[zaloguj się]
[pdf]

REGUŁA (310) sb f i m

reguła (234), regula a. reguła (76); regula a. reguła ZapWar (38), OpecŻyw, PatKaz III (28), SeklKat (2), Leop, KochList, PaprUp; reguła : regula a. reguła KłosAlg (17:3), Mącz (1:1).f (272), m (3) [w znacz. 3.].

e oraz a jasne.

Fleksja
sg pl du
N reguła reguły regule
G reguły reguł
D regule regułam, reguł(o)m
A regułę reguły
I regułą regułåmi
L regule regułåch, regułach, Reguł(a)ch

sg N reguła (64). ◊ G reguły (43). ◊ D regule (7). ◊ A regułę (80). ◊ I regułą (8). ◊ L regule (8). ◊ pl N reguły (13). ◊ G reguł (51). ◊ D regułam (2), reguł(o)m (1); -am PatKaz III; -am : -(o)m KrowObr (1:1); ~ -am (1), -(a)m (1). ◊ A reguły (23). ◊ I regułåmi (1). ◊ L regułåch (3+żp), regułach (1+żp), Reguł(a)ch (2); -ach SkarŻyw; -åch : -ach KrowObr (4:1). ◊ du N (cum nm) regule (1) KrowObr 146.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (trzy z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

1. Zasada, norma, prawidło, przepis; regula Vulg, JanStat, Cn [regula – krótka nauka albo droga ku pospolitej nauce Mącz 351a; prawidło; ustawa powszechnie – regula Cn] (138): Gdyż to z dawná regułá ieſt ſwiátá wſzytkiego/ W tym cobyś ſam rad widzyał/ záchoway bliźniego. RejWiz 187v; SarnUzn F6v; Co to zá dziw/ iż cżłowiek vcżony/ [...] regułą ſwą/ tho ieſt Philozophią/ kthora nie ná ſłowiech/ ále ná przyſtoinym życiu záwiſła/ [...] ſtrzymał ſie nie dotknąć wielkiey wſzetecżnice? GórnDworz Aa7v; KochList nlb 2; Ktorą regułą [tj. Gal 1/8] Tertullian y Ireneus práwą náukę od fałſzywey rozeznawáli WujNT 652.

reguła czego (2): OrzRozm E marg; ábowiem y węzłowátego rzecżenia/ máło ſie nie wſzytki reguły pokazáły GórnDworz S2.

Wyrażenie: »pewna reguła« (1): á to wſzytko ná tym záwiſło/ áby ſie [dworzanin] białeygłowie wſzeláką rzecżą záchował/ á przylubił: nie obrażáiącz iey w iedney naymnieyſzey rzecży/ gdzie ná tho/ trudno dáć pewną regułę GórnDworz Cc6.
Szereg: »reguła albo nauka« (1): Irregularis, Nieproſty/ [...] Niedźierżący áni ſię mogący przygodźić ná regulę álbo poſpolitą naukę. Mącz 351a.
Wyrażenie przyimkowe: »wedle reguły« (2): A wedle téy Reguły pytam ćię/ Kogo ná tym Sądźie [...] Sędźią poſádźimy? OrzQuin S3.

~ wedle reguły czyjej (1): Oboie to Concilium, Konſtáncyeńſkie y Bázyleyſkie wyznáć muśi/ iż wedle ich [papieża Eugeniusza i jego popleczników] reguł właſnie zgromádzone były NiemObr 176. ~

a. Zasada dotycząca postępowania i spraw religii (86): Ku pyerwſzym trzem regulam przyſtąpuye dauyd rznkl [!] [...] PatKaz III 140v; Thrzeczya regula yeſt czyerpyecz wſzytky od boga przepuſzczone przeczywnoſzczy PatKaz III 143, 141; KromRozm I L4, M; KromRozm II q4; Leop Philipp 3/16; A ták pámiętháć mamy záwżdy onę Regułę iáko mamy piſmo przez piſmo wykłádáć. SarnUzn G4, F7v [2 r.]; oto w Papieſtwie Mniſzy iedni biali/ drudzy ſzárzy/ cżarni/ etć. iedni máią tákie reguły y ceremonie á drudzy inákſze SkarŻyw 538.

reguła czego (16): Regułá piſma świętego nie naruſzona/ kthora do gruntu Sabelliuſza obala. GrzegRóżn M4v; SarnUzn [F]2; [Apostołowie] błąd obrzázánia z wiernych z nieśli: [...] y Regułę żyćia zámierzyli inſzym/ dawáiąc znáć: czegoſye wyſtrzegáć mieli/ y czego náſládowáć. BiałKat 136; Y cżynione bywáią [dobre uczynki] od wiernych ludźi wedle zámierzoney reguły ſłowá Bożego. WujJudConf 106v. Cf »reguła świątości«.

reguła ku czemu (1): wiedz też o tym/ iż ći ſą [przykazania boże] regułá ku zbáwieniu BiałKat 43v.

reguła o czym (2): Regułá ś. Auguſtyná o Ceremoniach Kośćielnych. WujJud Nn2, 195v.

reguła czyja [= przez kogo ustanowiona, na czyim wzorze oparta] [w tym: G sb i pron (8), ai poss (1), ai (1)] (10): Iuſz ku ſzwyątey panny regule czwartey przyſtąpuyącz ta zalezy wczyſtey a ſzwyątey ządzy y myſzly PatKaz III 144; Zyuoth regul tych ſzwyątych maryey panny tum uam uypyſſal PatKaz III 154v, 151v; KrowObr 138; WujJud 195v, Nn2; WujNT 26. Cf »reguła boża«.

reguła czyja [= kogo obowiązująca] (1): Táć ieſt regułá práwego Chrześćijániná ábo Kátholiká/ trzymáć pilnie trádicie/ náuki y vſtáwy Apoſtolſkie WujNT 830.

W połączeniach szeregowych (3): PatKaz III 95; Nie rzekł im [Jezus uczniom]. Idąc po wſzyſtkim ſwiećie/ przepowiedayćie/ vſtáwy/ Reguły/ Dekretały/ y inſze ludzkie wymyſly/ ále Ewánielią. KrowObr 43; WujNT 543.

Zwroty: »regułę chować« [szyk zmienny] (11): Tę regulę [...] ta náſwiętſſá panna chowala/ iż pocżęwſſy od zaraniá/ aż do trzetzié godziny na dzień vſtawicżnie na modlitwie byla. OpecŻyw 2v; Ną [!] wtorą regulą chouala panna marya bo wſzytka ſyą bila uydala na uczynky dobre PatKaz III 142, 141v, 143v, 144v, 145v, 146, 146v, 148; SkarŻyw 411; w ſpráwowániu wſzelákich vczynkow dobrych/ mamy chowáć Regułę onę Grzegorzá ś. áby vczynek był ná iáwi; ále intencia ábo ſerce dobre z ktorego gi czyniſz/ áby zoſtáło w ſkrytośći. WujNT 26.

»mieć [co] za regułę« (1): Máiąc tedy ſámę prawdę zá regułę ábo wzor: [...] nie mamy [...] wyrzucáć pewney y práwdźiwey o Bogu znáiomośći. CzechEp 130.

»reguł naśladować« (1): A przeto ſam ſyebye y kozdego proſchą vezmy ſyą tey panny [tj. Maryi] tych proſtych regul naſzladouacz PatKaz III 151v.

»reguły pełnić« (1): ty reguly z uyelką czuynoſzczą pelnyla marya wtym zyuoczye PatKaz III 140v.

»reguł strzec« (1): Ale tho ieſt Biſkup prawdziwy/ [...] ktory nie Reguł álbo vſtaw ludzkich ſthrzeże/ ále Reguł y vſtaw Boſkich KrowObr 126v.

»regułę trzymać« (1): ktoremu [Bogu] był pierwey przyſiągł/ iż ſie tylko miał bać/ ſámego Páná Bogá/ [...] ſámego być tylko poſluſzen/ ſámego Regułę tzymáć/ ktorą Kryſtus Syn Boży z niebá przynioſl. KrowObr 138.

Wyrażenia: »reguła boża, boska, Pana« [szyk zmienny] (1:1:1): SeklKat E2; KrowObr 126v; cżemuż thę regułę Páná twoiego ná ſtronę odkłádaſz RejPos 314v; [á w wykłádániu Przykazánia Boſkiego bárzo ćwicżeni być máią: iżby ták wedle tey Boſkiey reguły o káżdym vcżynku y powinnośći ſwey zániedbániu/ rozſądek dobry vcżynic mogli KuczbKat 263 (Linde)].

»pewna reguła« (1): Acżkolwiek to ieſt pewna regułá/ w nowym teſtámenćie: iż iáko to ſłowko ábo názwyſko BOg/ gdy ták ſámo przez ſie w texćie ſtoi/ [...] nie o kim inſzym ma być rozumiano tylko o ſámym iednym [...] BOgu Oycu. CzechRozm 202v.

»reguła świątości« [szyk 11:1] (12): Pyerua regula ſzwyątoſzczy yeſt grzechom ſyą uarouacz PatKaz III 141; Dzyeſyąta regula ſzwyątoſzczy yeſth dacz polepſzenye blyſznyemu PatKaz III 148v, 140v, 141v, 145, 145v, 146 (12).

»reguły święte« [szyk 1:1] (2): PatKaz III 154v; iáko w dzieiach wálnych y w ſwiętych regułach ieſt opiſano. KrowObr 18.

»reguła wiary« (2): Tego ſpoſobu náuki [Rom 6/17].) Ná pierwſzym káżdego narodu náwroceniu ná wiárę Kátholicką/ pewna formá y ſpoſob náuki ábo regułá wiáry bywa podawána: ktorą ludzie od ſwych Apoſtołow raz przyiąwſzy/ nigdy iey więcey odmieniáć nie máią WujNT 543, 543.

Szeregi: »nauka albo reguła« (1): A co ſie roznośći záchowánia Poſtow dotycże/ ieſt o tym Náuká álbo Regułá v Auguſtyná ś. WujJud 195.

»obyczaj i reguła« (1): [św. Augustyn] wnet klaſztor w kośćiele poſtánowił/ y z ſługámi Bożymi począł żyć według obyczáiu y reguły pod świętymi Apoſtoły vſtáwioney WujNT 412.

»reguły i ustawy« (1): KrowObr 126v cf »reguł strzec«.

»reguła abo wzor« (1): CzechEp 130 cf »mieć za regułę«.

»zakon a reguła« (1): Pátrzayże co tu zá zakon á co zá regułę Pan ten tym to vcżniom ſwoim [...] poſtánowić racżył. RejPos 170v.

W przen (1):
Wyrażenie: »ołowiana reguła« = zasada, którą łatwo można nagiąć lub zmienić (1): Znowo chrzcżeńczy y zynemi kaczerzmi nietrzymam/ ktorzy/ ſłowem bożym niewſtydliwie gardzą/ zowącz ie niemym bydlęciem/ y ołowianą regvłą SeklWyzn c3v, Av.
αα. W nawiązaniu do znacz. 2.a. [w tym: czyja (2)] (3):
Wyrażenia: »reguła Pana Jezu Krysta« = chrześcijaństwo (1): Iż tylko nád tymi ieſt pokoy/ y miłoſierdzie Boże/ ktorzy według Reguły Páná Iezu Kryſtá Syná Bożego chodzą. KrowObr 138.

»reguła potwierdzona; zakon poćwierdzony w regule« (1;1): KrowObr 151; Zakon iego poćwierdzony był od Papieżá/ w Regule S. Benediktá. SkarŻyw 472 marg.

Szereg: »reguły i nauki« (1): iż niemożeſz inátzey zeznáć: Iedno iż to [tj. zakony] ſą Reguły y náuki od Dyabłá ná ſwiáth przynieſione/ á od Papieżá Antykryſtá potwierdzone. KrowObr 151.
α. Przepis zakonny (6): Toć nic przećiwko Mnichom: Bowiem oni y bárzo porządnie ſie wedle Reguł ſwoich żyiąc ſpráwuią WujJud 145v; SkarŻyw 570.

W połączeniu szeregowym (1): [zakonnicy słuchając św. Antoniego] ſpodziewáli ſię co od niego o Regułách/ paćiorkách/ y proſtym nabożeńſtwie iákim ſłyſzeć. SkarŻyw 543.

Zwrot: »reguły chować; reguł chowanie« [szyk zmienny] (1;2): ktory [św. Bernardyn] bráćią ſwoię odnawiáiąc á do chowánia ſtárych Reguł/ y zácżętego od przodkow żywotá przywodząc/ wielką ſtraſz cnot zakonnych y doſkonáłośći poſtáwił. SkarŻyw 463, 160, 412.
β. peior. Ustanowiona przez kościół katolicki, negatywnie postrzegana przez innowierców (17): KrowObr 127v; Nád to wynoſzą ſwoie śluby niepotrzebne y Reguły/ mimo ſłowo Boże zmyślone WujJudConf 145; Bo Abráhám trzech widział (iáko ich [trynitarzy] reguła nieſie) á wżdy tylko iednego chwalił: Przeto iż ći trzey ſą Bog ieden. CzechRozm 43; CzechEp 108, 182.

W połączeniach szeregowych (8): Swiattzą teſz dobrze/ o tey náuce Papieżá Rzymſkiego Antykryſtá/ wáſze kxięgi właſne/ y wáſze vſtáwy/ Reguły/ y wáſze Pontyfikały/ Aiendy/ Wijátyki/ Dyurnały/ Kurſy y Mſzały KrowObr 52; Wſpominaćie teſz w tey przyſiędze [biskupiej] Heretyki y kácerze/ [...] ktorzy od vſtaw/ reguł/ y praw Papieſkich odſtawáli/ á prziymowáli vſtáwy/ y práwá Páná Iezu Kryſtá/ Syná Bożego. KrowObr 131v, 36v, 128v, 129v, 130, 131, 241v.

Zwroty: »reguł chować« (1): Reguł Swiętych Oycow/ Dekrethow/ [...] y Mándaty Apoſtolſkie/ ze wſzyſtkiey mocy/ będę chował/ ſtrzegł/ y inſzym ſtrzec y chowáć roſkażę. KrowObr 128v.

»reguł strzec, strzeżenie« [szyk zmienny] (5:1): [Jezus ustanowił sługi boże] Nie dla proznowánia/ nie dla Reguł/ albo vſtaw Papieſkich ſtrzeżenia/ [...] ále [...] dla zbudowánia ćiáłá Kryſtuſowego. KrowObr 36v; iż nie to ſą Biſkupi prawdziwi/ ktorzy w Infułach chodzą/ [...] vſtaw/ dekretałow/ y reguł Papieſkich ſtrzegą. KrowObr 130, 36v, 126v [2 r.], 128v.

Szeregi: »nauki i reguły« (1): Thom tu dla tego nápiſał/ áby kożdy wáſze náuki y reguły poznał/ iákie ſą wnich bluznierſtwá KrowObr 146v.

»reguły i (albo) ustawy« (3): I nie to ieſt Biſkup/ kthory Reguł y vſtaw ludzkich ſtrzeże/ álbo od Papieżá Sakry Bierze. KrowObr 126v, 36v, 126v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 8 r.]

b. Zasada stosowana w matematyce (20): możeſz też ono rozne mianowanie vcżinić na iedno mianowanie y cżynić według reguły. KłosAlg E4; widziſz iż 162. złota: obrociły ſie w czetnari: cżyniącz według reguły. Cżyni 9 c˜. KłosAlg F3, E, E3v, F, F2v, F3v [3 r.].

reguła czego (1): Reguła nalezienia. KłosAlg H3.

reguła o czym (2): Regula o łąmaney liczbie poſpolita. KłosAlg F3, G4.

Wyrażenia: »rowności reguła« (1): Poczyna ſie na Normberską Mińczę Rachunk. Rownoſci reguła. KłosAlg H.

»spolności reguła« (1): Spolnoſci reguła. KłosAlg Hv.

Zestawienia: »reguła detri« = zasada matematyczna, pozwalająca obliczyć niewiadomą, mając dane trzy liczby ułożone w stosunki proporcjonalne; twierdzenie Talesa (5): Poczyna ſie wtora częſc o Regule Detri w czałey y w łamaney liczbie. KłosAlg E2v; Reguła Detri w piąci terminiech. KłosAlg Gv, kt, E2v, F.

»wywrocona reguła« = odwrócona reguła detri (cf wyżej), do której podstawiane wielkości są odwrotnie względem siebie proporcjonalne (1): Wywroczona reguła. KłosAlg H2v.

c. Zasada, przepis prawny (12): że ten który ſie práwá vczy, nie we wſzyſtkim ma Przyłuſkiégo Trádiciy y reguł náſzládowáć: bo zá tę 30. lat śiłá odmięniło. SarnStat 1264; Otóż Nouitius iuris cztérzy rzeczy ma ſobie compárowáć y ſpiſowáć w ieden Libelluſz: áby to co z Reguł ſtátutowych náuczył ſie, iáwnie in exemplis obaczył SarnStat 1301, 600 [2 r.], 601 [2 r.].
Wyrażenie: »reguła prawna, prawa« (4:1): STroná Práwem przekonána/ powinná zápłáćić nakłády práwne/ ſtronie ktora ſwoię rzecz pozyſkuie práwem/ wedle poſpolitey Reguły Práwney. GroicPorz dd2, m2v, ii3v; A táć ieſt oná pierwſza Regułá Práwá Ceſárſkiego/ dla kthorey ſámey brzydzą ſye Polacy Práwem Ceſárſkim OrzRozm L4v; SarnStat 1265.
Szeregi: »miara i reguła« (1): ABy pewna miárá y regułá [mensura et regula JanStat 641] byłá miáná w winie/ która zwykłá bydź do ſkárbu álbo komory náſzéy dawáná [...]: Vſtáwiamy/ iż [...] SarnStat 515.

»reguła albo przypowieść« (1): TA ieſt regułá práwna álbo przypowieść: Stárſzy dźieli, młodſzy wybiéra. SarnStat 1265.

d. Zasada gramatyczna, językowa (9): [T]ic byli zanauky fabuły/ Alexander donat [= podręcznik gramatyki] y reguly. SeklKat A3v; A ták nic nam do Láćinſkich reguł/ wſzytkie ſłowá by niewiem iákiego ięzyka/ my możemy y mamy deklinowáć BudBib cv; CzechRozm 62v; Z ſtrony gruſzki y plęſów, tá regułá ieſt v mnie, ábym ſie záwſze deriwátiiéy ſłowá káżdégo trzymał JanNKar F4; JanNKarKoch F3.

reguła czego (1): Bo ná tę Grámmátykę/ y ná iey reguły/ Apostołowie y inſzy Piſárze ſłowá Bożego nie ták bárzo pátrzáli iáko Filozofowie/ Oratorowie y Grammatykowie CzechRozm 62v.

W połączeniu szeregowym (1): Bo tey náświećie Nácyey nie máſz/ ktoraby im [językiem słowiańskim] ták iako w kśięgách ieſt mowiłá: á ſwych też reguł Grámmátyk y Kálepinow do wykłádu nie ma SkarJedn 361.

Wyrażenie: »pospolita reguła« (2): verbum irregulare, Które ſie niedźierży poſpolitey reguły. Mącz 351a; RejPos 251.
2. Zbiór zasad, tu: dotyczących religii, wiary (134): Wkthorey Regule/ to ieſt/ Ewánieliey ſwiętey/ ieſt doſkonále opiſána náuká/ iáko mamy przydz do żywotá wietznego KrowObr 138, 150v.

reguła czego (2): Barzo tedy uyelką praczą myal criſtus o maryey ſwey matcze gdyſz yą barzo myloual y owſzem yego myloſzcz byla wſzytkych myloſzczy przyklad regula y myara PatKaz III 95; KuczbKat 245.

reguła czyja (1): SkarŻyw 30 cf »postanowienie abo reguła«.

W połączeniu szeregowym (1): PatKaz III 95 cf reguła czego.

Szeregi: »kstałt albo reguła« (1): tákże y Piotr S. [...] nieiáki Boſki kſtáłt álbo regułę Biſkupiego vrzędu podał KuczbKat 245.

»postanowienie abo reguła« (1): [ojcowie zakonni upominali Szymona Słupnika] áby tego przeſtał/ á zſzedł ná ziemię/ á z innjmi od Bogá wjbránymi Oycy/ ná ich poſtánowieniu żyćia/ ábo regule przeſtawał. SkarŻyw 30.

a. Zbiór zasad zgromadzenia zakonnego; zgromadzenie zakonne; regula JanStat, Cn; forma religiose vivendi Cn [reguła zakonna – regula Cn] (129): (marg) Wymysły dźiśieiſzych kacerzow (–) Bo náprzód ku nowyi świątości/ chcąc wrzeczy być doſkonałęm i więcyi czynić niſz pan roſkázáł/ wynaleźli iednę rzecz/ na imię rozmaité Reguły/ rożné ſtroięm/ ſprawą/ ſposóbęm/ przézwiſkięm/ i zácnością MurzNT 108v, 109; ktorey ſię Regule [św. Franciszka] wiele ludzi dziwowáli/ y zá Fránćiſkiem/ nie ták wiele dla nabożeńſtwá/ ále dla proznowániá bieżeli KrowObr 135; I ták ſie byłá thá Regułá rozmnożyłá/ iż wkrotkim tzáſie klaſſtorow było nábudowano. KrowObr 135v; Bo ty dwie Regule [św. Dominika i św. Franciszka]/ ſą iáko dwá lichtárze ná ſwiećie. KrowObr 146, 133v, 134 [3 r.], 134v, 135v [3 r.], 136v (21); ábowiem/ iáko Mnich áby z Zakonu niewyſthąpił/ ſpráwuie ſye Regułą. Ták też przodkowie náſzy [...] ſpráwowáli ſye Práwem poſpolitym. OrzRozm E, E; á gdy [książę saski Fryderyk] był vpominan od krolow Polſkich o ołd/ wolał opuśćić Regułę [tj. zakon krzyżacki] á ołdu nie dáwáć BielKron 415v; SkarŻyw 542, 543; [Więc y owi/ brándt/ y cżoło Reguł dźiśieyſzych nie do tegoſzli Celu mierzą/ kiedy piſzą: [...] Z śiebie práwi/ záſługuiemy żywot wiecżny. ArtTanat 85].

reguła czyja [w tym: G sb i pron (24), ai poss (12), ai (4), pron poss (2)] (42): O Papieſkich Mnichach/ ich Regułach y przyſięgach. KrowObr 133; Iż iáko Mniſzy y Mniſki/ y wſzyſtki Reguły ich/ nie poſſły od Paná Iezu Kryſtá Syná Bożego/ áni od Apoſtołow iego: Ták teſz y Mniſſki/ y Reguły ich wſzyſtki ſą wymyſlone od Duchá nietzyſtego KrowObr 150v, 134 żp, Tt; CzechEp 230. Cf reguła czyja [z określeniem zgromadzenia zakonnego].

reguła czyja [z określeniem zgromadzenia zakonnego] [w tym: G sb i pron (20), ai poss (11), ai (4), pron poss (1)] (36): Ardynus Anglik y Robertus Moliſmeńſki/ wyſzedwſzy ná puſtynie w Burgundyey/ Regułę Cyſtercyńſką ſobie wymyſlili KrowObr 134v; Potym powſtáłá Regułá Bernárdyńſka/ ktora ſię wſztzęłá y potzątki wſzyſthki wzięłá od reguły Ciſtercyńſkiey. KrowObr 134v; Krzyżakow Regułá we Włoſzech ſię zátzełá KrowObr 135; Pothym ſie wſztzęłá we Włoſzech w Senie/ nowa Regułá Ieſuatow KrowObr 136v, 18, 134 [2 r.], 134v [3 r.], 135 [5 r.], 135v [3 r.] (25); był tám [w Jeruzalem] klaſztor S. Ianá/ kthorego regułę przyiąwſzy pánowie z Rodis/ ná tym byli fundowáni áby ſtrzegli grobu Bożego od Sárácenow BielKron 346, 359v, 363, 364; RejPos 280; Wiele teſz ná on cżás ludzi świeckich/ oboiey płći z Reguły świętego Piotrá/ dla nich oſobliwie vcżynioney/ żywotá popráwowáło SkarŻyw 472, 459, 461, 462, 463, 472.

W połączeniach szeregowych (6): A wżdy przedſie ſobie rozmáite imioná/ Zbáwićiele/ Iednatze y Reguły wymyſláią/ á tobą pánem ſwoim y zbáwićielem gárdzą KrowObr 147; Bo tám [dziecko oddane do klasztoru] muśi poniewoli tzytáć od oycá kłamce Dyabłá wymyſlone plotki/ Reguły/ y Legendy y inſze Mniſkie zabobony. KrowObr 149v, 26, 185v, Ss3v, Tt.

Zwroty: »regułę chować; reguły chowanie« (1;1): Ieſli mi teſz ieſztze chceſz vkázowáć ony inſze krzyże/ ktore ſámi ſobie s ſwoich głow wymyſlaćie/ [...] iáko ſą ty [...] żony właſney niepoymowáć/ brody y pleſze golić/ Reguły chowáć/ Papieżowi gwoli w kośćielech połaćinie ſſemráć/ y wołáć/ dobrowolnie żebráć. Toć nieſą krzyże/ ktoreby ſie Pánu Bogu podobáły KrowObr 239v; SkarŻyw 462.

»regułę potwi(e)rdzić (a. (u)twierdzić); reguła [od kogo] potwierdzona (a. utwierdzona)« [szyk zmienny] (17;2): Iágnieſſká Pánná/ niedáleko od Ieruzálem ſobie nową Regułę wymyſliłá/ y wielkiemi odpuſty y ſwiątośćiámi/ od Papiezow kupiwſzy vtwierdziłá. KrowObr 134v; Thego tzáſu potzęłá ſię mnożyć y krzeptzyć Regułá Kármelitow/ od Papiezow przywileymi obdárzona/ y vtwierdzona. KrowObr 135v; Toć ſą ty wielebne Reguły/ nie od Iezu Kryſtá ſyná Bożego/ áni Apoſtołow iego vſtáwione/ ále od oycá kłamce Dijabłá wymyſlone/ y od Antykryſtá Rzymſkiego potwierdzone KrowObr 137; Iáko ſie ptacy zlećieli/ ſzyie wyćiągáli/ kazánia iego [św. Franciszka] ſlucháli/ á zátym ſie ná ſterzy kráie Swiátá rozlećieli/ y iego Regułę po wſzyſtkim ſwiećie przepowiedáli/ twierdzili/ y chwalili. KrowObr 145v, 133v, 134, 134v [2 r.], 135 [2 r.], 135v [2 r.] (18); Do tego to Papieżá [Urbana V] ſwięta Brygidá Szwecka kſiężná przyiecháłá/ áby iey potwirdził regułę ktorą oná wynalázłá byłá. BielKron 186v.

»regułę przyjąć (a. przyjmować); przyjęcie reguły« [szyk zmienny] (7;1): Iż wnidz do klaſſtorá á przyiąć tę Regułę/ ieſt kroleſtwá niebieſkiego ſkarb niezlitzony náleść. KrowObr 145, 133, 133v, 134v; Był też záſię w Ieruzálem ſzpytal z kośćiołem pánny Mariey ktory zową Templárſki/ [...] ći theż przyięli iednę regułę z Rycerzmi Bożogrobſkiemi BielKron 346, 346; PaprUp B2; PRaeſcryptia Pánnóm Zakonnym ku dochodzeniu dóbr dźiedźicznych/ niech będźie od przyięćia Reguły do dwudźieſtu lat [fiat a professione religionis viginti annorum JanStat 214]. SarnStat 209.

»regułę spisać« = ustanowić zakon (3): Euſebius Ceſárienſis y Nicephorus w Hiſtoriey kośćielney nápiſáli/ [...] że Márek ś. vcżeń Piotrá ś. Mnichom Chrześćijáńſkim w Egyptćie y w Alexándriey Regułę ſpiſał/ iáko ſie ſpráwowáć mieli WujJud 144, 144, Mm6v.

»regułę ustawić, postanowić; reguła jest postanowiona, ustawiona« [szyk zmienny] (12:1;1:1): Arnolphus w Ieruzalem Regułę nową wymyſlił y vſtáwił KrowObr 134v; Ieńcy niekthorzy gdy długo v Ceſárzá w poimániu byli Vothum vtzynili/ iż Regułę nową poſthánowić mieli/ ſkoroby iedno z Więzieniá wyſſli KrowObr 135; Tedyć według tych ſlow twoich/ inſze wſzyſtki Reguły/ ſą od Duchá nietzyſtego poſtánowione? KrowObr 144, 134 [3 r.], 135v [2 r.], 136 [3 r.], 136v, 137 [3 r.].

»regułę założyć« (1): Brygidá Kxiężná s Swecka [...] v Papieżá vproſiłá y othrzymáłá/ áby Regułę Mnichom y Mniſſkom záłożyć y vſtáwić mogłá KrowObr 136v.

Wyrażenia: »mniska (a. mnichowska, a. mnichow) reguła; mniszy reguły [jakiej]« [szyk 4:2] (3;3): Ten Dominik/ Reguły tey Mnichom białłe ſuknie wymyſlił/ ktore tzarnymi płaſztzámi y kápicámi przykrył KrowObr 135v, 134, 134v, 135; A ták trudna y przećiwna/ żeby łácniey niewiem iáką naćiężſzą Mnichowſką regułę od ludźi wymyſloną mogł cżłowiek wytrwáć/ y ſpełnić CzechRozm 248; ReszPrz 35; [Mnichow Reguł rozmáitych zá S. Woyćiechá ieſzcże nie było w Krześćiańſtwie/ co teraz ſą. TurnZwierc B4v].

»strzegący reguły« = nazwa zakonu obserwantów (1): Minoryte Mniſzy ná dwie ſie Sekćie rozdzielili y roſtárgnęli poſwárzywſzy ſie. Iedni ſie kazáli zwáć obſeruantes/ Strzegący Reguły/ á drudzy Conuentuales KrowObr 137.

»reguła zakonowa (a. zakonnicza)« [szyk 1:1] (2): ReszPrz 35; A Miſtrz będźie wybiéran mąż więcéy pożyteczny y godny/ wedle reguły/ zakonowéy y vſtaw SarnStat 1099.

Szeregi: »kapica i reguła« (3): A ſlyſzyſz tu iuſz? iż w imię Kápice y Reguły vtzyćie odpuſztzenia grzechow/ y żywoth wietzny otrzymáć? KrowObr 145, 143v; O ktorym doſyć vcżynieniu Chriſtuſowym/ zle wyrozumiánym/ Antichriſt Pan Rzymſki/ iż grubie y ſproſnie z dawná náucżał: przeto też ſwą náuką wiele rozmáitey ſzáráńcżey/ kápic y reguł/ niezlicżonych mnichow národźił. CzechRozm 220.

[»klasztor abo reguła«: Pánie Boże/ tylemći á tyle lat w Klaſztorze/ ábo w Regule tey ſłużył/ wyſłuchay mię. ArtTanat 83.]

»reguła(-y) i ustawy« = regula et institutum JanStat (2): iż te Mniſkie álbo zakonnicże Reguły y vſtáwy/ nic innego nie ſą/ iáko Bábilon/ to ieſt pomieſzánie/ y ſkupienie błędow ReszPrz 35; SarnStat 1099.

»reguła albo zakon« [szyk 2:1] (3): oni tedy wygnáni ludzie/ będąc w zámutku y w roſpátzy/ ſobie Zakon álbo regułę wymyſlili KrowObr 133v, B; Tenże Iwo ſzpytal S. Duchá ná Prądniku [...] zbudował [...]/ do kthorego przywiodł bráthy Rycerſkie goſcinne z Sáxiey/ dwá krzyżyki białłe ná cżarnym płaſzcżu noſząc/ pod regułą álbo zakonem S. Auguſtyná BielKron 359v.

Wyrażenie przyimkowe: »pod regułą« (2): Látá 1257. Nowy zakon bráćiey Iáłmużnikow pod regułą S. Benediktá/ pánny Máriey przez Papieżá Alexándrá cżwartego vſtáwiony BielKron 364; SkarŻyw 574.
W przen (1): z ktorych [mnichów] káżde muśi mieć ſwoy fundáment/ ná ktorym Regułę ſwą záſádźiło CzechEp 230.
3. Zestawienie w funkcji n-pers: »Mikołaj Reguła« (3): ysz slachethny mykolay doctorowycz Regvla skomornykow nyepozyczyl sta slothych [...] panv doctorowy balthazarowy z wawrzysshewa ZapWar 1527 nr 2382; anym ya Grozil slachathnemu mykolayovy regule hy iego hurządnykovy ZapWar 1533 nr 2441, 1533 nr 2383.
4. n-loc: »Reguły« (35): ysze szlyachathny voczyech szregul przyyal nadom mąsza mego do regul szamothrzecz szobye rownemy ZapWar 1505 nr 1994; Iakom ya nyeprzyszethl czaszv yego wyeczerznego naymyenye yego regulj anym vsyal yemv valacha ZapWar 1507 nr 1981; nye przioralem yey they tho roly kw swey roly naymyenyw reguly malyechy y zoney sobye nyeprziwlasczil ZapWar 1546 nr 2618, 1505 nr 2001, nr 2002, nr 2003, nr 2006, nr 2007 (35).

Synonimy: 1. fundament, grunt, kanon, linija, modła, prawidło, prawo, przykazanie, sznur, wzor, zakon; 2. zakon.

KO