[zaloguj się]
[pdf]

NADĄĆ SIĘ (21) vb pf

sie (18), się (3).

a jasne.

Fleksja
inf nadąć się
praet
sg pl
1 m nadąłem się m pers
2 m m pers -ście się nadęli
3 m nadął się m pers nadęli się
f nadęła się m an
plusq
sg
3 f była się nadęła

inf nadąć się (1). ◊ fut 3 sg nadmie się (8). ◊ 3 pl nadmą się (1). ◊ praet 1 sg m nadąłem się (1). ◊ 3 sg m nadął się (2). f nadęła się (2). ◊ 2 pl m pers -ście się nadęli (1). ◊ 3 pl m pers nadęli się (1). ◊ plusq 3 sg f była się nadęła (1). ◊ part praet act nadąwszy się (3).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVII(XVIII) ‒ XVIII w. s.v. nadymać się.

1. Napełnić się weiągając powietrze (6): Wielkośći ſie nádziewáiąc: Táko ſie bárzo [żaba] nádęłá/ Iż ſie wpoły przepuknęła. BierEz N4v; Okuń [...] gdy obacży ſzcżukę/ tedy ſie obroci ogonem do ſzcżuki/ na dmie ſie/ ſkrzele podnieſie FalZioł IV 42c, I 117d.

W porównaniu (1): RejWiz 173v cf Fraza.

Fraza: »[komu] nadęła się gęba jako szkapie« (1): Iuż więc y ten pan Warchoł łácno pomocniká/ Ku onym ſwym niecnotam/ będzye miał nędzniká. Pátrz iż mu ſie nádęłá gębá iáko ſzkápie/ Gdy ſie owo z byſtrośći inochodą ſzłápie. RejWiz 173v.
W przen (2): wſzelkie podnieſienie w pychę/ tym ſie rychlej roſpuknie/ im ſie nawięcey nádmie. KrowObr 6v.
Zwroty: »nadąć się jako choremu brzuch« (1): tákże też ten/ choć mu to dobrodzieyſtwo ſmákuie á wzmoże ſie s tego/ tedy tego pobożnie/ pomiernie á poććiwie nigdy nie vżywie/ iedno ſie nádmie iáko choremu brzuch w oney ſzárey pyſze ſwoiey RejZwierc 98.

»nadąć się w pysze« (1): RejZwierc 98 cf »nadąć się jako brzuch«.

2. Przen (3): Ziemiá ſie byłá nádęłá/ Niewiem co w ſobie pocżęłá BierEz Nv.
a) O obżarstwie (1):

W porównaniu (1): Tu iużechmy ſie też náſłucháli iáko táki pan długo żyw bywa/ bo potym nádąwſzy ſie iáko prośna świniá/ áni wzwie kiedy go flegmá vduśi/ albo ápoplexia álbo pleurá zábije. RejZwierc 160.

b) O tyciu (1):

W porównaniu (1): Bo nos/ gębá/ brzuch/ goleni/ wſzytko ſie to nádmie iáko pudłá/ á pothym ſie puka ná Wioſnę iáko młoda wirzbiná. RejZwierc 62.

3. O objawach chorobowych: obrzęknąć, nabrzmieć, opuchnąć; extumere, extumescere Mącz; tumere Calep (9): żyły: ktoremi ſie płod w żywocie trzyma/ y zſtanawia/ [...] bywaią grubemi á lipkiemi wilgotnoſciami zatkane/ albo ſie nádąwſzy: rozpukaią FalZioł V 29v; Mącz 468b; Lice y powieki kiedy ſye nádmą: Opuchlinę známionuie/ á ſkáżenie zdrowia. SienLek 20; Calep 1092b.

nadąć się komu (3): FalZioł IV 39c; Ráno leżąc nárzeka przewráca ſie ięcży/ Ano mu ſie łeb nádął Káttárus go męcży. RejWiz 15; RejZwierc 98.

nadąć się czym (1): Tenże żywot ieſli phlegmą zbytnią ſye nádmie/ á [...] opuchlinę zácznie/ nie miéć nad wodę tę/ y iéy błotem ćiepłe okłádánié/ lepſzégo niemoże. Oczko 15.

W porównaniu (1): Ieden ſie puśći ná okruthne burzki morſkie/ [. ..]A ieſli tám nie zginie/thedy ſie wody opije/ ná grąz nie vprácuie/ á práwie ſie iáko mięſopuſthna kiſzká nádmie. RejZwierc 157.

Fraza: »brzuch, żywot się nadmie« (2:1): Gdy kogo Niedzwiadek z ije [lege: zje], tedy mu ſie brzuch whet nadmie/ y poydą mu wiathri z brzucha przez przycżyny FalZioł IV 39c; RejZwierc 98; Oczko 15.
4. Unieść się pychą, dumą; inflare Vulg (3): Ieſli kto nácżey vcży/ á nie przyſtawa ku zdrowym powieśćiam Páná náſzego Iezuſá Chriſtuſá/ y ku tey náuce ktora ieſt wedle pobożnośći: nádał ſię [!] nic nie vmieiąc CzechEp 102; Iákobych nie miał przyść do was/ ták ſię niektorży nádęli [sic inflanti sunt quidam]. WujNT 1.Cor 4/18, 1.Cor 5/2.

Synonimy: 4. chełpić się, chlubić się, pysznić się, wynosić się.

Formacje współrdzenne cf DĄĆ SIĘ.

Cf NADĘTY

KCh