyſanym, beſ Zkod ludzy. thak duchownych yako swyeczkych. ConPiotr 32; UstPraw E2; BielKron 299v; Collegium sacerdotum, Zgromádzenie álbo Kolegium duchownych ludźi weſpołek mieſzkáyących. Mącz 59c; StryjKron 100; ReszHoz 118; vſtáwiamy/ áby Duchowni ludźie trzymáiący opátrzenia duchowné/ álbo kápłani/ nie mieſzáli ſie nápotym w ſądy świetckie SarnStat 562, 354, 913, 1014, 1022, 1099; SkarKazSej 697a.

»dworscy ludzie« [szyk 3 : 2] (5): A [Antanagor] vyźrzawſzy ludzie dworſkie/ pocżął z nimi weſoł być/ á pocżął ſie pytáć ktoby ich panem był. HistRzym 22, 18v; RejZwierc Aaav; SkarŻyw 507 [2 r.].

»gorni [= wysoko postawieni] ludzie« (2): OrzQuin Bv; A iżby też tákową vſtáwą nie byli odſtrychnieni górni ludźie od ſłużby żołnierzkiey. SarnStat 432.

»haniebni ludzie« (2): Abowiem hániebnym ludźiom wſzytki vtćiwe ſpráwy bywáią zábronione. GroicPorz xv; BibRadz 2.Petr 2/7.

»ludzie kupieccy« [szyk 9 : 1] (10): SienLek 164v; GostGosp 144; á po tych czáśiéch wolno będźie Zupnikóm y ich Piſárzóm przedáwáć ludźiom kupieckim iáko będą mogli. SarnStat 394, 401, 1222 [2 r.], 1230 [2 r.], 1274; VotSzl D3.

»loźni ludzie« (3): O loźnych ludźiech dźieśiątnicy máią wiedźieć. GostGosp 146; SarnStat 521 [2 r.].

»majętni ludzie; ludzie majętności wielkiej« [szyk 2 : 1] (2; 1): Ná koniec iáko byli ludzie máiętnośći wielkiey/ dwá klaſztory zbudowáli SkarŻyw 178; CzechEp 351; Piękna przeſtrogá wſzytkim máiętnym ludziam. WujNT 245 marg.

»ludzie mali« [szyk 2 : 1] (3): LibLeg 10/98; KochWr 19; mali ludzie wielkim, [...] przydać się iescze mogą kiedy. ActReg 173.

»ludzie miejscy« [szyk 3 : 2] (5): ComCrac 21; Nuz monstrowac li Miejskie ludzie adowiedziec się wieleby doobrony grzecznych było ActReg 28; gdy którzy kmiećie/ chłopi/ álbo inni ludźie mieyſcy [civiles homines JanStat 1093] przez potomſtwá z tego świátá zchodzą/ [ich dobra panowie zwykli brać] SarnStat 652, 1230; GrabPospR N4.

»ludzie (na)pierwszy« [szyk 3 : 1] (4): [Ćwiczenie wojenne albo około pisrna] miedzy wſzyſtkimi náukámi naſwobodnieyſze ſą/ y naypierwſze/ á przeto też napierwſzym ludziam/ to ieſt/ Krolom/ Xiążętam godzą ſię KwiatKsiąż N3v; SkarŻyw 102; ActReg 47, 138.

»ludzie (z) (na)rodu [jakiego]« [w tym: prostego (4), szlacheckiego (3), wielkiego (2), zacnego, plebei generis] [szyk 7 : 4] (11): OrzRozm O3v; SkarŻyw 62, 573; Dzierzawy, albo Dwory [...] wolno dawać nąm komu chcęmy dla pozytku skarbowego, iedno nie Cudzoziemcom ale wedle Statutu ludziem znarodu szlacheckiego ActReg 44; GDyż to ieſt Státuty przodków náſzych opátrzono/ áby ludźie narodu proſtógo [ut homines plebei JanSta 199] do głównych Kośćiołów dawáni nie byli SarnStat 180, 157, 197, 239, 522, 696, 921.

»nędzni (a. mizerni, a. ni(k)czemni itp.) ludzie« [szyk 24 : 11] (35): RejKup aa8v; MurzNT 111; LibMal 1554/189; Ach gdzyeſz tego ſtátutu do Polſki doſtáli/ Nie tákby nędzni ludzye w vćiſkoch płákáli. RejZwierz Iv; OrzRozm O3v; BielKron 124v, 262; Mącz 37c, 325a, 343c, 428c; RejAp 74v; GórnDworz O3, Gg6v; GrzepGeom A4; RejPos 23v, 24, 160, 325; RejZwierc 39v, 59v [2 r.], 69v, 140v, 186 (3); á zá tym ludźie ſkromni w pokoiu ſie w domkách ſwych przeſypiaią. CzechRozm 249; Pieáni/ liſty/ káiążki gámrácyey pełne/ w kochániu wielkiem bywáią v dworzan/ á ktorzi ſię wtym niekocháią/ tych zá proſtaki á nikcżemne ludźi [inepti] rozumieią. ModrzBaz 13; KochPs 17; CzechEp 351; We krwi mizernych ludźi śmierć nie rádá brodźi. GórnTroas 62; OrzJan 31; SapEpit A4v.

»niedostat(ecz)ni ludzie« = (homines) egentes Vulg, Modrz; debiles PolAnt [szyk 5 : 3] (8): SeklKat L4; Leop Eccle 5/7; BibRadz 2.Mach 8/28, 30; Fokárowie ludziem niedoſtátnim látá Bożego 1516. więcey niżli ſto domow by iákie miáſtecżko zbudowáli BielKron 288; GórnDworz li7v; BudBib B; ModrzBaz 40v.

»ludzie (nie)godni, wielkiej godności« = homines digni, idonei Modrz; viri (in)digni, idonei JanStat [szyk 33 : 21] (53 : 1): MiechGlab *2v; GliczKsiąż M8; [złodziej] może być dan wtore ná mękę/ gdy ieſt iáſny iego vczynek/ świádectwem dwu godnych ludźi ták dobrze dowiedźiony GroicPorz ii3, B4v; KrowObr Bv, 124v; UstPraw A4, G3; BibRadz 1 Par 12/32; Oto dochody wielkie Mieſckie/ y też wolności rozdano ludźiom niegodnym. OrzRozm P2, O3, O4v [2 r.], P3 [2 r.], Rv, R2v (11); BielKron 160, 213, 462v; KochZg A4; OrzQuin E2 marg; Prot C3, D2v; miedzy wielkiey godnośći ludźmi/ máło tych ieſt/ ktorzyby nie miłowáli/ ábo niemieli mieć w wielkiey vcżćiwośći białychgłow GórnDworz V2, B8, Dd8v, Hh6, Ii2; BielSat D2; ModrzBaz 17v, 39, 44, 57, 138; StryjKron 432; KochJez A4; KochFr 8; Wieſz że w Polſzcże godni ludźie w wielkiey cenie v nas. KlonŻal E3v; BielRozm 27; PaprUp G3v; OrzJan 68, 129, 130; JanNKar B4, D2v; SarnStat 192 [2 r.], 199, 309, 317, 867 (9); PowodPr 84.

»(nie) leda ludzie, ludzie nie leda jacy« = omnes homines Modrz [szyk 3 : 1] (3 : 1): drudzy powiedáią/ á nie ledá ludzie/ iż Scipio záżył był nieco tey białeygłowy. GórnDworz Aa7; WujJud 38v; ModrzBaz 116; vir bone famo od ludzi nie lada iakich ma bic przeſwiattzon PaprUp Iv.

»ludzie (nie)osiadli« = (nie)posiadający ziemi(ę) na własność; possessionati JanStat [szyk 11 :5] (16): POdwoyſki ma być obieran przes Woythá y Przyſyężniki z oſyádłych ludźi GroicPorz g2v, ov, dd4, oo3; UstPraw A3v, A4, C; Gorę ktorą zową Cellius/ [Hostylijus] ku miáſtu przydał/ ná ktorey ſie dopuśćił ſádzić ludzyom nie oſiádłym BielKron 101; CElnicy/ Mytnicy/ Zupnicy/ máią bydź ludźie ośiedli SarnStat 342, 361, 429, 434, 514, 524, 525, 911.

»ludzie niepotrzebni« = non necessarii homines Modrz (5): Cygáni álbo ludzie niepotrzebni będą przes nas z źiemie wywołáni UstPraw K3; BielKron 272; RejZwierc 187; ModrzBaz 116; SarnStat 523.

»ludzie niewolni, niewolniczy« [szyk 7 : 3] (9 : 1): LibLeg 10/122; BielKron 261v; Catasta, Mieyſce ná którym niewolne ludzie przedawano/ tárgowisko niewolników. Mącz 41a, 388d, 479d; Otóż maćie piérwſzą przyczynę/ czemu w Kśięſtwách ludzie niewolnymi ſą OrzQuin S, R2; Calep 635b; Phil P4; OrzJan 44.

»opatrzni ludzie« = uczestnicy rozprawy sądowej [szyk 4 : 1] (5): CzechEp 103; stanawſi oblicznie przed namy soltiſęm grzegorzęm lięgą y przed łaunikj miaſteczka Koſcięrziny oppatrzny liudzie iako na imię bartoſz Kropidlo a mieſzczanin zmiaſteczka koſzcięrziny ziedny stronj a pyotr pęk mieſzkaiączi wſzuminach z drugi strony ZapKościer 1589/87, 1582/27v, 87v, 1589/87v.

»ludzie poddani« = homines subditi a. subiecti Modrz, JanStat [szyk 11: 2] (13): MetrKor 34/135v; BierRozm 9; [zakazanieśmy uezynili] aby zadni poddani naſch nyeſzmyal lyvdzy poddanich Czeſſarza yego Mczi ſkodzycz wyedzancz yſz zatho srodze bi karan bill. LibLeg 11,136, 11/83v, 84; BielKron 67v; Niemoże to być/ áby ten woyſkam miał vmieć dobrze rofkázowáć/ ktory ludziam ſobie poddánym [hominibus sibi subditis] dobrze roſkázowáć nieumie ModrzBaz 47v, 22v; GostGospSieb +3; SarnStat 178, 915, 922; PudłDydo B.

»ludzie podli« = infimates Calep; homines humiles, contemptiores Modrz [szyk 8 : 8] (16): KwiatKsiąż G2v; Nie powiedam ia pánie Boiánowſki thego/ áby w ludziech podłych nie mogły być/ tyż wſzytki cnoty/ ktore y w zacnych. GórnDworz D3v, Dv, D3v; ModrzBaz 73, 77, 131; ILe kroć/ námilſzy bráćia/ ludzie podłe y ná święćie [!] wzgárdzone widzićie/ by dobrze było co wnich gánić/ niegardzćie iemi SkarŻyw 589, 292; CzechEp 325; Calep 532b; Phil 02; OrzJan 38; WujNT 579; SkarKaz 84a, Ooooa.

»ludzie podrożni« = itinerantes JanStat, JanPrzyw [szyk 7 : 5] (12): FalZioł IV 16c [2 r.], 52b; MiechGlab *5; BibRadz Iob 6/19; SienLek 120; y woyſká/ y podrożni ludźie ták ná morzu iáko y ná źiemi/ y wſzyſcy kupcy tákże o nim [poście] wiedzą WujJud 193; LatHar 632; A ták ſkázuiemy: áby Sędźiowie [...] dróg y ludźi podróżnych beſpieczenſtwá [...]/ bronili SarnStat 947, 491 [2 r.], 974.

»ludzie pospolici, z pospolstwa, gminu pospolitego« = homines plebeii Modrz [szyk 21: 15] (34 : 1: 1): BielŻywGlab nlb 8; polſkiego piſma nie wſzytci ludzie poſpolici vmieią. MiechGlab ktv; LibLeg 10/92, 93v, 11/141v, 164v; BielKom nlb 5; KrowObr C2v; niektorzy chcieli áby to zboże od Tyránná było dano poſpolitym ludzyom ná żywność BielKron 108v, 24v, 99v, 115v, 126, 129v marg (21); Zeſzło ſie też y ludzi s poſpolſtwá niemáło HistLan F; RejAp 163; ModrzBaz 80; SkarŻyw A2, A5v; NiemObr 161; SkarKaz 578a.

»potrzebni, potrzebujący ludzie« = indigentes Modrz [szyk 6 : 3] (5 : 4): Czo za zaplate placzy pan Bog tim ktorzy niekradną/ ale ſwego dobrze nabytego vdzielaią potrzebuiącym ludząm? SeklKat L3v; Prot D3; RejPos 130v, 243; CzechRozm 132; KarnNap Dv; ModrzBaz 17v; [w rejestrach jałmużnika] nálázło ſię więcey niż ośmdźieſiąt tyſięcy złotych/ ktore ná poſagi vbogich dźiewecżek/ y ná inſze potrzebne ludźie wydáne były ReszHoz 133, 128.

»prawni ludzie« = prawnicy; iurisperiti Modrz [szyk 4 : 2] (6): ModrzBaz 61, 97v; Nie wſpominam waſzych Sápientow/ ludźi prawnych ktorży powiedáią/ iż Sędźia práwi ma śiedźieć iáko ſpráwiedliwość máłuią [!] ślepo/ y niemo GórnRozm F, 14; KlonWor 16, 80.

»ludzie prawni« = prawujący się, będący stronami w procesie, procesowicze; litigatores Modrz (2): ModrzBaz 6v; Y niſkąd inąd nie idą ták gęſtę [!] v was morderſtwá/ iedno z tego wáſzego dźiwnego práwá/ á chytrych wykrętow ludźi práwnych. GórnRozm Fv.

»ludzie prości« = homines privati Modrz; plebei, homines simplices JanStat [szyk 117: 97] (214): OpecŻyw 30; OpecŻywPrzedm 04; PatKaz I 1v; Też cżoſnek dobry ieſt barzo ludziem proſtym kmiotkom ktorzi iadaią grube rzecży zimne á piją wodę FalZioł I 6a, I 153b, V 85v, 86; GlabGad 13; BierRozm 8; WróbŻołt D6; WróbŻołtGlab A5; RejPs 125v; RejRozpr A4, Bv; SeklWyzn E, Ev, Gv, g2v; RejKupSekl a3v; KromRozm I A4; MurzNT 33v, 91, 111; KromRozm II n4v, p2; KromRozm III A2, C3v, O8v, Q3v; BielKom B6v; GliczKsiąż G5v; LubPs I4v marg, P5 marg; Cżyli Pan Kryſtus ták zá proſte ludzi iáko y zá Kápłany ćiáłá ſwego ná ſmierć niewydał/ y krwie ná odpuſztzenie grzechow ich niewylał? KrowObr 201, C3v, 1v, 52, 55, 60 (101); UstPraw C2; OrzRozm P3; nie potrzebá ſprawiec od proſtych ludzi wybránych/ iedno od przedmeyſzych. BielKron 119, 20, 24, 189, 198, 200v (9); KochZg A3, B; OrzQuin C3, Ev, Aa3v; Prot Cv; SarnUzn H4; RejAp BB4v, 3, 49v, 74v, 104 (8); GrzepGeom A4; HistRzym 3v; RejPos 148, 149, 156 [2 r.], 160, 162v (9); GrzegŚm (A4); RejZwierc 158, 189; BielSpr 48; Y to w Kośćiele záwſze záchowano było/ áby ludźie proſte ná ſpowiedźi náucżano. WujJud 224, 47y, 49, 49v [2 r.], 168, Mm7v; WujJudConf 49; RejPosRozpr b3; RejPosWstaw [1432]; CzechRozm 222; ModrzBaz 17v, 20v, 22, 124v, 130; Oczko 11; SkarŻyw 301; CzechEp 38, 50, 99, 204, 246, 373, 406; NiemObr 81, 179; KochFr 84; KochWr 38; A proſtych ludźi niczym rychléy nie przywabiſz iáko hoynośćią/ á dáry. KochCn B3v; WujNT Act 4/13, 5. 643 marg; JanNKar D2v; Też vſtáwiámy: iż mieſczánóm y proſtym ludźióm [viribus et plebeiis JanStat 1031] zkądkolwiek będącym/ miáſteczek/ wśi/ Folwárków práwu Ziemſkiemu podległych/ kupowáć [...] nie ma bydź wolno SarnStat 931, 159, 557, 615, 824; KlonWor 47.

»prywatni ludzie« (1): Iákoż to ſłuſzna/ ogulmą [!] przyśięgę Pánu złamáć/ y powſzechne práwo zgwałćić /[...] gwoli nowym iákimśi priwatnych ludźi áffektom y żądzam? PowodPr 44.

»przedni ludzie« = viri magni Modrz [szyk 11 : 4] (15): KromRozm II a4v; Vrodzóny Polak cztérzy rzecży właſne ma/ którymi hárdym y wſpániłem człowiekiem między nayprzednieyſzymi ludźmi ná świećie ieſt. OrzQuin Q2v; RejZwierc 113; BielSpr 22; ModrzBaz 7v, 39v; KochPs 116; SkarŻyw 230, 309, 483; ActReg 69; Cierpiał od ſtanow rozmáitych: od Pogan y od Żydow/ od męſkiey y białey płći: od przednieyſzych ludzi/ y poſpolſtwá LatHar 679; GrabPospR N3v; PowodPr 80; KlonFlis A3.

»ludzie przełożeni« [szyk 8 : 2] (10): RejPs 85, 205; SeklWyzn 2; LubPs I2v; KrowObr 4v; HistRzym 4; RejPos 36, 175, 255v; Niechże tedy pámiętáią ludzye przełożeni/ że tho ná nie właſnie należy/ że oni powinni dzyatki y młode ludzie w ſwym ſtárániu mieć RejPosWstaw 42.

»ludzie przysiężni« (2): bęndą blyſzy czi slachetny panowyę wyſzy opiſzany splaczycz wyedluk zaczunku ludzy przyſzyęſznych ZapKościer 1588/75.

»ludzie robotni« [szyk 4 : 2] (6): GlabGad G4v; GrabowSet C3; Robotnym ludźiom ktorzy máłe folgi od zwierzchnośći ſwey máią/ [...] potrzebá będźie w wypráwie więtſzą folgę veżynić/ o ktorey niżey powiem. GrabPospR Mv, L3, M2v, M4.

»ludzie rycerscy« = (homines) militares Modrz, JanStat; milites PolAnt [szyk 57 : 35] (92): FalZioł IV 48a, V 52v [2 r.]; Y tho theſſ ma bydź na pieczy myąno aby them riczerſkiem ludziem pyeniedzy nyedawąno. ConPiotr 32; GroicPorz C2v; RejZwierz 109v, bb3v; BibRadz Ps 76/6, Ier 41/16, 52/7, 1.Mach 4/35; Gdy ſzcżedł rod Lechow/ Rycerſcy ludzie vcżynili Syem w Gnieźnie/ po roznych rozmowách wybráli dwánaśćie Woiewod ku ſpráwie rzecży poſpolitey BielKron 340, 87v, 147, 192, 226v, 257 (8); Phalera, Nieyáki znák klenot á prziochędożenia rycerskich ludźi. Mącz 296d; SienLek 164v; SienLekAndr a3v; GórnDworz B7v; RejZwierc 26v, [282], [28*]v, 73v, 112v (17); BielSpr kt, 7v, 8v, 50v, 51; MycPrz II Av; Gdyż Rycerſkimi ludzmi być ſie miánuiemy/ Záwżdy to iuż po ſobie niech pokázuiemy. WierKróc A3v; BiałKaz K4v; PaprPan G2, H4, K4, L4, V3v; ModrzBaz 103v; SkarŻyw 46; ReszHoz 139; GórnRozm Lv; KochWr 28; ActReg 76, 114, 150; SarnStat 136, 449 [2 r.], 940, 1089, 1102 (8); VotSzl B4v [2 r.], C [2 r.], C2 [3 r.], E2v, E4, E4v; CiekPotr 78; Káżdy ſię kto chce dowie y w Horwáckiey źiemi/ Iákom ſłużył ſzáblą ſwą z ludźmi Rycerſkimi. CzahTr B4v, A3, A3v [2 r.], B4, F2v, F4 (20); SkarKazSej 692a; SzarzRyt C2.

»ludzie sławni, dobrej sławy« [szyk 6 : 6] (11 : 1): RejWiz 17; á ieſliby kſięgi iáko przygodą zginęły/ thedy táki przywiley podeprzeć ſámotrzećiemu z ludźmi dobrey ſławy. UstPraw H2v; W Tesſáliey v Grekow ſłáwni ludzie byli/ Ci koniá w przedniem mieyſcie/ z mężem poſtáwili. RejZwierz 17v; RejZwierc 52, 103v, 136v, 158, 185v, 221 v; SkarŻyw 332; Rozeſłał po wſzytkich Woiewództwách y Powiátach Koronnych Lustratory y ludźi ſławnych dobrze záwołánych SarnStat 101; SkarKaz 79b.

»stan ludzi « = hominum conditio a. genus, a. ordo Modrz (23): KromRozm III F7; LubPs Y4v marg [3 r.], Y5 marg [2 r.], Y5v marg [2 r.]; rozne ſtany ludźi/ rozne práwá máią/ y roznemi ſye práwy ſądzą. GroicPorz av; RejZwierz 109v, bb3v; BielKron 414; Sunt tres ordines in Reipub. nostra, Trzy ſtany ſą ludźi w náſzym páńſtwie. Mącz 268a; RejAp 49v; RejPos 3v, 34v, 175; WujJud 10; Godźi ſię też ſtan ludźi vbogich przećiwko niebezpiecżnem wſzytkich możnośćiam opátrzyć y obwárowáć ModrzBaz 95, 99v, 100, 135v; KołakSzczęśl A3v.

»prostego (a. ślacheckiego, a. rycerskiego itp.) stanu ludzie« = (cuiuscumque) conditionis homines Modrz, JanStat; (cuiuseumque) generisy gradu, ordinis, statu homines a. viri JanStat [szyk 75 : 61] (136): LibLeg 11/65v; Waruy ſie od panow y od ludzi ſthanu wyſokiego FalZioł V 52v; GlabGad G4v; Ktoregoſcie ſtanu ludzie kupci czy ſlachcici A z iednego ſpołu kraiu tuſcie wyſzli wſzytci RejJóz M3; KromRozm I M4; Diar 52; GliczKsiąż H6v; LubPs Rv; GroicPorz e2v, k3, k4, pv, ii; ia Biſkup Krákowſki niegánię małżeńſthwá/ miedzy ludzmi/ iáko wy mowićie ſtanu ſwieckiego KrowObr 222; OrzList i2v; RejZwierz kt, 20; BibRadz I *3v; OrzRozm B3v, F; [Cesarz] herby ludziom rycerſkiego ſtanu rozmáithe rozdał/ na rycerſtwo paſał BielKron 325, 208, 222v; Mącz 322a [2 r]; SarnUzn A2v; RejAp 54; cżęſtokroć w ludziech niziuchnego ſtanu/ widuiemy wielkie á przednie dáry przyrodzone. GórnDworz D3v, Bb3; RejPos 1; RejZwierc 158; CzechRozm Av, 110; KarnNap ktv; Do tego też wielce pomagáią zasługi ludźi Slácheckiego ſtanu [merita hominum equestris ordinis] przećiwko tey Rzecżypoſpolitey ModrzBaz 27v; Temi niemocámi niezlicżone mnoſtwo ludźi choruie/ ták niſkiego ſtanu/ iáko śrzedniego/ y naywyżſzego [aegrotant et infimi ordinis viri, et medii, et summi] ModrzBaz 67, 19, 37, 39, 39v, 40v (28); SkarJedn 195; SkarŻyw 130, 579; ArtKanc M19; GórnRozm E3v, I3v; PaprUp G2; Phil 02; OrzJan 7, 109, 124; LatHar 671; KołakCathOkuń A2; WujNT 57, 412, 666, 719, 742; SarnStat 113, 135, 178, 179 [5 r.], 180 [3 r.] (41); GrabPospR Kv, K2v [2 r.], L4, L4v, Mv (10); SkarKaz 386a, 515a; VotSzl A4v, C2v; GosłCast 70.

»ludzie szkolni« = (homines) scholastici, e schola Modrz (5): Ale o Krolách było inſze mieyſce mowienia: teraz o Filozofiech á o ſzkolnych ludźioch mowimy ModrzBaz 129, 129, 130v [2 r.], 135.

»ludzie szlacheccy« = (homines) nobiles JanStat i equestres Mącz [szyk 15 : 3] (18) : Diar 59; UstPraw E2; KwiatKsiąż Iv; Susceptio ordinis equestris, Poyęcie Ślacheckich ludźi. Mącz 36c; ActReg 75; VStáwiamy/ áby Burgrábiowie [...] nic nie wyćiągáli Spiſnégo z ludźi/ ták Szlácheckich iáko Duchownych [hominum tam nobilium quam spiritualium JanStat 325] SarnStat 354, 394 [2 r.], 395, 403 [2 r.], 404, 523, 703, 913; GrabPospR N4; PowodPr 73; VotSzl C4v.

»ludzie szlachetni« [szyk 4 : 4] (8): BierEz G3v; FalZioł IV 37c, V 52 [2 r.]; OrzQuin B4; Wiem że ludzie ſláchetni ſą záwżdy miloſćiwi. HistRzym 24v; Gdze przitym bely slachetny ludzye yako pan bartoſz palubyczſky Marczyn wąſzorſky Gruba y wyele ynnych ZapKościer 1584/67; CzechEp 72.

»śrzedni ludzie« (1): Azaż sie tobie nie widzi Lepszy żywot śrzednich ludzi BierRozm 7.

»ludzie świeccy« [w tym: bractwo świeckich ludzi (3)] = personae saeculares JanStat; homines profani Modrz [szyk 15: 10] (25): ConPiotr 32; KromRozm III L4v; GliczKsiąż B5; OrzList i3; tákież ćiáło Páńſkie bráć pod dwiemá oſobomá/ ludziem ſwieckim zdawná Koncilium zákazáło BielKron 232v, 230v; KuczbKat 130; ModrzBaz 122; Ieſt w Sennie bráctwo iedno/ świeckich ludzi/ ktore zowią bráctwo dobrze żyiących Pánny Máryey ſzpitalá SkarŻyw 460, 139, 269, 291, 301, 472; NiemObr 13; ReszHoz 115, 118; Ludźie świeccy/ ktorzy ſię ślubem do wſtrzymięźliwośći nie obwiązáli/ ieſli ſię vpiją/ niech będą nápomnieni WerGośc 268; WyprPl A4; Kápłany ſtánowią Biskupi nie ludzie świeccy. WujNT 744 marg, 248, k. Zzzzz2; SarnStat 1014, 1022, 1099.

»ludzie tułający się« = homines vagi, otiosi JanStat [szyk 3 : 3] (6): LubPs Y4v marg [2 r.]; Tułáiący ſie ludźie, kmiećie, zagrodnicy, y ich ſynowie przez Stároſty y vrząd mieyſki máią bydź imáni SarnStat 520, 520, 521 [2 r.].

»ubodzy, zubożeni ludzie« = pauperes Mącz, Vulg, JanStat; proletarii, capite censi, populus Mącz; plebs, plebei Modrz [szyk 70 : 43] (112 : 1): MetrKor 57/1 20v, 59/283; FalZioł V 69, 90v; WróbŻołt A2v; Owſſemći by to wam więcey przyſtáło byſćie ſie wedle rozumu ſpráwowáli ábyſćie vbogie vpádłe á oſieroćiáłe ludzi przyimowáli wopieki ſwoie á niedáli ich dręczyć mocarzom RejPs 123; LibMal 1547/124, 1548/138v; SeklKat L2v, L4; LubPs S5, ee6; GroicPorz B4 [2 r.], C3, d2, h3v, dd3; KrowObr B, C3v, 3, 4v, 88 (10); Leop Eccli 34/24; RejFig Bbv; BibRadz Ier 52/15; OrzRozm H3v; Nlewiedząc dáley co cżynić miał Tárquinius/ podwiodł ſługi niewolne y ludzi vbogie ktorzy byli dłużni wiele/ áby ſie ſprzyſięgli przećiw Senatowi BielKron 106v, 50v, 167, 176, 181, 204 (15); Proletarii, Nędzni/ Vbodzi ludźie byli v Rzimiánów którzi nie bogáctwy ále dźiećmi á płodu wychowywániem poſpolitą rzecz mnożyli/ których też ná woynę nie vżiwano tilko od niewoli. Mącz 325a, 37c, 32 1b, 487a; OrzQuin L; GórnDworz Ff; HistRzym 3v; RejPos 23, 23v, 144 [2 r.], 160, 233 (9); BiałKat 171; BielSat B3v; RejZwierc Bv, 72, 111v; WujJud A4v; ModrzBaz 17v, 18, 20v, 21, 33v (17); SkarŻyw 319; NiemObr 153; ReszList 187; BielRozm 13; GórnRozm I, 12; PaprUp B4, F; Phil P4 [2 r.]; GórnTroas 68; nie máłe vćiążenié vbodzy ludzie máią/ którzy z zbożem do tárgu ieżdżą [Quia pauperes homines, qui cum frumentis ad fora aequitant JanStat 1056]/ prze rózné miáry SarnStat 282, 522, 673, 817, 897; GrabPospR L3; KlonKr F4; PowodPr 7, 67, 69; VotSzl B4v, E3v; CzahTr E2v, G; SkarKazSej 696a; KlonWor 75.

»ludzie uciśnieni (a. obciążeni itp,)« (13) : WróbŻołtGlab A2v, A4v; LubPs ff2; Leop Ps 128 arg; RejPos 5v; Zaprawdęby też mogły być też nálezione nowſze y prętſze obycżáie ſpráwiedliwośći l udziom [!] vćiſnionym RejZwierc 190, 43, 189, [193]; [Ludwik król węgierski] krzywd ludźi obćiążonych niemśćił śię [oppressorum iniuriam non vindicabat] y inych powinnośći Krolewſkich zániedbawał ModrzBaz 23v; ActReg 133; WujNT 566; Powod 67.

»uczciwi (a. poczciwi) ludzie« [szyk 14: 1] (15): CzechEp 406; Anno domini 1590 die 22 octobris prziſli vcziwy dobrzi ludzye do prawa naſzego ZapKościer 1590/47, 1581/21v, 1582/31v, 34v, 35, 35v (14).

»ludzie wiejscy« [szyk 1 : 1] (2): Mieſzczánie albo Wieyſcy ludźie/ wedle ſwego widzenia obieráią Sędźiego GroicPorz n; KlonWor 30.

»wielcy (a. wielkiego zawołania) ludzie« = magni viri a. homines Modrz [szyk 30 : 19] (49): LibLeg 10/96v, 97, 97v, 98; BielKom E5; OrzRozm I; Wſzákże ten ſwięty cżłowiek nie mogł być przez ſwego przeſládowánia/ zwłaſzcżá od wielkich ludzi/ od Ceſárzá y potomká ſwego BielKron 164, 24v, 244, 274, 401v; KwiatKsiąż 12; Mącz 12d; RejAp 191v; Iednák w prawdzie wielkim ludziom/ niemáſz cżego mieć zá złe/ kiedy o ſobie wiele rozumieią GórnDworz D8, B6, E3v, Q6, S3v, V4v (9); GrzepGeom A4, A4v; RejPos 175; RejZwierc 155v; BielSpr 47; ModrzBaz 40, 107v, 132, 137; SkarJedn 357; SkarŻyw A3v, 100, 414, 463, 516, 573, 584; StryjKron 59; Wiódleś ſwóy ród wyſoki z domu Tęczyńſkiégo/ Zkąd vſtáwicznie/ iáko z koniá Troiánſkiégo/ Ieden po drugim ludźie wielcy wychodźili KochPam 80; KochWr 19; ActReg 162; Phil O2; OrzJan 119, 121; RybGęśli A2v; GosłCast 3.

»ludzie więźnie« (2): A lyudzie wyaznie zobudwu stron mamy zasye wroczicz y wipuſczycz. LibLeg 6/78v, 6/159v.

»występni ludzie« [szyk 5 : 1] (6): wkaſdey Zyemy takowich wiſtepnich livdzy doſſicz biwa LibLeg 10/94, 10/93v; BielKron 225v; Mącz 335c; BielSpr 8; KochWr 27.

»ludzie (wiel)możni« = (viri) potentes PolAni, Modrz [szyk 12 : 4] (16): FalZioł +2v; KrowObr C; Zoſtał tedy Menelaus przy kſięſtwie prze łákomſtwo ludźi możnych/ tym ſię więcey mnożąc w złośći/ A będąc zdraycą wielkim mieſzczánow. BibRadz 2.Mach 4/50; BielKron 76; RejAp BB2; BudBib Eccli 29/23; ModrzBaz 7v, 42v, 94v; SkarJedn 132; KochPs 24; SkarŻyw 354, 510; GórnRozm I; WujNT 8; O nędzné ſczęśćié páńſkié/ y téż możnych ludźi/ Nie káżdégo o zazdrość ku ſobie pobudźi GosłCast 66.

»wolni ludzie« = liberi homines, ingenui Modrz [szyk 19 : 11] (30): LibLeg 6/155v; KromRozm III M7; Diar 88; GliczKsiąż M4v; BielKron 416v; A drugie nauki dla tego Wyzwolone bywayą zwani/ yſz przysłuchayą wolnym ludziom. KwiatKsiąż H3, H3; gdźie ludźie wolni Seymuią/ tám o ſzczodrobliwośći Królewſkiéy rychléy/ á niżli o śćiáliwośći iego rádzą. OrzQuin B; Bo wolnych ludźi Seym/ czegoś dobrégo á pożytecznégo Gminowi/ y ſpołecznośći ſwoiéy ſzuka. OrzQuin B, B marg, P, P3v [2 r.], R4v, S4 (10); BielSat [I4v]; ModrzBaz 42, 130; BielSjem 15; Calep 811a; OrzJan 39, 41, 44, 68, 131; WujNT 1.Tim 1/10; SarnStat 1058, 1187.

»ludzie wolni« [o stanie cywilnym] (3): Koſćioł S. Małżeńſtwá ludziem wolnym niezákázuie. WujJud 212v marg, 212v, Mm4v.

»ludzie (w)zgardzeni, opuszczeni« [szyk 5 : 2] (5 : 2): RejPs 97v; pan/ iako wielé przes wzgardzóné v świata ludźie/ mjiaiąc zácne/ ſprawuie/ tak téſz ty świétné gdy ćię na prawęm groncie niéſadzą porzucá MurzNT 11, 28y; Iáko Pan wywyzſza ná zacne ſthany ludzi opuſzcżone. LubPs marg; KrowObr C3v, 3; SkarŻyw 589.

»zacni ludzie« = aristocratia, megistanes, optimates, primates proceres, fortes et spectati viri Mącz; clari a. excellentes a. honorati a. maximi a. praestantes viri Modrz [szyk 94 :5 6] (150): FalZioł +2; BielŻywGlab nlb 10; RejJóz Mv; Teżći przed ſtem lat nyemáło ſláchty y zacnych ludźi poczęło ſye było imowáć Czeſkyey wyáry. KromRozm I N, O2v; MurzHist H3v; MurzNT 116; Diar 59; GliczKsiąż K2v; LubPs hh; LVdźiem zacnym á wyſokiego ſtanu/ przyſtoyna rzecz ieſt mieć prokuratorá ſwego/ dla vtćiwoſći GroicPorz e2v; KrowObr C; RejWiz 17, 99; Leop *B2; RejZwierz A4, 110; OrzRozm R2; BielKron 55, 143, 159, 238v, 243v (11); KwiatKsiąż Iv, 04v, P3; Optimates in plurali, Zacnieyſzy ludźie/ poważnieyſza śláchtá á pánowie rádni. Mącz 266d, 57b, 213d, 266d, 267d, 308b (10); OrzQuin Aa5v; GórnDworz C, D3v [2 r.], I2v, I6v, K (10); GrzepGeom K4v; RejPos 211, 283v [2 r.], 287v, 305, 322, 322v; HistLan A2v; był cżłowiek poććiwy/ záchowáły/ dworſki/ znáiomy wſzem/ á byli nań ludzie zacni bárzo łáſkáwi RejZwierc Aaa2, 52, 101v, 120, 136v, 158 [2 r.] (10); KochMon 20; BiałKaz H4; PaprPan A4v, B4, D3v, E, G2 (15); widzę [...] leniſtwo y niedbálſtwo/ nietylko poſpolitego ludu/ ále też y zacnych ludźi [non tantum plebeiorum sed et clarorum virorum] ModrzBaz 84, 13v, 64v, 99v, 129, 132v (5); SkarJedn 356; SkarŻyw 62, 100, 168, 195, 211 (14); StryjKron 123, 200, 772; CzechEp 61, 406; ReszHoz 120; WerGośc 237; Herby Zacnym ludziom w nagrodzie dawano. WisznTr 2; GórnRozm D3; KochWr 27; PaprUp H, 13; ActReg 24, 170; Generosus ‒ Szlachetny, vrodzony z ludzi zacznich, mąz prawy. Calep 451a; Phil 14, L3v; WujNT przedm 3, s. 579, 581 marg; WysKaz X3, 42, 43 [2 r.], 44; SarnStat [7v]; GrabPospR K3v, N3v; KlonKr F; PowodPr 9, 35; VotSzl D; CzahTr A3, A3γ, G3; SapEpit A3v; ZAcni ſie ludźie rodzą także z Zacnych SzarzRyt B4v; SzarzRyt nlb 2.

»zakonni ludzie« [szyk 7 : 5] (12): Potym y klaſztor dla ludzi zakonnych ná mieyſce od Bogá ſamego cudem y świátłośćią niebieſką náznácżonym/ w iedney puſzcży Bongonią názwáną zbudował: y ludzi w nim zakonne oſadził. SkarŻyw 231, 88, 299, 300, 510, 574, 580; LatHar 126, 128, 628; WujNT 271.

»ludzie zasłużeni« = homines meriti Modrz [szyk 11 : 7] (18): UstPraw A4; wiele było między ludźie záſłużone dochodow mieſckich y wolnośći od poſług poſpolitych rozdano OrzRozm By, O, R3 [2 r.]; RejPos 207; RejPosWstaw [414]v; BiałKaz K4v; ModrzBaz 118v, 142; SkarŻyw A5v; ActReg 39; NAydówánié obyczáiu/ którymby poczćiwie záſłużeni ludźie nagrodę przyſtoyną ſłużbóm ſwym mieli/ záchowáné było do Séymu tego Conſtituciámi przeſzłémi SarnStat 79, 78 [2 r.], 79 [2 r.], 1206.

»zbiegli ludzie« = profugi JanStat [szyk 5 : 3] (8): O lyvdzye zbyegle wprzimyerzv yelth opyſano yſch ych wpaniſthwach naſchich przechowacz nyemami nad czo wyeczey biſzmi nyepowynny. LibLeg 11/158v, 6/117, 11/72, 138y; Máiętnośći zbiegłym ludźiom y złupionym którzy ſie do Prus wracáią máią bydź wróconé. SarnStat 1102 marg, 658, 913 [2 r.].

»znamienici, znaczni, znakomici ludzie« = luminares, optimates, primates, summates, viri magni a. summi, magna nomina Mącz; homines clari Modrz [szyk 16 : 11] (22 : 4 : 1): FalZioł I 31a, V 114; WróbŻołtGlab A2; LubPs X2v; BielKron 6v, 119v; KwiatKsiąż B4v, K3v, N2, N2v; Mącz 12d, 16b, 177d, 199c, 249b (9); SienLek 17v; LeovPrzep B4; Więc iżby poohopnieyſzy pan był ku cnotham/ ſpomnieć mu będzie mogł one znácżne ná ſwieczie ludzie/ one ſławne Hetmány GórnDworz Ee7v; ModrzBaz 50, 123v; ludźie znákomići We wſzytkim Izráhelu nagle ſą pobići. KochPs 116; NiemObr 14; Calep 818a.

»źli, złośliwi ludzie« = przestępcy; nequam homines Modrz, JanStat; homines flagitiosi Modrz; malefactores, mali homines JanStat [szyk 29 : 7] (35 : 1): Thez na graniczach zly lyudzie mayą bicz karany zobu ſtron po stara dawnemu. LibLeg 6/78v, 6/159v, 10/92, 94 [3 r.], 11/48, 48v (10); A cokolwiek náſze práwo o złych ludziach ſądzi/ to wy s przyrodzenia ćirpicie HistAl K5v; GroicPorz r4; BielKron 203v; CzechRozm 249 [2 r.]; ModrzBaz 35v, 89v; ále to wſzyſtko indźiey też ieſt/ iż ludźie źli krżywo prżyśięgáią/ á prżećię prżyśięgá muśi bydź końcem práwá. GórnRozm H2v, B, B4, Cv, C2 marg, Dv, H2, I; ActReg 163; GostGosp 144; GostGospSieb +2; WujNT 233; SarnStat 406, 611, 648, 897; SiebRozmyśl H2; SkarKazSej 699b; KlonWor **3v.

»żołnierscy ludzie« (1): Frasuie się widzę zeZołnierskie ludzie tak porzucono ActReg 131.

j. Obywatele, poddani; często ze wskazaniem osób lub władzy, którym podlegają; homines PolAnt, Modrzt JanStat; populus Mącz, Vulg, Modrz; gens JanStat (403): [Król Ezopa z gniewem zopytł:] Tyli to ták śmiele rádziſz/ Poſłuſzeńſtwo w ludziech káziſz. BierEz F2, M2v; MetrKor 46/175v; Muſić pan inakſzy niż lud być, będzielić iednaki zanic go ſobie ludzie ważyć niebędą. BielŻyw 85, 155, 157; BierRozm 15; LibLeg 10/64v, 11/21v [2 r.], 174v; RejJóz L6; Czeſſarzs Thureczky pan naſch ma lyudzi wziemy ſwey doſſicz LibMal 1548/144v, 1543/70v; ZapWar 1548 nr 2668; Diar 29, 49, 86; RejWiz 134, 156, 181v; y zeſſli ſie wſſyſthki węgłowie (tho ieſt Kxiążętá) ludzi [anguli populorum] Leop Iudic 20/2; Vććiwość á doſtoieńſtwo krolewſkie w wielkośći ludzi [In multiiudine populi] Leop Prov 14/28, Ex 19/10, 12, 14; Sądźmy Wiecá pánowie/ wieręć ludzye łáią/ Zadney ſpráwiedliwośći/ iuż dawno nie máią. RejZwierz 100, 2, 4v, 11, 11v, I2v (13); BibRadz Gen 14/21, I 308c marg, 3.Ezdr 4/14; Krolewſkie bogáctwo ludźie ſą/ nie pieniądze. OrzRozm N3; nie dopuśći tego wſtyd wrodzony Krolowi náſzemu vczynić/ áby on miał imienie bes pieniędzy ludźiom bráć/ ktore od ludźi ná imienie pod ſwym ſłowem Krolewſkim wźiął. OrzRozm S2, D3, G4 [2 r.], H [2 r.], Hv, K4v (15); A gdy [Geor] dań wielką ná ludzi vſtáwił/ zábili go Drewlánie BielKron 343v, 7, 9v, 77v, 110, 162 (13); KwiatKsiąż A3; Congiarium, Dar/ Vpominek/ który król álbo xiążę ludziem/ álbo oſobliwym yákim perſonam dáye Mącz 63b, 35b, 61b, 77c, 136c, 196b; OrzQuin B4 marg, X3v; Wſzákoż y w tym trzebá áby pan miał dobry rozſądek/ á znał ludzie/ komu wierzyć/ á komu niewierzyć przyſtoi. GórnDworz Ii7, D4v, E7, O6v, X6, Y2v (15); KROL niektory miał Vrzędniká nad wſzyſtkim ſwoim pańſtwem/ ktory ſerce miał ták bárzo podnieſione á pyſzne/ że wſzyſtki ludzie vćiſkał y nędźił HistRzym 66v, 11; RejPos A3, 336; Rozmáićie ludzie Pánom ſwym ſłużą. KuczbKat 400 marg, 340; ludzie kiedy páná ſwego/ Miłuią/ nie máſz im też nic trudnego. RejZwierc 225v, 49, 70, 205v; BudBib Ex 15/24, Deut 27/15, 1.Reg 12/19; MEmpricius Britáńſkie Kſiążę á zuchwáłe/ Rad ludzyom krzywdy cżynił y ſzkody niemáłe PaprPan G3v, O3v, Qy, Ff, [Gg]4; wielcy Pánowie [...] ktorzi mnogim ludźiom roſkázuią [qui populis multis imperant]: niech ſię o to pilno ſtáráią/ áby ſynowie ich byli dobrze wychowáni ModrzBaz 47, 15v, 22v, 26v, 32, [41] (13); KochDryas A2; SkarŻyw 143, 483, 501, 502, 503; ZapKościer 1535/6lv; KochFr 110; KochPam 80; Gdźie w którym Páńſtwie Pan [...] vrżędniki da nikczemne/ tám [...] wielką ſzkodá/ vćiſk/ y nędzá ludźiom rośćie. GórnRozm 12, E2 marg; KochWr 34; Niechayze iuſz takie yakiego pełno bylo vciſnienie miedźi Ludzmi niebedzie PaprUp D3v, I4v, L3; ZawJeft 12, 43; ActReg 11, 27, 29, 68, 87 (15); po przyiechániu [pana] ſkoro/ máią mieć ludźie wſzyſcy przyſtęp do ſkarg y cżynienia ſpráwiedliwośći GostGosp 162, 66; Phil M3, P4; GórnTroas 7, 22; Biádá y wam Zakonnym Doktorom: ábowiem obćiążaćie ludźi brzemiony ktorych unieść nie mogą [oneratis homines oneribus quae portare non possunt] WujNT Luc 11/46, s. 171; JanNKar D2; SarnStat 4, 140, 145, 188, 249 (20) : SkarKaz )(4; SkarKazSej 660b, 694b.

W połączeniu z określeniem przynależności [w tym: z zaimkiem dzierżawczym (60), rzeczownikiem (17), przymiotnikiem (12); ludzie + przydawka (66), przydawka + ludzie (23); cesarscy (10), krolewscy (2), cesarza (10), carza, krola, cesarskiej (a. krolewskiej) mości (5)] (89): MetrKor 34/134, 135v, 46/47 [2 r.], 117v, 118; BielRozm 9; ludzye Vaſzey C. M. Tvrczy sthoyą s owczamy ſzwoyemy y sbarany, y paſzſzą ye wzyemy Kyego M. pana niego LibLeg 7/9; od tégo czaſſv wi przyacziel nasz any poddany panſtwa waschego od nas any od livdzi naſchich wzadney rzeczi krziwdi any czieſkosczy niebedzieczie miely LibLeg 10/67v, 7/9 [3 r.], 10, 11, 104, 10/67v (52); RejJóz K8; ZapWar 1545 nr 2646; BielKom G6v; RejZwierz 1v; BielKron 61v, 139, 261v, 402; Mącz 301d; HistRzym 57v; RejZwierc 88, 204v; Nidgodźień też ten/ żeby go zwierzchnym Pánem ábo Krołem zwano/ ktory krzywdy cżyni ſwoim ludźiom [qui iniuriis afficit suos populos] á kocha śię z waśni iednego przećiw drugiemu ModrzBaz 21v, 23, 24v, 75y, 92v, 104v (9); KochWz 141; ActReg 46; GrochKal 27; ták iż przez wſzelkiégo ſprzećiwienia Zamki y miáſtá Kośćiołá przerzeczonégo ludźiem krolewſkim máią bydź otwárte [gentibus Regiis pereant JanStat 911] SarnStat 1127, 397, 967, 1098, 1239; Naprzod wielkie ſzczęśćie ieſt kroleſtwá y Rzeczypoſpo: gdy ludźie ſwoie záchowuie w iednośći/ zgodźie/ y miłośći ſpolney SkarKazSej 683b.

W połączeniach przeważnie typu szeregowego z nazwą przedstawicieli stanów (60): ForCnR B; BierRozm 18; Reges terrae et omnes populi, principes et omnes iudices terrae. Krolowie ziemſzci y wſzytci ludzie/ kxiążętha y wſzytci ſędzie tego ſwiata. WróbŻołt 148/11; ComCrac 14, 14v, 21v; LibLeg 7/9; Ludzie a Cmieczie slachczie z ich wsi do miasth bierzą i do wssi krolewskich rancza ZapWar 1545 nr 2646, 1545 nr 2646 [2 r.]; Chryſtus wywodży Pawłowij niedbałoſcz przełożonych y ynych Liudżi o nauce yego. RejKup o5; HistAl M4; KromRozm II f4v; KromRozm III P; Diar 29, 37, 71; DiarDop 104; BielKom F6v; GliczKsiąż F3v, G6, K7v, M5; GroicPorz dd, dd2; RejWiz 168; Leop 3.Esdr 6/ 12; OrzList d2; [z narodu gotskiego] poſzło wiele zacnych ludzi/ thák Krolowſ Ceſárzow/ iáko y inych ludzi BielKron 159, 219, 300, 351v, 362v; GrzegRóżn Gv; RejAp 191v; GórnDworz K8, Ee8 [2 r.]; RejZwierc 50v, 147; BudBibKaw A3; Práwá wiele pozwaláią rycerzowi/ cżego niepozwaláią inſzym ludźiom [Multa legibus concenduntur militi, quae negantur aliis hominibus], ModrzBaz 76v, 18, 70; SkarŻyw 81, 257, 472; StryjKron 672; Te tedy tákowe Compánije ktorych ieſt w Rzymie około 100. z zacnych Kárdynałow/ Kſiążath/ Pánow/ y Sláchćicow/ y inſzych ludźi wźięło zebránie/ wźiąwſzy ná ſię wory grube ReszList 159, 167; PudłFr 40; GórnRozm 14; Ieſcze zákázuiemy pod tákimiż winámi kupcóm wſzyſtkim/ y innym ludźióm [omnibus mercatoribus et aliis homines JanSta 261]/ którégokolwiek záwołánia/ áby od tego czáſu y nápotym/ żadnych rzeczy przedáynych [...] do Czech nie śmieli woźić/ álbo nośić. SarnStat 219, 490, 886, 1071; SkarKaz 2a; CzahTr A4; GosłCast 14; RybWit [A2v].

W porównaniach (7): ludźie w Rádźie Krolewſkiey Demoſthenowi y Cyceronowi bárzo podobne. OrzRozm Q3v; Przeco w Króleſtwách/ iáko Królowie z Bożey łáſki króluią/ ták téż y ludźie z Bożey łáſki ſye rodzą: nie ináczey iedno iáko w Kśięſtwách Kśiążętá z gniewu Bożego pánuią/ ták też w Kśięſtwách ludźie w gniewie Bożym ſye rodzą. OrzQuin Sv; Pſcżoły záſię/ proſto iákoby rozum ludzki miáły/ w thákiey cżći ſwego krolá máią/ iáko kthorzy ná ſwiecie pod grozą ludzie. GórnDworz Gg; Rychleyby bez ſłońcá świát być mogł/ niżli ludzie bez rządu SkarJedn 338; SkarKazSej 663a; KlonFlis D2.

Przysłowie: cżego Krolowie nábroią/ to ſię ná ludźi zwieźie [ut delirent reges, pleclantur Achivi]. ModrzBaz 107v.
Zwroty: »ludziom sprawiedliwość czynić; czynienie sprawiedliwości ludziom« [szyk zmienny] (4 : 1): Item aby stharoſthowye sobvdwv stronv spravyedlywoſcz czynyly Lvdzyom kthorzy by sią nyem vcziekaly LibLeg 6/156, 6/158 [2 r.]; BielKron 70v; SarnStat 1076 marg.

»ludziom panować« [szyk zmienny] (3): Choćiaby był mędrcem wielkim Y pánował ludziem wſzelkim/ Gdy pochlebcow ſłucháć będzieſz/ Dobrego końcá nie doydzieſz. BierEz S4; KrowObr 3v; Phil S2.

»ludzi(e) przedawać (a. wydawać, a. kraść); ludźmi kupczyć, handlować; ludzi przedawanie« = hominibus vendendis mercaturam exercere Modrz [szyk zmienny] (5; 3 : 1; 1): Ludzi przedawanie w litwie. 105. MiechGlab **2v; KrowObr B; BibRadz 1.Tim 1/10; Którzy przed czáſy ludźmi kupczili/ Mangones byli zwáni. Mącz 207d, 41a; ModrzBaz 78; Venalitium ‒ Rinek gdzie liudzi przedaią. Calep 1108b; KlonFlis D2 marg; iednego ná tákim vcżynku Záchwycono/ co ludźi do Turek wydawał/ Wolne ćiáłá zá wielkie pieniądze przedawał. KlonWor 31, 32.

»ludzi(e) (a. ludźmi) rządźić (a. sprawować); sprawowanie (a. rządzenie) ludźmi« = homines a, populos regere Modrz [szyk zmienny] (14; 5): BielŻyw 84; RejWiz 160; GórnDworz Ee5, Ee6, Ff8v, Hh2; PaprPan Ff3; ModrzBaz 19v [2 r.]; gdźieby tęn kto ludźmi ma rżądźić niebył ſpráwiedliwym/ [...] pewnieby nie mogł dobrze roſkázowáć. GórnRozm M4; WujNT 845; ná woynie każdego Káſztelaná bytnośći dla ſpráwowánia ludźi/ ieſt potrzebá SarnStat 491; SkarKazSej 657b, 660a, 662b [3 r.], 664b, 678b.

»ludzi(e) (z)niewolić; ludzie zniewoleni« [szyk zmienny] (4; 2): GórnDworz Hh2; CzechEp 410; kiedy Krol/ ábo Kśiążę pocznie niewolić ludźie/ prżeſtąpi tęn kres/ ktory iemu ieſt zámierżony GórnRozm M4v, C2v, M4v; ſadzono/ onemi prawi ludzi onich zniewolonich/ yako ſa Multanij/ Wolochowie PaprUp E3.

Zestawienie: »Zgromadzenie (starych) ludzi« = senaculum, gerusium Mącz (2): Zgromádzenie ſtárych ludźi. Senaculum latine. Mącz 145c; Consessus, Poſádzenie to yeſt/ zgromádzenie ludźi ná nieyákie ſpráwy liedzących. Mącz 379b.
Szeregi: »ludzie i (a) poddani« [szyk 6 : 4] (10): LibLeg 10/67v, 69v, 11/25, 133v, 151v; Item nathych szeymyech ma bycz naprzod sprawyedlywoſcz Lyvdzyem a poddanem wſzythkym naſzym. MetrKor 34/134, 34/135; ći którzy ſzukáią Soli Zamorzkiéy álbo krupiáſtéy/ zwykli ludźiom y poddánym ich krzywdy czynić y ſzkody SarnStat 1175, 953, 1073.

»(abo) ludzie i (abo, to jest) Rzeczpospolita« [szyk 3 : 2] (5): RejZwierc 139v, 162v; NIewiem iesli práwo iákie ma być vſtáwione przećiwko ludźiom prożnuiącym á leniwym/ ktorziſię namniey nieſtáráią o to/ żeby ſię ábo Rzecźypoſpolitey/ ábo ludźiom [de re tum publica, tum privatorum] przysłużyli. ModrzBaz 83, 24v; SkarKazSej 665a.

»ludzie i (a) stany« [szyk 3 : 2] (5): KromRozm I Nv; [wszyscy powinni stanąć na sejmie] aby ze wszech stanow i ludzi egzekucyja była egzekwowana. Diar 29; RejZwierc 141; WujJudConf 4; SarnStat 12.

W przen (2):
Zwrot: »ludzi paść« = rządźić (2): Wy/ mowię/ ktorym ludzi páść porucżono: Y zwirzchnośći nád ſtádem Bożym zwierzono: Mieyćie to przed ocżemá záwżdy ſwoiemi: Ześćie mićyſce záſiedli Boże ná źiemi. KochOdpr B2v [idem] KochPieś 46.
k. Służba, czeladź; homines Modrz, JanStat, Vulg; populus Modrz (78) : czasczy pana yakubowe tak folwarku iako ludzy y rol folwarkovich y ląk ylassow [pan Aleksy z panem kasztelanem] maią miedzy sobą rosdzielicz napoly ZapWar 1548 nr 2668, 1503 nr 1926, 1537 nr 2494, 1558 nr 2686 [3 r.]; OpecŻyw 84v; HistJóz A3v; FalZioł V 62v; Lvdzie kthorzibi bily obwyązany panom swoym, bancz slvſbą, bancz theſz yakyem ynſzem vynovaczsthvem [...] mayą bycz vydany do zyemye oney s kthorey vczyekly LibLeg 6/156, 6/79, 10/70, 93v, 94 [2 r.], 11/24v (14); RejJóz M8v; MurzNT Luc 12/36; BibRadz I 173c marg; A przeto zle to káżdy cżyni kto gáni ſthąd pány/ iż poſpolicie biorą do komory ludzie/ ktorzy nic inego nie vmieią/ iedno dobrze ſłużyć GórnDworz K7v, Hh3; Záwżdy Pan ludzi powoływa do winnice twoiey RejPos 60, 282; RejZwierc 107v, 251; BudBib 2.Esdr 2/12; A kiedy iuż będźieſz miał od Stáwu ludźi roſpuáćić/ zwołayże do śiebie wſzyſtkich/ á wytrzęś od każdégo Ryby ná iednę kupę Strum Iv, E3, I, R3; ModrzBaz 32, 94v; Vrzędnik ma záwżdy ludźie licżyć/ álbo namieſtnik vrzędnikow/ gdy ná robotę wychodzą GostGosp 10; Káżdą robotę ktora iedno bydź może/ wymiárem robić/ á wſzyſtkiemi ludźmi rázem GostGosp 160, 52, 54, 60, 62, 78 (10); WujNT Luc 12/36; SarnStat 519.

W połączeniu z określeniem przynależności [w tym: z zaimkiem dzierżawczym (25), paúscy, pana; ludzie + okreśienie (17), określenie + ludzie (10)] (27): pothym lyvdzyem pana woyewodzynym [...] zaplatha ma bycz vczynyona MetrKor 34/135v, 46/118 [2 r.]; poſlalem ſnym thesz konivſschego swego sniekorimy [!] livdzmy swimy LibLeg 10/91v, 10/91, 92 [2 r.], 94, 97, 11/25v (11); y toby trzebá w dobre obycżáie w wieść/ áby pewnych cżáſow/ ábo Dozorce obycżáiow/ ábo ktorzi inſzi vrzędnicy cżynili opyt o tákich Pániech/ y o wſzytkich inſzych przełożonych/ iáko ſię ſpráwuią roſkázuiąc ſwoim ludźiom [suis hominibus]. ModrzBaz 46v, 32, 47v, 84, 102v; GostGosp Pon 169; Którey to vſtáwie y ſkazániu náſzemu wſzyſcy ludźie ták náſzy/ iáko poddánych náſzych [universi homines, tam nostri, quam subditorum nostrum JanStat 1037] Duchownych y Swietckich podléc máią SarnStat 490, 67, 68, 285, 351, 910, 914.

l. Wojsko; homines Murm, Mącz, milites, populus Mącz (905): a wten czas woyſko Krola Ferdinandowo bilo pod Budziniem zdzialgo doſtawaly y ſzturmi czinyly y yvz bily wzamkv, livdzie czy ktorzi bily przi kroliv barſo ſye bily LibLeg 10/146; BielŻyw 147; HistAl Av; KromRozm I N4; KromRozm III C4; Leop 4.Reg 25/23, 2.Mach 12/19; GDy iuż w oſtátniey bitwie/ był ránion śmiertelnie/ Pytał ieſli wygráli ludzie bitwy pewnie RejZwierz 34v, 10, 13v, 25v, 37v, 42 (18); BibRadz Iudith 3/8; Krol młody Boleſław proſił oycá z płácżem áby mu dał ludzi corychley doſtáwáć záſię zamku Miedzyrzecża. BielKron 349v, 47v, 74v, 85v, 87, 116v (31); KwiatKsiąż P; Auxilia militaria, Pomoc ludźmi przećiw nieprziyácielowi. Mącz 22b; Descriptio populi, Rozłożenie ludźi ná roty. Mącz 375b, 47d, 55d, 146a, 171d, 343d; Prot Cv; Trąbá káżda gdy ią ſłyſzymy/ thedy vpomina ludzi áby ſie álbo ku boiu/ álbo ku iákiey iney ſpráwie gotowáli. RejAp 73v, 170; GórnDworz L4, Y2v, Z5, Hh; A Hánnibál z ludźmi przyſkocżywſzy/ woyſko ono ták przeſtráſzone [...] ſnádnie pobił á poráźił wedle myſli twoiey. RejZwierc 163, 47v, 86, 93, 120, 163v (9); lepiey nowe ludźi náucżyć wſzyſtkiego/ niż ſtáre rozgromione zwieść. BielSpr 16, 9, 19v, 53v, 54v, 55 (19); KochMon 31; MycPrz II Cv; GElion ſie w tym kochał kiedy konie rżáły/ Abo zbroie ná ludzyach kiedy mu ſkrzypiáły PaprPan N4v, Gv, [Gg]4, Hh4v; KochOdpr C4v [2 r.]; y poráził dzieśięć tyſięcy Moábitow/ ludzi przewybornych/ y ná woynę przebránych. SkarŻyw 559, 284, 500; Potym cżtery ſtá koni pod ſtárą ćiągnęło Ruſſę/ áby wiádomość o ludźiéch tám wźięło KochJez B3v, A4v; BielSjem 35; KochPam 86; GórnRozm E3, L4; KochProp 9, 14; Pan Hetmąn sięku nim zbliza zludzmy, iuz niedaleko są siebie. Woiewoda Kiiewski y inni zludzmi się ruszeli, zaktoremi też Pan Woiewoda Krakowski się ruszył ActReg 171, 13, 27 [2 r.], 72, 95, 103 (16); Siłém [!] ludźi/ ná których żywot ſzturmowano/ To pomogło/ kiedy ie zá zábité miano. GórnTroas 37; SarnStat 300, 440; KmitaSpit A3, C2 [2 r.]; VotSzl Cv, E4v; Pod Syxowem [...] y pod Białłogrodem/ Tám legło cżoło ludźi miedzy tym narodem. CzahTr F3v; gdy ludźie wyginą kto ma muru bronić CzahTr H2, E2v, H2, H2v, Kv.

W połączeniu z określeniem przynależności [w tym: z zaimkiem dzierżawczym (83), przymiotnikiem (13), rzeczownikiem (3); ludzie + określenie (52), określenie + ludzie (47)] (99): Też ci ſlę mieſzek z makiem aby wiedział że wiele ludzi moich ieſt aż im lidżby niemaſz. BielŻyw 151, 63; March2 Dv; Tvreczkiego Czarza lyvdzie ku mnye ydą a moy. knyemv ydą. LibLeg 10/98, 7/37, 100, 10/92, 96v, 147 (25); ConPiotr 33, 33v; Leop Ez 32/25; RejZwierz 20v, 37v; Ale náſzy Kronikarze piſzą/ iż ná práwy rog Witułtowi ludzye przyſzli/ á ná lewy Polacy BielKron 384; Ale Miedzyrzecż ludzye Kożuchowſkiego y Głogowſkiego kſiążęćiá ſpalili. BielKron 395v, 24, 28, 52v, 70, 85 (48); GórnDworz Aa7; A gdy w bitwie Brutuſowi iáko cżłowiekowi dzielnemu iuż koniá nie doſtawáło/ á ludzie go Antoniuſowi iuż byli pilni/ wyſádził ſie przedeń Licinius ná tákimże koniu RejZwierc 93, 261v; BielSpr 42; ModrzBaz 125v; StryjKron 46, 380, 717; KochJez B, B2v, B3v; do Spiza z Węgier weszli teraz Cesarscy ludzie y wzieli Lubowlą ActReg 7, 4v, 7, 144; SarnStat 1051; CzahTr 12v; PudłDydo nlb 1v.

W połączeniach typu szeregowego z nazwami akcesoriów wojennych (27): Káżdy Sláchćic oſiádły w inien [!] woyną ſłużyć/ ludźmi/ końmi/ zbroią/ ták iáko może nalepiey. UstPraw D2; vtonęło im okrętow ná połtorá ſtá ze ſpiżą/ z dzyáły/ s końmi/ y z ludźmi/ ktorzy ieſzcże w nich zoſtáli byli BielKron 191v, 58, 189, 191v, 314v, 315 (10); RejPos 2 13v; wielki ſtrách bywa w ten cżás kiedy ſie woyſká pothykáią/ zbroiá chrzęśći/ drzewá ſie łamią/ ſtrzelbá puka/ konie kwicżą/ ludzie okrzyki cżynią/ w trąby trąbią BielSpr 6, 8, 58v, 62, 63, 64 (8); Trąb/ bębnow/ y ludzi krzyk/ konie rżą/ drżą mury/ Drudzy obicie rzeżąc dziwne broią fury. StryjWjaz C3v; ModrzBaz 104, 117; BielSjem 33; SarnStat 1051; KmitaSpit B, B2v.

W połączeniu z wyrazami określającymi ilość [w tym: liczebnik (159), wiele (60), wielkość (35), trocha (23), dostatek (14), niemało (7), wielcy [= wiele] (7), część (5), mało (4), mnostwo (4), garść (3), kilkadziesiąt (3), (jakaś) liczba (a. z liczby) (3), dosyć (2), mnodzy (2), niedostatek (2), niewiele (2), mali [= niewiele], moc, pełno, siła, wielość, znaczni; określenie + ludzie (271), ludzie + określenie (68)] (339): BielŻyw 151, 158, 159; w potikaniu gdy [Zygmunt król węgierski] był porażon z pola vciekł, tak iż ledwy w male ludzi po Dunaiu vciekaiąc ſromothnie był zachowan. MiechGlab 67; LibLeg 11/84v; HistAl C8, M2v; KromRozm I D2; A wſtępuiąc iáko burza przyjdzieſz á iáko chmurá/ ábyś przykrył źiemię/ thy y wſſyſtkie zaſthępy twoie/ y ludzie mnodzy ſtobą [populi multi tecum]. Leop Ez 38/9, 3.Esdr 2/30, Ez 38/6, 2.Mach 4/40; RejZwierz 36v; BibRadz Num 31/5, 1.Par 12/24, 25, 2.Esdr 2/12, 1.Mach 4/8; Turcy gdy obacżyli náſzych vieżdżánie/ wyſypali ſie z miáſtá ná koniech/ vrągáiąc Niemcom/ że thák z wielkim ludem vćiekáią przed máłymi ludźmi BielKron 315, 25, 31v, 47v, 58, 73v (94); Mącz 240a, 506o; OrzQuin R2v, R3v; GórnDworz O7v, Zv; RejPos 50v; RejZwierc 186, 205v, 247V; wielką Phalanx wynośiłá ludźi ſzeſtnaśćie tyſięcy/ máła: połowicę tego ludu BielSpr 11, 10, 12, 13, 19, 29 [2 r.] (25); BudBib I 399a marg; PaprPan Ff2v; ModrzBaz I12v [2 r.], 113, 128; Ták iż zá dziwnym foritowánim Bożym onę pięćdzieſiąt tyſiąc Wołochow y Turkow/ náſzych ſześć tyſiąc/ á práwie garść ludzi pobiłá/ y rozgromiłá StryjKron 757, 602; ReszList 166, 173; BielSen 8, BielSjem 19, 33; BielRozm 4; GórnRozm D3v, L4v, M3v; ActReg 10, 27, 28, 63, 87; GórnTroas 70; KochCz Bv; OrzJan 40; SarnStat 1051; VotSzl C3, D4v; CzahTr F3v; SkarKazSej 677a; PudłFr A2; [nieprzyjaciel] Depce mię ſrodze/ pyſzniąc ſie wielośćią Ludźi/ y zbytnią tłumi mie ſrogośćią SzarzRyt A4v. Cf Zwroty.

W porównaniu (1): práktykowano mu [Kserksesowi] zły znák/ iż iego ludzye mieli vciekáć iáko Záiąc. BielKron 117.

Fraza: »[ile] ludzi zginęło, (po)legło« [szyk zmienny] (12 : 9): Wyſkocżył potym Achilles/ vcżynił z nim potkánie/ bili ſie okrutnie/ iż wiele z obu ſtron ludzi poległo BielKron 57, 21 v, 52, 60v, 62v, 72v (15); RejZwierc 46v, 64v; BielSpr 62; A nim ſie práwie woyná dokonáłá/ Iáka moc wielką ludzi poginęłá KochSz A4v; KmitaSpit A2; CzahTr F4.
Zwroty: »ciągnąć (a. ruszyć, a. iść itp.) w (a. z) lile] ludzi (a. ludźmi); ludzie ciągną (a. idą)« [szyk zmienny] (25 : 4): Potim Alexander daley ciągnął dobywaiącz miaſt á wſi, dla kthorey rzecży krol Darius z wielkoſcią ludzi przeciw niemu wyciągnął. BielŻyw 152, 155; March2 Dv; swietſchim spossobem y z livdzmy pocziagnely vmiſlnie pod ten zamek nasz chczacz go przes mocz wziącz LibLeg 11/64; Caſtelląn onego powiatu wktorem ludzie cziągną ma pilnie opatrzać wedlug ſtatutu ktorego ma bydź yſtothnie wypelnienie wewſſithkiem. ConPiotr 32; RejZwierz 31v; Potym Lokietko ſtámtąd wyćiągnąwſzy ſzedł s tymi ludźmi do wielkiey Polſki/ á tám ſkarał ty ktorzy byli przyſtáli do Krolá Ianá Cżeſkiego BielKron 373; [Król polski] ruſzył ludźi s Polſki zwlaſzcżá z Litwy/ iedny zá pieniądze/ drugie s powinowáctwá/ ták pieſze iáko iezne. BielKron 423, 55, 64v, 124v, 130, 190v (19); BielSpr 56; Iuż ſye był Król ku Pſkówu ruſzył z ludźmi ſwémi/ A po nieprzyiaćielſkiéy ſtrách ſye ſzerzył źiemi KochJez B; ActReg 53, 171.

»mie(wa)ć [ile] ludzi« [szyk zmienny] (58): LibLeg 11/84v; DArius mu Perſki Krol poſłał miſę máku/ Iż ma ták wiele ludzi/ dawáiąc ná znáku. RejZwierz 5v, 5v; [Olbrycht] ćiągnął potym ná Norymbercżany máiąc o dwá tyſiącá ludzi BielKron 236v, 106, 117, 123v, 124, 188 (30); Mącz 308d; RejZwierc 187; KTory Sprawcá ma doſtátek ludzi ku walce/ á rozumie iż máło ćwicźonego/ ordynuy ná gráni woyſko/ á wey środek włoż nieuki. BielSpr 36, 13, 13v, 14,18 [2 r.], 19 (13); MycPrz II B[3]v; PaprPan Aav [2 r.]; SkarŻyw 187, 559; ActReg 28, 48, 94; OrzJan 40; SarnStat 428.

»osadzić ludźmi (a. ludzi); ludźmi osadzony; osadzenie ludzi« [szyk zmienny] (7; 2; 1): LibLeg 10/148; [kolumbus] oſádźiwſzy też zamek ſthrzelbą y ludźmi/ płynął dáley w mnieyſzych trzech okręćiech do drugich Kráin. BielKron 442, 229v, 250v; [Cesarz tatarski] ieſzcże ná then cżás nie miał Iáńcżárow áni oſádzenia tákimi ludźmi Porty zdrowia ſwego iáko dźiś ma Cſarz Turecki. BielSpr 52v, 9v, 19, 36, 56v; VotSzl D4v.

»[ile] ludzi pobić (a. z(a)bić); ludzie pobici (a. z(a)bici)« [szyk zmienny] (30; 9): mille hominum occiſum est. Es iſt eyn tauſent menſchen getodt. Tyſyąc lyudzy zábito yeſt. Murm 200; MiechGlab 34; LibLeg 11/64; GroicPorz kk4; Albo on Sámſon mocny co obalał ſklepy/ Tyſiącmi ludzi pobił chociay iuż był ſlepy. RejWiz 86v, 114v, 155v; Leop 2.Mach 12/16; BielKron 35, 60v marg, [842], 248, 250 [3 r.] (17); Obruta itinera ſtrage. Pełno w drógách pobitych ludźi. Mącz 362a; RejAp 81, 147v; RejPos 50, 167; RejZwierc 166, 200v; BielSpr 43, 65, 66, 74v; WujJud 134; StryjKron 712; WujNT 857.

»(po-, z)gromić ludzi« [szyk zmienny] (4): RejŁas w. 52; RejZwierz 4v; Iudith oná ſwięta páni/ ktora tám byłá w oblężeniu onym/ dowiedzyawſzy ſie o tákim poſtánowieniu/ pogromiłá ludzi ony RejPos 213; SarnStat 1051.

»porazić [ile] ludzi« = interfecerunt super millia hominum Vulg [szyk zmienny] (14): RejRozpr K3; Leop 2.Mach 8/24, 30; KIedy ludzi poráźił/ gonić ich nie kazał/ Mowiąc/ nie Rycerſka rzecż/ bić ktoby vciekał. RejZwierz 40v, 13, 28v, 34v; Potym Alexánder wzyął [...] Sobos/ y Sykámbry/ ktorym poráźił wielkość ludzi. BielKron 126, 395v, 403v, 409v; RejPos 217v [2 r.]; RejZwierc 261v.

»posiec [ile] ludzi« [szyk zmienny] (3): [Tatarowie zamek wzięli] ná ktorym thák wiele ludzi poſiekli áż krew ſtrumieniem ćiekłá do Wiſły BielKron 361v, 31 6v, 380v.

»posłać (po) [ile] ludzi« (28): Lágarus z Pánnoniey/ áby ſie záſłużył Alexándrowi wielkiemu/ poſłał mu ná pomoc ludzi przećiw Dáriuſowi Arſámowemu ſynowi BielKron 296, 47v, 206, 220, 243v, 245 (23); Mącz 60b; BieSpr 27v; StryjKron 96; ActReg 6, 56.

»[ile] ludzi potracić (a. stracić, a. utracić); ludzie potraceni; utrata ludzi« [szyk zmienny] (20; 1; 1): BielŻyw 159; Powiedzieli Hetmáni/ ſzkodá pſowáć mocy. Bo to zamek ták twárdy/ ludzi potráćimy/ Sámi ſie potrudziwſzy nic nie vcżynimy. RejZwierz 5; ſłyſzeliſmy przedtym rozmáite powieśći otych ludziech od Krolá potráconych BielKron 213, 183v, 190, 191v [2 r.], 205, 209 (19); KochWr 28.

»sprawić, sprawować, mieć pod sprawą ludzi(e); sprawowanie ludzi« [szyk zmienny] (4 : 2 : 1; 1): RejZwierz 13; Zá kthorym [Michałem] puśćił ſie Krol z woyſkiem ſwym ſpráwiwſzy ludzye pod Mińſkiem. BielKron 406, 383v; Náucżyć ie [uffy] też ma Hetman y káżdy ſprawcá kthory ma pod ſpráwą ludźi/ iáko ná głos trąby/ álbo piſzcżałek/ álbo roſzká/ álbo ſurmy/ máią ſie záchowáć BielSpr 16, 29, 72; KochMon 26; Gdyż ná woynie Káſztelaná káżdégo bytnośći dla ſpráwowánia ludźi ieſt potrzebá SarnStat 77.

»szkodę (a. utratę) w ludziech uczynić (a. wziąć, a. widzieć itp.; być bez szkody w ludziech; szkoda w ludziech się stała« [szyk zmienny] (23; 2; 2): Náſzy popadſzy ſzkodę w ludzyech niemáłą/ odćiągnęli ná ine mieyſcá BielKron 417; nie mogliſmy w ſwoie łodźie wſieść bez ſzkody náſzey w ludźiech/ ábowiem łodźie bliſko nie mogły przydź by ich Maurowie nie vchwyćili BielKron 454, 124, 226v, 248, 251, 251v (18); Quum omni parte cede ingenti sternerentur, Gdy ze wſzech ſtrón wielką ſzkodę w ludźiech czinili. Mącz 414d, 77d; RejZwierc 86; BielSpr 4v, 7, 25v, 69; StryjKron 427, 717.

»wyprawić [ile] ludzi« [szyk zmienny] (7): ieſli kthory dzierży iáką włość tedy thym obycżáiem/ áby z onego páńſtwá wypráwiał ludzi ku potrzebie/ iáko oſzácuią ono páńſtwo BielKron 261v, 211, 308v, 418, 421; RejZwierc 170; ActReg 5v.

»zebrać [ile] ludzi; zebrać się z ludźmi; zbieranie ludzi« [szyk zmienny] (28; 4; 1): LibLeg 11/66; RejZwierz 45; zebráli [Grekowie] dzyeſięć tyſiąc ludzi z miáſtá/ ktorymi poráźili Dáryuſá z wielkiemi woyſki. BielKron 116v; Drugi raz ſie zebrał Máſlaus ná krolá z thymiſz ludźmi BielKron 347, 49v, 69v, 85, 116v [2 r.], 128v (24); Ut spatium ad colligendum homines haberent, Ab y [!] czás mieli ku zbierániu ludźi Mącz 404c, 340c; BielSpr 57v; PaprPan Hh3; SkarŻyw 559; ActReg 86; PudłDydo A2v.

»(z)gotować ludzi(e), gotować się z ludźmi; ludzie gotowi (ku boju)« [szyk zmienny] (3 : 2; 4): BibRadz 1. Par 12/24; [miasta górnych Niemców y książę wirtemberskie] ſámi też gotowáli zbroie y ludzi BielKron 226; też Rycerſtwo Polſkie z ludźmi gotowemi przyiecháło/ pod ſprawą Sándywoia s Szubiná Stároſta Krákowsſkiego BielKron 377v, 350, 392v, 421v, 424; BielSpr 20; PaprUp E4v.

Wyrażenia: »ludzie do (a. ku) boju, bojowi, bojujący« [szyk 7 : 3] (5 : 4 : 1): GroicPorz kk4; BibRadz Num 31/5; á poſpolicie więc boiowi ludzie y wieldzy Hetmáni ná lepſzey piecży y ná więtſzey łáſce takie więźnie záwżdy miewáli RejZwierc 85v, 1 85v, 1 87v, 255v; SkarŻyw 559; GórnRozm L4v; OrzJan 1 23; SkarKazSej 677a.

»ludzie (lekko-, nie)zbrojni« = homines inermes Vulg [szyk 17 : 5] (22): ći [więźniowie] ſlyſząc chrzęſt ludzi zbroynych wołáli wſzyſcy do Alexandrá. HistAl F6v, II; Leop Iudith 5/27, 2.Mach 4/40; BielKron 31v, 49v, 61, 307v, 384, 392v; GórnDworz Gg7; Węgrowie ſą Ludźie lekkozbroyni w Páncerzách s Tarcżą á z Drzewem/ ná Koniech rownych/ ieżdżą BielSpr 65v, 14v, 17, 18, 29, 29v, 33v, 36; BielSjem 19; PaprUp E4v; powinien ieſt kożdy Rycérzki człowiek wedle wielkośći máiętnośći ſwych y dochodów Rzeczypoſpolitéy z pewną liczbą zbroynych ludźi ſłużyć [armatis hominibus servire JanStat 697]/ y iéy pomocen bydź. SarnStat 126.

»lekcy ludzie« [szyk 6 : 1] (7): Náſzy mnimáiąc by vćiekáli gonili ie s ſtrzelbą/ zwłaſzcżá/ lekcy ludzye BielKron 41 1v, 123v, 314; KochPieś 38; ActReg 27, 172; ná lekkiego Tátárzyná/ ktoby go chćiał bić y dogonić/ trzebá też ludzi lekkich y rządnych VotSzl E3.

»ludzie mężni (a. waleczni, a, sprawni itp.)« [w tym mężni i waleczni itp. (2)] = viri bellicosi a, belligeri Miech [szyk 33 : 24] (57): FalZioł V 52v; MiechGlab 19, 27; RejRozpr K2v; A przetho wiedz iż po niedługim cżáſie do ciebie z wielkoſcią walecżnych ludzi ſie poſpieſzemy HistAl C8; RejZwierz 9v; BibRadz 1.Reg 31/12, 2.Reg 17/10, 1.Par 8/40, 12/21, 25, 2.Par 13/3, Iudith 14/1; ácz ći ſerce y rozum v dźielnych ludźi przodkuią/ ále bes chlebá nieduży Hetmánowie ſą. OrzRozm N4, P3v, R3; BielKron 182, 247v, 256v, 335v, 337; v ludzi mężnych/ oſzcżep ieſt miáſto żupice/ á páwezá miáſto ſukniey; GórnDworz Z4, H2v, Hhv; RejZwierc 50, 185v, 241v; kiedy maſz ludźi ſpráwne y gotowe przyidzieć to [potkanie z nieprzyjacielem] zá iednę krotophilę BielSpr 20, 9v, 20v, 27v, 64, 75; BudBib Iudith 14/1; MycPrz II B [3]v; PaprPan ktv, R4v, Aav [2 r.], Cc2v; Zá dawnych cżáſow ták wielkie bacżenie miano ná ludźi mężne [olim quidem tanta ratio habebatur fortium virorum] ModrzBaz 118v, 51, 114v, 118v; SkarŻyw A3v, 206, 500, 558; BielSen 11; My Polacy zdawná ieſteſmy walecznemi/ á ludźie waleczni nie chodzą bez broni GórnRozm E2v; Phil R; GórnTroas 59; OrzJan 16; VotSzl C2v; CiekPotr 78; CzahTr F4; SkarKazSej 686b.

»ludzie (nie)ćwiczeni« [szyk 3 : 1] (4): RejZwierc 187v; [Hannibal] z nienagłá zákzrywiáiąc [!] woyſko poſtępowáł/ á tym obycżáiem przywiodł nieprzyiaćielſkie woyſko ná pośrodek ſwoy y záwárł ie miedzy ſobą/ ále ná tháki poſtępek trzebá ćwicżonych ludźi. BielSpr 40v, 8, 56v.

»ludzie pieszy, jezdni« [w tym: jezdni i pieszy (4)] [szyk 14 : 4] (12 :10): Ty przycżyny przywiodły ktemu Dáryuſá/ iż zebrał przećiw Grekom ſto tyſiąc ludzi pieſzych/ á ieznych dzyeſięć tyſiąc BielKron 116v, 222v, 227, 250v, 274, 395, 411; BielSpr 12, 13, 16, 17, 18 (8); á owo nád świtániem [Lanfrankus] trochę záſnął/ y vyrzał piękny ludzi iezdnych pocżet: y pytá cżyy to pocżet? SkarŻyw 511; SarnStat 428; VotSzl D4v.

»pomocni, posileczni ludzie« [szyk 4 : 3] (5 : 2): Skánderberg theż poſilecżne ludzi ſwieże przypuśćił/ niemogli mu Turcy wytrzymáć BielKron 256v, 188; Drugie iezdne wſzyſtki co zbroynieyſze ſtáwił [Pompejusz] ná lewey ſtronie s pomocnymi ludźmi: áby ſtąd ná woyſko Iuliuſzowe yderzył. BielSpr 41, 8v, 18, 18v, 41 v.

»poczet, wojsko, (h)uf(iec), zastęp ludzi« = agema, agmen, caterva, emturio, classis, colonia Mącz; exercitus pugnatorum Vulg; copia JanStat [szyk 67 : 4] (52 : 10 : 7 : 2): March2 Dv; RejPs 38v; ConPiotr 32v, 33v; ma się JKM sam osobą swą obrocić, z jakim będzie raczył nawięcszem pocztym ludzi Diar 81; Leop Num 2/11; UstPraw K3v; RejZwierz 31v, 38, 45; OrzRozm C3; Benádáb krol Syriyſki zebrał wſzytek zaſtęp ſwoich ludzi BielKron 85, 48, 55 [2 r.], 57v, 60v marg, 61v (34); Mittere coloniam in Podoliam, Posłać woysko ludźy nie máłe ku mieſzkániu do Podola/ áby tám mieſzkáli/ y bronili od Tátar. Mącz 60b, 5d [2 r.], 41b [2 r.], 47d, 55d; GórnDworz I6v, Z4v; RejPos 217v; BielSpr 20, 22, 24v, 30v, 35 (8); WujJudConf 9; PaprPan Hh3; SkarŻyw 511; StryjKron 122; GórnRozm M; ActReg 53; SarnStat 117, 437.

»ludzie służebni« = wojsko; milites Mącz, JanStat; exercitus Mącz [szyk 25 : 11](36): LibLeg 10/155, 11/76v; Diar 81; Ale niżli dwor przyſzedł/ Lánckoruńſki Kámieniecki Stároſta zwiodſzy trochę ludźi ſłużebnych y inych/ poráźił zagon Tátárſki v Biłki do kęſá BielKron 409v, 211, 212v, 224, 258v, 410v (10); Comparare exercitum, Woysko ſpráwić Doſtáć służebnych ludźi. Mącz 62a, 113d, 187b, 311a, 331d, 340c, 374b; OrzQuin Lv; Náiázdow y ſkod/ drapieżnych Tátárow/ áby przeſtrzegano y ſtrzeżono/ ludźmi ſłużebnymi/ ná gránicách. BiałKaz K4v; ActReg 48; SarnStat 303, 304, 363, 412, 427, 434, 438; GrabPospR L2v, L3v, L4v, Mv; VotSzl E3 [2 r.].

»wojenni ludzie« = viri bellatores PolAnt; bellatores, militantes, armorum gentes JanStat [szyk 5 : 2] (7): A y panom biſczie ſwoym y ynſchim voyennim livdziem przikazaly zebi ony przes ten czas zadnej zbitecznej rzeczi niepoczinaly LibLeg 11/92; BudBib Ios 5/4; Woienni ludźie nie indźie iedno ná polu ſtania ſwé niechay czynią. SarnStat 901 marg9 901, 903, 1090, 1123.

»zadni, dolni, przedm, tylni ludzie« [o szykach wojsk] (3 : 1 : 1: 1): Przyſzło kilko vffow świeżych náſzych kthorym Moſkwá nie mogłá wytrzymáć ná cżele/ vćiekáć im trudno było przed zadnimi ludźmi/ lećieli s koni iáko ſnopie BielKron 412, 47v, 49, 352v, 384; ono cżoło przednich ludźi ma zádzierżeć nieprzyiaćielá ná ſobie áż noc zaydzie BielSpr 26v.

ł. Wierni, wyznawcy zależni od religii, często ze wskazaniem na religię, jej prawo, wymogi, przedstawicieli (1900): OpecŻywList C; PatKaz III 154; Niechay ſie ſpowiedaią Ludzie thobie Boże/ niechay ſie ſpowiedaią thobie ludzie wſzytczy. TarDuch D7v, D8 [3 r.]; Ná to ſtan duchowny [Bóg] ſpráwił By gi przezeń ludziom ziáwił. A my Duchowni ſtanowie Ieſteſmy ku wam poſłowie RejRozpr A3v, A3v; Theraſ theſz ſabye wydzyem yako ſatym nowym nyechtorych ludzy od wyary odtargnyenym ſwowolnym wyele pan bog wſzechmoguczy złego na krzeſczyanſtwo przepuſcza LibLeg 8/133; kapłani boży/ [...] wſzyſtkim lvdziam ciało y krew bożą rozdawali SeklWyzn e2v, Ev [2 r.], e2; Kradną duchowny zbawięnie przed ludzmy/ gdy ich nie vczą nauky prawdziwey iako powynny SeklKat L2, E2, M2v, Qv, Y2; RejKup 14v; Yeſtći w koſćyele ſwyętym mnoſtwo ludźi/ ktorzy ſye Bogu podobáyą KromRozm I L2, D4v, F4, G3, O, O4v; KromRozm II k2; [Kapłan] Ludźye ku bogu ſpoſobi/ opowyedáyąc im wolą bożą/ co przez kazáuye bywa KromRozm III K2v, D6v, D7, F3, 18, K2v (23); Diar 70; LubPs D3 marg, M3, N5 marg, O4v; ludzie ná Wielkęnoc y ná inne tzáſy ty offertorya kxiężey znaſzáią/ Szołdry/ kołatze/ obártuchy/ y kiełbáſy KrowObr 196, Bv, 56v, 58, 63v, 84v marg (43); Leop Iudith 6/16, AAA4v [2 r.]; OrzList b4v; odpowiedáią Kápłanowi ludźie/ AMEN: to ieſt/ ták będźie/ álbo ták vczynimy. OrzRozm M3, M3; BielKron 14, 88v, 118v, 163v, 194v (22); GrzegRóżn Ov; Infrequens concio fuit, Mało ludźi było ná kázániu. Mącz 136c, 136c; Bóg nie zdrowégo áni zbáwiennego ludźióm nie dáie/ iedno przez kápłaná. OrzQuin Gv marg, X4 [2 r.], Z4v, Aa3v, Aa4v marg; SienLek T4v; RejAp [AA7], 60v, 115v, 166; RejPos 56v; BiałKat 243v marg; Ale y ono mieyſce Kośćiołem zową/ ná ktore śie ludźie álbo dla Kazánia/ álbo dla ſpráwy iákiey świętobliwey ſchodzą. KuczbKat 75; ludźie pokutuiący wſzyſtki grzechy z oſobná/ Kápłanom przy Spowiedźi máią oznáymiáć. KuczbKat 210; W Niedzielę ludzie co cżynić máią/ á czego śie cżynić niegodźi. KuczbKat 295 marg, 9, 10, 35 [2 r.], 70, 110 (35); RejZwierc A3, 262v; BielSpr 61; Tám [przy szatach świętych] ludźie hurmem paćiorki y chuſty miotáli ná one święte Reliquie/ áby ſámym dotknieniem vzdrawiáiącemi ſie sſtáły WujJud 61; ták záwſze kośćioł mogł pewnych cżáſow ludźiem mięſá álbo mlecżná zákázować WujJud 196, A8v, 5v [2 r.], 37v, 41v, 49 (40); WujJudConf 12, 39v, 84, 87, 106v (15); RejPosWstaw 42; BudBib Deut 33/19; zakon dla tego podány był/ żeby ludziom grzechy vkázował. CzechRozm 95v, 50v [2 r.], 210, 215v; KarnNap A3, B3, F2, G2v; ModrzBaz 123; Kośćioł Boży ná ziemi z wiela ludzie cżyni iednę plebánią SkarJedn 61, 14, 45, 47, 103, 306, 334, 346, 371; Y wroćiwſzj ſię do ołtarzá/ dał Biſkupie ludziom błogoſłáwieńſtwo. SkarŻyw 511, A2v, 3 [2 r.], 86, 89, 131 (20); CzechEp 1 1v, 26 marg, 34, 235, 333; NiemObr 10, 27, 80, 89, 147, 148 [2 r.], 174; ReszPrz 37, 43, 68; ReszHoz 116, 136, 137; ReszList 143, 148, 153, 156, 160 (20); Phil M; LatHar 57, 121, 256, 364 marg, 682; Wiemy iż ludźiom Bogá miłuiącym wſzytko w dobré ſię obráca. KołakSzczęśl C marg; WujNT przedm 2, s. 12 [2 r.], 154, 233, 249 (35); PowodPr 52; Dla tego piſmo trudne/ áby ſię ludzie vniżáli kośćielnym vrzędom. SkarKaz 81b marg, 41b [3 r.], 81b, 116a, 119a [3 r.], 156b (15); SkarKazSej 683b [2 r.], 686a, 686b [2 r.], 687b, 688a [2 r.] (10).

W połączeniu z określeniem przynależności do grupy wyznaniowej (225):

~ Z przymiotnikiem [w tym: ludzie + przymiotnik (132), przymiotnik + ludzie (33); ludzie chrześcijańscy (108), pogańscy (50), pogańscy i (albo itp.) chrześcijanscy (4), heretyccy, katoliccy, odszczepienscy] (165): Abowyem poſlowye v wſchech lyvdzy nyethilko chrzeſcziyanſkych alye y poganſkych the ſzwyebode maya LibLeg 11/160v, 7/10v, 8/133; BielŻywGlab nlb 9, 13; RejPs 82v, Ff7; SeklWyzn d4v; SeklKat 13, Z; RejKupSekl a2v; HistAl B5; KromRozm II e4v, m3; KromRozm III D2, K3v; LubPs C2, S3; KrowObr 23v, 65v, 105, 158, 165v (8); Leop Act 28/1; OrzList c; Ludźie Krzeſćiáńſcy gdy bywáią krzcżeni/ thedy ſię dla tego krzcżą áby z Kryſtuſem powſtáli BibRadz II 98b marg, I *2, *3v, Ppft 5 arg; OrzRozm M3v; Terminus był kámień/ ktory też chwalili zá bogá Pogáńſcy ludzye/ iż v niego poráźili nieprzyiaciele. BielKron 24v, 23, 24v, 90, 136v, 144 (24); Prot A4; RejAp 1; RejPos 205v, 207, 254; BiałKat a2, b2v, c, 278v [2 r.], 331, 358v; KuczbKat 270 [2 r.], 300, 345, 355, 405; A tu pátrz w iákiey to były powadze práwá v ludzi pogáńſkich/ ledwoby ták dziś y miedzy Krześćiiáńſkiemi tego ſie dopátrzył. RejZwierc 34, A6, B, B2, 33v, 56 (19); BielSpr 58; WujJud 50, 64, 66v; WujJudConf 1v, 47v, 144v, 193v, 214v; RejPosWstaw [414] [2 r.], [414]v, [1103]; BiałKaz B4, D3v, N; CzechRozm A3v, 224; PaprPan A3; KarnNap C2v, F2v; ModrzBaz 4v, 89; Ná ten cud wiele ludzi pogáńſkich chrzeſt S. wzięli/ wtego Bogá wierząc/ ktory tákie zwyćięſtwo dał Theodorowi. SkarŻyw 187, 21, 92, 384, 536, 582; StryjKron 777; CzechEp 5, 244; NiemObr 67, 68, 82, 83, 84, 134; ReszList 145 [2 r.], 151; WerGośc 211; ActReg 40; OrzJan 34, 128; KołakSzczęśl C4v; Bo táka záwſze byłá cnotá y pokorá ludźi Kátholickich/ że woleli niektore omyłki ábo rożne czytánia w świętych kśięgách ćierpieć WujNT przedm 5; Pierśi páncerzmi żeláznemi vzbroione/ znáczą vpor odſzczepieńſkich ludźi WujNT 860, 238 [2 r.], 319, 428, 443, 489 (13); JanNKar Cv; Célnicy, Mytnicy, Zupnicy, y tym podobni, iáko ſą Czopownicy: nie Zydowie, ále ludzie Krześćiánſcy bydź máią. SarnStat 341, 602, 1095; PowodPr 61; Bo ná ták wiele ludźi heretyckich/ y odſtępnikow od wiáry y przymierza/ ktore z Pánem Bogiem y kośćiołem iego vczynili/ pátrzym. SkarKaz 119b; VotSzl A4 [2 r.], A4v; CzahTr F4v; SkarKazSej 685a; KlonWor ded **2v.

Z rzeczownikiem [tym: w G (47), w L (13); tudzie + rzeczownik (43), rzeczownik + ludzie (17); (jednej, a. powszechnej a. katolickiej itp.) wiary (15), w wierze (2); (starego) kościoła (9), w kościele (5); zakonu (5), w zakonie (3); (jakiej, -go) sekty (4), nabożeństwa (2), nauki (2), religii (2), cechu, zboru; Starego Testamentu (3), Babilonijej, katoliki rzymskiej; w pogaństwie (2), w chrześcijaństwie] (60): ludzie w pogańſthwie byli prożni, bo łaski bożey nie mieli. WróbŻołt kk5v; KromRozm III C2; nie wſzyſcy ludzie w obec ſtárego kośćiołá o przełożeńſtwie Papieżá Rzymſkiego wierzyli KrowObr 17v, 16v [2 r..], 194v, 199, 204, 205v, 206; BielKron 223v, 232v, 249, 280, 326v; OrzQuin B3, K4v [2 r.]; Bo náſz Kátholik łáie ludźiem rożney wiáry/ Ci záſię nárzekáią ná Rzymſkie przywáry. Prot D; RejAp 48; GórnDworz Kk5v; RejPos 139v, 169v, 282v; ſam Luter ná perſwázyą dyabłá złégo ludźiem ſwéy Bábiloniéy tę ofiárę zhydźił/ sſpáczył/ czyniąc miſtrzá ſwégo dyabłá woléy doſyć BiałKat 341; RejZwierc 8v, 136v; WujJud 78v, 206v; Iż ieſli ludzie ſtárego Teſtámentu Bogá ználi/ y do niego przychodzili/ tedy też pewnie y Pośrzedniká mieli CzechRozm 22, 22v, 120v, 154; ModrzBaz 48v, 103, 105v; SkarJedn A4, 46, 255, 362, 384; SkarŻyw A4v, 235; CzechEp *3, 10 [2 r.], 99; ArtKanc F6; KochProp 16; LatHar 478; WujNT 3, 563; A beneficia kośćiołów Gréckich/ ludźióm téyże Gréckiéy wiáry dawáné bydź máią. SarnStat 115, 117, 987, 989; PowodPr 39; SkarKaz 40a, 310b, 382a. ~

Z zaimkiem dzierżawczym odnoszącym się do Boga [w tym: ludzie + zaimek (14), zaimek + ludzie (2)] (16): A gdy chćiał dziwy ſwe okázowáć w Egipćie wywodząc przebráne ludzi ſwoie/ iſćie thám był znacznem bogiem RejPs 203, 123; Vſlyſſałem záś drugi głos z niebá/ ktory mowił: Wynidźćie ſniego ludzie moi [Exite du illa, populus meus]/ ábyśćie nie byli vcżeſnikámi grzechow iego Leop Apoc 18/4; BielKron 46v; Oto przybythek Boży y z ludźmi: á będzie mieſzkał z nimi/ á oni będą ludzie iego RejAp 174v [przekład tego samego tekstu: WujNT Apoc 21/3]; A dawáli chwałę Pánu Bogu/ mowiąc: iż powſtał Prorok miedzy námi/ á Pan Bog racżył náwiedzić ludzi ſwoie RejPos 220v, 220v, 221, 283, 292, 296 (8); KochPs 115; ArtKanc N15; WujNT Apoc 21/3.

W utartych cytatach ewangelicznych i modlitewnych oraz w ich omówieniach (93): anieli ſie raduią/ pokoy ludziom dámaią [!]/ weſele ſpiewaią OpecŻyw 17v; SeklWyzn kt, 2, c2; kto mię będzie wyznawał przed luczmi [qui confitebitur me coram hominibus Vulg Matth 10/32] wyſnam go ia też przed oycem moym niebieſkym. SeklKat F4v [przekład tego samego tekstu: SeklWyzn kt, 2, MurzHist kt, G2, R3v, KrowObr 134v, RejAp 24, 89, RejPos 4, 80, RejZwierc 43, NiemObr 5, 40, WujNT 44, Luc 12/8, 9, Ccccc4v]; MurzHist kt, G2 [2 r.], R3v; MurzNT Ioann 3/19; KromRozm II yv; KrowObr 62v, 64v, 66 [2 r.], 134v; Ták niechay ſwieći przed ludzmi ſwiatłość wáſſá [sic luceat lux vestra coram hominibus]/ áby oni widząc wáſſe dobre ſpráwy á vcżynki/ chwalili oycá wáſſego kthory ieſt w niebieſiech. Leop Matth 5/16 [przekład tego samego tekstu: KromRozm II yv, KrowObr 62v, 64v, KuczbKat 385, WujNT 26]; BibRadz Matth 10/32, 33; GrzegRóżn A2v; RejAp 24, 89; Y rzekł im Iezus: Y przecżeſcye ſą thák zátrwożeni ludzye máłey wiáry [quid timidi estis, modicae fidei? Vulg Matth 8/26]? RejPos 48v [przekład tego Samego tekstu: 51, 331]; ſwiátłość przyſzłá ná ſwiát/ á ludzye ſie więcey rozmiłowáli ciemnośći niżli ſwiáthłośći [difexerunt homines magis tenebras quam lucem Vulg Ioann 3/19]. RejPos 146 [przekład tego samego tekstu: RejPosWstaw 21v], 4, 18, 19v [2 r.], 20v, 25v (12); BiałKat c; ktorym ludźiem grzechy odpuścićie [quorum remiseritis peccata Vulg Ioann 20/23]/ odpuſzcżone ym będą KuczbKat 210 [przekład tego samego tekstu: 245] 30, 245, 385; RejZwierc 43; Ktory dla nas ludźi/ y dla náſzego zbáwienia zſtąpił z niebios. Y wćielon ieſt z Ducha świętego WujJud 25 [przekład tego samego tekstu: BiałKat c, KuczbKat 30, LatHar 90, 691]; RejPosWstaw 21v; BudBib Is 9/2; BudNT Luc 2/14, Ioann 3/19; ModrzBaz 58v; SkarJedn 266, 312; wiáre gorącą záchowuy/ áby świecá twoiá gorzáłá przed ludzmi przez dobre vcżynki. SkarŻyw 279; NiemObr 5, 9, 40; ArtKanc B3, Cv, C9v; GrabowSet F3v; CHwałá ná wyſokośći BOgu/ á ná źiemi pokoy ludźiom dobrey woley [pax hominibus bonae voluntatis Vulg Luc 2/14]. LatHar 86 [przekład tego samego tekstu: RejPos 18, 19v, ArtKanc B3,Cv, C9v, LatHar 530, SiebRozmyśl F4v]; Tá ieſt kreẃ moiá/ nowego teſtámentu/ ktora zá wiele (ludźi) będźie wylaná. LatHar 706 [przekład tego samego tekstu: SeklWyzn c2], 29, 30, 90, 132, 517, 530 [2 r.]; głupſtwo Boże/ ieſt mędrſze nád ludźi [sapientius est hominibus]/ á mdłość Boża/ ieſt mocnieyſza nád ludźi [fortius est hominibus]. WujNT 1.Cor 1/25 [przekład tego samego tekstu: GrzegRóżn A2v], przedm 19 [4 r.], Matth 5/17[16], s. 26, Matth 10/32, 33 (23); SarnStat 4, 1086; SiebRozmyśl F4v; SkarKaz 7b, 638b.

W wezwaniach do oddawania chwały Bogu (24): OMnes gentes plaudite manibus: iubilate deo in voce exultationis. Wſzytczy ludzie chwalcie pana boga weſele y rękoma klaskaiąc raduycie ſie WróbŻołt 46/2; MurzHist I; Wyſławyaycyeſz yuż Páná wyſławyaycye ludzye LubPs P4v; Niech ćię chwalą Boże ludzie/ niech ćie chwalą ludzie wſſyſtcy [confiteantur tibi populi, Deus, confiteantur tibi populi omnes] Leop Ps 66/4, 66/6 [2 r.], Ier 1/18; BibRadz Ps 117/1; BudBib 1.Par 16/24, Ps 95/3, Is 34/1, Mich 1/2; Chwalćie páná wſzytcy narodowie/ y wyśpiewayćie go wſzytcy ludzie. BudNT Rom 15/12; LVdźie wſzyſcy weſelćie ſię/ Synći Boży národźił się ArtKanc B15v, B9v, C2, P17, Q5v, S3; LatHar 62, 230, 384; WujNT Rom 15/11.

W połączeniach przeważnie typu szeregowego z nazwami przedstawicieli władzy kościelnej (17): tam iako kaznodźieie tak i inſzy ludźie/ by téſz gardła dác/ nięmaią natakową niezbożność przyżwalać MurzNT 76; GliczKsiąż O5; Kto roſkazał tzynić wielki opłátek kxiężey/ á ludziom máły. KrowObr Ss2, 8v, 12v, 141, 189v, 196, 224v; OrzRozm E; HistRzym 34v; A ná drugiego niechay Biſkup y oni ludzie ná then cżás zebráni włożą ręce ſwoie RejPos 102v; WujJud 86; przykłádnych kapłanow y ludzi y plebanow duchownych máło. SkarŻyw A4; WujNT 461, 584, 738.

W porównaniach (2): ták bes Kápłaná ludźie ſą nie ſmáczni/ iáko mięſo bes ſoli OrzRozm E; iużby ludzie pobożni á poććiwi tylkoby ſobie mieſzkáli iáko Anyeli ſwięći RejZwierc 96.

Zwroty: »ludziom (a. do ludzi) kazać (a, kazanie czynić, a. miewać itp.); ludźiem na (w) kazaniu powiedać (a. pisać itp.); kazanie do ludzi« (5 : 3 : 1): BielKron 141v, 165v, 198, 385; SkarŻyw 31, 100; kazánia do ludźi nie máią być nic inſzego/ iedno wykład Mſzey. ReszPrz 55; Stephan z nich naprzednieyſzy známienite cżyni do ludzi kazánie WujNT 512, 615.

»modlić się, modlitwa (a. dziękowanie) za ludzi; modlitwa ludzi« = deprecari pro populis Vulg [szyk zmienny] (9 : 6; 6): Modlić ſye zá ludzie yeſt rzecz kápłáńſka. KromRozm III K5v marg, K3, K6, K7; KrowObr B3; Leop Sap 18/21, 1.Tim 2/1; BibRadz I 106b marg; RejPos 202; BiałKat 196; Bo náucżył nas święty Ian w Obiáwieniu ſwoim/ że Swięći zá ludźie śie modlą. KuczbKat 365, 25, 360; WujJud 26v, 229, Mm3; ReszHoz 115; NApominam tedy napirwey/ áby były czynione proáby/ modlitwy/ przyczyniánia/ dźiękowánia zá wſzytkie ludźie [Obsecro igitur primum omnium fieri obsecrationes, orationes, postulationes, gratiarum actiones pro omnibus hominibus] WujNT 1.Tim 2/1, 722, 851, Aaaaaav.

»ludzi (na)uczyć (a. nauczać) (grzechow odpuszczenia, a. wiary, a. ewanijelijej, a. poczciwie żyć itp.)« = homines docere Vulg, Modrz [szyk zmienny] (74): RejKup y3v; MurzHist Mv; KromRozm III N7v; nápominánie ku ſługam kościołá ſwiętego/ áby ſłowá Bożego pilnie ludzi vcżyli/ á prawdziwie im ſzáfowáli LubPs dd3v, V3v; co ieſt inſzego ludzi odpuſztzenia grzechow w imię vmárłych ludzi vtzyć? KrowObr 158v, A2v, 43, 51, 51v [4 r.], 57v [2 r.] (37); RejWiz A3; Leop Matth 5/19; Potym s. Woyćiech do Polſki ſzedł/ gdzie náucżył ludzi Krzeáćiáńſkiey wiáry. BielKron 323v, 8v, 25, 82, 219v, 467v; GrzegRóżn E2; BiałKat 23v; KuczbKat 235; Od tego ſą Káznodźieie áby ludźie ták o Ceremoniach/ iáko o inſzych rzecżách náucżáli WujJud 207v; WujJudConf 222v; CzechRozm 87v, 90v, 92, 97, 106v, 110; Ná káznodzieie też to należy/ ktorzi iáwnie ludzi vcżą w kośćielech [qui publice docent populum in templis]/ ważność y świątobliwość przyśięgi przekłádáć ModrzBaz 86, 131v; Ciebiem opowiádał/ o tobiem ludzie náucżał/ nigdym tobie ſię nieſprzećiwił. SkarŻyw 203; z iego łodki nigdy niepogrążoney Pan Iezus náucżáć ludzie miał. SkarŻyw 596, 108, 211, 312, 559; ReszHoz 116; ArtKanc Gl6v; Ktobykolwiek tedy rozwiązał iedno z tych przykazań namnieyſzych/ y tákby ludźi náuczał: będźie zwan namnieyſzym w kroleſtwie niebieſkim WujNT Matth 5/19, s. 416; SkarKaz 40a.

»ludzi nawrocić (a. nawracać); ludzie się nawracają; ludzie nawroceni; nawrocenie (a. nawracanie) ludzi« (14; 6; 4; 4): KromRozm II c4v, g4v, v, x2; KromRozm III G2v; [Papież Urban] Náwroćił ná wiárę krześćiánſką ludzi wiele/ potym męcżennicżą koroną ſzcżedł. BielKron 151v, 139, 139v, 143, 148v, 153, 166v, 323v; ieſt iuż teraz pokoy wielki/ á wiele ſie ludzi ná krześćiáńſką wiárę náwroćiło. HistRzym 79v; RejPos 212v, 295; WujJud 88; SkarŻyw 235, 357, 537, 600; Kredo/ náwrocenie niezlicżoney mocy ludźi/ przez náukę Páná twego/ Chrześćijánom przed ocży kłádźie. LatHar 79; WujNT 211, 403, 441, 472, 510, 526.

»ludziom, miedzy ludźmi, przed ludźmi objawi(a)ć (a. powiedać itp.) ewanijelią (a. prawdę, a. naukę Bożą itp.)« = annuntiare hominibus PolAnt [szyk zmienny] (34 : 1 : 1): rzeczy boſkyey mądroſzczy byuayą przeſz anyoly ludzyem/ obyauyany PatKaz III 98v; SeklKat X2 [3 r.]; KromRozm II ſ3, ſ4; LubPs ff3v; Kriſtus obiáwił wolą oycá ſwego ludziom. KrowObr 42v marg, 42v [2 r.], 43, 75v, Ss; Obiáwileś między ludzmi moc twoię [notam fecisti in populis virtutem tuam] Leop Ps 76/15, Act 17/30; PRawdźiwy vrząd Prorokow ktorzy byli w kośćiele Izráelskim/ ten był/ áby nie tylko opowiedali ludźiam rzecży przyſzłe BibRadz I 353v; Anyoł go [Piotra świętego] wywiodł z więzyenia w nocy/ á roſkazał áby ſzedł ludzyom przepowiedał ſłowo Boże. BielKron 141v, 143, 194v [2 r.], 195 [2 r.], 205v, 223, 362v; GrzegRóżn O2; RejAp CC2; GórnDworz Z; RejPos 313; BiałKat 236; Páſterze máią ludźiem o ſwiątośćiách cżęſto powiedáć. KuczbKat 120 marg, 1, 134; CzechRozm 173; CzechEp 261; NiemObr 89.

»ludziom (grzechy) odpuszczać; (co) jest ludziom odpuszczone; ludzie biorą (a. bierzą) odpuszczenie grzechow; na odpuszczenie (a. ku odpuszczeniu) grzechow ludzi (a. ludziom)« [szyk zmienny] (8; 5; 2; 4): WróbŻołt pp5v; RejKup k5; vżyczył im theż mocy grzechy ludźyom odpuſſczáć/ ktora bogu ſámemu przywoita yeſt. KromRozm III M4; przes Kryſtuſowo Imię/ bierzą ludzie odpuſztzenie grzechow KrowObr 51, 43, 70, 178v, 218v; RejPos 88; WujJud 192, 234; WujJudConf 88; BudNT Matth 12/31 [2 r.]; KarnNap C4; Wſzelki grzech y bluźnierſtwo będźie odpuſzczone ludźiom [Omne peccatum et blasphemia remittetur hominibus] WujNT Matth 12/31, s. 49 marg, 402, 537.

»ludzi (na-, przy)wieść (a. pobudzać, a. skłaniać itp.) do pokuty (a. do bojaźni Bożej, a. ku wierze itp.); przywiedzienie (a. pozyskanie) ludzi ku wierze« [szyk zmienny] (51; 2): [Krystus w kościele postanowil urzędy] dla przywyedźyenya ludźi ku wyerze y zakonowi yego KromRozm III H2, F2v; LubPs P5v marg, R5v [2 r.]; KrowObr 63v, 80, 103v, 115v, 116v, 212; BibRadz Hebr 2 arg, 2.Cor 5/11; ADryanus cżwarty [...] poſłan był do Norwegiey [...]/ áby ná Krześćiáńſką wiárę ludzi náwiodł. BielKron 181, 165, 218, 225v, 239v; GrzegRóżn E3v [2 r.]; BiałKat 46; GrzegŚm 12; KuczbKat 300, 385, 415; á [apostołwie i uczniowie ich] vcżąc iednym kázániem kilká tyſięcy ludzi do Páná Kryſtuſá przywodzą. RejPos [1432], [1432]; CzechRozm 71 [2 r.], 91; SkarJedn 239; [Marek święty] wiele ludzi do náuki ſwey á wiáry Chryſtuſowey przyćiągnął. SkarŻyw 363, 180 [2 r.], 251, 292, 309, 310 (16); NiemObr 34, 118; KochWr 38; Abowiem będąo wolnym od wſzytkich/ vczyniłem ſię niewolnikiem wſzytkich/ ábych tym więcey ludzi pozyſkał [ut plures lucrifacerem]. WujNT 1.Cor 9/19, s. 222, 505.

»rozgrzeszać ludzie« (2): SeklWyzn c4v; A ták wſzyſcy prawdźiwi Biſkupi á Páſterze w Kośćiele Powſzechnym porządnie tych klucżow vżywáią/ y rozgrzeſzáią ludźie WujJudConf 88v.

»upominać (a. napominać) ludzi(e) (do pokuty, ku modlitwie itp.; upominanie (a. napominanie) (do) ludzi« [w tym: aby (9), ku czemu (6), do czego (2), żeby, o czym; bez dopełnienia (9)] = homines hortari Modrz [szyk zmienny] (22; 6): WróbŻołt kk4v; Vpominamy teſz ludzi/ áby ſię záſię niewracáli/ do onego błotha/ s ktorego wyſſli KrowObr 63, 61 v, 63v; Przełozeni máią inſſe ludzie nápomináć ku modlitwie y ku dziękowániu Bogu Leop 1.Tim 2 arg, Ps 28 arg; BibRadz *3v, Ps 117 arg; RejPos 12v, 32v, 43v, 63v; KuczbKat 295, 300, 345; WujJudConf 87v, 222v; właſny ieſt vrząd á powinowáctwo dobrego náucżycielá/ vpomináć ludzye ku ſwiętemu á pobożnemu życiu RejPosWstaw 21v; CzechRozm 111v; KarnNap A3v; ModrzBaz 86; Aniołá P. Bog ná vpominánie ludzi do pokuty posłał. SkarŻyw 557 marg, 231, 269, 312; CzechEp 5, 153; ReszList 145.

»ludzi(e) zbawić; dać ludziom zbawienie; (co jest) ku zbawieniu ludzi (a. ludziom); ludzie (są) zbawieni; ludzie dostają (a. biorą) zbawienie; zbawienie (a. odkupienie) ludzi« [szyk zmienny] (7; 4; 5; 13; 3; 5): Przeto rzecżnicżko ſwiętá/ tegos doſtoyna [...] aby przez cię byli zbawienij ludzie OpecŻyw 183v; PatKaz III 92; SeklKat F3v; RejKupSekl a8; KromRozm II 13; LubPs I4v, Q2; A więc thy iaſztze w thym gnoiu ſmrodliwym/ y w tey chuśćie plugáwey niewiáſty/ będzieſz ludziom zbáwienie pokázował? KrowObr 58, 83, 84v [2 r.], 93v, 160, 163, 218; Leop 1.Tim 2/4; RejPos 311; WujJud 145; Rozmáitymi ſpoſoby BOG ludźi zbáwia. CzechRozm 172v marg, 172 [3 r.], 222v; KarnNap A4v; CzechEp 286, 311; NiemObr 85; LatHar 153, 155; WujNT 256, 263, Rom 5/18, 8. 560, 1.Tim 2/4, a. 796 marg, 804; Sámego Bogá mocą ludźie ſię odradzáią y zbáwienia doſtáią/ przez ſłowo Boże y wodę. SkarKaz 275a.

»ludzie (a. serca ludzi) z(a)wodzić (a. uwodzić); ludzie z(a)wiedz(i)eni (a, nabożeństwa zawiedzionego); za wieludzi; ludzie zwodzący; zwojca ludzi« [szyk zmienny] (56; 16; 1; 1; 1); SeklWyzn Dv; Wyele fáłſſywych prorokow powſtánye/ á zwyodą wyele ludźi. KromRozm I E2, E2 marg, E2v, L2v; KromRozm II hv, 12v, ſ3; A czártowye kłamce ſą y zwoyce ludźi z początku. KromRozm III A6, Av, A6v, G6 [2 r.]; LubPs B3v, 14, dd; KrowObr 75v, 143v; BielKron 7, 25v, 142, 165v, 193 [2 r.], 204, 214v; GrzegRóżn E3, Ov; OrzQuin Aa2; LeovPrzep G; RejAp C, F2v, 53v, 75, 75v (9); GrzegŚm 13; RejZwierc 126; WujJud 3v; CzechRozm 6v, 55, 67v, 222v; SkarJedn 35, 51, 348; SkarŻyw 324, 361, 374, 518; Żeby ſię wżdy kiedykolwiek ludźie záwiedźieni obacżyć/ w tym/ iż Papież Rzymſki ieſt Antychriſtem/ mogli. CzechEp 413, 71, 77, 128, 154, 165, 415; NiemObr 4, 82; ArtKanc N14v; Rátuy należco duſz/ ludźi záwiedźionych GrabowSet O4; WujNT 13, 174, 520, 693, 811 (11).

Wyrażenia: »ludzie bałwochwalni« (1): Ieſzcże ſie v nich [ludzi inflanckich] záwadza ludzi báłwochwálnych po cżęśći. BielKron 297v.

»ludzie bogomyślni« (2): Takież y innym ludziem bogomyſlnym/ ktorzy tu [w żoltarzu] rozlicżne á gruntowne modlitwy kuſwemu nabożeńſtwu naydą A zwłaſzcża to będźie pożytecżne kapłanom proſtym WróbŻołtGlab Av; SkarŻyw 508.

peryfr. »błogosławionych ludzi stolica« = niebo (1): Ale vmysł ná one błogosłáwionych ludźi ſtolice [beatorum sedes] poglądáiąc/ ktore ſpráwiedliwie boiuiącym ſą nágotowáne/ [...] przećiwko oney ſtráſzliwey przygodźie śmierći zmacnia ſię ModrzBaz 109.

»ludzie Bogu mili (a. oblubieni, a. poddani itp.)« [szyk 8 : 3] (11): BielKron 136; RejAp 175; [grzeszny człowiek] áby trzymał łáſkę páná ſwego ſle orędowniki ku Bogu/ to ieſt/ namileyſze ludźi Bogu/ iákoby krewne á przyiaćiele. HistRzym 71v; RejPos 140v; CzechRozm 69v, 103v; ReszPrz 19, 24, 34; w piſmie ś. dla tego nam vpadki ludźi Pánu Bogu miłych ſą wypiſáne/ áby ich przygody nam były ku przeſtrodze ReszList 143; WerKaz 283.

»ludzie Boży (a. Boga), Pańscy, Chrystusowi« = sancti Dei homines PolAnt, Vulg [szyk 15 : 1] (10 : 4 : 2): GliczKsiąż H2; Pátrzayże gdy ono był Báláám poiechał/ Aby ná ludzi Páńſkie przeklęctwo był wydał. RejWiz 155v; BibRadz 2.Petr 1/21; Aſcellinus zakonnikow mnieyſzych brát z drugą bráćią był poſłan od Papieżá Innocenciuſá cżwartego z Lugdunu do Chámá wielkiego Ceſárzá Tátárſkiego áby przyiął krzeſt świety [!]/ á ludzi Bożych Krzeáćián nie dał więcey mordowáć BielKron 361v, 61; RejAp 185v; RejPos 166v, 284v; BudNT 2.Petr 1/21; SkarJedn 18, 45; CzechEp 112; NiemObr 70; WujNT 2.Petr 1/21, s. 856; Widźimy tedy iáko religia y kápłáńſtwo fundámentem ieſt kroleſtw v ludźi Bogá práwego. SkarKazSej 678b.

»grzeszni (a, grzeszący, a. w grzechu się rodzący itp.) ludzie; grzechy ludzi; ludzie grzeszą (a. są grzeszni); grzech się na ludzie ściąga (a. sposobi)« = homines peecati, peccatores, hominum peccata Vulg [szyk zmienny] (62; 9; 10; 2): thuta ſtogy angyol bozy. ktory napyſzal thy trzy modlitwi [...] ku poczyeſchenyv wſzchytkym lyudzyom grzeſchnym PowUrb +4; [Chrystus] prawu danemu ludziom w grzechach ſie rodzącym/ dobrowolnie ſie dlá ciebie poddál OpecŻyw 22, 103, 160v, 184; PatKaz II 73; PatKaz III 110v; WróbŻołt C5v, E, I, K7, 31/10 (8); SeklWyzn b3, Dv, g3v; SeklKat F; MurzHist G4; MurzNT 78v; KromRozm II e4; KromRozm III D3, D3v, D4v [2 r.], K7v; LubPs bbv; to ieſt oſobliwa łaſká Boża/ kiedy Pan Bog tákowe grzeſzące ludzi/ tu ná tym ſwiećie karze KrowObr 65, C3v, C4, 48, 153, 165v, 208v; Leop Lev 9 arg, Num 32/14, AAa, Prov 13/21; HistRzym 57, 122; RejPos 136, 160, 309; ták iż śie nam zda/ iákoby ten grzech tylko ſam ieden był/ ktoryby ná wſzyſtki śie ludźie śćiągał. KuczbKat 335, 280, 320, 361 marg; WujJudConf 102; vcżynił tedy [Pan] doſyć nie tylko zá pirworodny grzech/ nie zá niektore tylko/ álbo zá grzechy ludzi niektorych/ ále zá wſzytki grzechy wſzech ludzi. RejPosWstaw 22, [412]; CzechRozm 17v, 60, 65v 115v [2 r.], 116 [2 r.] (9); KochPs 3; SkarŻyw 284, 310; CzechEp 84; NiemObr 32, 110, 121 [2 r.], 175; ReszPrz 82; ArtKanc P20, Q5; Rácż przytym/ wſzelkie w grzechách ponurzone ludźie/ z grzechow ich/ w te święte y zbáwienne dni/ potężnie podźwignąć LatHar 352, 24, 99, 155, 578, 620, 622; Grzechy niektorych ludźi ſą iáwne/ vprzedzáiące ná ſąd WujNT 1.Tim 5/24, s. 517, 625.

»jednaczka ludzi« [w modlitwach do Matki Boskiej] [szyk 6 : 1] (7): wyſluchay nas o Márya. Bądz pozdrowioná Iednatzko ludzi. KrowObr 176v, 177, 192, 217v [2 r.], 218 [2 r.].

»Kościoł (a. zbor, a. zchranie itp. (z) ludzi (zebrany, a. zbudowany itp.)« = ecclesia Vulg (14): Koſcyołowi z ludźi zbudowánemu trzebá było ſprawce widomego KromRozm III M2, B2v, B3v, D5v; GliczKsiąż L; LubPs F, Gv; Leop Eccъli 21/20; Kościol ieſt ná źiemi/ tho ieſt ludźi zgromádzenie ktorzy Pánu Chriſtuſowi poślubieni y poświęceni ſą KuczbKat 80; WujJud 121v; WujJudConf 115v; RejPosWstaw [1432]v; ModrzBaz 135v; WujNT [405].

peryfr. »kraina wiecznie żywiących ludzi« = niebo (1): A ſnadz bych ſie był nádzieią niećieſſył iż mam pewnie oględáć páńſkie miłoſierdzie wkráginie wiecznie żywią ludzi RejPs 39v.

»ludzie nie(do)wierni, wierze przeciwni« [szyk 21 : 17] (37 : 1): RejKupSekl a8; Aleć nyewyerni ludzye wſfyſcy ſpołu zginą/ Y oſtátki ich pomſty ná wyeki nye miną. LubPs K2v, K4, bb marg, bb2 marg; BibRadz II 138a marg; OrzQuin P3; RejAp 38; RejPos 1, 17v, 76, 278, 315v; GrzegŚm 58; KuczbKat 370, 385, 390, 405; RejPos 139; Niewierni ludzie mogą co dobrego ſámi zſiebie cżynić. WujJud 64 marg, 94v, 261; WujJudConf 72; mogą być beſpiecżnie názwáni Apoſtołmi y Ewányeli ſtámi mężowie ſwięći á wierni/ ktorzy napirwey przepowiádáią prawdę Ewányelicy [!] ſwiętey ludzyom iákim niedowiernym RejPosRozpr c3; CzechRozm 84v, 112v, 183; Ale ácż wſzytkie gránice trzebá dobrze opátrzyć/ wſzákże napilniey one/ ktore ſą od ludźi wierze Chriſtuſowey przećiwnych [ad gentes spectant a Christi religione alienas] ModrzBaz 103; CzechEp 3, 163, 337; WujNT 159, 570, 820, 872, 877; SkarKaz 5b, 207b.

»niesprawiedliwi ludzie; niesprawiedliwość ludzi« = iniqui homines; iniustitia hominum Vulg [szyk 4 : 2] (5; 1): FalZioł V 46v; Leop Sap 12/12; KuczbKat 85; WujJudConf 102; ſromotną śmierć podiął/ y prawdziwie vmárł dla náſzych złośći/ ſpráwiedliwy Pan zá ludzie nieſpráwiedliwe KarnNap D4v; gniew Boży obiawia ſię z niebá/ przećiwko wſzelákiey niepobożnośći y nieſpráwiedliwośći ludźi WujNT Rom 1/18.

»niezbożni (a. bezbożni, a. niepobożni itp.) ludzie« impii homines Vulg, PolAnt [szyk 39 : 27] (66): tak wielka ieſt liczba ludźi nie/ zbożnych i od Boga odrzuconych a barżo mało ku zbawięniu wybranich MurzHist Q2v, P, Pv, Vv, V2; MurzNT 56; DiarDop 103; LubPs O3v marg, cc5; KrowObr 143v; Leop Num 16/26, Soph 1 arg, 1.Mach 2 arg; BibRadz 2.Par 13/7, Iob 20 arg, 34/8, I 286a marg, Ps 7/10, 18/5, Sap 17 arg, 1.Mach 9/73; RejAp 92; KuczbKat 60 [2 r.], 240; RejZwierc 96; WujJud A5v, 257; WujJudConf 72; BudBib I 246d marg, Iob 21/28, Eccli 34/21; Tym ſpoſobem oney to/ winnice doſtáli/ Ci ludzye niepobożni/ á zápámiętáli. HistHel Dv; BudNT przedm bv; CzechRozm 101, 149v, 184, 240, 241; KochPs 19, 43, 81; SkarŻyw 306, 328, 483; CzechEp 369, 395; ReszHoz 141; BLogoſłáwiony cżłowiek co ſię ták ſpráwuie/ że w rádę niepobożnych ludźi nie wſtępuie ArtKanc P20, P20v; LatHar 20, 437; KołakSzczęśl B3v, B4v; WujNT 44, 249, 533, 635, 2.Petr 3/7 (10); SkarKaz 207b; Ná to ſwą pilność wſzytkę obroćili/ Bezbożni ludźie [!]/ áby mię hydźili. SzarzRyt B.

»ludzie nowowierni« (1): Cżuyćież ſię odſzcżepieńcy/ Sektarze mizerni: Ludźie zápámiętáli/ ludźie nowowierni. KlonWor 11.

»ludzie odrodzeni« [szyk 2 :1] (3): ludzie odrodzeni [...] máią chęć vprzeymą ku dobremu/ y cżynią dobrze WujJudConf 67; CzechRozm 185v, 216.

»ludzie pobożni (a. bogobojni, a. nabożni itp.)« = viri timorati, colentes Vulg; pii PolAnt; pii homines Modrz [szyk 65 : 46] (111): Iuż wy ludzie nábornij [!] o Iezu Kriſtowé mlodoſcij/ tym równé rzecży rozmyſlaycie daley OpecŻyw 35v; MurzHist T2; KromRozm II av; LubPs I3v marg, N6; Zbudził Pan Bog tych dni oſtátetznych/ wiele ludzi Bogoboynych y vtzonych/ w piſmie ſwiętym KrowObr 236v, 20v, 86, 95v, 113, 147, 158; Leop Ps 51 arg; Abowiem iż rodźicy iey byli ludźie pobożni [Et parens eius iusti]/ przetoż corkę ſwą wyćwicżyli w zakonie Moiżeſzowym. BibRadz Dan 13/3, Prov 2/20, Eccli 27 arg, 50/30, 2.Petri 2/9; GrzegRóżn Bv, M3v; SienLek Ttt4, Ttt4v; RejAp AA3v, 2v, 3 [2 r.]; GórnDworz Ff8v; HistRzym 22, 73, 123; KuczbKat 60, 65, 365, 410; RejZwierc 100v, 187, [193v], 264v; WujJud 130, 211, 229, 233v [2 r.], L18v; WujJudConf 156v, 189v, 191v, 241; NIe táyemna tho rzecż ieſt v pobożnych á bogoboynych ludzi/ iáko bárzo w tym/ cżáſow dziſieyſzych złych/ poſpolići ludzye przećiwko Pánu Bogu y powinnośći ſwey grzeſzą RejPosWstaw [412], [213] [2 r.], 44; HistHel tv, [A2], [A2]v, B3; MycPrz I B2v; Bo zachodne kráiny krwią iuż popłynęły/ Onych ludźi pobożnych ktorzy w cnoćie żyli. WierKróc A3v; BiałKaz Dv; CzechRozm 138, 225, 267; ModrzBaz 55; Przypátrz ſye rzeczóm ludźi bogoboynych/ Ze lat ná koniec vżiją ſpokoynych KochPs 55, 178; SkarŻyw A4v, 28, 117, 460, 472, 488; CzechEp 5, 195, 295, 323, 324, 325, 381; NiemObr 13, 167; ReszHoz 129 [2 r.], 132; ReszList 152, 156, 163, 164, 173; LatHar 444, 491, 506, 510, 551; KołakSzczęśl kt, A 2v, C3v; WujNT przedm 1, s. 180, 193, 222, 262 (10); LVdzie naboźni/ y z rozumu przyrodzonego y z rozkazánia Bozkiego/ kośćioły P. Bogu budowáli SkarKaz 453a, 609a; VotSzl A4; SapEpit B3; SzarzRyt A4.

»ludzie potępieni (a. straceni itp.); ludzi potępienie« [szyk 12 : 3] (14 : 1): WróbŻołt tt2v; MurzHist T4; Iákie ſą przybytki potępionem ludziom zgotowáne. LubPs N2 marg; Cżyńmy złe rzecży/ áby przyſſly dobre? ktorych (ludzi) potępienie/ ſpráwiedliwe ieſt [quorum (hominum) damnatio iusta est]. Leop Rom 3/8; OrzRozm M4v; BielKron 467; KarnNap A4v, B2; WujNT 121, 403, 760, 810, 861, 875, Zzzzzv.

»ludzie sprawiedliwi« = recti, iusti homines Modrz, Vulg; viri iusti PolAnt [szyk 42 : 17] (59): BierEz Hv; PatKaz II 54v; BielŻyw Glab nlb 9; I oglądali to ſprawiedliwi ludzie y vradowali ſie/ á wſzelka złoſc ſtuli vſta ſwe. WróbŻołt 106/42, B6, ff3, 91/14; RejPs 63; SeklWyzn g3v; LubPs 12, K2v, V2 marg, cc5; ALe duſſe ludzi ſpráwiedliwych w ręce Bożey ſą/ á nie tknie ſie ich męká ſmierći. Leop Sap 3/1, Sap 4 arg, Eccli 27/6, Is 57 arg, Matth 13/17; BibRadz Prov 21/18, Eccli 9/20; BielKron 136; wierni Páńſcy á ludzye ſpráwiedliwi będą ſie ſwiećić ná obłocech RejPos 262, 6; BiałKat 91, 143v [2 r.]s 183v; GrzegŚm 22; KuczbKat 115; WujJud 233v, L18v; BudBib Eccli 9/20; BiałKaz Dv; CzechRozm 67v; ModrzBaz 101, 137v; KochPs 46, 102; SkarŻyw 498; ArtKanc P2; GrabowSet B; LatHar 302, 394, 578; KołakSzczęśl A, Bv, Cv; WujNT 533, 546, 547 marg, 551 [2 r.], 851, Bbbbbb2; SarnStat 953; KlonKr A3; SkarKaz 417a, 634a; KlonWor 74.

»ludzie święci« = sancti (homines) Vulg, PolAnt; boni, iusti PolAnt; sancti viri Modrz [szyk 158 :103] (261): Náuká y mądroſć ma być wuſciech ludźi ſwiętych. March1 A3v; OpecŻyw 28v; OpecŻywPrzedm C3v; BielŻywGlab nlb 9, 13; LibLeg 8/133; WróbŻołt B6; RejKup o6v, aa2v, cc2; MurzNT 176 marg; KromRozm II h3v, p4v, 14; KromRozm III H8v, 14, L8; y ſwyęći ludzye pod cżás nie ſą doſkonáli LubPs Hv, Q4, R4 marg, S2v; KrowObr 20, 104v, 142, 151, 166v, 195; RejWiz 155, 179 [2 r.], Co7; Leop Num 16/3; Roſkazał też ſplugáwić mieyſcá święte ſpołu z ludźmi áwiętemi. BibRadz 1.Mach 1/49, *5v, I 5d marg, 10b marg, 106b marg, Eccli 39/28, 2.Petri 1/21; OrzRozm C2; BielKron 136, 152v, 168, 171v; KwiatKsiąż D3; OrzQuin E3, N, X2v; SarnUzn B8; SienLek Ttt4v; RejAp 2v [2 r.], 10v, 43v, 61, 78v (15); HistRzym 73; RejPos 4, 11v, 36v [2 r.], 37, 37v (64); BiałKat 93v, 123v, 148v, 221, 241 (10); KuczbKat 1, 95, 255, 275 [2 r.], 365 (9); RejZwierc B2, 33, 70, 152v [4 r.], 168 (13); WujJud 32v, 33 [2 r.], 48v, 113, 133; (10); WujJudConf 8v, 48, 48y, 58v, 61, 113, 233; BudBib I 371d marg, Sap 18/9 [2 r.], 1.Mach 1/49, Eccil 36/28; Pan Bog prośb S. ludźi nieodrzuca/ ále ich wyſłuchawa BiałKaz Dv, C, Dv; BudNT 2.Petr 1/21; CzechRozm 6v, 69v, 209v, 210, *4v; PaprPan B3, N4, V2; KarnNap F3; ModrzBaz 52v, 107v; SkarJedn 199, 395; Páńſkié y ludźie święći Pewni będąo chęći/ Będą ſyę chłubili/ Y w rádośći żyli. KochPs 92; SkarŻyw A2, 13, 231, 325, 328, 460 [2 r.], 516; MWilkHist A3; CzechEp 78, 112; NiemObr 70, 81, 100; ReszPrz 17, 36 [2 r.], 38, 88; ReszHoz 116; ReszList 150, 175; WerKaz 283; ArtKanc D11v; GórnRozm H2; GrabowSet R4; WEſelą ſię w niebie duſze Swiętych ludźi/ ktorzy torem ſzli Páná Chryſtuſowym LatHar 438; KołakSzczęśl A4v, Bv; WujNT 15, 38 marg, 50, 148, 159 (24); WysKaz 43; SkarKaz 159a, 277a [2 r.], 418b, 579a.

»upadli ludzie« [szyk 6 : 6] (12): KrowObr 2 18v; Ták ſie Bogu podobáło/ Gdy on weźmie s pánny ciáło. Ma ie zá ſwe ofiárowáć/ Vpádłe ludzi záchowáć. BielKron 134v; RejPos 136, 147v, 176, 322; WujJudConf 59; RejPos 44; Beatus qui intelligit ſuper egenum. SZczęśliwy/ który ludźi vpádłych rátuie/ Pan téż w iego nieſzczęśćiu nád nim ſye ſmiłuie. KochPs 60, 54; CzechEp 292; NiemObr 180.

»ludzie (są) usprawiedliwieni; ludzi usprawiedliwienie; sprawiedliwości dostępują ludzie; ludzi usprawiedliwiać« [szyk 13 : 1] (10; 2; 1; 1): KrowObr 61; przez dobre vcżynki ludźiom vſpráwiedliwionym Pan Bog grzechy odpuſzcża. WujJud 234, B5v, 93v, 101, 233v; Moyżeſzow zakon/ chćiał był mieć Bog wiecżnym y doſkonáłym: y przezeń ludzi vſpráwiedliwiáć CzechRozm 87, 207v, 215v, 224; ſpráwiedliwośći doſtępuią ludzie przez wiárę/ á nie przez zakon Moyzeſzow. WujNT 649, 193, 673; WysKaz 19.

»ludzie wierni, wierzący, wielkiej wiary, gorący w wierze« = fideles homines PolAnt, Vulg [szyk 74 : 45] (113 : 4 : 1 : 1): thys ſtworzył lato y wioſnę. Lato) to ielt ludzie gorące w wierze. WróbŻołt Z6, qq3; SeklWyzn c2; SeklKat P2v; RejKupSekl a8 [2 r.]; KromRozm II g3; LubPs A3, A4, D3v, F [2 r.], F2v marg (10); tzaſem piſmo ſwiete/ ludzi wierne zowie/ ſpráwiedliwymi/ ſwiętymi/ [...] albo dziewicámi KrowObr 2 10v, 43, 97v [2 r.], 104v, 121, 140v (14); Leop Ps 28 arg; BibRadz I 91a marg, 351a marg, Is 1 arg, 2.Tim 2/2; OrzRozm N; OrzQuin N2v; RejAp 175; Spyeſzcieſz ſie rychley w drogę miedzy wierne ludzi/ Niech ſie káżdy s ciemnośći k świátłości obudzi.RejPos C4v, 26, 41, 52v, 65, 124 (22); RejPosWiecz2 95v; RejPosWiecz3 96; GrzegŚm A4; KuczbKat 15, 215 [2 r.], 250, 270; Wiele ludźi wierzących przychodźiło do Apoſtołow/ wyznáwáć álbo ſpowiádáć ſie WujJud 82, B5v, 26v, 41v, 56, 93v (9); WujJudConf 8v, 106v, 109v, 115v, 145 (9); RejPosWstaw 42v, [1102] [2 r.], [1432], [1432]v; CzechRozm 78v, 253; KarnNap B3v; SkarŻyw 207, 374; MWilkHist A3v; CzechEp 5, 111, 154, 295, 338, 362, 382; NiemObr 69; GrabowSet Q4v; OrzJan 108; LatHar 38; WujNT 72, 89, 154, 184, 331 (8); A zbudowawſzy kośćioł ludźie wierni/ y ſkończywſzy wſzytko: poświącáli P. Bogu SkarKaz 454a, 484b.

»ludzie wybawieni; wybawienie ludzi; ludzi wybawiać« [szyk 2 : 1] (1; 1; 1): Odpowiedáycie na falſs zydowſki ludzie od zlych duchow przez Iezuſa wybawienij OpecŻyw 119; PatKaz I 2; CzechRozm 56v.

»ludzie wybrani (a. przebrani, a. przejrzeni itp.) (od Boga a. Boży itp.)« [szyk 12 : 2] (14): RejPs 171v; MurzNT 58v; KrowObr 104v; RejAp CCv; RejPos 135v, 276, 276v, 316; BiałKat 143v [2 r.]; A náoſtátek ludzie ſwięći/ ludzie od Bogá przebráni y wywołáni/ pátrz ieſli ktory był bez przygody ná ſwiecie? RejZwierc 152v; CzechRozm 57; SkarŻyw A5v; ſam Pan/ [...] wzywa do [...] wiecżnych poćiech/ gmáchow zgotowánych/ Dla wiernych iego/ y ludźi wybránych. GrabowSet Xv.

»zbawiciel(ka), odkupiciel ludzi« = Salvator omnium hominum PolAnt, Vulg [szyk 3 : 1] (3 : 1): PatKaz III 103v; KrowObr 192; BudNT 1.Tim 4/10; nádźieię pokłádamy w Bogu żywym/ ktory ieſt zbáwićielem wſzytkich ludźi WujNT 1.Tim 4/10.

Szereg: »ludzie i zbor« (1): [trzeba, aby biskupi dopuszczali przychodzić do majętności] wſzytkim tym/ ktorzi náuką ſwą ludźiom y Zborowi pożytecżni być mogą [rebus humanis ac religioni prodesse possint]. ModrzBaz 133v.
m. Ogół, wszyscy, środowisko ludzkie, bliższe czy dalsze otoczenie; w kontekstach przeciwstawiających jednostki lub grupę ogółowi: inni, pozostali, bliźni (najczęściej o wzajemnych relacjach i udziale w kształtowaniu opinii); homines Mącz (1364): Bo inych ludzi przygody/ Ktore ćierpią iteż ſzkody. Cżynią cżłowieká mędrſzego BierEz K4, F2v, G, Hv, H4v, L; zamykácie krolewſtwo niebieſkie przed ludzmi/ a ſami tam nie wnidziecie/ bo niewierzycie w mię OpecŻyw 76v, 24v, 43v, 47v, 55v, 108; ForCnR D4v; FalZioł V 52v, 62v; Gdyż nad ludzmi władnieſz, pamiętay żeć bog y nad tobą moc ma, á gdyż ludzie ſądziſz, pamiętay że ſam też od Boga ſądzon będzieſz. BielŻyw 130, 42, 57, 75, 164, 165; BierRozm 13; WróbŻołt X2; RejPs 39, 55, 213; Krotka rozprawa miedzy trzemi oſobámi/ Pánem/ Woytem/ á Plebanem. Ktorzy y ſwe y innich ludzi przygody wycżytáią. RejRozpr A; LibMal 1544/86, 93v, 1546/110, 113, 128 (12); SeklWyzn b4v; LibLeg 11/136v, 138v, 141v; RejJóz A3, C5, F [3 r.], G3v, L5v (10); SeklKat X2v, X3; RejRozm 406, 408; RejKup 18v, p2v; Drugi [mędrzec] rzekł/ wcżorá [Aleksander] ludziom roskázował/ á dzis iemu ludzie. HistAl N5v, A5v, N5v; KromRozm I A4v, B4v, L, Nv; KromRozm III D3v; Diar 47, 53; DiarDop 100; BielKom D3v, B5v, E8v, F4; GliczKsiąż A4 [2 r.], Bv, B2v, B4v, F4v (33); LubPs A2, ee6; GroicPorz dd3v, kkv [2 r.], mm; Ieſli wy ięzykiem właſnym ku wyrozumieniu/ niebędziećie mowić: iákoſz was tedy ludzie máią wyrozumieć/ co będziećie mowić? KrowObr 198, A2v, 1v, 13, 35v, 53 (27); Iuż nie ieźdź ni do ludzi áni ná bieſiády/ Bo więc o to niewiaſtki gniewáią ſie rády. RejWiz 44v, 13v, 66, 78v, 90v, 91v (10); Leop A3v, 2.Par 7/20, Eccle 4/1, Eccli 42/11, Aet 22/15; OrzList e3, e4; Byała głowá dziwnie głádka/ [...] K temu/ co ludzye nadrożey ſzácuią/ cnotliwa. KochZuz A2, A2v, B4v; RejZwierz 5, 6v, 18v, 35v, 66 (10); BibRadz I *6, Ios 23/4, Ier 37/4, Eccle 7/22, Matth 6/2 (10); OrzRozm A3v, 12 [2 r.], P4v, Q, T4; obácż ſie iż ludzi poniżaſz á ſiebie podwyzſzaſz BielKron 124, 36v, 137, 208v, 210v, 235 (11); GrzegRóżn Hv; KochSat A3v; Fugere congressus hominum Chronić ſie ludźi álbo towárziſtwá. Mącz 138c; Omnia praepostere ait, Wſziſtko opák czini/ dźiwniey niźli ludzie. Mącz 314d, 3a, 44d, 67c, 74c, 78d (35); OrzQuin C3, E2v, E4 [2 r.], G4; Prot A2v, B3; SienLek 3, 12v, 30 [2 r.], 53v, 138v, 199; LeovPrzep a2, H2v; RejAp AA3v, AA4v, 150, Ffv; chociam tego nie widział w ſobie/ iżby rozum moy/ mogł być kiedy vżytecżny ludziom GórnDworz Bv; oney iego mowy/ ludzie przed brzydkoſcią ſłucháć nie mogą. GórnDworz Ii6v, B, C8v, D4 [2 r.], E3, E7 (62); Ty záwżdy z ludźmi towárzyſzyſz/ á przetoż day mi ten pierśćień ſchowáć HistRzym 61v, 8 [2 r.], 95, 124; RejPos A6v, C4v, 5v, 13, 67v (20); BiałKat 136, 226, 288v, 366, 386; BielSat C2, C3, D4; Támże pánu młodemu chłopię powiedziáło/ Iż pan ſtáry ma długow v ludzi niemáło HistLan C, Cv, D4, E2v, F, F3v, F4 (9); ták Pleban ma wykłádác/ áby náucżył że wſzyſtki ludźie bez wſzelákiego brákowánia miłowác mamy KuczbKat 315, 60, 305, 315, 420, 425; Przewoźnik álbo márinarz też ten y ludziom dobrze cżyni y ſobie/ bo ſobie dobrze cżyni iż mu płáczą/ y onym też niezle iż ie przewiozł po potrzebach ſwych ná drugą ſtronę. RejZwierc 94v; Nam ſie cżemuś chce cudzego/ Ludziom też pewnie náſzego RejZwierc 23lv, 14, 15v, 17v [3 r.], 18, 18v (98); KochMon 31; WujJud 217v; RejPosRozpr b4v; BudBib 2.Esdr 6/6, Iob 15/7; MycPrz I Bv; Strum P2v; WierKróc B2; CzechRozm 182v, 216v; Ale ia iego ſpráwy wſzytki wam wypiſzę/ Iákom y ſam doſwiádſzył y od ludzi ſłyſzę PaprPan Hv, 14, K2, L, N3v, T2, T3v, Bb2; Ieſli odpuśćićie ludźiom wyſtępki ich/ odpuśći y wam Oćiec wáſz niebieſki: A ieſli nieodpuśćićie ludźiom vpadkow iych/ tedy y Oćiec wáſz niebiebieſki [!] nie odpuśći wam wyſtępkow wáſzych [si remiseritis hominibus errata sua, remittet et vobis pater coelestis; sin minus, nec Pater vobis remittet errata vestra Vulg Matth 6/14‒15]. ModrzBaz 67v, 4, 6v, 13, 13v, 18v (33); SkarJedn A5, 44, 150, 372, 384; Ludzie/ widzę/ v Boga ſzcżęśćia ſobie proſzą/ A ia kiedy mie z chęći ſwey tym potykáli/ Miałem gárdzić? KochOdpr B3v, C3; rynſztok cudniey v ludźi chowáią/ niż my tę wodę [ciepliczną] Oczko A4, 10, 11v; KochPs 61, 150, 167; A w milcżeniu ták ſię [ta święta] kocháłá/ iſz raz od krzyżá S. aſz do Wielkieynocy żadnego do ludzi ſłowá nieprzemowiłá SkarŻyw 581, A3, A4v, A5, A5v, 31 (39); MWilkHist D, D2, 13v; CzechEp 79, 97, 113, 232, 305, 338, 406; NiemObr 65, 70, 98, 115; Ná nas niewiem co ludźie vpátrzyli/ Dźiwno im/ żesmy trochę ſię nápili. KochFr 24, 38, 94; KochMarsz 154; A ty o Vránia/ życz mi łáſki ſwoiéy/ Aby ludźie poználi gwiazdy z pieśni moiey KochPhaen 1; KochSz C3v; ReszPrz 26; ReszList 163; WerGośc 216, 259; WerKaz 305; WisznTr 21; BielSjem 9, 17; Chrónię ſye ludźi ſámá niewiém czemu KochPieś 19,51; KochSob 61, 62, 67; PudłFr [3], 7, 9, 16, 18; BielRozm 20, 31; GórnRozm B4, C4, C4v, D2v, L; PaprUp 12, L3; ActReg 82, 87, 147; Contumeliosus ‒ Ludzom złorzeczacy, y z nich ſzie poſzmiewaiący. Calep 255a; Phil- anthropia ‒ Ludcz koſc [!], miełoſcz do ludzi Calep 799b, 665a, 959b; GrochKal 16; gdyż tho ieſt záſtarzáły zwycżay zayrzeć ludziom ſzcżęſliwego powodzenia/ á cieſzyć ſie z nieſzcżęſcia. Phil K3, F4, G, 12 [2 r.], Q2; Iam doznał/ y káżdy dźień ludźie doznawáią/ Iż z trzaſkiem wielkié rzeczy w proch lie obracáią. GórnTroas 23, 23, 25, 73, 74; KochCn B3v [2 r.]; KochPij Cv; GrabowSet A2, F3v [2 r.], G3v, V3; KochAp 13; KochFrag 47, 49; á wżdy przećię/ iáko ludźie pámiętáią/ nieſłychano ieſcze tego nigdy/ ábyśćie ſie wy kiedy równym Azyáckiému woyſkiem przećiwko nim puśćić mieli OrzJan 40, 102, 121; LatHar 26, 30, 567, 682; KołakCath B2; KołakCathOkuń A2; WujNT 27, 76, 183, 186, Luc 1/25 (18); bo káżdy ſłuſznie domá náuczyć ma ſługę ſwégo/ iáko ſie między ludźmi záchowáć ma. SarnStat 16, 70, 264, 454, 550, 600 (10); Dźiećiąteczko záśię roſło v ludźi w miłośći/ Tákże y w pomnożeniu wſzelákiéy mądrośći. SiebRozmyśl G2; PowodPr 79; SkarKaz 2b, 38b, 316a, 385b, 421a (12); CiekPotr 13, 16; CzahTr B4v, C, C3, 12, I2v; Komu wſzytko omierznie/ ni ludźióm/ ni ſobie/ Myślić dobrze niemoże: to ia widzę w tobie. GosłCast 47, 24, 43; PaxLiz C2v; SkarKazSej 66lb, 662a; KlonFlis A4v, H5; Nie ſzydź ludźi/ nie mrugay powieką nieſzcżerą/ Nie bądź łżywym oſzuſtem/ obłudnym przecherą. KlonWor 41, **3, 4, 23, 25, 41 (15).
Przysłowia: bibl. tak maią ludzie cżynić. iakowi chczą być widzeni. BielŻyw 54; MurzNT Luc 6/31; Diar 46; KrowObr 63v; A tho cobyś rad widział áby prze cię ludzie cżynili/ tákże też ty to wſzytko bądź záſię powinowát ludziom. RejZwierc 92v; BudNT Matth 7/12; SkarŻyw 135; A iáko chcećie áby wam ludźie czynili/ ták że im y wy czyńćie [Et, prout vultis ut faciant vobis homines, et vos facite illis similiter]. WujNT Luc 6/31, Matth 7/12. [Ogołem 9 r.]

Ci co záwżdy złe zá dobre ludzyom oddawáli/ Ták mi ſrodze bez winnośći ná wſſem vrągáli LubPs K4; RejZwierc 147; Tą miárą ludźiom oddáią/ Iákiey oni vżywáią. ZawJeft 15.

kto ſye ná ludźye dawa/ połowicę tráći KromRozm III N4v; RejZwierc 235v.

To Szcżęſcie mile gdy nám powolné bywa Cżlowiek tedy mnogoſćz przijacieli miewá Ale gdi to przeklęté Nieſſcżęſcie k nam przijdźie/ Wſſytka będączá przijázń od ludzij odęydzie. ForCnR E3v.

Pellicator, Wyłudzácz/ [...] to yeſt ten który vmie ludzie przez nogę przerzucać, to yeſt Zdrádzáć. Mącz 182b.

Ynſzich ludźy rzeczy báczić á ſwoych nic. Mącz 368a.

iednego ludzie/ pálcem ſobie pokázuią GórnDworz Cc5.

kto z ludźmi nie ſzcżyrze, Iudaſzem go witay. KlonWor **2v.

Frazy: »ludzie mają (a. rozumieją itp.) [kogo (25), co (10)]; będzie mian od ludzi« [w tym: za kogo, co a. za jakiego (26), być kim czym a. jakim (11)] [szyk zmienny] (36 : 1): Kogo ludzie mnimaią bytz ſynem cżlowiecżym [Quem dicunt homines esse Filium hominis Vulg Matth 16/13] OpecŻyw 56v; MurzNT Mar 8/27; KromRozm II 14v; LubPs T6; RejZwierz 82; ták że nas dźiś ludźie niemáią zá ſproſne y nie wyćwiczone/ iáko przed tym nas mieli OrzRozm P4; BielKron 25, 459; telko to przypomnię/ iż ſie to trefia y prawdziwemu/ że go zá kłamcę ludzie rozumieią GórnDworz N6, D5, G7, 18, M4, M7v (12); RejPos 299v; RejZwierc [782], 115, 266; BudNT Mar 8/27; ModrzBaz 35; SkarŻyw 141, 583; CzechEp **3v; KochFr 46, 59; Phil G2; Bo mie nie ćieſzy mieyſce/ y zá zły znák máią Ludźie/ mieſzkáć tám żywym/ gdźie zmárłe chowáią. GórnTroas 37; [przymierze z Turkiem] podobnieyſze bydź ludźie rozumieią vpadkowi y nieſczęśćiu iákiému wielkiému/ niż ſłuſznému przymiérzu. OrzJan 118; WujNT Matth 16/13, Mar 8/27, s. 365.

»[co] ludzie mowią (a. powiedają, a. rzekną itp.)« [w tym: o kim, o czym (7), iż (5), że (4), żeby, około czego] = est rumor populi, dicitur, homines loquuntur Modrz [szyk zmienny] (29): RejJóz C6v; ludzie powiádáią/ iż gdi krol Filip prziiedzie zwoyny mnię wirzući á inſzą żonę poymie HistAl A3v; MurzNT Luc 6/26; Poſpolićie ludźie mowią/ że Krol nam dwie rzeczy ieſt powinien OrzRozm S3v; Qui erit rumor populi, Co ludźie będą mówić. Mącz 340b, 336e, 360c, 418b, 486b; OrzQuin E3; Wiedźieć co ludźie mowią o tobie/ nie wádźi/ Bowiem gdźie ſię nieſtrzegą/ prawdę mowiá [!] rádźi. Prot D4; GórnDworz N5, Aa4, Ce4v; HistRzym 80v; GrzegŚm 56; HistLan F5; RejZwierc 85v, 135, 268; KochList 1; ModrzBaz 81v; SkarŻyw 461; GórnRozm C4; KochWr 29; GórnTroas 29; LatHar +5v; SkarKaz 42a; Ná wſzyſtkie ſtrony ludzie źle o tobie mowią. Chciwem zyſkow ſzkárádych zowią cię ſąsiedzi. CiekPotr 8.

»ludzie (na)z(o)wą, mianują [kogo, co]« [w tym: kim, czym (7), jakim (3)] [szyk zmienny] (10 : 1): Słyſzałem ia też o tym/ y zwáli go ludźie przeto Prorokiem OrzRozm G2v; moim widzeniem rychleiby w.m. ludzie dobrym bákálarzem názwáli/ niż dobrym dworzáninem á páná záſię/ rychley dobrym ſprawcą/ niż wielkim krolem. GórnDworz I2v, Gg4, Kk7v; CzechRozm 6; dáleko Mniey dobr ná świecie nizli tego/ co złym Ludzie miánuią KochOdpr B2; Oczko 6; SkarŻyw 245, 574; KochMRot B3; WujNT Matth 23/7.

»(co, jak) ludzie mniemają (a. dzierżą, a. sądzą, a. są mniemania itp,); mniemanie jest (a. szerzy się) miedzy ludźmi; mniemanie ludzi« [w tym: o kim, o czym (18), że (3), aby (2), iż (2)] [szyk zmienny] (32; 2; 1): Pán Iezus pytál ſwych zwolenikow tzoby onijm ludzie dzierżeli. OpecŻyw 56v; OpecŻywSandR nlb 3; ForCnR D4v; PatKaz III 105v; RejJóz D; RejZwierz 24; BibRadz Mar 8 arg; OrzRozm P2v; Mącz 265c, 448b, 474c; GórnDworz Fv, F2, L7v, Mv, Q2v, Ee8v; KuczbKat 50, 280, 310; WujJudConf 22; CzechRozm 29v, 42, 160v; ModrzBaz 1v, 86v, 97v; A on znośił wſzytko ſkromnie/ y wtym ſię kochał/ iſz ták o nim zle ludzie trzymáli. SkarŻyw 107, 223, 455; WSzyſcy ludźie/ ktorzy ćię zá żywotá ználi/ Siłá o twych pieniądzách/ Sobiechu trzymáli. KochFr 43; RybGęśli B4v; WujNT 152; A ludzie będą mniemáć, żem ia ciebie ſwoim Lákomſtwem ſtąd wyciſnął CiekPotr 55; CYGANY zdawná ludźie dźiwnie rozumieią; Ktorzy/ iákby rzemięſło/ trefnie kráść vmieią. KlonWor 6.

»(jest) miedzy ludźmi, w ludziech (przy)powieść (a. przysłowie)« [szyk zmienny] (6 : 1): BielŻywGlab nlb 8; RejRozpr D; GliczKsiąż A3, F6; BibRadz I 446b; RejPos 312; Stára ono miedzy ludźmi przypowieść/ że pocżćiwość chowa náuki [Vetus est verbum honore ali artes]. ModrzBaz 135.

»zda się, widzi się ludziom; ludziom zdać się« [w tym: być jakim (3), za co (2), jakoby, że] ‒ pluribus visum est, multi, videtur Modrz; parere hominibus Vulg (szyk zmienny ] (5 : 1; 1): kto ſkąpie chwali/ widzi ſie ták ludziom/ iákoby niemiał co powiedáć GórnDworz Dd7; ále ſię wielu ludźiam zda/ że tá rzecż godná ieſt popráwy. ModrzBaz 45, 44v, 121; CzechEp 78; ActReg 78; WujNT Matth 23/28.

Zwroty: »u ludzi być (a, stać się) w sławie (a. nienawiści, a. w jakim mniemaniu itp), [jakiej] sławy (a, czci, a. [jakiego] mniemania), pośmiewiskiem (a. dziwem), za dziw, jako niewolnicy« [szyk zmienny] (13 : 3 : 3 : 1: 2): GliczKsiąż B8; Acż v wyelu ludzi byłem zá yákiś dziw/ O cżymem ſnadź nigdy nye myſlił yáko żyw LubPs Q3; Kátowie/ Opráwcy/ Ceklarze w wielkiey nienawiſći y zelżywoſći v ludźi bywáią GroicPorz h, ee3v; BibRadz I 3c marg, 308d marg, Matth 6/2; Mącz 386d; GórnDworz M3, Xv; PaprPan Sv; BielSat D4v; KochMon 20; RejPos [414]v; A iſz byłá wielkiey v ludzi ſławy á cżći y náwiedzánia zacnych oſob/ y racżenia świeckie/ wielkie byli około niey SkarŻyw 139, 462; KochFr 117; ReszList 169; KochMuza 26; BielRozm 31; Abo ſądy Gonzagi w Medyolánie/ zaſz nie ſą v ludźi dźiwem? GórnRozm F4; WujNT 280 marg.

» u, (a, od) ludzi, ludziom, między ludźmi być (a, zostać itp,) [jaki]« [w tym: wzgardzony (18), wzięty (12), sławny (6), wdzięczny (6), przyjemny (3), godny (2), miły (2), nienawisny (2), ohydzon(y) (2), podejrzany (2), wielki (2), brzydliwy, chwalny, dobry, jasny, nieprzyjemny, nikczemny, podły, przeklęty, straszny, ważny, wysławiony, zacny, zawołany, zelżon; wzięty i wzgardzony itp. (4)] [szyk zmienny] (41; 3; 12 : 8): Ezopie bądź iuż świebodny/ Gdyżeś ludziem táko godny. BierEz E4v; OpecŻyw 154; FalZioł IV 48e, 54a; BielŻywGlab nlb 14; KromRozm II a2v; GliczKsiąż B, B6, M8v; Bom ſie sſtał od wſſech ludzi ták práwie wzgárdzony Od wſſytkyego poſpolſtwá ná wſſem odrzucony LubPs Fv; GroicPorz g4v; OrzList e4; KochZuz A3v; RejZwierz 110; OrzRozm A3v, H3v, Pv; BielKron 176, 214, 323; Intra famam esse, Nie owſzeki być wziętym/ á zacnym miedźi ludźmi. Mącz 117b, 249b; GórnDworz A2v, B8, C5, E7v, F2 (8); RejPos 166v; BiałKat 378v; Ktory kryie zboże/ miedzy ludźmi przeklętym zoſtánie. KuczbKat 330; RejZwierc 18, 65v, 147 [2 r.], 150; RejPosWstaw [213]; ModrzBaz 126; SkarJedn A6v; KochPs 43; Bo pewnie by zá podeyrzaną iey cnotá v ludzi byłá/ gdy by v niey ſyná widzieli/ á iey męża nieználi SkarŻyw 242, 46, 100, 185, 489, 497 (9); twé imię dawné Y dźiś miedzy ludźmi ſławné. KochFr 60, 53, 65; kto dźiś do vmoru nie vcżeſtuie gośćiá/ towárzyſzá/ álbo przyiaćielá/ pełnemi nie záſzpuntuie/ nikcżemny ieſt miedzy ludźmi WerGośc 211; KochSob 69; KochTarn 78; ArtKanc K9, K15; Záłoſna Polſko z ſwych włośći vbogich/ Siłáś záżyłá vtrapienia ſrogich/ Gdy ćię przećiwnik ludziom ochydzony/ Dárł ná wſze ſtrony. KmitaPsal A2; Calep 463b; OrzJan 103; SkarKaz 82b [2 r.], 610b; CzahTr B3v, F3; Záczym nieſczęśliwie márną á nikczemną Słulznie bydź ſie mienię/ y ludźióm nieprzyiemną. GosłCast 61; SapEpit A2v.

»miedzy (a. z) ludźmi być (a. mieszkać, a. obcować, a. żyć itp.); z (a. między) ludźmi obcowanie (a. mieszkanie itp.); miedzy ludźmi bywający, chowający się« [szyk zmienny] (22; 5; 2): GlabGad L7; then kthory ma ſtáć oratorem y ktorego potrzebá będzye myędzy ludźmi przebywáć. GliczKsiąż K4v, K4v, K5v, L3 [2 r.]; RejWiz 16; BielKron 36v, 153v, 260; Mącz 35a, 223d, 329b, 401d; podobnoby nie zle/ áby dworzánin z więcey ludźmi przeſtwał [!] GórnDworz L6; HistRzym I13v; CzechRozm 230v; Lecż on śláchćic ieſzcże żyw/ y mieſzka miedzy ludźmi [Ille vero, qui est equestris ordinis, vivit adhuc et in luce hominum versatur] ModrzBaz 71, 97v; SkarŻyw 249, 487; MWilkHist Dv; NiemObr 151, 158; KochSob 65; GrabowSet P2; SiebRozmyśl Mv; [pustelnicy] woleli wſzytki nędze ná puſzczy znośić [...] niżli modlitew ſwoich rozerwánie w mieſzkániu miedzy ludźmi ćierpieć. SkarKaz 609a; Niemal wſzyſcy mowili o tym Dobrochowſkim Po Koronie, że miedzy ludźmi żyć nie godzien CiekPotr 16.

»na ludzie się dawać« (1): y zá toć też dźiękuięmy/ iż ſam ſobie nieufaſz/ á iż ſye ná ludźie dawaſz. OrzQuin E3. Cf Przysłowia.

»do ludzi się garnąć« (1): PIęknie ći Gárnyſzowie do ludzi ſie gárną/ Odrzućili ná ſtronę precż obłudność márną PaprPan E3v.

»jednać (a. czynić, a. mnożyć itp.) [co] u ludzi« [w tym: miłość (4), cześć (2), łaskę, mniemanie, nienawiść, osławę, podejrzenie, creditumi [szyk zmienny] (12): OrzQuin B3v; dworzánin/ ma mieć piękną twarz/ y kſtałt w ćiele/ ktemu onę wdzięcżność/ kthoraby mu miłość v wſzech ludzi iednáłá. GórnDworz D8v, D3v, Mm3; WujJud 145; PaprPan O3v; Częſto mężczyzny z gniewu álbo z ſwaru ſłudzy/ Szkodliwé podeyźrzenié nam czynią v ludźi. ZawJeft 22, 21; ActReg 135; KochCn B4v; SkarKaz 456b; CiekPotr 57.

»iść za ludźmi« = naśladować innych [szyk zmienny] (3): [jeśli człowiekowi w czym się nie chce zgadzać z pospolitym zdaniem] przedlię/ nie vfáiąc ſam ſobie/ idzie zá ludźmi/ á zoſtáwuie záwdy mieyſce cżemuś tám ſkritemu GórnDworz D4v; SkarJedn 334, 338.

»u (a. od) ludzi, między ludźmi mieć (a. dostać, a. odnieść itp.) [co]« [w tym: sławę (8), łaskę (5), cześć (3), zachowanie (3), mnimanie (2), rommienie (2), uczciwość (2), chwałę, nienawiść, powagę, przyjaźń, wiarę, wziętość; w tym: część i powagę itp. (3)] [szyk zmienny] (20 : 4 : 4): A tak namęcżywſſy ſie go/ poganóm go w ręce dali/ aby s tego cżeſtz od ludzi mieli/ ijżby onij byli ludzie miloſciwi OpecŻyw 108; MurzHist N4; MurzNT 151 marg; Ale chłopyętá co zá chwalę á ſlawę dobrą odnoſſą od ludzi s tego ſwego dworáckyego ſzkołowánya/ ty boże wyedz. GliczKsiąż H6v, N6; NApiſano thámże o Duchownych iáko ſye máią záchowáć/ chcąli być miani v ludźi w powinowátey vtćiwoſći GroicPorz h2; Leop Eccli 49/19; RejZwierz 2; BibRadz Eccli 44/25; BielKron 65v; Bene audire, Dobre záchowánie á sławę mieć miedźi ludźmi. Mącz 19d, 318a; OrzQuin D4v; GórnDworz D4; HistRzym 61v; WujJud B2v, 61; BudBib Eccli 45/1; ModrzBaz 84v; KochOdpr D; SkarŻyw 459, 472, 559; KochFrag 49; SkarKaz 385a; SkarKazSej 657b, 668b, 694a.

»nad ludzi(e) (mieć, a. być itp.)« [szyk zmienny] (24): Lepak b ył [!] [Aristipus] pytan czoby mędrci nad inne ludzie mieli BielŻyw 57, 123, 153; BierRozm 5; KromRozm III M3v; Był Abſalon cudnego weyrzenia nád ine ludzi BielKron 71v, 23, 241v; KwiatKsiąż G2; Mącz 36d, 173b, 268a; o tym telko myſlił/ iákoby we wſzythkich ſwych poſthępkach/ miał nád wſzytki ludzie. GórnDworz Aa6v, Cc8; Luter rozumiał ſye być nád ludźi. BiałKat 323v marg, 323v; KuczbKat 55; BiałKaz G4; Rozny dowćip nád inſze ludzi temu dano PaprPan M4; Nic o mnie Ceſarzu nád ludzie ine niechćiey rozumieć SkarŻyw 593, 279; KochFr 15; GórnRozm M4v; Bo nie ledá/ Bóg/ iáko ſwych darów rozdawa/ Temu łáſkáwſzy/ komu co nád ludźi dawa. KochFrag 22.

»[kogo] nad (ine, a. wszytkie) ludzi(e) wysadzić, wynosić, wywyższyć« [szyk zmienny] (2 : 1 : 1): widziemy iako pan Bog W. M: bogactwem y zwirzchnoſcią nad ine ludzi wywyſzſzyć racżył HistAl A3; chciałbych/ áby w nim byłá táka pilność/ iákaby go nád ludzie wyſádziła/y vcżyniłá znácżnym z oſobnej dzielnośći. GórnDworz E2v, D2v; WujNT 860.

»[jak] z ludźmi się obchodzić, obchodzący, żyć« [w tym: szczyrze (4), łaskawie, nieprawie, obłudnie, pięknie, źle] (9 : 1 : 1): Venerabundus, Vczćiwy/ álbo pięknie ſie s ludźmi obchodząći Mącz 479d, 34d, 104c, 500c; PaprPan O2v [2 r.]; NiemObr 177; Z ludźmim ſie ſzczérzé obchodźił/ Chćiwośćią ſwą im nie ſzkodźił KochMRot B; ActReg 131; W żyćiu chćiałbym tákiego [...] ktory z Bowiernie: we ćći z Krolem: á ſzcżerze z ludźmi żywie. GostGospPon 169; KlonWor 67.

»nie oglądać się na ludzie« [szyk zmienny] (2): OrzJan Dv; A on ná ludzie ſię y ná ludzkie ſpráwy nic nieoglądáiąc/ wziął ią zá rękę/ y ſzedł znią przez miáſto. SkarŻyw 100.

»porowna(wa)ć z ludźmi« = in ordinem se cogere, redigere Mącz (4): Equabilis. Ten który zrownáwa/ álbo porownáwa s ludźmi. Mącz 4c, 173b, 268a [2 r.].

»ludziom, między ludzi (a. ludźmi), przed ludźmi, do ludzi powiedáć (a. (na jaśnię) podać, a. pokazać itp.)« [o przekazywaniu i rozpowszechnianiu informacji lub tekstów pisanych] [szyk zmienny] (57 : 22 : 12 : 1): niéktorzy ſnich ten dziw ſſedwſſy do miáſta/ miedzy ludzmi roznieſli OpecŻyw 68v, 115v; ForCnR A3v; FalZioł +2v, IV 50d; BielŻyw 101; RejKup q8; BielKom nlb 4; GliczKsiąż B5v; RejWiz 181; [Woźny] Iedno gi [pozew] ma ludzyem obiáwić/ żeby o nim ten wiedźiał kogo pozywáią. UstPraw C4; POwiedziano mu że dwá/ kiedy ſie popili/ Bárzo zle o nim wiele przed ludźmi mowili. RejZwierz 35v; BibRadz I *4v, *5, Matth 6/5; Powiem iáko rozumiem/ nic przed tobą nie táiąc/ áni też oto bárzo dbáiąc/ ielliże ty to coć powiem miedzy ludźie roznieśieſz/ álbo przy ſobie zádźierżyſz. OrzRozm Dv; Piſáli [Rzymianie] rzecży vcżone y mądre/ ná iáſność ludzyom dawáiąc áby ſie vcżyli/ á ſámi w wielkim błędzye mieſzkáli BielKron 25, 9, 23, 24, 55v, 87v (13); Praesignificare hominibus quae sunt futura, Oznaymić przed tym ludźióm/ co zá prziſzłych rzeczy máyą oczekawáć. Mącz 392b; Prot Ev; Ale do wynálezienia/ y podánia rzecży ludziom/ trzebá cżłowieká wziętego/ iżby to czo powie/ ſzło w poſłuch. GórnDworz C, B, Cv, D7, E7, E7v [2 r.] (11); RejPos 288; BiałKat 371; HistLan ktv, F5; Krol mn [!] powiedział: Iż ieſliżeś nic nie winien/ tedy to lepiey thu ludziom okázáć/ niżli w złym mnimániu zoſtáć. RejZwierc 55v, 24v; WujJud 6v, 75; WujJudConf 212v; BudBibKaw A2; MycPrz II B3; vmyſliłem dłużéy ſye nie oćiągáiąc/ té Kśiążki/ ácz pod wagą miedzy ludżóm podáć Strum A4, A3v [2 r.]; BiałKaz B2; BudNT przedm a2, a3, b8; CzechRozm 48v; wiele ich ieſt/ ktorych wola nieieſt wiádoma/ ktorzi ſię miedzy ludźi ná iáśnią [in lucem ac oculos hominum] nigdy nieukazáli ModrzBaz 43v, 1; ModrzBazBud ¶6; SkarŻyw 235, 249, 600; By ſnadź iego Zwolennicy [...] Ciáłá iego nieukrádli. A ludźiomby powiádáli Y ták wſzędy rozſławiáli. Iż mocą ſwoią zmartwychwſtał Iáko więc przed tym powiádał. MWilkHist B2v, D3; CzechEp 176, 181, 202, 208, 418; CzechEpPOrz **4; WerGośc 204, 217, 254; PudłFr 18; ArtKanc G6v; Ale vmnie to więtsza, ze zPana niecontent, yzspraw iego, co się iuz y miedzy ludzie rozgłasza. ActReg 114; GórnTroas 5; KochCzJan A2; Abowiem oni twarzy ſwoie niſzczą/ áby ſię ludźiom okazáli poſzczącemi [ut appareant hominibus ieiunantes] WujNT Matth 6/16, s. 8; SarnStat 1067; SkarKaz 82b, 384a; VotSzl kt; CzahTr A3, B; [Józef] vmyślnie vczynił/ By mię świátu vkazał/ do ludźi obwinił. GosłCast 61.

»insze (a. drugie) ludzi przechodzić« = omnes excellere Modrz (3): A to niechaj będźie doſyć powiedźiano o tych cnotách/ ktoremi Krolowie inſze ludźi przechodźić máią [reges praeter caeteros singulares et maxime excellentes esse debent]? ModrzBaz 22v, 16v [2 r.].

»przyjść ((a. podać, a. przywodzić itp.) [kogo]) [w co] do ludzi, u ludzi, ludziom« [w tym: w (jakie) mniemanie (3), nienawiść (3), ohydę (3), podejrzenie, podobanie, sławę, wziętość, zapamiętanie, lekkie znamię] [szyk zmienny] (8 : 6 : 1): Bo tędy ma przychodzić toć ieſt moię zdánie/ Káżdy cżłowiek pocżćiwy ludzyom w podobánie. RejWiz 44v; Venire in suspitionem apud vulgus, Przyść we złe mniemánie do ludźy. Mącz 406d, 36c, 404a; OrzQuin E; GórnDworz Ee5; CzechRozm 95; ModrzBaz 118; Przyſzedłem do wſzech niemal ludźi w ohydę/ Głową/ widzę/ kiwáią/ gdźiekolwiek idę. KochPs 169; Trzy rzecży mi wielkie I. M. zádáie: ktore gdyby prawdźiwe były/ mogłyby mię ſłuſznie w nienawiść táką do ludźi przywodźić CzechEp 337, 109; NiemObr 4; Phil B; CzahTr K, Kv.

»miedzy ludźmi, u ludzi, przed ludźmi (wy-, roz-)sławi(a)ć (się) (a. słynąć, a. sława (jest))« [szyk zmienny] (7 : 5 : 3): HistAl A2v; Haec ferunt aures hominum, Tá sławá yeſt miedźi ludźmi. Mącz 21b; BiałKat 293v; RejZwierc 249; WujJud 59, 158v; Strum R; Z vſt pobożnégo ſzczéra mądrość płynie/ A ięzyk prawdą między ludźmi ſłynie KochPs 54; SkarŻyw 249, 453; MWilkHist D2v; GrochKal 4; WujNT Act 4/17; Ci ſię mnie nie záwſtydźili: ći mnie przed ludźmi ſławili SkarKaz 6b; SkarKazSej 670a.

»puścić uszy miedzy ludzie, do ludzi« = nasłuchiwać [szyk zmienny] (1 : 1): RejŁas w. 13; Cżytay ſpráwy dowieſz ſię puść vſzy do ludźi/ Poznaſz SapEpit Bv.

»słyszeć, wiedzieć od (a, z) (inszych, a. wiela, a. wszystkich) ludzi« [szyk zmienny] (14 : 1): Slachethni pan Alexi piotrkowski zeznal y zem ia thak thes od ludzi ynssych sslyssal ZapWar 1558 nr 2686, 1558 nr 2686; OrzRozm D2; BialKaz G2; PaprPan Hv; Od wiela ludźi też to wiemy/ [ex multis cognovimus] że roki/ niewiem ktorego Powiátu/ dla ſrogiego morderſtwá ſmętne á żáłoſne były/ ModrzBaz 140v; CzechEpPOrz *4v; ReszList 142; WerGośc 204; SiebRozmyśl A3v; CzahTr Cv, G2, H3, K2; PaxLiz E.

»ludziom się (s)podobać« = hominibus placere Vulg, Modrz; multis se probare Mącz [szyk zmienny] (20): KromRozm I Pv; BielKom E4v; Bym ſie ieſzcże ludziom podobał/ Chryſtuſowym bych ſlugą nie był. Leop Gal 1/10 [przekład tego samego tekstu: KromRozm I Pv]; Mącz 323c, 495a; GórnDworz A3, E4, L7v, P7v; RejZwierc 25v; WujJudConf 191 v; CzechRozm 173v; ModrzBaz 59, 96; NiemObr 97; PAni [...] Pátrząc ná twą wdźięczną twarz/ rymów mi przybywa. Któré ieſli ſię ludźiom kiedy ſpodobáią/ Nie więcéy mnie/ niż tobie/ być powinné máią. KochFr 9; KochPij Cv; WujNT Gαl 1/10 [2 r.], Eph 6/6.

»ludźmi szalić (a. gardzić, a. mamić itp.); ludzi(e) szalić« = homines contemnere Modrz [szyk zmienny] (18; 4): FalZioł I 86d; Item zeznal yſch liczmanamy lyudzie ſchalili a pokrziky przedavali nyewyaſtham na wſzyach LibMal 1545/96, 1545/95; RejKup e7; BielKom D2v; GliczKsiąż C4; KrowObr 58v, 81; RejFig Dd8; BielKron 217v, 258; Repercutere fascinatores, Tym którzi mamią ludźmi odtrąćić ich naukę/ Nieczemną vczinić. Mącz 339c, 223d; BiałKat 16; BielSat Cv; GrzegŚm 7; RejZwierc 147 [2 r.]; ModrzBaz 69; WerGośc 220; KlonWor 27, 50.

»(aby a. iżby) być widzian od ludzi« = videri ab hominibus Vulg [szyk zmienny] (7): HistAl C5v; A w licemyernikach to gánił/ Iż wſſyſtkye ſwe vczynki czynili/ iżeby byli widzeni od ludźi. (marg) Matth. 6. (–) KromRozm II yv; GroicPorz z3v; KuczbKat 370; SkarŻyw 575; A wſzytkie ſpráwy ſwe czynią/ áby byli widźiáni od ludźi WujNT Matth 23/5, Matth 6/5.

»(wyn)iść, przyjść, wchodzić miedzy ludzie« [szyk zmienny] (5 : 2 : 1): BierEz F; FalZioł V 62v; Hinc dicimus prodire in puhlicum, Miedzy ludźie/ wyniść ná rynek Mącz 329b, 135a; SienLek 14v; GórnDworz Kv; miedzy ludzi przyſzedſzy nie ſiedzieć iáko dármobith RejZwierc 112v; BudBib Esth 14/15[16].

Wyrażenia: »do ludzi szczęście, nieszczęśliwy« [szyk 1 : 1] (1 : 1): [niektóre ludzie Bog] ozdobił/ rozumem/ wymową/ vrodą/ kſthałtem/ wdzięcżnoſcią/ y ſzcżęſeiem do ludzi GórnDworz D2; CzahTr A4.

»ludziom (ś)wiadomy, znajomy« = notus est (hominibus) Vulg, PolAnt Modrz; nobilis Mącz [szyk 12 : 4] (13 : 3): Mierność wáſſa niech bedzie ſwiádoma wſſyſtkim ludźiom Leop Philipp 4/5; BibRadz Philipp 4/5; BielKron 466; Scelere nobiles, Wſzem ludźiom znáyomi dla ſwych niecnot. Mącz 248c; Prot B4v; GórnDworz Q8, Y8v; RejPosWstaw [1108]v; ModrzBaz 4v; Oczko 25v; KmitaPsal ktv; dobrze wieſz/ iż cokolwiek rzecżeſz y vcżyniſz/ to nátychmiaſt wſzem ludziom wiádomo będzie Phil S4; WujNT Philipp 4/5, s. 836; SarnStat 941; SkarKazSej 661b.

»[jaki (a. jak)] nad (drugie, a. in(sz)e, a. wszystki(e)) ludzie (a, ludźmi), z ludzi, niż(li) ludzie, między ludźmi, u ludzi« [w tym: cum ai sup (11), comp (9), pos (3); av comp (2); być (14), (u)czynić (się) (4), zostawać (1), inny czasownik (2)] = super omnes homines, omnibus hominibus PolAnt, Vulg; omnium Modrz [szyk 17 : 8] (13 : 4 : 4 :3 : 1): [głowa Pana Jezu Krysta była ścięta] iakoby byl lotr/ albo cżłowiek nágorſſy miedzy ludźmi. OpecŻyw 48v, 132; FalZioł V 90v; BielŻyw 83; MurzHist D3; KrowObr 13 [2 r.]; Leop 1.Par 17/17; BibRadz 1.Cor 15/19; Był Moiżeſz cżłowiek ćichy nád ine ludzi. BielKron 40, 10v, 458v; GórnDworz E7v, E8v, V4v; RejPos 310v; KuczbKat 90; BudBib Dan 4/17[14]; CzechRozm 104; ModrzBaz 19, 100v; SkarŻyw 483; WujNT 1.Cor 15/19; á coż ty ſpráwiedliwſzy nád wſzytki ludzie czynić z námi będzieſz SkarKaz )(3, 122b.

»skłonny przećiwko (a. ku) ludziom; ku ludziam skłonność« = humanus philantropos, amator hominum Mącz; humanitas Modrz [szyk 3 : 3] (3; 3): Indue hominem, Bądz ludzki skłónny przećiwko ludzióm. Mącz 169b, 157b, 297c; Tákże też gwałtownik/ [..,] nie będźie mogł dźiatkam ſwoiem ſtánowić praw ćichośći/ vkłádnośći/ y ku ludźiam ſkłonnośći ModrzBaz 11v, 47, 47v.

Wyrażenia przyimkowe: »przed ludźmi« = jawnie, publicznie, wobec wszystkich; ante homines PolAnt; coram hominibus Vulg (54): OpecŻyw 45, 121v; ſpowiednik mamu vſtawic yawną pokutę ktorą ma [grzesznik] czynic przed ludzmy SeklKat X3; gdi [Sokrates] przed ludźmi łáyał yednemu cżłowyekowi/ rzekł mu [Plato]/ ná oſobliwym mieyſcu miałes mu tho mowić. GliczKsiąż G4, G4, G4v, G5; LubPs P4; KrowObr 8, 65, 65v [2 r.], 66 (8); Leop Sap 3/4; OrzList c3, f; BibRadz Sap 3/4, Matth 6/1; Nowokrzożeńcy/ wſzytko ſpołu mieli/ nicżym ſie nie dzyelili/ [...] á bicżowáli ſie przed ludźmi BielKron 118v, 242; GórnDworz T6; RejPos 201, 220, 312; KuczbKat 355; WujJud 106, 115; BudBib Sap 3/4; BudNT Matth 6/1, Rom 12/18 [17]; Gdy iáłmużnę dawaćie/ [...] niecżyńćie tego przed ludźmi [ne id faciatis coram hominibus Vulg Matth 6/1] ModrzBaz 59; SkarŻyw 320, 335; NiemObr 115; WerGośc 222; okaż nam to przed ludźmi miłośierdźie twoie. ArtKanc P17; WujNT Matth 6/1, s. 26, 796 marg; byś miał nayliżſzego/ Nieprzyiaćielá tedy nie wſpominay iego. Zle ná ſtronie przed ludźmi owſzem go wynaſzay CzahTr I3v, F2, 14.
~ Wyrażenia: »jaśnie przed ludźmi« (2): DiarDop 100; [heretycy] śmieią mowić iuż nie tylko w ſercu ſwoim/ ále y iáſnie przed ludźmi: Ze Chriſtus Bogiem nie ieſt WujJud 6v.

»jawnie (a. na jawią) przed ludźmi« [szyk 4 : 2] (6): KrowObr 120v; RejZwierz 24; Testibus praesentibus aliquid facere, cui contrarium, clam et furtim, Iáwnie pred [!] ludźmi. Mącz 452u; Przyſzedſzy Márſiaſz do krolá prośił áby tę kauzę odłożył do domu/ áby iey thu iáwnie nie ſądził przed ludźmi. RejZwierc 55v; SkarKaz Bb; Co zá cżáſem pokażę przed ludźmi ná iáwią/ Ktorzy więc przedſięwźięćie ſwoie tym nápráwią. CzahTr 12.

»nie tak w oczy jako przed ludźmi« (1): Chwalić go nie ták w oczy/ iáko przed ludźmi/ kogo chceſz przyiaćielem mieć/ dobrze. KochCn B4. ~

»przy ludziach« = jawnie, publicznie (2): Gdy [Turcy] w małżeńſtwo wſthępuią/ przy ludziech żadney chući k ſobie nieukázuią BielKron 261; CiekPotr 78.

n. Ludzie odróżniający się określonymi elementami budowy ciała (34): Krol/ rzekł Ezopowi/ Dziwnoć mię temu cudowi: V was ludzie ſkrzydłá máią/ A po powietrzu latáią. BierEz G2v; Ieſzce piſali ći to Hiſtorici aby tam rodzili ſie ludzie iedno oko w cżele maiąci albo o dwu głowach, albo o iedney nodze, drudzi ze pſią głową MiechGlab *5, *7v, 63 [2 r.]; [Aleksander] nálazł tám ludzie nágo ohodzące/ ná ktorych oiáło włoſmi obroſle iáko ná zwierzętach HistAl G3, L7; Scyryte/ miedzy Tátáry ludzye bez vſzu/ tylko dzyurki miáſto vſzu máią. BielKron 8v; Monokuli/ ludzye z wielkimi nogámi ták iż ſie wſzytek záſłoni od ſłońcá ſtopą. BielKron 8v; Są też pod nim ludźie ktorzy máią w pierſiach oblicże BielKron 462, 8, 8v, 335 [3 r.], 446, 450, 452v; Centauri populi Thessaliae circa Telium montem, Ludźie ó których poetowie piſzą iżby ná poły cżłowiek miał być/ á na poły kóń Mącz 47b, 16a, 275a, 333d; ModrzBaz 108; Tám kędy Pigmeowie niewielcy mieſzkáią. Ludźie ſą ná łokieć wzwyſz KmitaSpit A2.
Wyrażenia: »ludzie leśni« (4): á byli ſnimi weſpołek ludzie leſni mężowie y niewiáſthy/ máiąc kożdi ſzeſć rąk HistAl H6v, K6 [2 r.]; BielKron 8.

»ludzie wielcy jako obrzymowie« (1): Iako Alexander nalazł ludzi wielkie iáko obrzymy [invenit homines magnos ut gigantes], HistAl K6.

α. Twory mitologiczne (5): Ná to weſele Peleuſowo/ prośił Iupiter wiele bogow y bogiń y rozmáitych ludzi/ okrom Diſzkordiey/ bo była zwádliwa á nie weſoła. BielKron 21v.
Wyrażenie: »obrzymowie (a. gigantes) ludzie wielcy; ludzie wielcy jako obrzymowie« [szyk 2 : 2] (3 : 1): GliczKsiąż E2; Cyklopes álbo Gigántes/ ludzye wieley [!] iáko Obrzymowie/ ći byli w Syciliey pod. gorą Etną/ ći też iedno oko w ćiele miewáli BielKron 8v; Gigantes wielcy ludzye chcieli ie [bogów] z niebem obálić ná zyemię [...]/ á ſámi niebo chcieli oſieść. BielKron 24, 4v.
o. Figury posiadające kształt ludzi (3): [Nektanabo] vcżvnił okręty y ludzye z woſku/ [...] kiedy kinał rozgą ruſzáły ſie okręty woſkowe z ludźmi BielKron 122v, 122v.

Cf CZŁOWIEK, LUD, LUDNOŚĆ, [LUDZIKRADZIECTWO], [LUDZIKRAJCA], [LUDZIOPRZEDAWCA]

TK