[zaloguj się]
[pdf]

REGUŁKA (27) sb f i m

f (25), m (2) [w znacz. 2.].

e oraz a jasne.

Fleksja
sg pl
N regułka regułki
G regułki regułek
A regułkę regułki
I regułką
L regułce

sg N regułka (2). ◊ G regułki (7). ◊ A regułkę (6). ◊ I regułką (2). ◊ L regułce (1). ◊ pl N regułki (2). ◊ G regułek (5). ◊ A regułki (2).

Sł stp, Cn brak, Linde XVIII w.

1. Dem. od „reguła” ‘zasada, norma, prawidło, przepis’ (25): Chcę tedy áby Dworzánin náſz/ gdy cożkolwiek cżynić/ ábo mowić będzie/ miał záwdy w pámięći niektore regułki/ ktore y ná káżdą rzecż ſie zgodzą/ y zámykaią ná krothce w ſobie/ to wſzytko/ co mnie powiedzieć należy. GórnDworz I6; The regułki w.m. zdami ſie iż niewiele komu pomogą GórnDworz I6; Toć ia więcey dáć ná rozum nie vmiem/ áni inych regułek wiem/ okrom tych ktorem iuż wylicżył. GórnDworz K5, I3v, I4, I7v, N8, N8v; CzechEp 160; Do rzecży tedy przyſtępuiąc/ X⟨iądz⟩ K⟨anonik⟩ dowod o Papieſkiey zwirzchnośći/ ktorą ná Piotrowey powadze y władzy vbudowáć chćiał/ trzebá nam porządnie rozebráć/ á o tey rzecży rozdźielnie mowić/ wedle oney regułki/ qui bené dividit bené docet. NiemObr 31; Kto ná nie [na rozmaicie przypadające święta] Regułek nie ma/ Almánáchow niech ſię trzyma. LatHar ++7; [ále my przypátrzyliśmy sye temu, że Hippocratis regułki nie mylą nas nigdy OczkoPrzymiot 288].
Zwrot: »regułkę dać« (1): á wſzákoż thá kthorąm ia náukę ábo regułkę dał/ zydzie ſie też widzimi ſie tu do tego: [...] GórnDworz I6v.
Wyrażenie: »regułka krotka« (1): tu maſz regulki barzo krotkie poznawania vriny z niektorich oblikow. FalZioł V 14.
Szeregi: »nauka abo regułka« (1): GórnDworz I6v cf Zwrot.

»regułki i terminy« (1): że iey [prawdy zbawiennej] y ći ktorzy ſię też rádźi o znáiomośći Bożey z pilnośćią wywiáduią/ obacżyć ieſzcże cále iáko przyſtoi do końcá nie mogą. A to dla tego nawięcey/ że ſię onych filozowſkich regułek y terminow práwie z mlekiem máćierzynſkim/ ták opili/ że ſię z nich wyſzumáć nie mogą CzechEp 9.

α. W odniesieniu do spraw związanych z religią, zwykle peior. (5): przetoż mi ſię zdáło zá rzecż ſłuſzną y przyſtoyną rzecż tę [tj. przypowieść o pszenicy i kąkolu] tym więcey obiáśnić [...]: á to przećiw wykrętom poślednieyſzych Zofiſtow: więcey Pogáńſkich regułek/ á niż iáſnych świádectw ſłowá Bożego pilnuiących y vżywáiących. CzechEp 35; Ale y to twierdźi indźiey wedle oney ich dawney regułki tres vidit vnum adorauit, iż v Abráhámá był y oćiec y ſyn y duch ś. CzechEp 184; A niech to káżdy wie/ żeć on [św. Ireneusz] nic niewiedźiał o regułce Papieſkiey potym nie rychło wymyśloney/ ktorą zowią communicationem idiomatum CzechEp 246, 147, 261; [Co żeby tym ſnádniey ſię im [heretykom] powodziło/ Regułki oney/ [...] vżywáią: Iż ſkoro iáſny text Piſmá świętego przećiwko ſobie obacżą/ zárázem do rożmáitych [!] figur śie vdawáią GrodzPraw 103].
β. Zasada prawna (4): Dam ná przykład regułkę wyſzpoconą owę [...]: Volenti (mowią) non ſit iniuria. KlonWor 66.
Wyrażenie: »regułka prawna« (3): godźiło ſię było/ wedle oney regułki práwney/ Actor quod aſserit probet I.M. X⟨iądz⟩ K⟨anonik⟩ dowieść tego/ y to pokazáć [...]/ że Papież nie ieſt Antychriſtem CzechEp 384; Więc ſię ową regułką wymawiaćie práwną: Choć święta ſpráwiedliwość krzywdę ćierpi iáwną: Quod iure ſit, iuſtè ſit. Gdyż inſze ieſt Práwo/ A inſza Spráwiedliwość. KlonWor 64, 4.
γ. Zasada gramatyczna, językowa (2): Dla czego [tj. z powodu braku czasu teraźniejszego w języku hebrajskim] mędrſzy regułkę tę wynáleźli/ iż cżas przyſzły zámyka w ſobie/ y ninieyſzy y przeſzły y przyſzły cżás. CzechEp 68.

regułka na co (1): Ná to [pisownię i oraz y] ieſt regulká v mnie, że po c/ cz/ ł/ dz/ dż/ rz/ ſz/ ż/ nigdy nie idźie proſtè i/ iedno tępè y. JanNKar G2v.

2. n-pers Nazwisko (2): anym naymu wziął oth thego tho regulky thako my bog pomozy. ZapWar 1528 nr 2458.
Zestawienie: »Mikołaj Regułka« (1): yakom ya nyeprzyyąl swyadestwa dosthathecznego oth pana doctora hy oth hynych dobrych ludzy [...] oth ktorych esz chczial viedziecz hy slysecz sviadestwo ho hvczynyenye przyschiagy na oprzą ktorą then tho doctor huczynyl na pozew hy na zalobą sliachathnego mykolayą [!] regulky skomornyk ZapWar 1528 nr 2458.

KO