[zaloguj się]
[pdf]

PRZYKAZANIE (1358) sb n

-kå- (1013), -ka- (20); -kå- : -ka- OpecŻyw (16:2), MurzHist (2:1), MurzNT (11:2), KrowObr (31:2), BibRadz (22:1), Mącz (8:1), HistRzym (29:1), BiałKat (35:1), KuczbKat (76:2), RejZwierc (14:1), BudBib (28:1), BudNT (7:1), SkarŻyw (11:1), WujNT (167:1); -ka- też HistJóz, RejPs. ◊ -anie (1029), -ånie (14); -ånie KlerWes; -anie : -ånie March2 (1:1), KrowObr (31:2), Leop (83:1), BibRadz (21:2), BielKron (40:1), KuczbKat (75:2), BudBib (17:1), BudNT (5:2), WysKaz (1:1). ◊ -åń. ◊ W końcowym e wahania.

Fleksja
sg pl
N przykåzanié przykåzaniå
G przykåzaniå przykåzåń, przykåzaniå
D przykåzaniu przykåzaniåm
A przykåzanié przykåzaniå
I przykåzaniém, przykåzanim
L przykåzaniu przykåzaniåch

sg N przykåzanié (189); -é (15), -e (4), -(e) (170); -é : -e MurzNT (2:1), BiałKat (8:3). ◊ G przykåzaniå (440) [niektóre użycia bez składni zgody w sg może G pl]; -å (318), -a (4), -(a) (118); -å : -a OpecŻyw (5:1), MurzHist (1:1), BielKron (16:1), CzechEp (6:1). ◊ D przykåzaniu (115). ◊ A przykåzanié (291); -é (20), -e (2), -(e) (269); -é : -e OpecŻyw (9:1), MurzNT (1:1). ◊ I przykåzaniém (19), przykåzanim (16); -ém BibRadz, Mącz, RejPos, RejZwierc (2), RejPosRozpr, ArtKanc, LatHar, WujNT (4), PowodPr; -im OpecŻyw, BartBydg (2), BielŻywGlab, KromRozm III, KuczbKat (6), CzechRozm (2); -ém : -im WróbŻołt (2:1), BiałKat (3:1), CzechEp (1:1); ~ -ém BiałKat (3), -(e)m (16). ◊ L przykåzaniu (102). ◊ pl N przykåzaniå (50); -å (46), -(a) (4). ◊ G przykåzåń (18), przykåzaniå (5) [cf też uwaga do G sg]; -aniå BielKron, WerGośc; -åń : -aniå Leop (1:3). ◊ D przykåzaniåm (3). ◊ A przykåzaniå (95); -å (89), -a (3), -(a) (3); -a ReszPrz; -å : -a MurzNT (1:1), Leop (1:1). ◊ L przykåzaniåch (15); -åch (12), -ach (2), -(a)ch (1); -ach LatHar; -åch : -ach PowodPr (1:1).

Składnia przydawki dopełniającej równoznacznej z dopełnieniem sprawcy: przykazanie od kogo (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

1. To, co się przekazuje komuś do spełnienia lub nieczynienia; praeceptum HistAl, Vulg, Cn; iussum HistAl, Cn; mandatum HistAl [w tym czyje (74): ai poss (33), G sb i pron (29), pron poss (12)] (99):
a. Rozkaz, zwykle do określonego odbiorcy i do natychmiastowego lub jednorazowego wykonania (92):
α. O nakazach wydanych przez człowieka (47): [słowa listu króla Krezusa do panów samskich:] Toć wam przykázuię wſzytkim/ Ták wyſokim iáko niſkim: Byśćie mi dáli pobory/ Kłádli ie do mey komory. [...] Ten liſt/ gdy obec ſłyſzáłá/ Więtſza cżęść iuż przyzwaláłá: Krolewſkiemu przykazániu/ Y ku poborow dawániu. BierEz F; HistRzym 130v; [DokumPłock 1566 nr 665].

przykazanie komu (2): [Cesarz turecki do sędziaka białogrodzkiego:] A thak yeſli bi od thich czaſſow yakom thobie theras przikazal, abis tham zadnego nieprzepvſczal vczinialy [!] skode yaką wpansthvie przyacziela naschego, A prziſlieli do nas Krol o ſchkodzie swey powiadayacz yeſlibi siie stala pothim vam naſchim przikazaniv, thedi [...] będę othim viedzial ktore karanie thobye zadacz będziem mieli LibLeg 10/58, 11/88v.

Ze zdaniem przydawkowym [zawsze: aby] (4): KromRozm I N4v; Leop 1.Tim 1/18; Chcąc tedy Cangius Chan dowiedźieć ſie ieſli go wſzyſcy we wſzytkim poſłuſzni/ dał im ty przykazánia: Napierwey áby wſzyſcy chwalili tego Bogá ktory ſtworzył Niebo y Ziemię/ y onego podwyſzſzył ná to Páńſtwo/ vcżynili ták. Wtore przykazánie/ áby policżyli wſzytki męże godne ku walce/ vcżynili też tho BielKron 438v.

W charakterystycznych połączeniach: przykazanie cesarskie (cesarza) (4), faraonowe, hetmańskie, krolewskie (krola) (6), ojca (2), pana (2); powiedzieć przykazanie; [na przykazanie nie dbać].

Fraza: »przykazanie było chowane« (1): Przykazuiemy wam [Aleksander Macedonom i Persom] áby w káżdym mieyſcie byli rzędziciele y przełożeni iáko cżáſu Dáriuſa/ ktorym przykázuiemy/ áby rozumnie cżynili ſpráwiedlowoſć [!] każdemu/ ktorych przykazánie od wſzytkich poddanych krom iákiey wymowki było chowáne [precepta a subiectis omnibus ... observent] HistAl G4.
Zwroty: »być [komu] za przykazanie« = rozkazywać (1): [słowa Jahwe skierowane do Goga:] Przypraw ſie y przygotuy y wſſyſthko mnoſtwo twoie ktore ſie zgromádziło ktobie: á bądź ym za przykazánie [esto eis in praeceptum]. Leop Ez 38/7.

»dać przykazanie(-a); dawać na przykazanie [aby]« = dare in mandatis HistAl (2:1): biſkupowie iuż byli dali przykázanié/ gdzie by kto widziál Iezuſa/ ten by go miál vkazatz aby go ięli ij zabili. OpecŻyw 69v; Dawamy wam mocno ná przykazánie/ áby wſzelki z was nam zgotował skor/ zwierząt pobitych dobrze opráwnych tyſiąc HistAl E7; BielKron 438v.

»przykazanie odmienić (a. zmienić) [= nie spełnić]« [szyk zmienny] (2): Słyſząc Krolá żałoſnego/ Hermip przyſtąpił do niego: Rzekąc/ nie rácżyſz ſmućien być/ Nie dałćiem Ezopá zábić. Abowiemem śię nadziewał/ Iżby tego żáłowáć miał: Twem przykazánie odmienił/ Do tegom go cżáſu żywił. BierEz F3v; przeto piſał [król] do ſwych vrzędnikow zá rzekę/ áby nie przekażáli Zydom do końcá budowáć kościołá y miáſtá [...]/ á ktoby zmienił to przykazánie/ wzyąć z domu iego drzewo á przybić go ná nim BielKron 116.

»precz odrzucić, wzgardzić [czyje] przykazanie« = abicere mandatum HistAl (1:1): Piſaliſmy wáw [!] ábyſcie nam dzieſięć mędrcow poſláli/ á wiſcie orecż [!] odrzućili náſze przykazánie/ nie vznawſzy Ałexandrowey mocy HistAl D7; Po trzech lat vciekli od niego [od Semei] ſłudzy do Achis krolá Getſkiego/ zá ktorymi bieżał Semei/ áby ie vmowił záſię do ſiebie przez Cedron. Poſłał poń Sálomon/ powiedzyał mu iż przeſtąpił á wzgárdził przykazánie iego [tj. polecenie zabraniające Semei opuszczenia domu pod karą śmierci] BielKron 76.

»przestąpić przykazanie; przestąpienie przykazania« (3;1): BielKron 76; Gdy ie [trzech młodzieńców z narodu żydowskiego] przywiedziono przed krolá [Nabuchodonozora] pytał ich/ czemubyſcie przeſtąpili krolewſkie przykazánie [tj. nakaz oddawania czci złotemu słupowi]? RejZwierc 205; á gdy go [Mojżesza] kryć dłużey niemogli: niechcąc go ſwą ręką zábiiáć/ á boiąc ſię też áby ſami y zdomem ſwym od okrutniká [tj. faraona]/ dla przeſtąpienia przykazánia [tj. rozkazu topienia żydowskich chłopców] iego niezginęli: z żáłośćią wielką vpletli zrogoża cżołnek/ y oblali go ſmołą y kliiem/ y włożjli weń zwielkim ſmutkiem ſwym pięknego ſynacżká/ y puśćili po rzece. SkarŻyw 478; StryjKron 184.

»słuchać przykazania; przykazaniu, na przykazanie posłuszny (a. posłuszen)« = mandatis parens HistAl (1;1:1): HistJóz B2v; Potym [Aleksander] z onego mieſtcá poruſzywſzy zaſtępy przyciągnął ku Lacedemoniey/ ále Lacedemonowie przikazániu iego nie chcieli być poſluſzni HistAl D7v; Przeto kto ſłucha przykazánia [wydanego przez króla]/ nie vżywie nic złego. BielKron 81.

»według [czyjego] przykazania się sprawować« (1): y tego ma zaczny y w tych rzeczach biegły ſprawca woſkią [!] pilno przeſtrzegać/ yżeby iego ryczęrſtwo nigdy od woiennich cżwicżeń nie odſtępowało/ y owſzem yżeby ſie vſtawicznie wnich poprawowali/ á wedlug hetmańskiego przikazania ſię ſprawowali. KwiatKsiąż O3v.

»przykazaniu się sprzeciwiać« (1): Alexander/ náthychmiaſt porozumiał rádę Euskula mędrcá/ ktori mowił áby ſie ſprzećiwili Alexandrowi/ á rádę Demoſtena mowiącego/ áby ſie przykazániu Alexandrowemu [tj. nakazowi wydanemu Ateńczykom, ażeby przysłali Aleksandrowi dziesięciu mędrców] nie ſprzećiwiáli [mandatis Alexandri minime obviarent]/ á wſzákże do nich liſt piſał tym kſtałtem. HistAl D6v.

»przykazanie wypełnić« = mandatum adimplere a. implere HistAl (2): Coż złego vcżynił ten mąż/ gdyż vſiłował prykazánie [!] páná ſwego wypełnić HistAl E5, K7; [DramStp I 202].

»przykazanie zalecać« (1): [apostoł Paweł do Tymoteusza:] Toć przykazánie zálecam tobie [praeceptum commendo tibi] ſynu Tymoteuſie/ według przedeſſlych w tobie proroctw/ ábyś boiował w nich dobre rycerſtwo Leop 1.Tim 1/18.

Wyrażenia przyimkowe: »według (a. podług) przykazania« = iuxta praeceptum HistAl (4): OpecŻyw 4v; ktorem [Izraelczykom] Iozef dał wożow podług przykáżania Fáraonowego HistJóz E; Inſzego pothym dniá Alexander ſiedząc ná máieſtácie złotim koronowáni/ á według przykazánia Dáriuſa Ceſarzá/ kazał Roxanie corce iego przed oblicżnoſć ſwoię przyſć HistAl G5v. Cf »według przykazania się sprawować«.

»z przykazania« = na rozkaz (9): Gdy go [Jezusa] od Heroda wiéſtz mieli/ wſſytcy ſie s niego z przykázaniá Herodowégo/ iako z blázna naſmiéwali OpecŻyw 122, 47; Iezu ien z przykazania Piłathowego Oto cżłowiek mowiącego) ſzkaradzie vkazany milcżałes. ſmi⟨łuj⟩ ſie nad nami. TarDuch C4v; March2 D3; Z sbozey mylosczy Ceſſarz Tvreczkii y ynich wielkich panstw ſprzikazanya naſzego pyſſemy do was ſlvgii naſſego sandziakowy Byalogroczkiemv y do ynich Vrzednykow LibLeg 10/55v; HistAl F2v; [Kletus papież] Podiął koronę męcżennicżą od Domicyaná/ á w Atykanie v Piotrá s. pogrzebion. Ten ieſzcże s przykazánia Piotrá s. pirwey kápłanow XXV oświęćił w mieſiącu Wrześniu. BielKron 148; Oćiec tych ſynow vſłyſzawſzy tho/ opuśćiwſzy ſwe páńſtwá krył ſie po gorách/ ále potym wydan y ięt/ y zábit z przykazánia Ceſárſkiego. BielKron 259; HistRzym 91; [Wojski z przykazania królewskiego wojnę królu trojańskiemu odpowiada. DramStp I 223].

»przeciw przykazaniu« (1): [cesarz] przeſtępcę onego przedſię wezwáć kazał/ ktorego przed ſobą poſtáwionego z tákowego wyſtępu/ ktoryż przećiw przykazániu iego vcżynił/ nácżął káráć. HistRzym 2v.

»na przykazanie« (7): Obezrzy ſlugo boży lutoſciwie/ iakotz z dobrą wolą na przykázanijé miſternégo kata/ [św. Jan Chrzciciel] gotuie a wyciągá ſſyię ſwą OpecŻyw 48v; nátychmyaſt ná krolewſkye przykazánye wywyodſſy Iozefa scyemnice oſtrzygli y oblokwſſy wdrugye odzýenye ofyerowali iemu HistJóz Bv; A mátká Márchołtowá imieniem Floſconya ná przykazánie krolewſkie náláłá garniec czyſtego mleká March2 Dv; A tak natychmiaſt na przykazanie Alexandrowo [Ditomatus] koronę wziął na ſwą głowę chwalebną. HistAl D4, B3v, Ev, L.

»nad przykazanie« = niezgodnie z przykazaniem (1): Evocator, Odwodźiciel/ zwoidcá który nád przikazánie oſobne ſobie ſeymy á ſchadzki czini/ zwodząc ludźie. Mącz 505a.

β. O nakazach wydanych przez Boga (44): [Jezus naucza:] Gdy wſſytko popelnicie nácżeſcie obwiązani przikázanim moijm/ ieſſcże mowcie/ ſludzyſmy nieużytecżni. OpecŻyw 35; MrowPieś A3v; Nie zrozumiał cżłowiek pierwſzy kiedy w wielkiey cżći był/ nic nie bacżąc przykazánia, owocu vkuśił/ práwie ſam chcąc nieopáthrznie w śidle ſię vłowił. ArtKanc N11.

Ze zdaniem przydawkowym (2): KromRozm II h2; A miał też to przykazánie Moiżeſz/ áby ſie według obłoku ſpráwowáli/ poki będzye obłok nád domem Bożym/ áby ná mieyſcu mieſzkáli/ á kiedy obłok odeydzye/ áby ſie też oni z mieyſc ſwych ruſzyli. BielKron 35v; [Leop 4.Esdr 2/33 (Linde s.v. przykazać)].

Zwroty: »dać przykazanie« [szyk zmienny] (3): [Jezus mówi do swych zwolenników:] Iuż nie wielé będę swami mowitz/ bo przyſſlo kſiążę tego ſwiata/ a we mnie nitz nie má/ ale by poznál ſwiat ijże iá miluię oyttza mégo/ a iako mi dál przykázanijé/ tako cżynię. OpecŻyw 97; HistRzym 75v; [Jezus] Obiecał z łáſki káżdego zbáwić/ á wiárą żywą w Duchu nápráwić/ kazał Ewánieliey vcżyć. [...] Mowiąc im: Idźćie po wſzyſtkim świećie/ w męce mey zbáwienie vkázuyćie/ kto vwierzy, tego okrzćićie. Pan IEzus im to przykazánie dał/ á przed nimi widomie ſię precż brał ArtKanc G14.

»przestąpić (a. przestępować) przykazanie; przykazania odstąpić, przestąpienie; przestąpione przykazanie« [szyk zmienny] (14;1:2;1): Oto iuż mily panie cżas miloſierdźia przichodzi/ racżiż ſie iuż ſmilowatz ij zapomnietz/ iż pirwſſy cżlowiek przikazanije przeſtąpil OpecŻyw 1v; PatKaz I 5v; Zkarał [Bóg] zonę Lochowe [lege: Lotowę] gdi ſię obeizrała á przeſtąpyła przikazanie [tj. nakaz Boga, by Lot i jego rodzina nie oglądali się za siebie po wyjściu z Sodomy]/ przemieniła ſię wſlup ſolny. SeklKat H4; RejKup p5; ná konyec [...] ſtał ſye był człowyek z przybytku y ſyná bożego/ ſędem [tj. naczyniem] y nyewolnikyem czártowſkim (ná ktorego námowę przykazánya bożego odſtąpił) KromRozm III B; MrowPieś A3; RejWiz 86; BielKron 1v; káżde ciáło ktore ſie kolwiek rodzi ná ten ſwiát/ ieſt pod przeklęctwem ieſt pod grzechem/ á záwżdy w niełáſce Páná ſwoiego. Ktory gniew á kthora niełáſká/ przypada ná nas ſpráwiedliwie prze ono niepoſłuſzeńſtwo przodkow náſzych/ ktorzy ieſzcże w Ráiu przeſtąpili przykazánie Páná ſwego RejPos 152v, 49, 53, 149v, 200; KuczbKat 375; WerGośc 207; Nád to z nimi [Bóg z pierwszymi ludźmi] y Teſtáment vcżynił dla tego/ oznáymiwſzy ſpráwy wſzytki im vmysłu ſwego/ aby nie przeſtępowáli przykazánia iego. ArtKanc N11 [idem MrowPieś], D17v; KołakSzczęśl C3; [BielKron 1551 1].

»strzec przykazania« (1): A gdy ſiedzyeli v ſtołu/ sſtał ſie głos do Proroká Gádá: Iżeś nie ſtrzegł przykazania Páńſkiego/ nie będzye twoie ciáło w grobie leżáło miedzy oycy twemi. BielKron 83.

»wzgardzić przykazanie« (2): [Adam] zwiedzion przez Ewę/ to ieſt przez zmyſlność/ á nie przez rozum/ wzgárdźił przykazánie boże. HistRzym [89]v; RejPos 200.

[»przykazanie wziąć«: Ia Ezbrás przykazánie wziąłem [praeceptum accepi] od Páná ná gorze Oreb/ ábym ſſedł do ludu Izráelſkiego Leop 4.Esdr 2/33 (Linde s.v. przykazać).]

»zachować przykazanie« (1): A kto ćię obnáżył/ rzecże P. Bog/ iedno grzech twoy: poznałeś coś ieſt ſam z śiebie/ gdyś moię łáſkę vtráćił: niezáchowałeś przykázánia mego/ á śmiałeś ieść zákazány owoc. SkarŻyw 262.

Wyrażenia: »przykazanie boże, Pańskie, Pana sw(oj)ego, wiecznego Boga, Pana Jezu Krysta« = praeceptum Dei Vulg [szyk 19:2] (11:4:4:1:1): PatKaz I 5v; [Apostołowie] Myeli dobrze ná pámyęći y ty ſlowá Dawidowe/ y ſámego páná Yezu Kryſtá przykazánye/ iż im nye piſáć/ ále vczyć á kázáć roſkazał. KromRozm II h2; KromRozm III B; [czart ujrzał Ewę w raju] pokuśił ſie pirwey o nię/ iákoby mogł przez nię zruſzyć á odiąć nieśmiertelność cżłowiecżą/ gdyby przeſtąpiłá ſwowolnie przykazánie Páńſkie BielKron 1v; cżárt rzekl [!] Izáákowi áby nie chodźił [na górę]/ bo ćie oćiec tám ma zábić á ſpalić. Izáák ſie rozgniewał ná cżártá/ pochwyćił kámień dał cżártowi w cżoło/ áby nie przekażał przykazánia Bożego BielKron 457, 83; A gdyż [Adam] vmárł przez grzech ktory vcżynił przećiw przykazániu bożemv ſtráćił ray/ y wſzytek rodzay ludzki po nim. HistRzym 75, [89]v; Tu wnet [gdy Bóg stworzył pierwszego człowieka] zły duch/ ktory ſie ieſzcże nádziewał przydź ku pirwſzey łáſce v niego [Boga]/ poruſzon zazdroſcią gdy vyrzał w tákowey ważnośći onego cżłowieká v niego/ nie przeſtał ták długo około niego figlowáć/ że gi zwiodł á zdrádził/ iż ſie vnioſł zá chytremi namowámi iego/ á przeſtąpił ono przykazánie Páná ſwego. RejPos 49, 149v, 152v, 200; KuczbKat 375; Adam poki pilnował przykazánia Bożego w Ráyſkich roſkoſzách mieſzkał/ y wſzyſtkie źwięrzętá [!] niebieſkie/ ptaſkowie/ y ryby morſkie/ y inne źiemſkie źwierżętá onemu służyły. KołakSzczęśl C2v, C3. Cf Wyrażenia przyimkowe.

»przykazanie święte« (1): náſzy pierwſzy rodźicy/ Adám y Iewá/ dla przeſtąpienia y zgwałcenia przykazánia iego świętego/ w Ráiu vtráćili śláchetność nátury WerGośc 207.

[»[od kogo] ustawione przykazanie«: Ale iż od Bogá vſtáwione przykazánie przeſtąpili zdał ie Bog ná ſmierć/ y ná cierpienie ziemſkich trudnośći BielKron 1551 1.]

»zgwałcone przykazanie; zgwałcenie przykazania« (1;1): ktore [pierwszych ludzi] kiedy po przeſtąpionym y zgwałconym Bożym przykazániu ſłyſzyſz być okrutnie zgromione/ y ſtráſzliwym onym wyrokiem przeráżone: [...] KuczbKat 375; WerGośc 207.

Wyrażenia przyimkowe: »według przykazania« (1):
~ Wyrażenie: »według przykazania wiecznego Boga« (1): A onemu ktory mocen ieſt potwierdzić was [...]/ według przykazánia wiecżnego Bogá [secundum praeceptum aeterni Dei]/ ku poſluſzeńſtwu wiáry/ [...] Sámemu mádremu Bogu przez Iezuſá Kryſtuſá ktoremv cżeść/ y chwałá/ ná wieki wiekom. Amen. Leop Rom 16/26. ~

»z przykazania« (6): OpecŻyw 90; A thy wody [potopu] z przykazania twoiego odeydą [Ab increpatione tua fugient]/ [...] á od zwięku gromu twego zlękną ſie. WróbŻołt 103/7.

~ Wyrażenie: »z przykazania Pańskiego, bożego, Pana« (2:1:1): A ták Noe gdy mu było pięć ſet lat/ s przykazánia Bożego budował okręt/ iáko go naucżono. BielKron 4v; Tego cżáſu Iozue s przykazánia Páńskiego obrzázał dzyeći/ ktore ſie były zrodziły ná puſzcży/ męſkiego pogłowia. BielKron 47, 84; RejPos 276v. ~

»przeciw przykazaniu« (2): Adam z Iewą gdy miał wielkie vćieſſenie w Raiu/ Iadłćy Iabłka przećiw przykazaniu SeklPieś 15v.

~ Wyrażenie: »przeciw przykazaniu bożemu« (1): Ewá przyzwoliłá á iádłá z drzewá wiádomośći przećiw przykazániu bożemv HistRzym 75v. ~

»nad przykazanie« = niezgodnie z przykazaniem, inaczej niż jest nakazane (3): Nádáb y Abiu ſynowie Aaronowi wzyąwſzy kádzidlnice co imi kádzą/ włożyli do nich ogniá inego nád przykazánie/ nie z ołtarzá ktory przykazano/ przeto ie ogień záráźił ktory wyſzedł od Páná áż pomárli. BielKron 38; RejPos 217v.

~ Wyrażenie: »nad przykazanie boże« (1): Teżći máła rzecz ſye widźyáłá w ráyu yábłká vkuśić z drzewá vmyeyętnoſći dobrego y złego/ ktore nye mnyey od Bogá było ſtworzone/ yáko inſſe. A yednák iż ſye tego Yádam z Yewą nád przykazánye Boże ważyli/ ćyęſzko zgrzeſſyli. KromRozm I O2. ~

γ. O nakazie diabła (1):
Zwrot: »przykazanie pełnić« (1): ktorykolwiek zwas Papieżowi przyſięga/ muśi rád nierad Oycu kłamcy Dyábłu ſlużyć/ iego przykazánie pełnić KrowObr 132.
b. Zalecenie, upomnienie, rada (7): [Franciszek Spiera zwraca się do ludzi uczonych:] Iaciem śię Chriſtuſa zaprzáł/ Każécieli mi wierzyć? Iſciéć niemogę/ ieſtemci nieprzyiacięlem oſądzon/ waſze przykázanié/ ieſt mi niepodobné MurzHist E4v.

przykazanie czego [= dotyczące czegoś] (1): Rzekł Socrates, dwioe [!] ieſt przykazania mądroſci iedno aby milcżał, á drugie aby ſie vcżył mowić. BielŻyw 50.

Ze zdaniem przydawkowym (2): BielŻyw 50; A tak wonych naukach należacych [!] wolnemu cżłowiekowi [tj. w naukach wyzwolonych] drogę á przikazania cżego mamy naſladowac albo cżego ſię mamy wiárować/ á w Philoſophiey przykłady naiduiemy. KwiatKsiąż H3.

W połączeniu szeregowym (1): Coſz tedy o mądrośći za roſſądek dąmy/ ktora ſtak okwitych á wielkich rzecży powſtáie/ w ktorey/ náuki wſziſtkiego żywota/ przykazania/ y racyie zámikáią ſię? KwiatKsiąż E2v.

Zwrot: »przykazanie przestępować« (1): Niegdy niemoczni ten obycżay mieli, lekarzow poſłuchać á im poddani być, przykazania ich nieprzeſtępuiąc BielŻyw 139.
Wyrażenia przyimkowe: »wedle przykazania« (1): Potrzebá też ieſt tego nieodmienna káżdemu/ áby ſie wedle przykazánia Apoſtolſkiego pilnie ſam wſobie pierwey ſprobował y doświadcżył. (–) To probowánie iákie być ma/ vcży nas ták Kośćioł Powſzechny/ ábychmy bez wielkiey vććiwośći y świątobliwośći nieprzyſtępowáli: á cżuiąc ná śię iákikolwiek grzech śmiertelny/ bez ſpowiedźi y ſłuſzney pokuty do tego chwálebnego Sákrámentu przyſtąpić nie śmieli. WujJudConf 177.

»z przykazania« (1):

~ Szereg: »z rozkazania i przykazania« (1): Aczinięc to [tj. uczę i piszę o rzeczach ważnych w prosty sposób] niezwymjſłu mego Ale z roſkazania y prżikazania Pawła Swiętego Ktory vċzi Dizatkam [!] młodim naprzod dawaċ miekke a ſłotkie pokarmy to yeſt znoſną aproſta naukę wedluk proſtego rozumu Ludſkiego RejKupSekl a3. ~

2. To, co poleca się do stałego przestrzegania lub/i powszechnego stosowania; reguła, przepis, zasada, prawo; praeceptum HistAl, PolAnt, Vulg, Modrz, Cn; mandatum Vulg, PolAnt, Modrz; lex Vulg, Cn; eloquium, imperium, iudicium, sermo, verbum Vulg; decretum, edictum Mącz [w tym czyje (826): ai poss (416), pron poss (248), G sb i pron (162)] (1250): Decretum, Oſądzenie/ Prziſąd. Dekret/ Przedſiewzięćie/ Przikazánie. Mącz 49a; Edictum, Mándat/ Dekret/ Vſtáwá/ Przikaźánie. Mącz 87b.
Zwrot: »przykazanie dawać« (1): Praecipere, id est, instruere, Náuczáć y Przikazánie dáwáć. Mącz 36c.
Szereg: »mandat a przykazanie« (1): Edico, Przikazuyę/ Decretem/ Mándatem á przikazániem co zágradzam Mącz 87b.
a. O przepisach, prawach danych przez Boga; testamentum, testimonium Vulg; pactum PolAnt (1187):
α. Człowiekowi, w tym również Maryi, Jezusowi i wyjątkowo aniołom (1183):
αα. Pojedynczy nakaz dotyczący określonej sfery, też poszczególny punkt Dekalogu (387): Pan Bog wtym przikazaniu [tj. w pierwszym] przikazuie abyſmy niemieli ynego boga nadeń SeklKat D2v; Yako rodzicy maią wielką ćięſkoſc wychowywaiąć dziatki ſwoie/ Tak ze tez dziatki powynny tak zprzirodzenia/ iako y dla tego [tj. czwartego] przikazania wſziſtki wczeſnoſcy czynić rodziczom ſwoim SeklKat H, Ev, E2, E4, Iv, I2, K3v, Mv; KromRozm I L4; MurzNT Matth 22/36, 38, 40; Są przykazánya nyektore/ ktore ſlużą ku ſpráwowányu obyczáyow y woley ludzkyey/ yáko ſye człowyek przećiw Bogu y bliźnyemu záchowáć/ á czego wyſtrzegáć ma: ktore przykazánya nye ſą właſne zakonu żydowſkyego/ ále od początku przez Bogá wſercach y w rozumyech wſſech ludźi ſą yákoby wſſczepyone KromRozm II k2; A ták od tákyego przykazánya [miłości Boga i bliźniego] nas Páweł y drudzy Apoſtołowye nye wyyęli. Acz to też nam oznáymuyą/ iż tákye przykazánye myſli y żądz náſſych/ woley bożey przećiwnych/ powſcyągnąć nyemoże/ y owſſem ye nyeyáko pobudza KromRozm II k3; Acz ſye ku onemu myeyſcu y ſkrzyni bożey nigdy yuż przywroćić nyemáyą/ wedle proroctwá Danielowego/ to znák/ iż yuż konyecznye kápłáńſtwo ono [Starego Testamentu] y ofyáry vſtáły/ á nye wyeczne to przykazánye było KromRozm II l; Abowyem piſſe Páweł S. do Rzymyánow: Co kolwyek zakon mowi/ tym mowi ktorzy ſą pod zakonem. A to tu nye wyymuye tákye álbo owákye przykazánya/ ále o wſſyſtkich wobyec powyeda/ iż tych tylko obowyęzuyą/ ktorzy ſą pod zakonem KromRozm II n, k2, k4, k4v [2 r.], y; KrowObr 130v [4 r.], 131; Pan záſię głośno woła w przykazániu ſwoim/ Abyś nie był morderzem nád bliźnim nád twoim. RejWiz 134v; Ieſliżeby lud oney źiemie tego zá niedbał/ á lekce ſobie tho przykazánie moie ważył/ ták żeby wypuśćił cżłowieká tego ktory ofiarował z plemieniá ſwego báłwánowi Moloch/ á niechćiałby go ſtráćić: Záſtáwię thwarz ſwą przećiwko cżłowiekowi onemu Leop Lev 20/4; ſpythał go [Jezusa] ieden ſnich [faryzeuszów] Doktor zakonny/ kuſſąc go: Miſtrzu/ ktore ieſt przykazánie w zakonie naywiętſze? Powiedział mu Ieſus: Będzieſz miłował Páná Bogá twego/ z zupełnego ſercá twego/ y ze wſzyſtkiey duſſe twoiey/ y ze wſſyſthkiego rozumu twego. To ieſt nawiętſſe y napierwſſe przykazánie. A drugie też ieſt temu podobne. Będzieſz miłował bliźniego twego/ iáko ſam ſiebie. W tym dwoygu przykazániu/ záwieſił ſie wſſyſtek zakon y Prorocy. Leop Matth 22/36-40, Ez 43/11; RejAp 29v; Bo ácż tho było ſrogie roſkazánie iego/ ábychmy byli poſłuſzni rodzicom ſwoim [...]: Ale to coby było nád wolą Bogá Oycá náſzego/ nie tylko ábyś w tym poſtronnego cżłowieká miał poſłuſzen być/ ále nas y s tego przykazánia ſwego wypuśćił RejPos 39, 229v, 230; á wtym onę ſummę zakonu o miłośći Bożéy/ áby człowiek wypełnił: Miłuy páná Bogá twego ze wſzyſtkiégo ſercá twego [...]. Ktemuć wiodą to troie przykazánié [tj. trzy pierwsze przykazania Dekalogu]: któré człowiekowi Páná Bogá przed oczy kłádą. BiałKat 51, 48v, 53v [3 r.], 61; Bo/ iáko S. Iákub Apoſtoł powiedźiał/ ktobykolwiek wſzyſtek Zakon chował/ á vpadłby w iednym przykazániu/ wſzyſtkiemu winien zoſtánie. KuczbKat 205; Tákże też y on krzywo przyśięga/ ktory ná to przyśięga co rzecżą prawdźiwą być rozumie/ choćiażby oná fáłſzywą byłá [...]. Bo ácż táka przyśięga/ z myślą y z rozumem iego śie zgádza/ przedśie on temu [tj. drugiemu] Przykazániu winien zoſtawa. KuczbKat 290; tedy dobrze Pleban vcżyni gdy wſzyſtko to [tj. trzecie] Przykazánie ktore ſłuſznie ná cżterzy częśći rozdźielic śie może/ po ſłowku pilnie wykłádáć będźie. KuczbKat 295; Więc Przykazánia tego [tj. szóstego] ieſt moc [tj. wymowa, sens] dwoiáka. Iedná/ ktorą śie iáwnie cudzołoſtwo zákázuie: á druga/ ktora śie ták ma rozumieć/ ábyſmy duſzną y cieleſną cżyſtość chowáli. KuczbKat 320, 275, 285, 295 [5 r.], 300, 304 (33); RejPosWstaw 41v; Iuż ia ręcżę że káżdy męſtwo ſwoie zgubi/ Kto cżyie właſne weźmie Bog tego nie lubi. Y ſrodze tego broni w przykazániu ſwoim/ Byś dał pokoy cudzemu rácżey ſie cieſz twoim. PaprPan Ff3v; Ale miedzy wſzytkiemi rzecżámi naywięcey godźi ſię/ áby [...] rozmyśláliſmy w ſercu przykazánie miſtrzá náſzego: ktore nam roſkázuie/ ábyſmy drugim tego niecżynili/ cżego niechcemy áby nam cżyniono. ModrzBaz 77v, 77v; CzechEp 118; WerGośc 258; Zem was kupił [tj. odkupił] ná to pámiętayćie/ w náuce mey przez wſzyſtek cżás trwayćie/ á miłość chowayćie/ to me przykazánie pámiętayćie. ArtKanc P7v; Poprzeday wſzytko co maſz [Luc 18/22].) Nie ieſtći to przykazánie/ ále rádá: ktorey zakonni ludzie náśláduią. WujNT 271; Czći oycá twego y mátkę twoię: (ktore ieſt pierwſze przykazánie z obietnicą) ábyć ſię dobrze dźiało/ y ábyś był długiego czáſu ná źiemi. WujNT Eph 6/2, przedm 39, Matth 5/20[19], s. 21, 80, 81 marg (24); PowodPr 58, 74, 79; [(marg) Przykazánia á rády/ iáka ieſt rozność. (–) Przykazánie á rádá tym ſą od ſiebie rozne/ iże przykazánie potrzebne ieſth áby pod ſumnieniem było chowáne/ od káżdego komu ieſt dáne. Ale rádá ieſt wolna przyiąć álbo nieprzyiąć/ nic w tym nie obráźi Páná Bogá cżłowiek GilPos 321v (Linde s.v. przykazać)].

przykazanie czego [= co nakazujące, zalecające] (4): potrzebá/ áby ći ktorzy po Krzćie duchowny żywot wieśc pocżynáią/ cżyiey wierze y mądrośći poleceni byli/ ſkądby przykazánie Chrześcijáńſkiey pobożnośći poiąć/ y we wſzyſtkim nabożeńſtwie wpráwieni byc [...] KuczbKat 130, 315; Słowo skrocone [Rom 9/28].) To ſię rozumieć może ábo o ſłowie wćielonym [...]. Abo o ſłowie y zakonie Moyzeſzowym/ ktory ſkroćił Pan Bog/ kiedy miáſto onych wſzytkich ceremoniy zakonnych/ dał kroćiuchne przykazánie wiáry y miłośći. WujNT 557, 827.

przykazanie czego [= gdzie podane] (10): Bowiem ani w kunſcie ani w ſądzie, ani gdzie indzie łgać nie ſłuſza nam, ktorzy prawą drogą żywota iſć chczemy, wiedząc iż nam wſzelka łeż zapowiedziana przykazanim Ewangeleij. BielŻywGlab nlb 11; DE VIOLENTIIS, Z ſtrony drugiego przykazánia wtorey Tablice Dekálogu: NIE ZABIIAY. SarnStat 603, 498, 510, 511, 586, 629, 643, 708; PowodPr 54.

przykazanie około czego (2): A ták y tákowe przykazánya zakonu ſtárego około kaźni wyſtęmpnych/ y ine ſądowne nye ſą ſkáżone od páná Kryſtuſá/ ále popráwyone. KromRozm II m3; ZA tym Przykazánim około nie pożądánia rzecży cudzey/ ono też drugie idźie ktore nam zakázuie ábyſmy cudzey żony nieżądáli. KuczbKat 350.

przykazanie z strony czego (1): Co rozumieć o przykazániu z ſtrony Dźieśięćin. LatHar 126.

[przykazanie na co [= dotyczące czego]: Bo ieſliby był Bog [tj. jeśli Duch Św. byłby Bogiem] tedyby go z pocżątkn [!] wierni iáko Boga iednego przyzywali. Y owſzemby ná to było w piśmie przykazanie: iáko ieſt ábychmy Bogá przyzywáli/ weń wierżyli/ iemu ſie ſamemu kłaniali BudArt b3v.]

przykazanie o kim (1), o czym (19): Na wktorey [!] [tablicy przykazań] pan bog przikazuie á byſmy ſwego blizneigo [!] miłowałi iako ſami ſiebie á otim ieſt ſiędmioro przikazanie Boże na wtorey tablicy napiſſane SeklKat H; O nyektorych rzeczach też pan [tj. Chrystus] ſam ácz przykazánye/ ktorego ſye odſtępowáć nyegodźi/ ále docześne álbo nye wſſyſtkich nas dotykáyące dał KromRozm II x4v, k4v, x4, x4v; Iż ieſli ieſt ſluſzna rzetz/ áby vſtáwá o tzyſtośći kápłáńſkiey byłá zepſowána/ dla tego iż ieſt wiele kápłanow nietzyſthych/ y niepowśćięgliwych. Tedyby teſz y zakon małżeńſtwá muſiał być zepſowan/ dla tego/ iż ieſt wiele małżonkow cudzołożnikow. Ták y przykazánie Boże/ ktore ieſt o złodzieyſtwie mężoboyſtwie y pijańſtwie? KrowObr 227; O pánnách [tj. o dziewictwie w ogóle] przykazánia Pańſkiego niemam/ wſſákoż rádę dawam [...]. Mnimam [...]: Iż dobrze ieſt cżłowiekowi ták być. Leop 1.Cor 7/25; LeovPrzep Iv; Niebyłoć potrzebá ſynóm/ y dźiatkóm/ roſkazowáć czynić to/ co z przyrodzenia powinni [tj. ustanawiać czwartego przykazania]: (bo iáko o wychowániu dźiatek rodźice przykazánia niemáią/ á wżdy powinowáctwá ſwé przyrodzoné przećiwko nim czynią: tákći by y dźiatki miały śię rodźicóm záchowáć) BiałKat 53v; KuczbKat 195, 320 marg; LatHar 126 marg; WujNT 237, Ioann 13 arg, s. 362, Ioann 15 arg, s. 790; Zoſtáły nam ieſzcże drugie przykazánia Páńſkie w wtorey tablicy Dekálogu/ opowinnośćiách [!] ku bliźnim náſzym. PowodPr 58; SkarKaz 43b; SkarKazSej 670a.

Ze zdaniem przydawkowym [w tym: aby (11), iż, że (2)] (13): OpecŻyw 95; TarDuch B8v; Naprzod mąmy baczic na przikazanie boże ze pan Bog przikazał abyſmy go proſſili albo mu dziękowali SeklKat S; Bo żydowie maiąc to przykázanie Deut. 6 i 10. aby ieſliby przyśięgać mielj/ na jmię ſamégo pana ſłuſznie przyśięgalj a przyśięgi iśćilj/ oni [...] wymyſlili rozmaité przyśięgi na niebo na kośćiół/ na ołtárz i inſzé MurzNT 20v; A to przykazánye mamy od Bogá/ kto bogá miłuye/ áby y brátá ſwego miłował. KromRozm II k3; Vkaſz że ty tedy przykazánie/ y ſthárego y nowego Teſtamentu/ iż Bog tzynić/ poſwięcáć/ y ſtáwiáć/ obrázy w kośćielech krześćijáńſkich roſkazał? KrowObr 109; A to ieſt przykazánie iego [Boga]/ ábyſmy wierzyli w imię ſyná iego Iezuſá Chryſtuſa/ á żebyſmy ſie zobopolnie miłowáli Leop 1.Ioann 3/23, Ioann 13/34; BielKron 36; RejPosWstaw [1434]; Toć ieſt przykazánie moie; ábyśćie ſię ſpołecznie miłowáli/ ták iákom ia was vmiłował. WujNT Ioann 15/12, Ioann 13/34, 1.Ioann 3/23.

Z przytoczeniem (18): crus [lege: Krystus] yey myly ſyn dal byl yuſz przykazanye Ioannis Soſtego c: yeno kto nyepozyual czyala czlouyeczego a nyepyl by krwye yego nyema zyuota wſobye PatKaz III 137; takowe przikazanie y zaplatę iego iaſnie pan Chriſtus racził powiedzieć. Mat. v. cap. rzekąć ktokolwie rzecze bratu Racha/ albo ſzalencze/ godzien ieſt ſądu albo ognia piekielnego SeklKat Iv; dał [Bóg] to przikazanie rodziczom naſzym. Gene. j. mnoſcie ſię á napełnaicie [!] zięmie SeklKat L, F3v, M4; GroicPorz y4; KrowObr 110v, 111v [2 r.]; RejPos 230v; Obácz też/ iáko ćie Pan nápomina pamiętáć ná óno przykazánié/ Imienia Bożego niebráć ná dárémność. BiałKat 206; KuczbKat 275, 325; CzechEp 239; Dwoie naprzednieyſze przykazánie zakonne. Miłowáć Páná Bogá/ ze wſzytkiego ſercá ſwego/ duſze/ myśli/ y śiły/ á bliźniego iáko śiebie ſámego. LatHar +++; WujNT Mar 12/29, s. 362, 828.

W połączeniu z liczebnikiem porządkowym [całość ma charakter zestawienia] [liczebnik + przykazanie (73), przykazanie + liczebnik (5)] (78): Iezu kthorys thwoiemu przykazaniu dwanaſtemu [tj. będziesz miłował bliźniego swego jak siebie samego] radę ku doſkonałoſci Ewanielijey przydał. ſ⟨miłuj⟩ ſie nad ⟨nami⟩. TarDuch B6; Otym też ſzoſte y dzieſiąte przykazanie boże vcży/ abyſmy niecżynili grzechv niecziſtego SeklWyzn f3; O pyrwſzwym [!] Bożym przikażaniu. Niebedzież miał Bogow ynnych krom mnie SeklKat D2v; Ktoreż ſą dobre vczinki tego pyrwego Bożego przikazania. SeklKat D3v; Dalemczy naukę czwartego przikazania á byſmy to cziniły y placzily czo nacziy ſtan prziſluſza/ á czoſmy/ zroſkazania Bożego powynny SeklKat I; pożądanie yaſnie zakazał wdziewiątym/ y wdzieſiątym przikazaniu ſwoym SeklKat Kv, B3, E3v, E4v, G, G2 (22); LubPs S4 [2 r.]; Abowiem Pan Bog mowi/ w wtorym przykazániu ſwoim/ ktoreśćie wy byli wymázáli. Nietzyń ſobie Ryćiny álbo iáko wy mowićie Obrázu/ áni żadnego podobieńſtwá/ ktore ieſt ná niebie wzgorę/ y ktore ná ziemi niſko [...] KrowObr 110v, 111v; Piérwſzé przykazánie Ia ieſt pan Bóg twóy/ którym ćie wywiódł z Egiptu/ z domu niewolſtwá: Nie będźieſz miał bogów inſzych przedemną. BiałKat 43v; Wykład piérwſzego przykazánia BiałKat 45v żp, 48v [4 r.], 54 żp, 56 żp, 58v, 59 żp (16); KuczbKat 270, 280 żp, 300 żp, 306 żp, 311 żp (10); WujJud 46 [2 r.], Mm7v; A też [Jezus] ſam iáwnie powiedźieć racżył że nieprzyſzedł ku ſkáżenin [!] onego wiecżnego zakonu pálcem Bożym napiſánego/ w ktorym Przykazánie wtore znákomićie á ſrodze obrázow wſzelákich zákázuie. WujJudConf 46; CzechEp 239; WujNT Matth 5 arg [2 r.]; SarnStat 99, 517; W tymże piątym przykazániu zákázuie Bog obrázy bliźniego ná ćiele iego: á naywięcey przelania krwie ábo mężoboyſtwá. PowodPr 67; Nádewſzytko więc przećiw temu ſzoſtemu przykazániu/ przeklęte opilſtwo bárzo ieſt ſzkodliwe. PowodPr 71, 39, 47 [2 r.], 49, 50, 58 [2 r.] (14); SkarKaz 43b.

W połączeniu z przymiotnikiem odrzeczownikowym określającym zakres nakazu (12): W ktorey myerze yeſt dzyeſyęćyoro przykazánye Boże/ y ine tákowe/ ktore zowyemy łáćińſkim yęźykyem moralia praecepta/ yákoby rzekł/ obyczáyne przykazánya. KromRozm II k2v; Trzećye przykazánya zakonne ſą/ ktore zową iudicialia/ to yeſt ſądowne KromRozm II l3v; Cokolwyek zakon mowi. rć. nye o Moizeſſowym tylko/ ále o wſſelákim zakonye/ á ták y o przyrodzonym z ktorego obyczáyne przykazánya/ wſſyſtkye ludźye obowyęzuyące/ pochodzą/ mogło by być rozumyano: A owo drugye/ iż krzeſciyánye nye ſą pod zakonem/ właſtnye o żydowſkim/ to yeſt/ obrzędnym telko á ſądownym przykazányu KromRozm II nv, k2 marg, k3v, k4, l4, m3 [2 r.], nv; Ale wolność Chrześćijáńſka należy [...] w wyſwobodzeniu od iárzmá ceremoniálnych y ſądowych przykazań zakonu ſtárego: ktorego áni oycowie ſtárzy znośić nie mogli. WujNT 661.

W przeciwstawieniu: »przykazanie ... zakazanie« (1): óni záśię [tj. Izraelczycy] iáko zwyćiężce/ ćieſzyli śię z łupy Egyptſkimi: przyſzło do tego páńſkié przykazánié [„Nie zatrzymawaj płacej robotnikowi twemu do zarania” (Lev 19/13)]/ zákazánié niebyło: á przeto nic w tym nie wyſtąpili BiałKat 63v.

W charakterystycznych połączeniach: przykazania(-e) ceremonijalne, obrzędne (2), obyczajne (5), sądow(n)e (6); żydowskie przykazania; nagłowniejsze przykazanie, namniejsze (4), (na)pi(e)rwsze [= najważniejsze, największe] (6), (na)przedniejsze (przednie) (ze wszech, ze wszytkich) (6), wielkie (na(j)więtsze) (w zakonie) (11); docześne przykazanie, jawne, krociuchne, stare (2), wieczne (2); przykazanie chrześcijańskiej pobożności, miłości (3), wiary; przykazanie ewanjeleji, pierwszej (wtorej, drugiej) tablice (Dekalogu) (9), Starego i Nowego Testamentu; przykazanie(-a) o czci ku rodzicom, o dziesięcinach (z strony dziesięcin) (2), o grzechu nieczystym, o mężobojstwie, o miłości (bożej, społecznej) (5), około niepożądania rzeczy cudzej, o ofiarach, o pijaństwie, o pokucie, o powinnościach ku bliźnim, o siodmym roku odpoczynienia, o złodziejstwie; dobre uczynki przykazania (12), moc [= sens] (4), nauka, powinności, (zwirzchowne) używanie (3), własność, wykład(anie) (13), wyrozumienie; przykazaniem zakazany; miłość w przykazaniu; przykazanie(-a) mowi [o kim] (2), [na kogo] należy, rozkazuje (2), uczy, zakazuje (9), [co] w sobie zamyka(-ją) (4); uczyć przykazania, zapamiętać [= zapomnieć]; od przykazania [kogo] wyjąć; z przykazania nauczyć się (2), wiedzieć, [kogo] wypuścić; przykazaniu winien zostawać (2); [czego] przeciw przykazaniu się dopuszczać; przykazanie(-a) bluźnić, lekce sobie ważyć (poważać) (2), mieć na dobrej baczności, odmieni(a)ć (3), pamiętać, powiedzieć, wiedzieć, wykładać (2); baczyć na przykazanie, pamiętać; przykazanim zabraniać, zakazować; w przykazaniu(-ach) [co] baczyć (2), naśladować [kogo], powiedzieć, przykazować (3), zakaz(ow)ać (5), zamykać.

Zwroty: »czynić, uczynki przeciw przykazaniu« (1:9): Ktore ſą zle vczinki przeciw tęmu [tj. ósmemu] bożemu przikazaniu? SeklKat M2, D4, F, G2v, H2v, I2v (9); Kośćiół tedy nieczyni przećiw temu [tj. pierwszemu] przykazániu/ ſwémi obrázy: gdy ich niechówa/ iáko Bogów/ [...] iedno ie ma ku nápominániu/ y ku okazániu dobrodźieyſtw/ naukę przez nié dawáiąc widomą wſzyſtkich ſpraw Bożych dla nas vczynionych. BiałKat 45v.

»przykazanie da(wa)ć; przykazanie(-a) (jest) (po)dane« = mandatum dare Vulg [szyk zmienny] (14;4): OpecŻyw 95; PatKaz III 137; Iezu kthorys nawięthſze przykazanie zwolennikom dał aby ſie weſpołek miłowali. TarDuch B8v; SeklKat L; O ofyárách/ yáko máyą być ofyárowáne/ nye wſſyſtkim żydom/ ále kápłanom telko przykazánye dano yeſt. KromRozm II k4v, x4v; KrowObr 111v [2 r.]; Leop Ioann 13/34; BiałKat 53v marg; A iż tá wnętrzna Pokutá/ iákoſmy przed tym powiedźieli/ ku cnoćie należy/ iáſnie to nam ony cżęſte przykazánia/ ktore o Pokućie ſą podáne/ pokázuią. KuczbKat 195, 345 [2 r.]; RejPosWstaw [1434]; Przykazánie nowe dáię wam; Abyśćie ſię ſpołecznie miłowáli WujNT Ioann 13/34, Ioann 13 arg, s. 362, 557.

»grzeszyć, grzech(y) przeciw(ko) przykazaniu« [szyk zmienny] (12:11): Ktore ſą złe vczinki/ albo grzechi przeciw temu [tj. drugiemu] bożemu przikazaniu. SeklKat F; kto ſię phalſziwie obchodzy zbliznym ſwoym/ nie iedno ze falſziwie nań nieſwiatczy/ ale go też niebrony albo czcy iego gdi może/ grzeſſy przeciw tęmu [tj. ósmemu] przikazaniu Bożemu. SeklKat M3, D4, D4v, F3 [2 r.], G2v, H2v (17); co kto ſlubuie Pánu/ á niewypełni: bierze imię páńſkié nádáremność/ y grzeſzy przećiwko wtóremu przykazániu: które nie każe bráć imieniá Bożégo dármo BiałKat 374; Więc y ten też przećiwko Przykazániu temu [tj. drugiemu] grzeſzy/ ktory przyśięgáiąc obiecuie śie cokolwiek vcżynic [!]/ gdyż wypełnić tego co przyrzekł niemyśli KuczbKat 290, 290, 351; RejPosWstaw [414]; Przećiw temu [tj. pierwszemu] przykazániu przedni á właſny grzech ieſt báłwochwálſtwo. PowodPr 28.

»gwałcić przykazanie; przykazanie bywa gwałcone« (2;1): K temu/ gwałći też on Przykazánie to [tj. drugie] y rozmyślnie grzeſzy/ ktory ácż to przyśięga co ieſt prawdá y rozumie że ták ieſt/ wſzákże do tego przywodźić śie dáwa lekkim y z dáleká przywiedźionym domyſłom/ ktore podobno máło ku rzecży ſłużą. KuczbKat 290, 350; Bywa ieſzcże toż wtore przykazánie Boſkie gwałcone/ przywłaſzcżaniem/ pośiadániem/ zátáiániem/ y niewydawániem/ tego co raz Bogu/ y chwale iego do kośćiołow [...]/ było nádano PowodPr 49.

»przykazanie łamać« (1): Tobiem ſámemu zgrzeſzył/ á złość vcżyniłem przed tobą (marg) [...] bo w káżdym grzechu/ iákiekolwiek ſię przykazánie Boſkie łamie. (–) LatHar 165.

»przykazania odstępować (a. odstąpić)« [szyk zmienny] (3): Krzćili też [apostołowie] dźyatki nyerozumne/ á ktore yeſſcze wyerzyć nyemogły [...]. Nye odſtępowáliż wtym páńſkyego przykazánya/ ktory im pirwey vczyć/ potym krzćić kazał KromRozm II x2; Sam też przykazánya onego ſwego/ Modląc ſye ábyſmy nye wyele mowili/ odſtąpił/ gdy w ogrodźye przy dłuſſſſym ſye modlił KromRozm II yv, x4v.

»przestąpić (a. przestępować) przykazanie; przestępca, przestępstwo przykazania; występek przeciw przykazaniu« = praevaricari mandatum Vulg [szyk zmienny] (7;2:1;4): ALe ſynowie Iſráelſcy przeſtąpili przykazánie/ y záchwyćili á ſpoſobili ſobie nieco z onych rzecży przeklęthych. Leop Ios 7/1; A ták ktoby przeſtąpił iedurne z przykazánia [qui ergo solverit unum de mandatis] tego namnieyſzego/ á ludzie ták vcżył: ten namnieyſſym będzie zwan w kroleſthwie niebieſkim. Leop Matth 5/19; A tám wnet pothym z roſkazánia Páńſkiego á z zezwolenia onego woyſká wſzytkiego/ był márnie ſtrácon á vkámionowan on nędzny łákomiec á przeſtępcá przykazánia Páńſkiego [tj. Akan, który wykradł część rzeczy należących do obłożonego klątwą łupu wojennego]. RejPos 218, 217v; Przeſtępce Przykazánia piérwſzégo. BiałKat 48v marg, 18v; oto lud zgrzeſzył y przeſtąpił przykazánie moie. vkradli/ ſkłámáli/ y zchowáli pod ziemię rzecż zákazáną [tj. przeznaczoną na ofiarę Bogu]. SkarŻyw 502, 504; Sſtał ſię winien wſzytkiego [Iac 2/10].) Nie żeby ktokolwiek ieſt złodzieiem/ był też mężoboycą y cudzołożnikiem: [...] áni żeby człowiek ták cięſzko miał być karan zá przeſtępſtwo iednego przykazánia/ iáko zá przeſtępſtwo wſzytkich. WujNT 790, Iac 2 arg; Przećiw piątemu przykazániu Bożemu wyſtępki. PowodPr 67 marg, 47 marg, 70 marg, 76.

»przykazanie przykazać« (1): y dla tego/ to piąte przikazanie przikazał [Bóg]/ á byſmy niezabialy bliznego naſſego. SeklKat Iv.

»rządzić się, sprawować się wedle (a. według) przykazania« [szyk zmienny] (4:1): Czo za zaplatę dawa pan Bog tim ktorzi ſię rządzą wedle tego [tj. czwartego] przikazania iego. SeklKat H4, H4v, K, L; Leop Deut 12/1.

»przykazanie spełnić« (1): Aleć to przykazánie [„Pijcie z niego wszyscy” (Matth 26/27)] záraz Apoſtołowie ſpełnili ná teyże Wiecżerzy. WujJud 178.

»ustawić przykazanie« (1): A iż to Pan bog bacżył po Zydziech/ iż byli ſkłonni ku báłwochwálſtwu bárzo/ chcąc ie od tego odwieść á oderwáć/ vſtáwił im przykazánie ſwoie áby iednego Bogá chwalili BielKron 36.

»przykazanie (wy)pełnić« (6): daleko vyączey ſluſſalo ku czczy yego/ matką ſwą [...] od grzechu by wen/ nye upadla zachouacz/ a to yzby przykazanye byl uypelnyl gdzye mouy czczy oczcza y mathką thwoyą PatKaz I 14; Obiecuie pan Bog ſrogo ſię mſczić nat timi y potomki ich do trzećiego y doczwartego pokolenia ktorzi tego [tj. pierwszego] przikazania niechczą pełnić/ á czinią ſobie yne bogy SeklKat E2, G; Tedy go [św. Abramiusza] ſrodze gromić pocżął Biſkup mowiąc: wiele maſz cnot/ Synu miły/ y dárow Boſkich/ opuśćiłeś świát/ áleć iedney mym zdánim/ nawiętſzey cnoty niedoſtáie: to ieſt/ ábyś ſwą wolą y ſamego śiebie opuśćił/ á poſłuſzeńſtwo/ náwiętſze przykazánie Boże/ wypełnił. SkarŻyw 235, 2; SkarKazSej 670a.

»(za)chować przykazanie(-a); przykazanie może być chowane; zachowanie przykazania« [szyk zmienny] (9;1;2): [Maryja] To dwoie przikázanié [tj. miłości Boga i bliźniego] chowaiątz/ tak richlo wſſytkich tznot nabyla/ iż ony wſſytki panny ktore ſnią bogu ſlużylý/ ſwym tznotliwym żywotem przeſſla. OpecŻyw 1v, 32; KromRozm II k3; A ten ieſzcże niech będźie vrząd Plebáńſki/ áby miał niektore mieścá pogotowiu z ktorychby dowody y pokazánia brał/ żeby do tego ludźie przywieśc mogł/ áby to [tj. trzecie] przykazánie z chućią y z wielką pilnośćią chowáli KuczbKat 300, 345 marg; Iedno z tych przykazan namnieyſzych [Matth 5/20].) Wey iáko ieſt potrzebá nie tylko wierzyć/ ále y záchowáć namnieyſze przykazánie. WujNT 21; Nie ſámą wiárą/ ále y záchowánim Bozkiego przykazánia mamy doſtáć żywotá wiecznego WujNT 237; Pánskie przykazánie może być chowáne. WujNT 237 marg, 237 [2 r.], 664 [2 r.].

Wyrażenia: »przykazanie(-a) boże, Pańskie, boskie, Boga, Pana Chrystusowe itp.« = praeceptum Domini Vulg [szyk 77:37] (114): NAſs mily pán Iezus maiątz dwanaſcie lát ſwégo cżlowiecżeńſtwa/ chtzątz chowatz przykázanijé ſwégo milégo oyttza. Poſſel wedle zwycżaiu krolewſkiégo ij przykázaniá bożégo/ na ſwięto wielkonotzné do Ieruzalem z matuchną ij téż z Iozefem OpecŻyw 32; O cżyſtoſci tak rozvmiem/ acżkolwiek nie ieſt boże przykazanie/ A wſzak że komv ten dar boſki ieſt dan/ ma gi barzo pilnie chować SeklWyzn f3; Niewiedziałem aby żądliwoſć cieleſna grzech był/ bych ſię był ſprzykazania bożego nienavcżył/ ktore zakazvie mowiącz/ niepożądai. SeklWyzn f3 [przekład tego samego tekstu SeklKat Kv, Q4], f3; Pyrwſze przikazanie páná naſzego. j. Niemaż mieć nadeń Boga y nego. SeklKat B3; ten dzień niedzielny zowiem ſwięti/ dla tego iz ſię ſwiętich rzeczy mamy vczyć/ y czinić ie/ tak nanaſze dziatki nalezi to przykazanie Boze na ſlugi niewolniki poddane/ iako y nanas/ a byſmy ſię wſziſczy wten dzień/ odloziwſzy robotę/ ſwiętich rzeczy vczili SeklKat Gv; Ti ſą dobre vzzinki [!] tego przikazania bożego abyſmy poczciwie zily wſtadle małzenſkim miłuiąć ſwoię zonę wlaſną SeklKat Kv; Zkarał [Bóg] duchowne/ duſzną ſlepotą yſz wiedząc przikazanie boże niechcza wiedzieć pod pokriwką cziſtoſcy wcieleſnich nieczyſtich grzechach iako w blocie po vſzy leżą SeklKat K4, D2v, D3, D3v, D4, D4v (49); KromRozm II x2, x2v; LubPs S4; Ma ná ten czás mieć ná dobrey bácznoſći Przykazánie Boże/ Nie bierz ná dáremno Imienia Bożego. GroicPorz y4; KrowObr 111v, 227; Leop 1.Cor 7/25; K temuć theż Zydowie należeć powiádáią Bogá wſzechmogącego przykazánie/ o śiodmym roku odpoczynienia LeovPrzep Iv; RejPos 218; BiałKat 63v, 206 marg; A nawięcey niech to roſkázuie Pleban/ iż mamy w vććiwośći miec oyce ktoregobykolwiek oni ſtanu byli/ ále ty oſobliwie/ z ktorycheſmy śie rodźili: o ktorych zwłaſzcżá to [tj. czwarte] Przykazánie Boże mowi KuczbKat 305, 280 żp, 290, 300 żp, 306 żp, 311 żp (10); Bo ieſli to zá poſpolite przykazánie Boże maćie/ co Pan rzekł do ſámych Apoſtołow/ Piyćie z tego wſzyſcy: Cżemuż dźiatkam nierozumnym tego Sákrámentu nie dáiećie/ ieſli wſzyſcy pić máią? WujJud 178; RejPosWstaw [414]; Przetoż [Chrystus] ſam iáko ſwemu práwu/ wziąwſzy ná ſię ſłużebne przyrodzenie/ podlega: y ſam będąc oboygá zakonu tworcá/ przykazánie oycowſkie wedle przyiętey nátury pełni. SkarŻyw 2, 235 [2 r.], 504; CzechEp 280; WerGośc 210; [fragment pieśni przeznaczonej na porę dnia przed świtaniem] Kury pieią tuż świtánie/ wſpomniſz ná vpominánie/ Kryſtowo przykazánie. Wſzem nam mowi byſmy cżuli/ á przyśćia iego cżekáli/ á w pámięći go mieli. Bo nie wiemy przyśćia iego/ wiecżornego, pułnocnego ArtKanc T4v; LatHar 165 marg; Przykazánie Páná Chriſtuſowe o miłośći ſpołeczney częſto powtorzone. WujNT Ioann 15 arg; Kto miłuie blizniego iáko ſam śiebie/ ten wſzytek zakon wypełnił. Nie ieſt tedy rzecz niepodobna záchowáć Páńſkie przykazánie. WujNT 664, 237 [2 r.], 664 marg; SarnStat 517, 643, 708, 714, 1267; Przebieżmy tedy co nakrocey bydź może/ przednie przykazánia Boże/ á obacżmy iáko ſie im w Krześćiáńſtwie á zwłaſzcżá v nas w Polſzce doſyć dźieie. PowodPr 28; Przećiw cżwartemu Przykazániu Boſkiemu/ ktore obrázy ſą ćiężſze. PowodPr 58 marg; Szoſte przykazánie Páńſkie pod tytułem Cudzołoſtwá/ zákázuie wſzelkiey pſoty/ y roſpuſty ćieleſney PowodPr 70; Oſtátniego troygá Przykazánia Bożego powinnośći/ iuż ſie też w przeſzłych [częściach] nieprzepomináły [tj. były wymienione]. PowodPr 80, 47 marg, 49, 58, 67 marg, 70 marg, 75; SkarKaz 43b. Cf »wedle przykazania Pańskiego«, »z Krystusowego przykazania«, »przeciw(ko) przykazaniu bożemu«.

»przykazanie(-a) Dekalogu« (3): DE OCCVLTO: Y o pohámowániu złych vczynkow niektorych potáiemnych/ ktore w myśli á w ſámey woley zoſtáią/ z ſtrony oſtátniego bożego przykazánia Dekálogu. SarnStat 714, 99; PowodPr 63 marg.

»przykazanie nowe« = mandatum novum Vulg [szyk 5:5] (10): Dáię wam nowe przykazánie/ ábyśćie ſie zobopolnie miłowáli: iákom ia was miłował/ ábyśćie ſie y wy (ták) miłowáli ſpołecżnie. Leop Ioann 13/34; RejPosWstaw [1434]; Przykazánie nowe dáię wam [Ioann 13/34].) Stáre przykazánie było: Miłuy blizniego ſwego/ iáko ſam śiebie: A nowe ieſt: Miłuyćie ſię ſpołecznie/ iáko was Pan Chriſtus vmiłował. WujNT 362, Ioann 13 arg, 34, s. 362 [2 r.], 1.Ioann 2 arg, 2.Ioann 5, Bbbbbb3.

»przykazanie święte« (1): Iż wy zápámiętawſzy Páná Boga/ y iego przykazánia Swiętego/ gdzie mowi. Niemiey Bogow cudzych przedemną: Tę obłudę martwą y nitzemną ſwiecę/ wietzorną woniáiącey ſlotkośći offiárą zowiećie/ y tzynićie. KrowObr 88.

»przykazanie(-a) zakonu (starego), zakonne« (5:4): Troiákie przykazánye zakonu ſtárego. KromRozm II k2 marg, l3v, m3; To Przykazánié Zakónné [zawarte w Deut 17/12]/ ku Nowemu Zakónowi wſzyſtko ſye śćiąga OrzQuin L2v; LatHar +++; Wielkie przykazánie zakonu. WujNT Matth 22 arg, s. 661, Iac 2 arg. Cf »mimo przykazanie zakonne«.

Szeregi: »przykazania(-e) i (a) prawa(-o)« [szyk 1:1] (2): THe ſą przykazánia y práwá Sądowe/ wedle ktorych ſie maćie ſpráwowáć [praecepta atque iudicia, quae facere debetis] w źiemi/ ktorą Pan Bog oycow twoich da thobie Leop Deut 12/1. Cf »wedle przykazania«.

»przestroga a przykazanie« (1): Nie mniey też nas w tym przeſtrzegł Pan náſz miły Iezus Chryſtus [...] temi ſłowy: Wáruycie ſię/ áby ſnadź nie były obćiążone ſercá wáſze obżárſtwem y piiańſtwem. Ktorey to przeſtrogi á przykazánia Páná náſzego/ nie mielibychmy ſobie lekce poważáć WerGośc 210.

»ustawy i przykazania« (2): Y támże vſtáwił im [Jezus apostołom] pewny kſtałt/ yáko krzćić myeli/ W imyę oycá/ y ſyná/ y duchá śwyętego. Ktorą vſtáwę oni też wnet w dźyeń śwyąteczny odmyenili. Abowim gdy oná zgráyá [...] po kazányu Pyotrá śwyętego/ pytáłá: Co mamy czynić bráćya? Odpowyedźyał Pyotr: Pokutuyćye/ á nyechay káżdy z was będźye okrzczon w imyę Yezuſá Kryſtuſá: Oycá/ y Syná ny ſpominał. [...] Widźiſz yáko to Apoſtołowye vſtáwy y przykazánya Páńſkye odmyenyáli. KromRozm II x2v, yv.

Wyrażenia przyimkowe: »wedle (a. według) przykazania« = secundum mandatum Vulg (10): SeklKat G4; Przyſzedſzy też niewiáſty ktore były z nim przyſzły z Gálileiey/ oglądáły grob/ y iáko było położono ćiáło iego A wroćiwſzy ſię nágotowáły wonnych rzeczy y máśći: ále wżdy w ſzábát vſpokoiły ſię wedle przykazánia. WujNT Luc 23/56.
~ Wyrażenie: »wedle przykazania Pańskiego, bożego« (2:1): SeklKat I4v; Boć y my niechcemy/ áby chwałá y modłá y cżeść ſámemu Bogu powinna/ komu inſzemu miáłá być wyrządzaná. (–) Wedle przykazánia Páńſkiego/ gdźie mowi: Páná Bogá ſámego będźieſz chwalił/ á iemu ſámemu będźieſz ſłużył. WujJudConf 53v, 61v.
Szereg: »wedle prawa a przykazania« (1): bo vrzędowi wołno zle karac/ á zabyac wedle prawa/ á przikazania Bożego/ gdzie mowy nie dopuſciż złoczynczy naſwięcie żić SeklKat I4v. Cf »rządzić się wedle przykazania«. ~

»z przykazania« (1):

~ Wyrażenie: »z Krystusowego przykazania« (1): Powiedzże tu iuſz s tzyiego roſkazánia to vtzynili ći Papieże [tj. ustanowili Miłościwe Lato]: Niemożeż tego rzec/ áby s Kryſtuſowego przykazánia/ boć Kryſtuſowe Miłośćiwe lato/ nietylko kożdego roku ieſt y ſtoi/ ále teſz kożdego dniá y kożdey godziny KrowObr 78. ~

»przeciw(ko) przykazaniu« (9): Ztąd tedy coſmy powiedźieli łatwie śie poznáć może/ ktore tho ſą rzecży ktorych śie przeciw temu [tj. trzeciemu] Przykazániu dopuſzcżamy. KuczbKat 300; Obłudnoſc ieſt przećiw temu [tj. ósmemu] Przykazániu. KuczbKat 340 marg; Bo ieſli to prawdá/ że tu Pan Bog wſzelákich obrázow zákázuie: powiedzże mi cżemu ſam Pan Bog przećiwko Przykazániu ſwemu kazał vcżynić obrázy Cherubinow nád ſkrzynią/ y obraz Wężá miedźiánego? WujJud 46v; PowodPr 39, 71.

~ Wyrażenie: »przeciw(ko) przykazaniu bożemu, Pańskiemu« [szyk 3:1] (2:2): Rad bych ſlyſſał czim by ſwego dyabelſkiego ſtatutu/ okrutni/ haniebny zabiacze/ chcieli bronić/ ktorzi niewſtidliwie przeciw ſczeremu przikazaniu tęmu pańſkiemu vſtawyły/ aby wolno człowiekowy człowieka zabyć y zaplacić go SeklKat I4, H3v; Ale coż o bogacżach onych rzecżemy/ ktorzy od tych co zápłáćic niemogą/ ćięſzko rzecż pożycżáną wyćiągáią: á przeciwko Bożemu Przykazániu [tj. przeciwko siódmemu przykazaniu Dekalogu] tákie ciąże od nich biorą/ iákie im ku ćiáłá ich obronie ſą potrzebne. KuczbKat 330; Ieſtći grzech do śmierći [1.Ioann 5/16].) Grzech ná śmierć ábo do śmierći (według Auguſtyná y Grzegorzá ś.) nie ieſtći ládá grzech śmiertelny. Bo ináczey/ nie godziłoby ſię modlić zá tymi ktorzy śmiertelnie grzeſzą: co ieſt proſto przećiw przykazániu Páńſkiemu: Modlćie ſię zá tymi ktorzy was prześláduią y potwarzáią [Matth 5/44] WujNT 828. ~

»mimo przykazanie« (1):

~ Wyrażenie: »mimo przykazanie zakonne« (1): Ty też [przepisy sądowe Starego Testamentu] ſámym żydom zwirzchownye ſlużyły: A my krzeſciyánye nye yeſteſmy ná nye powinni/ co ſye z Ewányeliey á náuki Kryſtuſowey okázuye: gdy cudzołożnicę mimo przykazánye zakonne od kámyenowánya wybáwił KromRozm II l4. ~

ββ. Ogół prawa bożego, wszystkie przepisy obowiązujące wiernych, też Dekalog [tu sg równoznaczne z pl] (796): Tedy ziemia wezdrżała á niebioſa deſzcż ſpuſciły od oblicżnoſci boga na gorę Sinai z ſtępuiącego od oblicżnoſci boga Iſraelskiego. [Ps 67/9] (koment) wſzytko to było gdy pan bog dawał przykazanie Moyſeſzowi na gorze Synai. WróbŻołt V7v; Będę chwalił ciebie w ſerczu naproſzcżonym dla tego iżem ſie naucżił ſądow ſprawiedliwoſci twoiey. [Ps 118/7] (koment) To ieſt przykazania twego ktore cżłowieka vſprawiedliwia. WróbŻołt nn5v; W przykażaniu twoim miły panie będę ſie ćwicżył/ á będę obacżał drogi twoie. WróbŻołt 118/15; Oto namię grzeſznici ſidło zaſtawili miły panie/ a wſzakożem ia w przykazaniu thwoim nie błądził. WróbŻołt 118/110, ggv, nn5, 118/6, 19, nn7v (42); y ſkrzynię w ktorey było przykazánie iego y nápis wiecznego przymierza iego [Bóg] wydał wſrogie ręce nieprzyiaćioł ich RejPs 117; ále ty moy pánie zdobrotliwoſći twoiey rácz wpokoiu záchowáć mnie/ ábych ia niwczem niemiał przyczyny omieſzkáć przykazánia twego. RejPs 181v; A wiele ich ieſt kthorzy zá nic ſobie niemáiąc náuki twoiey y mnie przeſladuią y przykazánie twoie RejPs 187, 27v, 176v, 183v, 186; KTo chce wiedzieć wolą Bożą wprzykazaniu opyſſaną. Członki wiari/ ſacramenti Pożitek pańſkiey modlitwy. Ma ty kxiaſki pylno czitać/ y naukę ſnich pamietać. SeklKat A6, A3v, Nv, N3; RejKup cc2; KromRozm I C4v, F4v, H2v marg; Ale iż zá zákáżenim przyrodzenya ludzkyego przez grzech/ záćmyony y wymázány yákmyarz były z ſerc ludzkich ty przykazánya/ przez Moiżeſſá ye Bog żydom odnowił. KromRozm II k2v, b2, k2, n2, x4v; BielKom B7; Bo gdim znał że ſye ſprzećiwnik ná mie obruſſyć chciał Ná ten cżáſem ya w duſſy ſwey wielkie weſele miał/ Wyedząc iż ſtolicá Páńſka nye przyſtánie k złośći/ Gdyż w wyernym ſwym przykazániu nye zmyſla chytrośći. LubPs V4; Boć to iścye ſą przeklęći co wſſetecżność płodzą/ A od twego przykazánya záwżdy ſtroną chodzą LubPs aa5v; Xtałtownyem ſie przyſtoſował vprzeymą miłoścyą/ K twemu Pánie przykazányu z wyelką ſwą pilnością LubPs cc, S4v marg, aa5v, bbv, bb2 [2 r.], bb5v, cc2; RejWiz 183; Dobrotłiwośći [!] y kárnośći y vmieiętnośći náucż mię: bom wierzył przykazániam twoim. Leop Ps 118/66, Ps 118/45, 69, Eccli 28/7, Mar 10/19, 1.Tim 1/5; Abowiem gdy Moizeſz wſzythko przykazánie według zakonu oznáymił wſzemu ludowi/ wźiąwſzy kreẃ z ćieląth y kozłow/ z wodą y wełną cżerwoną y Hizopem poſpołu/ y ſámy kſięgi/ y lud wſzythek pokropił. BibRadz Hebr 9/19, Ps 118/131, 1.Ioann 5/3; BielKron 43v; SarnUzn C8; RejAp 32; RejPos 44, 72; RejPosWiecz3 98; BiałKat 23v, 66; KuczbKat 265 [2 r.]; Iáko Pan Bog obacżywſzy rozność przyrodzenia ludzkiego/ y rozumem y przykazániem ſwym ozdobić y przeſtrzegáć go racżył. RejZwierc A5, 4, 4v [2 r.], 257v, Bbb3; A kośćioł/ ktore świętá y iáko mamy święćić okázuiąc/ roſkázuie: Dni Swięte od kośćiołá vſtáwione święć: Mſzey świętey w káżde święto nabożnie ſłuchay. Skąd bacżyſz/ że Pan Bog nie wſzyſtkiego w przykazániu ſwoim dołożył/ ále kośćiołowi niemáło deklárowáć y ſtánowić zoſtáwił. WujJud 74v, 76v; Kto gárdzi rzecżą (iáką) vtráći ná niey/ á kto ſię boi przykazánia/ będzie mu nágrodzono. BudBib Prov 13/13; Nie przychodz przed Páná z proznemi rękomá. Bo wſzytki ty rzecży poſtánowione ſą dla prżykazania. BudBib Eccli 35/5[7], Ps 118/143, 151, Eccli 29/12; Bo iednák odłożenie bywa vprzedzáiącego przykazánia [tj. prawa zezwalającego na pełnienie obowiązków kapłańskich wyłącznie potomkom Aarona]/ prze iego mdłość y niepożytek. BudNT Hebr 7/8[18]; A przykazánia iego ćiężkie nie ſą. BudNT 1.Ioann 5/3, Luc 18/20; Ale y nád to/ ieſzcże ſie/ y ſtąd ich [katolików] opácżny rozum/ y omamienie pokázuie: gdy ſie do tego przykazánia ná kámiennych tablicach ſpiſánego kthorego iuż nie máſz przywięzuią/ á inſze wſzyſtkie rzecży/ w kſięgách Moyżeſzowych ktore y po dziś dzień trwáią opiſáne/ w ktorych też te tablice/ świádectwo y zalecenie miáły/ opuſzcżáią. CzechRozm 101, 101v; Lecż niebieſkie przykazánia wſzytkim ktorziby ſię od pożądliwośći ćieleſney hámowáć niemogli/ każą/ áby żony poymowáli ModrzBaz 54; KochPs 181; Abo y to/ godnoli odpiſánia/ co mowi [ksiądz Powodowski] [...] iż ſyn Boży piſał przykazánie Boże ná tablicách kámiennych mocą y rámieniem ábo ręką bogá oycá/ to ieſt duchem ś. CzechEp 320, 121, 280; [Jezus] Miecż ſwoy oſtry ná złośćiwe/ przykazánie ſtráſzliwe/ wyćiągnął, by ie ſobie podbił/ á ku pokućie wſzytkie ſkłonił. ArtKanc A13, E13v, M3v; RZeki [tj. obfite łzy] z śiebie puſzcżáią ocży/ Pánie/ moie/ Ze lekce poważyły przykazánie twoie GrabowSet K4, K4v; O Boże wſzechmogący/ [...] rácż opátrzyć ſługi twoie/ tákim pokoiem/ iákiego świát dáć nie może. áby y ſercá náſze przykazániu twemu były poddáne/ y po oddaleniu trwogi nieprzyiaćielſkiey/ cżáſy náſze zá obroną twoią były ſpokoyne. LatHar 102; Oto ia [Chrystus] ieſtem wyſádzony ná kroleſtwo od niego [od Boga Ojca]/ nád gorą świętą iego/ rozgłaſzáiąc przykazánie iego. LatHar 359, 91, 182, 607; Y pytáło go niektore kśiążę/ mowiąc: Náuczyćielu dobry/ co czyniąc otrzymam żywot wieczny? A Ieſus mu rzekł: [...] Vmieſz przykazánia? Nie zábijay: Nie czudzołoż: Nie krádni: Nie świádcz fałſzywie: Czći oycá twego y mátkę. A on rzekł: Tegom wſzytkiego przeſtrzegał od młodośći moiey. WujNT Luc 18/20; Pożądliwość tu zowie grzechem/ iż ieſt ſkutek/ przyczyná y máteria grzechu/ y iákoby chorobá iákaś y niemoc w nas/ ſkłániáiąca nas do złego [...]. Lecz nie ieſt właśnie grzechem/ áni ieſt zákazána przykazániem WujNT 543; Kto gárdzi kośćiołem y porządnemi páſterzámi iego/ y náuką ich ábo przykazániem: ten nie mniey grzeſzy/ iáko gdyby ſámego Bogá przykazánia wzgárdził. Bo ſą od Duchá S. á nie zgołá ludzkie przykazánia. WujNT 710; Ano koniec [tj. cel] przykázánia ieſt miłość z czyſtego ſercá/ y ſumnienia dobrego/ y wiáry nieobłudney. WujNT 1.Tim 1/5, s. 48 [2 r.], 80, Mar 10/19, s. 193, 271 (17); Sam záśię Pan Bog przez Izáiſzá ták mowi: O kiedybyś był/ (ludźie moy) pilnował przykazánia mego/ byłby ſie sſtał pokoy twoy iáko rzeká [...] y ſpráwiedliwość twoiá/ iáko obfitośći morſkie PowodPr 27; SzarzRyt A3v.

przykazanie czego [= dotyczące czegoś] (1): iż z tych dárow Duchá S. Chrześćijáńſkiego żywotá przykazánia cżerpamy: y pocżuć możemy/ ieſliże w nas ieſt Duch S. KuczbKat 70.

przykazanie czego [= gdzie podane] (2): Nacżął mie prowadzić ſcieſzkami ſprawiedliwoſci á to dla imienia ſwego. (koment) Prowadzic ſcieſzką [Ps 22/3]) to ieſt dał mi przykazanie Ewangeliey ſwiętey. WróbŻołt H3v, pp7.

cum inf (1): Mamy temu wierzyc/ że wſzelky ſluga koſcielny kaplań [!] odkoſciola na to wybrany ma moc ieden iako drugy opowiadac ludzam odpuſczenie grzechow/ y przikazanie boże odpuſczac ie zroſkazania bożego/ tim ktorzi ich przeſtaią SeklKat X2.

W połączeniach szeregowych (30): OpecŻyw 178v; Ktore ſą zle vczinki y grzechi przeciw tęmu [tj. trzeciemu] przikazaniu? (–) [...] Proſnować/ á nieuczić ſię tich ſwiętich rzeczi/ ktores powinien vmieć/ iako ieſt przikazanie Boże/ członki wiary krzeſciańſkiey/ pacierz y ſacramenta SeklKat G2v, C, D2, S, Zv [2 r.], Z2; KromRozm I I4; Páciérz/ Credo/ Bożé przykázanié Euangeljé dni świętych/ ſą nauki chrzęſcjańſkiéi ſummą MurzNT 28v marg; KromRozm II m4; KromRozm III B8v; KrowObr 115; [Jahwe kieruje wezwanie do Mojżesza:] Ale ty zoſtań tu ſemną/ á powim ći wſſyſtkie przykazánia moie/ y Cerimonie/ y práwá ſądowe Leop Deut 5/31; TE ſą przykazánia y te Obrzędy ſwięte/ y práwá Sądowe/ kthore przykazał Pan Bog wáſz/ ábych was ich vcżył Leop Deut 6/1; [Bóg mówi do Salomona:] A będzieſſli chodził drogami moimi/ á ſtrzegł przykazánia y roſkazánia á porucżeńſtwá moiego/ iáko chodził Dawid oćiec twoy/ przedłużę dni żywotá twego. Leop 3.Reg 3/14; [Jahwe przemawia do Ezechiela:] Fizerunk domu/ y budowánia iego/ wyśćia y wchodzenia/ y wſſyſtko wypiſánie iego/ y wſſtornkie przykazánia iego/ wſſytek porządek/ y wſſytkie práwá iego vkaż im [Izraelitom] Leop Ez 43/11, 4.Reg 17/13, 2.Esdr 1/7, Ier 44/23; BibRadz 2.Par 19/10; RejPos 190v, 349; RejZwierc 196, 256; Oſtrzegay ſię ábjś nieprzepomniał Iehowy Bogá twego/ ábo żebyś niepilnował przykazań iego/ y ſądow iego/ y vſtaw iego/ ktore ia przykázuię tobie dziſia. BudBib Deut 8/11, Deut 30/16, 3.Reg 6/12; CzechRozm 144; Ieſt też oſobne Bráctwo/ ktore dźiatki vcży náuki chrześćijáńſkiey/ iáko Paćierzá/ zdrowey Máryey/ Kredá/ przykazánia Bożego/ etc. ReszHoz 131.

W charakterystycznych połączeniach: przykazanie(-a) anjelskie (2), niebieskie; przykazanie(-a) dobre (2), gwałtowne, jawne, proste, srogie (2), straszliwe, światłe, wierne; chrześcijańskiego żywota przykazania; przykazanie ewanjelijej (świętej) (2); brzemię przykazania (2), koniec (skończenie) [= cel] (6), odłożenie [= uchylenie, unieważnienie], summa (2), trwałość, użytek (2), wola (2), wykład (2); pilny przykazania (3); pożytek z przykazania; przykazaniu poddany (2); na przykazanie powinny; zakazany przykazaniem; przykazania(-e) nie są (nie jest) ciężkie (trudne) (14), każą [aby], odmienione być może, bywa wykonane, nie jest nad tobą, jest wieczne (3); bać się przykazania, badać się [= zgłębiać] (4), omieszkać [= zaniedbać], pilnować (3), pragnąć, szukać (4), (na)uczyć (się) (13); nakłonić serce do przykazania; od przykazania stroną chodzić; (u)wierzyć przykazaniom(-u) (2); przystosować się k przykazaniu; lekce poważyć przykazanie(-a), (z)niszczyć [= przekroczyć] (2), w niwecz (w pośmiech) obrocić (2), przed oczyma mieć, odmienić, odstawiać [= nie stosować się], oznajmić, (na)pisać [o Bogu] (7), połamać, porzucić, prześladować, przeźrzeć [= ogarnąć myślą], przyjmować, psuć [= zmieniać sens], rozgłaszać, (z)rozumieć (3), skazić, umieć (7), uznać, wyznawać, znać; nie błądzić w przykazaniu, ćwiczyć się, mnożyć się [= pomnażać w sobie], obierać się (2), rozkazować, rozmyślać.

Zwroty: »chodzić (a. chadzać), chodzący w przykazaniu(-ach); chodzić drogami (a. w drodze) przykazania, wedle (a. według) przykazania« = ambulare secundum mandata a. in praeceptis, incedere in mandatis, ire in praeceptis Vulg; ambulare in mandatis PolAnt; per vias mandatorum ambulare Modrz [szyk zmienny] (16:2;2:2): Pienie o boiazni bożey/ iż bogoſlawieni ſą oni ktorzy boiąc ſie obrazić pana boga zawżdi chodzą w drogach/ abo w przykazaniu iego WróbŻołt qq7, nn5, qq7; Przeto żeśćie offiárowáli Báłwánom/ á grzeſzyliśćie przećiwko Pánu/ á nie ſlucháliśćie głoſu Páńſkiego/ á w zakonie y w przykazániu iego/ y w świádectwach iego nie chadzáliśćie: przetoż przypadły ná was the złe rzecży Leop Ier 44/23, Ier 44/10, Bar 2/10, Luc 1/6, ZZ3v; Będąc thedy błogosłáwiony Grzegorz Papieżem był bogoboyny y ſpráwiedliwy/ á we wſzem przykazániu Páńſkim chodzący HistRzym 38v, 40v, 46v, 123; RejPos 350; RejZwierc 256; RejPosWstaw [414]v; BudBib 3.Reg 6/12; ieſli [władca] drogámi Przykazánia Bożego chodźić niebędźie/ nieinácżey będźie pocżytan/ iedno iáko on Saul Krol Izráelſki ModrzBaz 23v; LatHar 685; KołakSzczęśl B; A táć ieſt miłość/ ábyſmy chodźili według przykazánia iego. Abowiem to ieſt przykazánie; iákośćie ſłyſzeli od początku/ ábyśćie w nim chodźili. WujNT 2.Ioann 6; Ciáło ſzáráńcze/ ktore ieſt brzuch/ znáczy haeretyki brzuchowi poddáne/ nieprzyiaćiele poſtow: przeco áni chodzą w drodze Páńſkiego przykazánia/ áni látáć mogą ku rozmyſlániu rzeczy niebieſkich. WujNT 860, Luc 1/6.

»chować (a. zachow(yw)ać, a. zachowawać) przykazanie(-a); przykazanie może (a. ma) być zachowane; (za)chowanie przykazania« = custodire mandata, mandata a. praecepta servare Vulg, PolAnt; attendere mandata, conservare a. facere mandata, custodire praecepta PolAnt; observare mandata a. praecepta, observatio mandatorum Vulg [szyk zmienny] (78;2;26): OpecŻyw 5, 96, 96v; PatKaz III 104v; FalZioł V 66; WróbŻołt 88/32, nn6; RejPs 184; SeklWyzn a4v, d3, f4; Ieſlibyście przykázaniá moie chowali/ będźiecie mieſzkali wmiłości moiéi/ iakom iá przykázania oica moiego chowáł i wmiłości iego mięſzkám MurzNT Ioann 15/10; KromRozm II k2v; Vpomina młodzieńcżyká ku mądrośći/ y chowániu przykazánia/ á żeby ſie pilnie ſtrzegł łágodnośći słow niewiaſt nieuczćiwych Leop Prov 7 arg; A kto záchowywa przykazánia iego [Boga]/ ten w nim mieſſka/ á Pan też w nim. Leop 1.Ioann 3/24 [przekład tego samego tekstu RejPosWiecz2], *A3v, Prov 7/2, Dan 3/30; Pan Bog twoy poſtánowi ćie ſobie ludem ſwiętym/ iákoć to záprzyſiągł/ ieſli tyłko przykazánia iego záchowywáć będźieſz/ á poydźieſz drogámi iego. BibRadz Deut 28/9, Deut 28/13, I 426b marg, Eccli 32/25, 1.Ioann 5/2, 3, Apoc 22/14; OrzRozm E4; BielKron 82; HistRzym 122; RejPosWiecz2 93v; BiałKat 1; A nietylko tá rzecż zruſzy Chrześcijány ku chowániu Przykazánia Boſkiego/ ále też y ku dźiękowániu pobudźi KuczbKat 265, 145; Ewángelia zakon/ to ieſt dźieſięćioro przykazánie Boże potwirdza/ y doſtátecżniey ie chowáć każe. WujJud 78v, 48, 76 [2 r.], 98v, 99, 99v [2 r.], 108v, 109v; BudBib Eccli 15/15; BudNT 1.Tim 6/14, 1.Ioann 5/2, 3; Ieſli grzeſzny cżłowiek pokutowáć będzie zá grzechy ſwe/ á záchowa przykazánie moie/ wſzyſtkich iego złośći zápomnię. KarnNap C4; Y trwa ſpráwiedliwość iego [Pana]/ do pokolenia trzećiego/ nád ſynmi ſynow dobrych ludźi wſzyſtkich zbożnych/ co Teſtáment trzymáią/ y przed ſobą máią/ przykazánie chowáią/ ná nie záwżdy pámiętáią. ArtKanc Q20; LatHar 297; Záchowánie przykazánia potrzebne do zbáwienia. WujNT Matth 19 arg; A oto ieden przyſtąpiwſzy/ rzekł mu: Náuczyćielu dobry/ co dobrego mam czynić ábym miał żywot wieczny? A on mu rzekł: [...] A ieſli chceſz wnidź do żywotá/ chowayże przykazánia. Rzekł mu: Ktore? A Ieſus odpowiedźiał; Nie będźieſz zábijał: Nie będźieſz cudzołożył: Nie będźieſz kradł: Nie będźieſz fałſzywie świádczył: Czći oycá twego y mátkę twoię: Będźieſz miłował bliźniego twego iáko ſámego ſiebie. WujNT Matth 19/17 [przekład tego samego tekstu KromRozm II, Leop *A3v, BiałKat, WujJud 99v, 109v, WujNT s. 81, SkarKaz]; Tu trzy rzeczy vważ/ przećiw haeretykom. Pierwſza/ Iż pobożni ludzie chowáią wſzytkie Páńſkie przykazánia: ktore ći powiedáią być ku záchowániu niepodobne. Drugą/ iż ludzie bywáią vſpráwiedliwieni nie przez ſámo poczytánie ſpráwiedliwośći Páná Chriſtuſowey/ áni przez ſámę wiárę/ ále przez záchowánie Bozkiego przykazánia. Trzećią/ iż záchowánie Bozkiego przykazánia właśnie ieſt vſpráwiedliwieniem náſzym. WujNT 193; Nie doſyć ná ſámey wierze: bez trwáłośći, y záchowánia Bozkiego przykazánia. WujNT 340 marg; Kto ma przykazánia moie/ y záchowywa ie; tenći ieſt ktory mnie miłuie. A kto mnie miłuie/ będźie go tez miłował Oćiec moy WujNT Ioann 14/21 [idem OpecŻyw 96v]; Aby vſpráwiedliwienie zakonu [Rom 8/4].) Z tego mieyſcá mamy przećiw odſzczepieńcom/ iż zakon/ to ieſt przykazánie Boże może y ma być záchowáne WujNT 550; Przetoż ieſli chceſz być zbáwion/ tedy wierz/ bądz poſłuſzen kośćiołá Kátholickiego/ boy ſię Bogá/ odſtąp od złego/ á choway przykazánie. WujNT 564; Kłamca ieſt [1.Ioann 2/4].) Tácyć ſą dziśieyſzy Ewángelikowie/ ktorzy mowią/ iż Bogá znáią przez wiárę: lecz przykazánia iego/ áni chowáią/ áni chowáć mogą: powiádáiąc że ieſt ku záchowániu niepodobne. WujNT 820, 21 [2 r.], 81 [3 r.], Mar 10 arg, s. 193, 266 (52); Boy ſię Páná Bogá/ á przykazánie iego záchoway/ á to ieſt co cżyni cżłowieká doſkonáłego. WysKaz 48, [24]; SkarKaz 350a; CiekPotr 21.

»czynić (a. uczynić), czyniący przykazanie(-a); dosyć (u)czynić przykazaniu« = facere praecepta Vulg, PolAnt; facere mandata Vulg [szyk zmienny] (15:1;7): Gdy tak przez wiarę naſzę [...] cżyni nas pan bog/ z grzeſznych ſprawiedliwe ſobie/ Tedy my vſprawiedliwieni/ mamy okaſować wdzięcżnoſć naſzę przed panem bogiem/ cżyniącz a pełniącz ſ chvcią/ ile nawięczei możemy/ iego przykazanie/ ziego pomoczą. SeklKat b3v; Bogoſlawiony ten ieſt ktori ſię boy páná Boga á roſmiſla y cziny przykazanie iego. SeklKat E3v, N3; Ieſli niebędzieſz ſluchał głoſu Páná Bogá twego/ ábyś ſtrzegł/ y tzynił wſzyſthko przykazánie iego/ y vſtháwy/ ktore ia przykázuię tobie dziſia/ przydą ná ćię/ wſzyſtki przeklęſtwá ty KrowObr 109; Cżyńćie przykazánia moie/ á ſądow przyſtrzegayćie y wypełniayćie ie/ ábyśćie mogli mieſzkáć ná źiemi/ krom wſſelkiego ſtrachu Leop Lev 25/18, Lev 19/37, 20/8, Deut 11/22, Ez 37/24, 43/11; A gdy ſię do mnie náwroćićie ſtrzegąc przykazania mego y czyniąc mu doſyć choćiażbyſćie byli wygnáni ná kray świátá/ tedy was ztámthąd zgromádzę/ y przywiodę do mieyſcá ktorem obrał ábym thám poſtáwił imię moie. BibRadz 2.Esdr 1/9; BielKron 32; RejPosWiecz3 98; Nád tho/ Dawid Prorok przydawa y moc Angiołom/ onymi ſłowy: Mocni w śile/ cżyniący przykazánie iego. KuczbKat 20; Może cżłowiek vſpráwiedliwiony/ zá łáſką miłego Bogá doſyć vcżynić Zakonowi/ to ieſt Przykazániu Bożemu. WujJud 76v, 76v marg, Ll8; A ty ſię wroćiſz y vsłuchaſz głoſu Iehowy/ y vcżyniſz wſzelkie przykazánie iego/ ktore ia tobie przykázuię dziſia. BudBib Deut 30/8, Deut 30/11, 2.Esdr 1/9, Ps 118/166; KołakSzczęśl B3; W tym znamy iż miłuiemy ſyny Boże [tj. swych braci]: gdy Bogá miłuiemy/ y przykazánia iego czynimy. WujNT 1.Ioann 5/2.

»dać (a. (po)dawać, a. wydać) przykazanie(-a); przykazanie(-a) (jest) podane (a. dano)« [szyk zmienny] (17;7): PatKaz II 63v; WróbŻołt H3v; MurzHist R4; KromRozm II lv; BielKron 77v; Pánie boże krolu mocny/ ktoryś nam dał przykazánie/ ktoryś ieſt ocżekawánie ludzkie y zbáwjenie ich/ przydź ku wybáwieniu nas. HistRzym 76; Iáko Pan podpieráiąc rozumu dał ieſzcże ktemu przykazánie ſwoie. RejZwierc 4v, A5, 4v marg, Bbb; WujJudConf 74v; Abowiem zakon wiecżny/ przyrodzony/ Boſki: ktorego wedle Moyżeſzá ſummá ieſt dzieſięćioro przykazánie ná dwu kámiennych táblicách/ od ſámego Bogá Moyżeſzowi podáne/ [...] wnętrznego cżłowieká ná duchu vmyſłu iego/ y ná ſumnieniu vpomina/ náucża/ pobudza: żeby cżynił to co iedno cżynić ma/ ták przećiw Bogu iáko też przećiw bliźniemu CzechRozm 89, 97v, 99v, 101v [2 r.]; Gdźie też [Jezus; Matth 15/3-4, 6, Mar 7/8, 13] nie wkłáda tego ná ſię/ żeby on miał przykazánie dáwáć: y co żydom roſkázowáć ſtárym: ále ná Bogá oycá ſwego. CzechEp 281, 279 marg, 317; WSZelki co żądáſz zbáwienia/ Słuchay tego Przykazánia/ ktore tobie Pan Bog wydał/ abyś ie pełnił roſkazał. Iam ieſt BOG twoy to maſz wiedźieć/ nie chćieyże innych nád mię mieć/ wſzyſtko ſerce, myśli ſwoie/ obrácay ná wolą moię. ArtKanc M3v, P6, S17; niechay będźie [serce moje] kámieniem przywálone/ z ſtrony vſtáwicżnego ná Boſkie twoie przykazánie/ ná kámiennych przedtym táblicách podáne/ wſpominánia LatHar 231; PowodPr 51.

»przykazania dzierżeć się« [szyk zmienny] (2): KromRozm II m3; Ale my dźyerżąc ſye przykazánya páńſkyego/ nyemamy im [innowiercom] wyerzyć/ áni wychodźić gdźye ná ſtronę z powſſechnego koſcyołá KromRozm III E5.

»grzeszyć (a. zgrzeszyć), grzech(y) przeciw(ko) przykazaniu; grzeszyć nad przykazanie« (4:2;1): Sg[rze]ſſilcyem przecyw [twemu] zakonu ij twemu przikazanyu pichᾳ; lakom[ſt]wem gny[e]wem. BierRaj 18v; Wyznawam też y tak trzymam/ wedłvg S. Pawła nawki [!]/ 1. Corin. 5. y Concilium Meldeńſkiego/ yż ma być klątwa iawna/ na ty/ ktorzy iawnie grzeſzą/ nad przykazanie boże SeklWyzn d2, c4; SeklKat Xv; Ale nędzny cżłek [...]: niewdzięcżny ieſt łáſki Bożey/ ile kroć grzeſzy przećiw przykazániu Bożemv HistRzym 69v, 120v; LatHar 113.

»przykazanie gwałcić; zgwałcenie przykazania« (2;3): niechby ſobie y ono przecżytał X⟨iądz⟩ K⟨anonik⟩ co ieſt Máth. 6. ꝟ 26. y 30. [...] Iáko y ono Máth. 15. ꝟ 3. 4. gdy ſtrofuie Zydy/ dla zgwałcenia przykazánia Bożego/ przez vſtáwy ich/ mowiąc im. Abowiem Bog przykazał cżći oycá twego. CzechEp 281, 65 [2 r.]; Było nam rowno źle y dobrze cżynić/ dla grzechow náſzych nie chcemy ſię wſtydźić/ Przykazánieśmy thwe cżęſto gwałćili/ gniew zásłużyli. ArtKanc R17v, M5.

»opuścić (a. opuszczać) przykazanie(-a); odstępować, odwrocić się od przykazania; odstąpienie przykazania« = relinquere mandatum PolAnt, Vulg; derelinquere mandata a. praecepta Vulg; a praeceptis declinare Modrz [szyk zmienny] (7;2:1;1): Boć otho mało iż mie nie zniſzcżyli na ziemi/ [...] A wſzakożem ia nie opuſcił przykazania twego. WróbŻołt 118/87; SPrawey myſli iſćiem záwżdy miał wwielkiey nienawiſći ludzi złoſćiwe/ á bárzo bych rad áby ſie odemnie co nadáley odłączyli/ áby mi ſnich przekaſká nieroſlá opuſſczáć przykázánie páńſkie ktore ia ſobie chowam zá napewnieyſſą tarcz obrony moiey. RejPs 184; ia wiem iáką nienáwiſćią ty záwżdy niſſćiſz ony ktorzy ácz potáiemnie ále wżdy odſtępuią od przykazánia twego RejPs 184; MurzHist R4; MurzNT Mar 7/8; A wſſákżem ya miły Pánie w tym wytrwał ſtátecżnie Zem przykazánya twoyego nye opuśćił wyecżnye LubPs bb3; Leop 2.Par 7/19; HistHel B4v; ModrzBaz 17; WujNT Mar 7/8; Wtora przycżyná vpadku Pańſtw Krześćiáńſkich/ ieſt zuchwáłe odſtąpienie Bogá/ religiey/ y przykazánia iego PowodPr 26.

»pełnić (a. wypełni(a)ć, a. napełnić, a. spełnić), pełniący przykazanie(-a); przykazanie bywa (a. może, a. ma być) wypełnione (a. wypełniane); pełnienie (a. wypełnienie, a. wypełnianie) przykazania« = facere praecepta Vulg, PolAnt; complere a. facere a. servare mandata Vulg [szyk zmienny] (46:1;3;14): POtym dziewitza Maria ku ſmierci ſie ſprawiala/ ij koſcielné ſwiątoſci z nábożeńſtwem przyięla/ nie ijżby ijch potrzebowala/ ale by pokorę/ poſluſſeńſtwo/ ij przykázanié bożé wypelnila OpecŻyw 178v; bo przykazanye wſzytky ludzye obuyązuye aby ye pelnyly PatKaz III 135; [Maryja mówi:] gdym byla yeſcze mloda wpulnoczym wſtauala a w koſzczyele pokląknawſzy takom ſyą panu bogu modlyla Napyeruey aby wſzechmogączy bog dal my laſką yz bych yego przykazanye napelnycz mogla a uewſzythkym uolą yego uczynycz PatKaz III 152, 128v, 135, 146; Ale pierwey niżlim ſie vkorzył zgrzeſzyłem [Ps 118/67] (koment) To ieſt niżlim ſciſnion karaniem twoim zgrzeſzyłem nie pełniącz przykazania twego. WróbŻołt oo4v; Day miły panie aby ſerce moie było niepokalone w ſprawiedliwoſciach twoich abych niebył poſromoczon. (koment) w ſprawiedliwoſciach [Ps 118/80]) czuſz w pełnieniu zakonu thwego y przykazania. WróbŻołt oo6, nn5v, 118/10, oo, oo2, oo7 (10); RejPs 186v; SeklWyzn a2, b3v, d3, d4; KromRozm II kv [2 r.], k3v, m2; KrowObr 168v; Y przykazał [Aza] ludu Iudſkiemu áby pátrzáli Páná Bogá oycow ſwoich/ áżeby pełnił Zákon Boży/ y wſztornkie Przykazánia iego. Leop 2.Par 14/4, *A3v, Deut 6/1, 30/11, 2.Esdr 1/9; BibRadz Ez 18/19; BielKron 43v, 45; HistRzym [39]v, 69v; [małżeństwo] Tłumi chćiwośći y nieporządnośći: [...] przykazánié Boże [zawarte w Gen 1/28: „Bądźcie płodni i rozmnażajcie się”] pełni: pothómſtwo pobożné y poczćiwé wedle woléy Bożéy wypładza BiałKat 368v, 33v; Iáko y do Rzymian [św. Paweł] piſząc mowi: Nie ſłuchacże/ ále ſprawcy ſłowá Bożego/ to ieſt ktorzy pełnią Przykazánie Páńſkie/ będą vſpráwiedliwieni. WujJud 97v, 79v, 107v; Bo ácż Phárizeyſka ſkołá vcżyłá/ że nie potrzebowály ſpráwiedliwy pokuty/ że od młodośći pełnily/ w ich ſkolie/ wſzyſtky przykazánia/ że niebyli iáko inſzy liudźie/ grześnyśmy [lege: grzesznymi]/ táć náuká/ omilność byłá BiałKaz Bv; SkarJedn 36; KochPs 3; SkarŻyw 3, 358; ReszPrz 24; Vdaymyſz ſię ná wierne w cżás pokutowánie/ á ſpoſobmy ſię ſpełnić Boże przykazánie ArtKanc K, L7v, M3v, S17; áby mi też dał [Duch Św.] ſtátecżne wyznánie cżłonkow wiáry świętey/ y wypełnienie przykazánia Bożego LatHar 490; Chwalćie Páná y wy Anyołowie iego/ w śile potężni/ przykazánie iego pełniący/ roſkazániu iego poſłuſzni będący. LatHar 563, 211, 563; KołakSzczęśl B, B3v; Zakon wypełnił [Rom 13/8].) Stąd mamy/ iż zakon ábo przykazánie Páńſkie/ może y ma być wypełnione: y wypełniáne bywa przez miłość w tym żywoćie. WujNT 568, 568 marg, 595, 661, 722; PowodPr 28 marg; SkarKaz Oooo2b.

»przestępować (a. przestąpić) przykazanie(-a); przeciw przykazaniu wykroczyć, wystąpić, występki; wykroczyć z przykazania; przestępca, przestępstwo przykazania« = praetermittere a. transgredi praecepta Vulg [szyk zmienny] (15;1:1:1;1;2:2): Hȩc omnia venerunt ſuper nos nec obliti ſumus te: et inique non egimus in teſtamento tuo. Ty wſzitki cięſzkoſci przyſzły na nas/ á wſzakoż nie zapamiętaliſmy ciebie miły pánie/ á nyſmy [!] przeſtępowali przykażania twego. WróbŻołt 43/18; SeklKat X; KromRozm I L; KromRozm II k3v; Nád to ná tym Sądzie wielkim w máłych Miáſteczkách y ná Wśiách bywa bádánie (co zową Rugiem) o záchowániu obyczáiow y wyſtępkow káżdego Mieſzczániná/ álbo też Wieyſkiego Ludu/ gdźie wyſtępni iáwnie bywáią karáni/ ieſliby kto iáwnie pezećiw [!] Bożemu Przykazániu/ álbo vſtáwom Koſćiołá krzeſćiáńſkiego wyſtąpił. GroicPorz k; KrowObr 47v; Roſpomni ſie [Boże] ná ſlowo kthoreś mowił Moizeſſowi ſludze twemu/ rzekąc: Gdy przeſtąpićie przykazánie moie [Cum transgressi fueritis]/ rozproſzę was miedzy ludzi. Leop 2.Esdr 1/8, Tob 4/6, 3.Mach 7/9; W Argentoracie y około Kápłani ſie ożeniáli/ dla cżego też były wielkie roznice miedzy imi gdy byli oſkárżeni/ powyádáli przed Biſkupem żeſmy nic przećiw przykazániu Bożemu niewykrocżili/ gdyż wſzytkim iednáko vſtáwione ieſt małżeńſtwo BielKron 200; HistRzym [89]; RejZwierc 47v; BudBib 1.Reg 15/23; KarnNap C3; SkarŻyw 40; Iákoż záprawdę nie pomáłuchmy wykrocżyli z powinnośći Chrześćijáńſkiey/ y przykazánia iego [Chrystusa] świętego/ ktore nam zoſtáwił ná piśmie v Prorokow y v Apoſtołow ſwoich miłych/ ábyſmy ie cżytáiąc/ według niego ſię ſpráwowáli/ y namniey z niego nie wykracżáli WerGośc 209; A przetoż ábo pokaránie/ ábo zgánienie przeſtępſtwá przykazánia Bożego káżdego z tych dźieśiąći/ w piſmie S. naydźieſz. LatHar 119, 19, 112, 144; Gdyż przeſtępcy ánielſkiego przykazánia [tj. Starego Przymierza zawartego za pośrednictwem aniołów] wzięli godne ſkaránie. Dáleko więcey karáni będą przeſtępcy przykazánia Páná Chriſtuſowego. WujNT Hebr 2 arg; przeſtempſtwem przykazánia páńſkiego/ ſnadź żydy y pogáńſtwo prześięgamy [= przewyższamy]. PowodPr 27.

»przykazanie(-a) przykaz(ow)ać (a. rozkaz(ow)ać); przykazania przykazane są« = mandatum praecipere, praeceptum mandare, verba praecepta sunt Vulg; praecepta praecipere PolAnt [szyk zmienny] (13;1): KrowObr 108v; y będzie to miał [król odpis prawa bożego] przy ſobie y cżytał/ ná káżdy dzień żywotá ſwoiego/ ábyſie náucżył bać Páná Bogá ſwoiego/ y ſtrzec przykazánia y Obrzędow iego/ ktore opiſáne á przykazáne ſą w práwie. Leop Deut 17/19; Przykazánie to ktore ia tobie dziś przykázuię/ nie ieſth nád thobą/ áni dáleko od ćiebie/ áni w niebie położone żebyś miał mowić/ ktoſz z nas może do niebá wſtąpić/ áby ie do nas znioſl/ ábyſmy słucháli y ſkutkiem go pełnili? Leop Deut 30/11; y ia y dom oycá mego zgrzeſſyliſmy/ márnośćiámi zwiedzieni/ á nie ſtrzegliſmy przykazánia/ y Ceremoniy/ y ſądow/ kthoreś przykazał Moizeſſowi ſludze twemu. Leop 2.Esdr 1/7, Deut 6/1, 11/27; Y mocnie ſtał [Ezechiasz] przy Pánu nieodſtępuiąc od niego á ſtrzegąc przykazánia iego/ ktore był Pan roſkazał Moiżeſzowi. BibRadz 4.Reg 18/6, Deut 28/13; BudBib Deut 8/1, 11, 30/8, 11; Y nie bes przycżyny/ Moyżeſz podáiąc/ roſkazuiąc/ y wylicżáiąc ono dzieſięćioro przykazánie ná tablicach kámiennych pálcem Bożym piſáne/ tego nigdy nie powiedział/ Ty tablice y z tym roſkázánim ná wieki chowáć będziećie/ ná wieki ich nie vtráćićie. CzechRozm 99v; KołakSzczęśl B3.

»skłaniać (a. skłonić) się [= odstąpić] od przykazania« (2): Increpaſti ſuperbos: maledicti qui declinant a mandatis tuis. [...] Zbakałes miły panie pyſzne przeklęci ſą ktorzi ſie skłaniaią od przykazania twego. WróbŻołt 118/21, pp6.

»słuchać (a. posłuchać, a. usłuchać), (nie)posłuszny, (nie)posłuszeństwo przykazania (przykazań); posłuszny, posłuszeństwo przykazaniu(-am)« = obtemperare praeceptis Vulg, Modrz; oboedire mandatis, praeceptum audire, oboediens praeceptis Vulg; attendere ad mandata, oboedire praeceptis PolAnt; praeceptorum observans Modrz [szyk zmienny] (9:5:3;4:2): ſlvbowałem mv [Bogu] miłoſc/ boiazń/ y poſłvſzeńſtwo/ iego przykazaniv. SeklWyzn f2v, f3v; Tuć ſie práwie oná pomſtá Boſka ſpełniłá/ kthorą obiecał tym/ ktorzy iego przykazánia ſlucháć niebędą KrowObr 167, 109; Rzekł lud do Iozue: Pánu Bogu náſſemu będziemy służyć/ á przykazániu iego będziemy posłuſzni. Leop Ios 24/24, Deut 11/27, Dan 3/30; O byżeś był ſłuchał przykazánia mego/ tedyby pokoy twoy był iáko rzeká/ á ſpráwiedliwość twoiá iáko wáły morſkie. BibRadz Is 48/18, Deut 28/13; Ceſarz then może być rzecżon káżdy cżlowiek świáthu wźięth poddány/ kthory dla bogactw y dla ćći/ podnoſi ſie w pychę w ſercu ſwym/ iákoby drugi Nábuchodonozor/ kthory niebył poſluſzny przykazánia bożego HistRzym 47; WujJud 63v, 101v; Y rzekł: ieſli słuchaiąc vsłuchaſz głosu Iehowy Bogá twego/ á co práwo w ocżu iego vcżyniſz/ y posłuchaſz przykázań iego/ y vſtrzeżeſz vſtaw wſzech iego/ (tedy) żadney niemocy [...]/ nie włożę ná ćię BudBib Ex 15/26; ModrzBaz 113v [2 r.]; ArtKanc M3v; A ieślibyśćie przykazánia mego niesłucháli y niewypełniáli onego. Ia też to vcżynię/ náwiedzę was prędko niedoſtátkiem y vboſtwem KołakSzczęśl B, B3 [2 r.]; POSLVSZENSTVVO winniſmy Bogu y przykazániu iego. WujNT Bbbbbbv, 314; Dayże mi téż to o móy namilſzy Pánie/ ábym ia téż byłá ták poſłuſzna woli twoiéy y przykazánia twégo świętégo SiebRozmyśl C4; Oto przekłádam dźiśia przed oblicżnośćią wáſzą błogoſłáwieńſtwo y przeklęctwo: Błogoſłáwieńſtwo/ ieśliże będźiećie poſłuſzni roſkázániu y mándatom Páná Bogá wáſzego: przeklęctwo záśię/ ieśli nie vſłuchaćie przykazánia Páńſkiego PowodPr 6.

»strzec (a. ostrzegać, a. przestrzegać, a. przystrzegać, a. ustrzec), strzegący, strzeżenie przykazania (przykazań) (a. drog przykazania); strzec (a. przystrzegać) przykazania (A pl)« = custodire praecepta Vulg, PolAnt, Modrz; custodire mandata Vulg, PolAnt; custodire eloquia a. leges a. sermones a. verba, attendere mandatis Vulg; observare mandata, custodire pactum PolAnt [szyk zmienny] (80:2:2;4): Iezu ktorys miłuiączę [!] ciebie ku ſtrzeżeniu przykazania twego napominał. ſmi⟨łuj⟩ ſie nad nami. TarDuch C; FalZioł V 66; racży mie ożywić a ia będę ſtrzegł przykazania twego. WróbŻołt 118/17; Ieſtem vcżeſtnik wſzytkich boiącich ſie ciebie miły panie/ y ſtrzegącich przykazania twego. WróbŻołt 118/63, 118/4, nn5v, 118/60, pp, 118/134, 146, 158; RejPs 54, 183v, 186v, Ff5v; SeklKat E3v, Pv; bo nas wiele ktoṙi ſmy ſię ſtali złemj dziecmi a niepoſłuſnemi Synmi wolei a roſkazaniu iego [Boga]/ ktorego niejedno że niecżinim/ ale też niechcem nic wiedzecż oniem/ pilniey ſtrżegaċ vſtaw Satanſkych niż przikazania yego. RejKupSekl a4v; Ieſliby opuścili ſynowie iego zákon moi i ſądow moich niechowali/ Ieſliby to co śię mnie podobá pokalali i przykázaniá moiego nieprzyſtrzegali/ [...] wyſtępy ich płágami karać będę MurzHist O2; MurzNT 51; Yedno też nyeboracżku cżekay Páná ſwego/ A ſtrzeż pilnye drog ſwyętych przykazánya yego LubPs K2v, N3, Xv, bb2; KrowObr 65, 108v, 109 [2 r.], 110v; Bom ia ieſt Pan Bog twoy mocny/ Zawiſny w miłośći/ mſzcżąc ſze niepráwośći oycowſkich w ſyniech/ do trzećiego y do czwartego pokolenia/ tych ktorzy mie nienawidzą. A cżyniąc miłośierdzie nád tyſiącmi tych/ kthorzy mie miłuią/ y ſtrzegą przykazánia mego. Leop Ex 20/6; Bo záprawdę ieſli będziećie przyſtrzegáć przykazánia/ ktore ia wam dziś przypominam/ á będziećieli ie cżynić/ [...] (wierzćie themu) żeć roſproſſy Pan te wſſyſtkie narody/ przed oblicżnośćią wáſſą Leop Deut 11/22; A ieſli ſie náwroćićie do mnie/ y będziećie ſtrzegli przykazánia moie/ y pełnić ie: choćbyśćie więc byli záwiedzieni ná kray niebá/ y z támtąd was zgromádzę/ y záś przywiodę ná mieyſce ktorem obrał/ áby thám przebywáło imię moie. Leop 2.Esdr 1/9; Vcżeſnikiem ia ieſtem wſſech ktorzy ſie ćiebie boią: y kthorzy ſthrzegą przykazánia twoich. Leop Ps 118/63; Y ſlugá moy Dawid będzie Krolem nád nimi/ y ieden páſtherz będzie ich wſſyſtkich: w ſądziech moich będą chodzić/ á przykazánia moie będą ſtrzedz/ y będą ie cżynić. Leop Ez 37/24, Lev 19/19, 37, 20/8, Deut 5/29, 6/2 (24); BibRadz 4.Reg 18/6, 2.Esdr 1/5, 9, Ez 18/19, 4.Esdr 15/24; Nie będzye odięt mąż s pokolenia twego od ſtolcá kroleſtwá Izráelſkiego/ ieſli będą oſtrzegáć przykazánia moiego. BielKron 77v, 77v, 83v; RejPos 349; RejPosWiecz2 93v; KuczbKat 205, 280; WujJud 108; lecż nie byłeś iáko sługá moy Dawid/ ktory vſtrzegł przykazań moich/ ktory też chodził zá mną wſzem ſercem tylko (to) cżyniąc co słuſze prze-demną [!] BudBib 3.Reg 14/8, Deut 8/1, 2, 6, 26/18, 30/10 (13); ModrzBaz 17; CzechEp 408; ZYwot ten mieć będźie błogosłáwiony/ ná tey świátá drodze wſzelkiey godźiny. Ktory zna wiecżnego Páná ſwoiego/ y boi ſię iego z ſercá práwego. Przytym przykazánia będźie ſtrzegł iego/ nie máiąc ſumnienia nátárgnionego. ArtKanc N13v, E13v, N7v; O Pánie IEzu Chryſte/ [...] rácż nam to dáć/ prośimy ćię/ ábyſmy świátu temu obumárwſzy/ á od niego ſię (duchownie) zágrzebſzy/ w tobie ſámym odpocżywáli/ y twego przykazánia z pilnośćią przeſtrzegáli. LatHar 314, 139; KołakSzczęśl B3; PowodPr 27.

»(u)miłować przykazanie(-a) (a. zakon przykazania); rozmiłować się, zamiłowanie przykazania; kochać (a. rozkochawać) się w przykazaniu« = mandata diligere Vulg [szyk zmienny] (7;5:1;2): Y podnioſlem ręce moie ku przykazaniu ktorem miłował/ á ia ſie będę obierał w ſprawiedliwoſci twoiey. WróbŻołt 118/48; A przetom ſie rozmiłował prżykażania twego nad ſrebro y nad Topazion. WróbŻołt 118/127; Ocżekawałem zbawiciela twego miły panie á przykazanie twoie vmiłowałem. WróbŻołt 118/166, 118/47, 159; nic inego myſlić niebędę miał/ iedno ſie roſkocháwáć wprzykazániu twoiem. RejPs 184; duſſá moiá vmiłowawſſy zakon przykazánia twego vſtáwicznie ták chce iuż wniem przebywáć. RejPs 184, 185; A záwżdym ya ty złe ludzi myał we złym mnimányu/ Y przetom ſie pilnye kochał w twoim przykazányu LubPs bb4v, ccv [2 r.]; Leop Ps 118/48; Dayże mi/ Pánie BOże moy/ tego świętego zakonu y przykazánia zámiłowánie LatHar 636, 53, 608.

»przykazanie(-a) ustawić; przykazania(-e) (jest) postanowione (a. ustawiono)« [szyk zmienny] (2;2): Wyſzedł tedy lud przed dom Bogu poſtáwiony/ áby Moiżeſzá vkámionowáli/ tám wołáli/ áby wyſzedł okrutnik naſz/ co nas przywiodł ná nędzę niewoley ſwą chytroſcią/ co nam vſtáwił ſrogie á gwałtowne przykazánia á zmowił ná Bogá BielKron 41; [Mojżesz przemawia do Izraelitów:] Vcżcie ſie y pełnicie przykazánia Páńſkie/ ktore ieſt nam vſtáwiono/ á piſzcie ie ná ſwych ſercach iáko w kſięgach. BielKron 43, 84; HistHel B4v.

»przykazanie(-a), przykazani(e)m (wz)gardzić; wzgarda (a. wzgardzenie) przykazania« = spernere praecepta, contemnere verbum Vulg [szyk zmienny] (3:2;2): WróbŻołt 106/11; [prorok Natan mówi do Dawida:] Cżemużeś tedy wzgardził przykazánie Páńſkie/ ábyś vcżinił złe rżecży przed oblicżem moim? Vryaſzá Ethejcżyká zábiłeś miecżem/ á żonę iego wźiąłeś ſobie zá żonę/ á zábiłeś go miecżem ſinow Ammon. Leop 2.Reg 12/9; Gdy thedy każdy narod náſládował pożądliwośći ſwoiey/ á dopuſzczáli ſię dźiwnych rzeczy przed tobą/ gárdząc przykazániem twoim. Tedyś ná nie dopuśćił potop BibRadz 4.Esdr 3/8; Ale kto chce zgodą s tym Pánem [Bogiem]/ cżyń ták iáko w on cżás cżynili Izráelcżycy gdy ná nie Pan zá wzgárdzenie przykazánia ſwego przepuśćił węże ogniſte/ thedy wnet vciekli ſie s pokornym wołániem ſwoim ku Pánu RejAp 135; RejZwierc 256; WerGośc 210; WujNT 710.

»przykazania (przykazań) nie zapominać (a. nie zapomnieć, a. nie przepomnieć), nie zapamiętać; na przykazanie pamiętać« = mandata non oblivisci Vulg; non oblivisci praeceptorum PolAnt [szyk zmienny] (4:1;1): ſzukay ſługi twego miły panie bomći przykazania twego nie zapamiętał. WróbŻołt 118/176; Wſſákżem Pánie nie przepomnyał przykazánia twego Y owſſemem go był pilen s ſercá vprzeymego LubPs bb4; Podawáiąc im [Jeremiasz Żydom uprowadzonym do Babilonu] zakon áby nie zápomináli przykazánia Páńſkiego á iżby ſię nie vwodźili w vmyſloch/ gdyby złothe y śrebrne báłwány/ y ochędoſtwo ich vyzreli. BibRadz 2.Mach 2/2; BudBib Ps 118/141, 2.Mach 2/2; bychmy iedno nie łamáli przymierza z tobą/ á ná przykazánie twoie pámiętáli LatHar 563.

»żyć, sprawować się, rządzić się wedle (a. według) przykazania; [kogo] przykazanie rządzi« = facere praecepta PolAnt [szyk zmienny] (5:3:2;1): Ty znaſz iżem drogę przykażania twego przebieżał [Ps 118/32] (koment) To ieſt rządziłem ſie według przykazania twego. WróbŻołt nn8v; SeklWyzn c3v; Czo za zapłatę pan Bog obieczał tym ktorzi iednego Boga maią/ á żiwia [!] wedle iego przikazania. SeklKat E3, N2v, Yv; KromRozm II m2; Bo kogo twoye prawdziwe przykazánye rządzi/ Ten zá wymyſły ludzkimi nigdy nye zábłądzi LubPs bb3; Y vczynićie Pan przednieyſzim á nie poſlednieyſzym/ y będźieſz wyżſzy á nie niżſzy/ byś iedno poſłuſznym był przykazániu Páná Bogá twego kthore ia dźiś roſkázuię tobie/ ábyś ie záchowywał y wedle niego ſie ſpráwował. BibRadz Deut 28/13; HistRzym 54v; A ma to [chrzczone dzieciątko] iśćie wiedzieć że śię iuż od tego cżáſu Páná Chriſtuſowym ſługą y rycerzem sſtawa/ á iż [...] ma żyć vſtáwicżnie wedle prykazánia [!] Páńſkiego KarnNap B4v; WerGośc 209.

Wyrażenia: »przykazanie(-a) boże, Pańskie, boskie, (Pana) Boga, (Pana) Chrystusowe itp.« = mandata a. praecepta Dei Vulg, PolAnt, Modrz; praecepta Domini (Dei) Vulg, PolAnt; eloquia Dei, mandata Domini (Dei), divina praecepta, verbum Domini Vulg; praecepta Patris PolAnt [szyk 218:72] (290): SWyαtloſcy nyewimowna boze raczi my dac ſerce ſkruſſone ktorebi latwye przijαlo boſkα naukα a powolne bilo yarzmu kriſtowemu ij brzemyenyu przikazanya bozego. BierRaj 19; Potym [Maryja] wſtawſſi od modlitwy/ przikázaniá ſie bożego ięla/ ij dwoie ſobie ku nawyſſemu wypelnieniju/ wybrala. Będźieſs milowal pana boga twégo/ ze wſſytkiego ſertza/ ze wſſytkie duſſe ij ſily twé/ a blizniego twego iako ſám ſiebie. OpecŻyw 1v, 178v; gdy czy ſzwyączy [tj. Joachim i Anna] bądącz wboyaſzny bozey a chouayącz przykazanye boze przeſz dwadzyeſzczya lath plodu nyemyely ſzlubyly panu bogu yſz ten plod ktory by myely bogu by y ofyaroualy PatKaz III 104v, 146; FalZioł V 66; Odſtępćie odemnie złoſtnici/ á tedy więcz ia będę ſie badał przykazania boga mego. WróbŻołt 118/115, H3, 106/11, nn5, oo7v, oo8v, pp, qq7; Wtym pſalmie prorok vczy iákie dobrodzieyſtwá ći znać będą ktorzy ſtrzegą przykazánia pánſkiego RejPs 54, 184; Przykazania pana Chriſtvſowe/ w piſmie naznacżone/ y opiſane/ kv naſzei navcze/ mamy chować/ a wedłvg naſzei możnoſci pełnić. SeklWyzn d3, a2, b4v, C, c3v, d2, d4; Summa wſzyſtkiego przykazania Bożego. SeklKat B3v, D2, D2v, G2, G2v, H3 (23); Nye rownay ludzkich vſtaw do Bożego przykazánya. KromRozm I O2, F4v, H2v, L, O2; MurzNT 28v marg, Mar 7/8, Ioann 15/10; A yednák y ty [ustawy obrzędne]/ y wſſyſtkye przykazánya boże wyeczne ſą/ yáko śwyádſſy mędrzec: A nye tylko żydy/ ále y nas krzeſciyány wyecznymi czáſy obowyęzuyą/ Ale duchownym obyczáyem. KromRozm II l, b3v, h4, k3v, m2; KromRozm III B8v, E5; Nawdzięcżniejſza ofiárá ſercze niewinne/ á kto ſtrzeże przykazánia Páńſkiego. LubPs N3 marg, B6 marg; GroicPorz k; W poſmiecheśćie obroćili przykazánie Boże/ dla vſtaw wáſzych O obłudni ludzie? KrowObr 235v, 8, 9, 47v, 108v, 115; ieſzcże y oto [Żydzi] Krolá [egipskiego] żądáli/ żeby mogli te ktorzyby z narodu Zydowſkiego Swięthego Bogá y zakon iego z dobrey woley gwałćili/ ſluſznym á przyſtoynym karániem ie káráć: przekłádáiąc to Krolowi/ że ći kthor⟨z⟩y dla ſwego brzuchá Boſkie przykazánie przeſthępuią/ nigdy y krolewſkim roſkazániam nie mogą być wierni. Leop 3.Mach 7/9; Zakon nowy doſtoynieyſſy niſz ſtáry/ przeto iż Chryſtuſowe przykazánie waznieyſſe niſz Angielſkie Leop Hebr 2 arg, *A3v, Deut 11/27, 30 arg, 2.Reg 12/9, 2.Par 13/11 (14); BibRadz *2, Deut 28/13, 2.Mach 2/2; OrzRozm E4; [Mojżesz przemawia do swego ludu:] Ale wyſtáwicie kámienie wielkie/ á nápiſzecie ná nich przykazánie Páńſkie BielKron 45, 32 marg, 43v, 44 marg, 84, 128v, 200, Kkkkv; Duchowni niech vczą Páńſkiégo Przykazánia. KochZg B; OrzQuin Nv; Archá byłá ſkrzyniá w ſtharym zakonie/ w kthorey było przykazánie Páńſkie RejAp 98; Ten że tho Eufámian był cżłowiek ſpráwiedliwy á w Przykazániu Bożem pilnie chodzący HistRzym 123, 38v, [39]v, 40v, 47, 66 (12); RejPos 64v, 190 [2 r.], 350; RejPosWiecz2 93v; Poźrzy napirwey w zakon boży/ obácż ieſli wſzytkiemu przykazániu Páńſkiemu doſyć cżyniſz/ wnetći ſie tám grzech vkaże RejPosWiecz3 98; BiałKat 1, 23v, 43v marg, 368v; KuczbKat 265 [3 r.], 410; RejZwierc 196; Przez łáſki Bożey Zakon/ to ieſt chowánie Przykazánia BOżego/ nas vſpráwiedliwić niemoże WujJud 76; Ná oſtátek vmyśli [człowiek] Krzeſt przyiąć/ nowy żywot pocżąć/ y chowáć Boſkie Przykazánie. WujJud 98v; A tym obycżáiem ludźie sſtawſzy ſie przyiaćielmi Bożymi/ odnawiáią ſie dźień podle dniá/ idąc z cnoty wcnotę/ martwiąc cżłonki ſwoie/ á poddáiąc ie pod poſłuſzeńſtwo przykazánia Bożego y Kośćielnego WujJud 101v, 43, 76, 76v [2 r.], 97v, 99v, 109v, Ll8; WujJudConf 102v; RejPosRozpr b3v; RejPosWstaw [212]; A (ták) ſtrzeſz przykazań Iehowy Boga twego/ żebyś chodził drogámi iego y balbyśſię go. BudBib Deut 8/6, 2.Mach 2/2; BudNT Mar 7/9; Y to też ieſzcże niemniey rozumowi przećiwna/ ſámo przykazánie Boże ná tablicach kámiennych ſpiſáne/ zá ſłowo Boże ku chwále Bożey należące przyimowáć/ á wſzyſtki inſze vſtáwy y roſkazánia/ niemniey dla chwały/ y ſłużby Bożey/ od Bogá ſámego poſtánowione/ y roſkazane/ odrzucáć CzechRozm 100v, 83, 144; ModrzBaz 23v [2 r.]; SkarJedn 36; KochPs 3; Co ſię tknie przykazánia Bożego/ ktore dźieśięćiorgiem zowiemy: á náwet y inſzych vſtaw ktore imieniem Bożym Moiżeſz ludowi Izráelſkiemu podawał/ tych ſobie Iezus Chriſtus ſyn Boży [...] nigdy nie przycżytał CzechEp 279, 65 [2 r.], 112, 158, 279, 281 [2 r.], 317, 408; ReszHoz 131; cżego ieſzcże [tj. pijaństwa] ná wielką wzgárdę przykazánia Páná náſzego ták dálece ſobie zá grzech nie pocżytamy/ ále y owſzem ieſzcże ſię drudzy z tego przechwaláią/ że ſą mężni ná ſpełnienie y ná dośiedzenie áż do białego dniá. WerGośc 210; ArtKanc K, M3v żp, M5, N7v; A iż nie káżdy wie z cżego ſię ſpowiádáć ma/ położy ſię tu Boſkie y Kośćielne przykazánie/ z kroćiuchnym obiáśnieniem y wykłádem LatHar 112, 47, 112, 119, 231, 490, 685; KołakSzczęśl Bv; Zydowie vſtáwy ſwe przekłádáli nád Bozkie przykazánie. WujNT Mar 7 arg; A przykazánia iego nie ſą ćięſzkie [1.Ioann 5/3].) Coż tu rzeką ſektarze dziśieyſzy/ ktorzy przykazánie Páńſkie powiádáią nie tylko być ćięſzkie/ ále ku wypełnieniu zgołá niepodobne? WujNT 827, 21 [2 r.], 31, 48 marg, Matth 15 arg, s. 81 [2 r.] (51); WysKaz [24]; PowodPr 6, 27 [2 r.], 28 marg; Bo ći [faryzeusze] tylo zwierzchney oney vczynkowey ſpráwiedliwośći pilnowáli/ wnętrzną opuſzczáiąc/ y wiele przykazánia Bożego złemi wykłády pſuiąc. SkarKaz 311b, 350a, Oooo2b. Cf »tablice przykazania«, Zestawienie, Wyrażenia przyimkowe. [Cf też b.α. »przykazanie kościelne« LatHar 127]

»przykazanie jasne« [szyk 1:1] (2): Przykazánye páńſkye ſwyátłe álbo yáſne [praeceptum Domini lucidum Vulg Ps 18/9]/ oſwyecáyące oczy. KromRozm III B8v [przekład tego samegotekstu] KochPs 27.

»kamienne przykazanie« = Dekalog zapisany na kamiennych tablicach (3): Ale to tylko rozumiemy o tych/ ktorzy záprzawſzy ſie iáſnie piſm ś. náſzego nowego teſtámentu/ Iezuſá Chriſtuſá odrzućiwſzy/ y krew iego [...] rzkomo do Bogá/ do Moyżeſzá/ y do zakonu/ ludzi wieść chćieli: áliśći y tám wſzyſtko porzućiwſzy/ do ſámego ſie kámiennego przykazánia przywiązáli. CzechRozm A5v, 86v, 101.

»przeciwny przykazaniu« [szyk 4:1] (5): SeklKat H3; Coż wy Trádycie Zydowſkie ſproſne/ á iáſnie woley á Przykazániu Bożemu przećiwne/ Trádycyam świętym Kośćielnym przyrownywaćie? WujJud 43; RejPosWstaw [212]; Dáć co do kośćiołá/ ábo ná ołtarz/ nie ieſt zákazano: ále opuśćić rodzice w potrzebie/ y nie dáć im pożywienia dla tego ábyś ráczey dał do kośćiołá/ to niezbożna rzecz/ y przećiwna Páńſkiemu przykazániu. WujNT 151, 151.

»przykazanie (jest) sprawiedliwe, jest sprawiedliwość; sprawiedliwość przykazania« = mandatum iustum Vulg [szyk 4:3] (5:1;1): Abych ſprauiedliwoſci twich ſtrzegł nie opuſzcżay mie miły panie ze wſząd. [Ps 118/8] (koment) Sprawiedliwoſci przykazania twego ktore vſprawiedliwia. WróbŻołt nn5v; Day [Panie] aby twoia ſprawiedliwoſc, to ieſt twoie ſprawiedliwe przykazanie było mnie za zakon y za prawo. WróbŻołt nn8v; Pronunciabit lingua mea eloquium tuum: quia omnia mandata tua aequitas. Będzie wyſławiał ięzyk moy ſlowo thwoie [...]. boc wſzytko prżykażanie twoie ieſt ſprawiedliwoſc. WróbŻołt 118/172, 70/16, oov; KrowObr 227v; WujNT Rom 7/12.

»święte (jest) przykazanie« = mandatum sanctum Vulg [szyk 9:7] (16): ábowiem to widzę iż wſſytko ieſt ná ſwiećie zginęłe/ tylko ſámo będzie wiecznye trwáło ſwięte przykazánie twoie. RejPs 182v; MurzHist R4; Gdyżem ya nędzny robacżek moy wſſechmocny pánye/ W twoim ſwyętym przykazániu obrał ſwe kochánye LubPs ccv, bb2v; KrowObr 63, 227v; RejPos 349, 350; [Dawid wołał do Boga:] mnie oto rácż káráć comći winien/ á com przeſtąpił ſwięte przykazánie twoie. RejZwierc 47v; WerGośc 209 [2 r.]; WerKaz 301; LatHar 636; A ták zakonći w prawdźie ieſt święty/ y przykazánie święte/ y ſpráwiedliwe y dobre. WujNT Rom 7/12; iżby mi ſię [jarzmo Chrystusowe] záwżdy zdáło ták lekkié/ żebym to záwżdy z wielką miłośćią y pilnośćią czyniłá/ co mi roſkázuie w świętym przykazániu ſwoim. SiebRozmyśl I4, C4.

»(dwie) tablice(-y) (kamienne) przykazania (bożego a. Pańskiego)« (6): Tedy wezwał Pan Bog Moiżeſzá/ mowiąc: Wſtąṕ ku mnie ná gorę/ á dam tobie tablice kámienne zakonu y przykazánia ktorem nápiſał/ áby vcżył ſyny Izráelſkie. BielKron 32v; [Mojżesz] vkazał dwie tablicy dzyeſięciorá przykázania bożego pálcem Bożym nápiſáne. BielKron 35, 33, 35v, 77v; Gdy ſie złamáły [tj. zostały rozbite przez Mojżesza cf Ex 32/19] tablice pirwſzego przykazánia/ drugi raz Bog záſię powtorzył toż obiáwienie [cf Ex 34/1-28]/ gdzye ieſzcże pilniey ſwoię cżeść obwárował. SarnUzn D3v.

»uczynki (uczynek) przeciw przykazaniu« (6): SeklWyzn b4v, F; Grzech vczinkowy ieſt wſzelka żądza/ mowa/ albo vczinek przeciw przikazaniu Bożemu SeklKat Q4, Q4, Q4v, V2v.

»zakon przykazania« = lex mandatorum Vulg (3): Leop Eph 2/15; miedzy narod Słowieńſkiego ięzyká pod Tytułem á imieniem W.K.M. ſławnym Krolewſkim/ kazałem wydáć/ To ieſt/ tę świętą lekcyą/ Kſięgi Bibliey/ zakon pierwſzy przykazánia Bożego/ tákże y Teſtament nowy Ewánielią Páná Kryſtuſowę/ na Polſką mowę dawſzy przełożyć BibRadz *2. Cf »umiłować przykazanie«.

»przykazanie(-a) zakonne (a. zakonowe), (Mojżeszowego) zakonu, z zakonu« = lex mandatorum, mandatum a. praeceptum legis Vulg [szyk 9:3] (8:3:1): [św. Józef] Przikázanijé moijżeſſowego żákonu rád chowál OpecŻyw 5; WróbŻołt pp7; KromRozm II kv, m3; Leop 1.Mach 2/68; BiałKat 33v; kto pełni przykazánie zakonne/ w nim będźie żył/ to ieſt nie vmrze/ iáko przeſtępcá zakonu. WujJud 79v; áżebyśćie vcżyli ſyny Izráelſkie wſzytkich przykazánia moich z zakonu/ ktore Pan mowił do nich przez Moyzeſzá. WerGośc 258; Abowiem on [Chrystus] ieſt pokoiem náſzym; ktory oboie [tj. pogan i Żydów] iednym vczynił/ y nieprzyiaźń ktora byłá iáko przegrodzenie srzedniey śćiány/ rozwálił w ćiele ſwoim: ſkáźiwſzy (marg) to ieſt, odmieniwſzy zakonne przykazánia w náuki Ewángeliey. (–) zakonne przykazánia w vſtáwách należące WujNT Eph 2/15, s. 81, Hebr 9/19.

Zestawienie: »dziesięcioro przykazanie (boże, Pańskie, boskie), przykazania (G sg); dziesięć przykazania (G pl) bożych« = decalogus Calep, Cn; decem verba, praecepta decalogi Cn [szyk 54:1] (53:1;1): Maż pyrwei wiedziec/ ze to dziſięcioro Boże przikazanie dał był pan Bog Moizeſſowy na dwu tabliczach palczem Bożim napyſſane. SeklKat G4v, B2, X; RejKup x5; KromRozm I I, I3v, I4; KromRozm II k2v; A iżby káżdy wyedzyał yáko pan Bog ná thy łáſkaw/ ktorzy z nyeoddánemi [tj. z niepoślubioną kobietą] myęſzkáyą/ nyechay cżyta piſmo/ ktore mowi: Gámraći/ Fryierze/ nye vyrzą kroleſtwá nyebieſkyego/ y owſſem mowi ták w dzyeſięcyorgu ſwym przykazányu: Nye cżyń grzechu niecżyſtego. GliczKsiąż B7v; Przyſyęgam przes pięćiory kſyęgi Moyzeſzowe/ w kthorych ieſt nápiſáne Dźieſyęćioro przykazánia iego/ ktore ſam Bog práwą ręką nápiſał [...]: iże ia tey máięthnoſći niemam GroicPorz aav; Leop Ex 20 arg; BibRadz I 104 żp; Roſpowiedał im też [Mojżesz] dzyeſięć przykazánia Bożych BielKron 44; W Cerkwi ſwey żydowie chowáią dźieſięćioro Boże przykazánie/ ktoremmv cżynią wielką pocżćiwość gdy ie rozwijáią. BielKron 465, 35; Ieſli rzeką [heretycy] przykazánie Boże dzieſięcioro/ wſzák ie iuż połamáli. SarnUzn H; lew/ to ieſt Bog/ dał Gwidowi/ to ieſt Kryſtowi podle cżłowiecżeńſtwá dzieſięć osłow obćiążonych/ to ieſt dzieſięćioro przykazánie ſtáre y nowe pod iego moc ku ſzáfowaniu cżłowiekowi HistRzym 69v, 40, 60v, 83v; KuczbKat 265 żp, 345; Ale oná cżęść zakonu/ ktorą Moralem zowiećie/ to ieſt/ Dźieśięćioro przykazánie/ poniewaſz ieſt zakonem przyrodzonym/ vſtáć nigdy niemoże WujJud 78, 78v, 80; O toſz ia ćiebie pytam powiedz mi/ [...] co też oni przez to ſłowo zakon rozumieią? [...] Cżyli tylko ſámy kſięgi Moyżeſzowe? cżyli y ieſzcże ſámo przykazánie Boże/ ktore dzieśiąćią ſłow/ ábo dzieśięćiorgiem przykazánim názywamy? CzechRozm 83; Ieſliby też záś iákom iuż námienił/ śmiał tho kto z głowy ſwey twierdzić/ że te rzecży w kſięgách Moyżeſzowych ſpiſáne/ oprocż ſámego dzieſięćiorgá przykazánia/ nie ſą od Bogá podáne. A odzieſięćiorgu przykazániu kto ich vpewni/ żeby to ſámo od Bogá było? Bo ieſli ſie godzi wętpić/ y odrzucáć/ ták wielką cżęść piſmá Moyżeſzowego/ y niemieć go zá ſłowo Boże: á ktoſz o tych niezbożnych ludziach to przyrzecże/ żeby oni y ſámo dzieſięćioro przykazánie zá Boże podánie mieli? CzechRozm 100v-101, 89, 97v [2 r.], 99v [5 r.], 100, 101, 101v [2 r.]; ná znák rozmowy ſwey z Pánem/ wziął [Mojżesz] im od Bogá nápiſanę [!] dzieśięćioro przykazánie Boſkie/ ná dwu tablicách kamiennych/ w ktorym ſię zámyka wſzytko záchowánie ich ku Bogu y bliżniemu. SkarŻyw 481, 491; CzechEp 96, 279; byłá to wola y zrządzenie Boże/ áby ty rzecży ktore przez vſtá ſwoich wiernych ſług Prorokow/ ludźiom oznáymiał/ ná piśmie potym dla wiecżney pámiątki/ y náuki ludzkiey zoſtáły. Co napierwey ſam vcżynić racżył/ gdy zakon/ dźieśięćiorgá przykazánia/ pálcem ſwoim Boſkim ná tablicách nápiſáć racżył. NiemObr 71; ArtKanc M2v; GórnRozm K4; Decalogus – Dzieſieczioro przikazanię. Sacrum volumen quod decem Legis praecepta continet. Calep 289b; LatHar ++8v, 112, 113, 130, Aaa6v; WujNT 97; [Ya Marek Zid s Poſnanya prziſzięgąm panu bogu ſwemu ktory ſtworzil nyebo y zięmya, ze mnye bila wynna Anna Ivrkowa ſto y czthernaſczie zlothich [...] za czom wſchitko nie wziąl od thi tho Anny Ivrkowi zadny zaplathy tak my bog pomoſch dzieſzięczioro boze przikazanye ktore pan bog dall przodkom naſchim na gorze Synai ZapWpolActAdv 1550 205/79]. [Cf b.α. »pięcioro przykazanie« LatHar 133.]
Szeregi: »dekalog abo przykazanie« (1): Dekálog ábo przykazánie Boże iáko Polſká wypełnia. PowodPr 28 marg.

»mandaty a przykazanie« (1): Błogoſláwienſtwo/ ieſlyże będziećie poſluſzni mandatow á przykazánia Páná Bogá wáſſego [si oboedieritis mandatis Domini Dei vestri]/ ktore ia wam dziś przykázuię Leop Deut 11/27.

»przykazanie i nauka« (1): Teżbyſmy [...] o Bogu y iego Przykazániu/ y náuce zbáwienney żadney wiádomośći niemieli/ by nam był tego Moizeſz piſſáną z Duchá S. Hiſtorią/ á potym Ezdras/ y Helchias ná potomne cżáſy/ nie podáli StryjKron A.

»przykazania(-e) a (i) obrzędy« = verba et caeremoniae Vulg [szyk 1:1] (2): Tedy y obrzezánye y ofyáry wołow/ kozłow/ báránow/ y wſſyſtkye ine obrzędy/ á przykazánya zakonne wypełnyáć mamy? KromRozm II kv; Leop Deut 17/19. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»przykazanie i poruczeństwo« = praecepta et mandata Vulg [szyk 1:1] (2): przeto iż Abráhám powolnymbył głoſu memu [tj. boskiemu]/ á pilnował przykazánia y porucżeńſtwá mego/ Obrzędy chwálebne: y práwá moie chował. Leop Gen 26/5, Deut 6/2. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»przykazania i prawa« (1): Przykazánia y Práwá. BibRadz I 108v żp. [Ponadto w połączeniach szeregowych 6 r.]

»przykazanie i rada« (1): Czwarthe dla tego [Maryja] rzeczona przyaczyolką yſz uoley boſkyey byla barzo przyrownana uypelnyayącz yego przykazanye y radą czo yeſt znak prauey myloſzczy PatKaz III 128v.

»przykazanie(-a), rozkazanie« (2): Przykazánia Iehowine ſą proſte/ ktore ſerce rozweſeláią: roſkazánie Iehowine ieſt cżyſte ktore oświeca ocży [Ps 18/8] CzechEp 112; LatHar 563. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»przykazania(-e) i (a) sądy« = praecepta et (atque) iudicia Vulg [szyk 5:1] (6): WróbŻołt oo3; Strześćie wſſego przykazánia moiego/ y wſſyſtkich ſſądow moich/ á cżyńćie ie. Leop Lev 19/37; Pámiętáyćie ná Zakon Moizeſſá ſlugi moiego/ kthorym mu porucżył ná gorze Oreb/ do wſzyſthkiego ludu Izráelſkiego/ przykazánia y ſądy. Leop Mal 4/4, Lev 25/18, Ios 24/25; PowodPr 51. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»słowo i przykazanie« (1): Grzeſą przełozeni ſwieczci/ ktorzi niewykorzeniaią bałwophalſtwa przeciwnego ſłowu y przikázaniu Bozemu. SeklKat H3.

»sprawiedliwości i przykazania« (1): Ale ieſli ſie odwroćićie/ á ſpráwiedliwośći moie/ y przykazánia moie [iustitias meas et praecepta mea] kthorem przed wámi położył/ opuśćićie/ [...] wykorzenię was z źiemie moiey ktorąm wam dał Leop 2.Par 7/19. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»świadectwa(-o) i przykazanie« = testimonia et mandata a. praecepta Vulg [szyk 2:1] (3): WróbŻołt 118/168; Wzywálić Páná tego á on ye wyſłuchawał/ Vſtnye w ſłupye tęcżowym cżęſto z nimi rozmawyał/ Abowyem ſtrzegli ſwyádectw y przykazánya yego LubPs Xv; Leop Ps 98/7. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»przykazania i usprawiedliwienia« = mandata et iustificationes Vulg (3): A byli oboie [Zachariasz i Elżbieta] ſpráwiedliwych przed Bogiem/ chodząc we wſzytkich przykazaniach y vſprawiedliwieniach Páńſkich bez przygany Leop Luc 1/6; LatHar 685; WujNT Luc 1/6. [Zawsze przekład tego samego tekstu.]

»przykazanie(-a) i (albo) ustawy« = pactum et decreta, praecepta et statuta PolAnt [szyk 8:2] (10): A barzo vnich nieſporo Ono Panſke/ Dzeſieczero Przikázanie y vſtawy Albo Apoſtolſke ſprawy Rádſięy by yé zatłoczilj RejKup x5; GroicPorz k; KrowObr 8, 109 [2 r.]; BYł tego cżáſu Heliaſz Prorok z miáſtá Thezbá rodem/ ktory bacżąc iż Acháb porzućił vſtáwy kościelne y przykazánia Páńſkie/ przez Moiżeſzá poſtánowione/ prośił Páná Bogá áby zámknął niebo áby deſzcż nie był BielKron 84, 35v; Y rzekł Iehowá Solomonowi/ ponieważeś to vcżynił/ a nie vſtrzegłeś przykazánia mego/ y vſtaw moich/ ktorem roſkazał tobie/ rozrywaiąc rozerwę kroleſtwo od ćiebie/ á dam ie słudze twemu. BudBib 3.Reg 11/11, Ex 15/26, Deut 30/11. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»wola, (a, i) przykazanie(-a)« [szyk 7:2] (9): KromRozm II k3v; Ale wiem nieboracżku iż vmieſz cżłonki wiáry ſwiętey Krześćiáńſkiey/ ktoreś vmieć powinien [...]. Vmieſz też podobno ony dzieſięć cżłonkow woley á przykazánia Páńſkiego: co ty ſobie maſz mieć miáſto kſiążek w proſtocie ſwoiey. RejPos 190, 350; RejZwierc 256; WujJud 43; Wierzymy tedy iż wtym za [!] zakonie Páńſkim wſzyſtká wola iego y wſzyſkki [!] przykazánia żywotowi ludzkiemu potrzebne zupełnie ſą podáne. WujJudConf 74v; SkarŻyw 358; ReszPrz 24; Tedy ſię [rodzice] o to ſtarayćie z pilnośćią/ iákobyśćie dźiátki ſwe w boiáźni Bożey z młodości ich wychowáli/ vcżąc ich woley Bożey/ przykazánia iego świętego/ iákoby oni zá łáſką Bożą cnotliwie ſię w ſtanie ſwoim ſpráwowáli WerKaz 301. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»przykazania i zakazania« (2): PatKaz II 63v; W tym zakonye álbo piſmye śwyętym ſą nye tylko przykazánya y zákazánya/ ále y obyáwyenya/ ták przyſzłych yáko przeſzłych y potocznych rzeczy KromRozm II i4v.

»zakon, (i, a, a(l)bo) przykazanie(-a)« = praecepta, (et) lex Vulg, PolAnt; mandatum et lex Vulg [szyk 18:9] (27): BierRaj 18v; [Pan Bóg] Náuczył nas zakonu/ przykazania ſwego Przez rozliczne proroki/ przez ſyná ſwoiego KlerWes A; Przeto we wſzytkim Pſalmie proſi [prorok] aby zakon boży y przykazanie iego mogł zrozumieć WróbŻołt nn4v, nn6v, nn7, oo6, oo7v, pp4v; RejPs Ff6; Bo wiedz że przykazánie ſwiecá ieſt/ á zakon ſwiátłość Leop Prov 6/23 [przekład tego samego tekstu CzechEp 119]; Niechay [Bóg] otworzy ſerce wáſſe w zakonie ſwoim/ y w przykazániu ſwoim/ á day wam pokoy. Leop 2.Mach 1/4, Prov 7/2, Ier 44/10, AAA4v, BBB3; BibRadz Eccli 45/6; BielKron 32v; KuczbKat 4; WujJud 76; á ták ty ſtrzeſz zakonu y przykazánia/ á bądz miłoſiernym y ſpráwiedliwym áby ſię ſtobą dobrze działo. BudBib Tob 14/9, Prov 7/2, Eccli 45/6; CzechEp 112, 119; LatHar 636; WujNT 568. Cf »wedle przykazania«. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

Wyrażenia przyimkowe: »wedle (a. według) przykazania« (15): bo ty vczinki ktore czynimy wedluk iego [tj. bożego] przikazania bywaią panu Bogu wdzieczne SeklKat N3.
~ Wyrażenie: »wedle (a. według) przykazania bożego, Pańskiego« [szyk 9:1] (7:3): SeklWyzn c3v; Ktorzy wyznawaią pana chriſtuſſa być głową ſwoią/ ſluchaią gloſſu a ſlowa iego/ [...] vczinki dobre czinią wedluk przikazania bo [!] bożego pocwierdzaiąc wiarę ſwoię SeklKat Q2v; KromRozm I N4; KromRozm II m2; ktora [zwierzchność papieża nad biskupami i Kościołem powszechnym] potrzebna yeſt koſcyołowi/ áby krnąmbrne á wſſeteczne powſcyągáłá/ á obłędliwe y vpádłe ku prawdźye przyćyągáłá/ y potwirdzáłá/ wedle przykazányu [!] páńſkyego. KromRozm III O7v, P4; HistRzym 54v; A wſzákże nie przeſtawámy nigdy ćiáłá ſwoiego poddáwáć pod poſłuſzeńſtwo duchá/ wedle przykazánia Bożego. WujJudConf 93v, 145; KarnNap B4v.
Szereg: »według zakonu i przykazania« (1): A wżdy go [Saula] o to [o złożenie Bogu specjalnej ofiary przed walką w czasie, gdy Samuel był nieobecny] Sámuel karał/ powyádáyąc iż glupye vczynił/ á nyeſluchał páná Bogá/ (A to ofyárá byłá wedlug zakonu y przykazánya Bożego) KromRozm I N4. Cf »żyć wedle przykazania«. ~

»z przykazania« (3): [w alegorycznym objaśnieniu opowieści:] Ale tento ſyn miał z przykázánia ſioſtrę/ to ieſt duſzę mieć we cżći HistRzym 40.

~ Wyrażenie: »z przykazania bożego« (2): Boć zajſté trudno powiedźieć/ dla czego by śię inſzégo i pán Chriſtus nauki tych kacérzów wyſtrzegac kázáł/ iedno dlátego/ ze wielé vcżyli i czynyli/ czégo ſprzykázaniá bożégo niemieli/ á to záśię opuſzczali/ na co obwiązani byli MurzNT 81; HistRzym [39]v. ~

»przeciw(ko) (a. naprzeciw) przykazaniu« (13): Napyſſał ſwieti paweł/ ze nieiedno dobrym/ ale y zlym [przełożonym] mamy być poſluſzny [...]. Ale ieſly by nam czo roſkazowali czinić czo by było przeciw panu Bogu y przikazaniu iego/ niepowyńniſmy ich ſluchać. SeklKat I.

~ Wyrażenia: »przeciw(ko) (a. naprzeciw) przykazaniu bożemu« (12): SeklWyzn a2; zadny człowiek niema tey moczy aby czo mogł vſtawyc/ albo przikazac przeciw przikazaniu Bożemu SeklKat I4v; Cialo naſze walczi na nas obzarſtwem/ proznowanym gnuſnoſcią/ leniſtwem/ y wſzelką zlą ządzą przeciw prikazaniu bożemu SeklKat T, F2, N2, Q4, Q4v, T3v, V; Abowim Bog chce myeć to poſłuſſeńſtwo/ ábyſmy ſye nyerządnym żądzom przećiwili. A ktorzy ſye nyeprzećiwyą/ ále im ſye poddawáyą przećiw przykazányu bożemu/ á dopuſſczáyą ſye vczynkow przećiw ſumnyenyu/ ći ſą nyeſpráwyedliwi KromRozm I Hv; MurzNT 76; KwiatOpis B.

»przeciwko jawnemu przykazaniu« (1): Około zaś świeckich [ustaw]/ mámy obaczyć ieſli nie ſą przeciwko iawnęmu przykazaniu bożęmu i przeciwko ſumnięniu duſz náſzych/ iako gdyby ludźie kázali śię pana Chriſtuſa zaprzéć MurzNT 76.

Szereg: »naprzeciw przykazaniu i prawu« (1): Tu nieoznáymuię áni wypiſuię Komor/ to ieſt/ dworow/ áni mnieyſzych vrzędow/ ktorą wſzyſtkie źiemice ze wſzyſtkimi Klucżámi/ Stároſtwy/ Miáſty/ Zamkámi [...]/ zápámiętáły Moſkvićin/ náprzećiw przykazániu Bożemu y práwu świeckiemu/ pośiadł. KwiatOpis B. ~

»mimo przykazanie« (1):

~ Wyrażenie: »mimo przykazanie Pańskie« (1): A iżeby kto nyemyał wątpliwoſci/ áby ſye oni [apostołowie] w rzeczach ták wyelkich á ważnych czego nyeprzyſtoynego mimo przykazánye Páńſkye nyedomyſláli/ widząc co ſye około nich dźyáło/ iż byli nędzni á nye vmyeyętni ludźye á rybitwi/ wnet zá tym poſyłánim piſſe Yan S. Iż [Jezus] tchnął ná nye/ y rzekł im: Weźmićye duchá S. KromRozm II f4v. ~

»nad przykazanie« = niezgodnie z przykazaniem, inaczej niż jest nakazane (1):

~ Wyrażenie: »nad boskie przykazanie« (1): Bo to trudny wezeł nanie [księży] Czo nad Boſkye przikazanie Greſſnem ċzego dopuſcżiaya Chocz jem wiele zato daja RejKup z5v. ~

W przen (11):
Wyrażenie: »droga(-i), ścieżka(-i) przykazania; ku przykazaniu droga« = via mandatorum Vulg, Modrz; semita mandatorum Vulg; via praeceptorum Modrz (8:2;1): WróbŻołt 118/32, 35; Bo s tąd żadnego zháńbyenya nigdy mieć nie mogę/ Gdy ku przykazányu twemu poznam práwą drogę LubPs aa4v; Y ná tom ſie práwye vdał nędznik vbogi/ Abych z wiernym ſercem ſſukał tey prawdziwey drogi Przykazánia Pánie twego LubPs aa6, aa5; Gośćiniec ieſtći drogá dzieſięćiorgá przykazánia bożego/ ktorey ſie záwżdy maſz dzierżeć áż do ſmierći HistRzym 60v; ale iż [król Saul] drogę Przykazánia Bożego opuſzcżał/ przetoż był y od Bogá odrzucony ModrzBaz 23v; prowadz mię [aniele]/ proſzę/ śćieſzkámi przykazánia Bożego LatHar 47. Cf »chodzić drogami przykazania«, »strzec drog przykazania«.
β. Prawa nadane przez Boga siłom natury (4): Vmocznił ie [Bóg niebiosa, słońce, księżyc itp.] na wieki wiecżne/ vłożył im przykazanie ktore nie przeminie. WróbŻołt 148/6.
Zwroty: »pełnić przykazanie« (1): Cwalcie [!] pana boga ż żiemie [!] wy ſmokowie y wody głębokie. [...] Ogień/ grad/ ſnieg/ lod/ wiatrowie burżące/ [...] Ktore wſzytki rzecży pełnią przykażanie iego. WróbŻołt 148/8.

»założyć [komu] przykazanie« (1): Bowyem on [Bóg] ná wyeki wyecżnye ná to was [słońce, gwiazdy itd.] poſtáwił/ Aby ták w tym nędznym ludziom moc ſwoyę obyáwił Záłożył wam przykazánye ábyſcye w niem trwáły/ A nigdy s kreſu ſwoyego yuż nye sſtępowáły. LubPs ff3v.

Wyrażenie przyimkowe: »z przykazania« (1): Iuż ták niebo powinne z iego przykazánia/ By nie miáło pokoiu/ ni żadnego ſtania. RejWiz 148v.
b. Ustawy, nakazy, przepisy stanowione przez człowieka na mocy autorytetu lub władzy (59): Thedy przyſtąpiwſſy Pháryzeuſſowie pytáli go. Godzili ſie mężowi żonę opuśćić? kuſſąc go. A on odpowiádáiąc/ rzekł im: Co wam przykazał Moizeſz? Oni mu rzekli: Moizeſz dopuśćił liſt rozwodny piſáć/ y opuśćić. Odpowiádáiąc im tedy Iezus/ rzekł: Dla zátwárdziáłośći ſercá wáſſego nápiſał wam tho przykazánie. Leop Mar 10/5; LatHar 119, 121; Stąd widzimy wielką władzą kośćiołá Bożego y Seymow duchownych/ ktore mogą roſkazáć y ſtánowić dekrety ták wieczne/ iáko y docześne/ wedle czáſu y potrzeby/ y rożnośći narodow/ bez żadnego wyráźnego piſmá: y przykazániem ſwym vczynić áby ſię to więcey niegodziło/ co przed tym wolno było. WujNT 462, 463 [2 r.].

przykazanie o czym (2): WujJud 190; Przykazánia docześne Apoſtolſkie o wſtrzymawániu ſię ode krwie y od dawionych rzeczy [tj. zabijanych zwierząt]. WujNT Bbbbbb3.

Ze zdaniem przydawkowym (1): Widźiſz że tu Sokrátes [historyk bizantyjski] o tym tylko powiáda że niemáſz przikazánia/ ktorych potraw pożywáć nie máią/ okrom mięſá rozumiey. WujJud 196.

W połączeniu z liczebnikiem porządkowym dotyczącym jednego z przykazań kościelnych (2): W cżwartym przykazániu Kośćielnym Kápłan wlaſny/ Biſkup ábo pleban twoy ſię rozumie. LatHar 125, 120.

W połączeniach szeregowych (3): A ták to ſwowoleńſtwo/ yednoſći koſcyołá S. ſzkodliwe/ chćyał Ceſarz on dobry vſtáwą álbo przykazánim á ediktem ſwoim powſcyągnąć. KromRozm III P2; Vcząc náuk y vſtaw ludzkich [Matth 15/9].) Tymi ſłowy nieodrzucać P. Chriſtus áni gáni świętych y pobożnych náuk/ vſtaw/ przykazań/ trádiciy/ ceremoniy y obrzędow kośćielnych: zwłaſzczá od Apoſtołow/ ábo od Apoſtolſkich mężow podánych WujNT 63, 151.

W charakterystycznych połączeniach: przykazania(-e) apostolskie (apostołow) (7), dyjabelskie, ludzkie, ojca, starszych (starcow) (4); przykazanie(-a) docześne (2); przykazanie o poście; przykazań uczyć; napisać przykazanie; w przykazaniach się kochać.

Zwroty: »przykazanie dać« (1): Gdźyeż nápiſano/ yákye przykazánya Páweł dał Korynthczykom/ o ktorych ſpomina w pirwſſym liſćye do nich piſſąc. KromRozm II g2v.

»przykazania dzierżeć, trzymać« (1:1): [św. Paweł w Pierwszym Liście do Koryntian pisze:] Chwalę was bráćia/ iż mye wewſſem pámyętaćye: á yákom wam podał przykaźánya [!] moye dźyerżyćye [praecepta mea tenetis Vulg 1.Cor 11/12]. KromRozm II g2v [przekład tego samego tekstu] ReszPrz 95.

»przykazanie przestąpić, łamać« (3:2): KrowObr 234v; Tedy Tytus Ceſarz iákoż był zwykł/ posłał poſly ku obrázowi/ áby ſie dowiedzieli od niego byłli by ktho/ kthoryby przykazánie iego [tj. prawo nakazujące, aby dzień narodzin pierworodnego syna cesarskiego był przez wszystkich święcony] przeſtąpił. HistRzym 49; Lecż dźiśia/ gdy będźieſz iadł mięſo gdy go ieść zákazano/ przykazánie łamieſz/ y drugiego gorſzyſz. WujJud 198, 198; A ten który przykazánié náſzé [tj. ustawę o wolnym przejeździe przez rzeki] przeſtąpił [transgressorem JanStat 1098]/ przez żadnéy zwłóki ná piérwſzym roku winą/ którą śiedmnądźieſtą zową/ przez Stároſtę mieyſcá niech będźie karan. SarnStat 918.

»strzec przykazań« (1):A Páweł przyiąwſzy Sylę wyſzedł oddány łáſce Bożey od bráćiey. Y ſchodził Syryą y Kilikią zmacniáiąc zbory (marg) Roskazuiąc ſtrzec przykazań Apoſtolskich y ſtárcow. (–). BudNT Act 15/41.

»przykazanie wypełniać« (1): Ktorzy ták cżynią [tj. wystrzegają się jednych pokarmów, a najadają się do syta innych]/ ácżkolwiek przykazánie o Pośćie wypełniáią/ y prawdźiwie poſzcżą/ iednák przed śię obżárſtwem grzeſzą. WujJud 190.

»przykazania(-e) (za)chować (a. schować); przykazanie ma być zachowane« = praecepta recondere Vulg, PolAnt; praecepta observare HistAl; conservare a. custodire praecepta Vulg [szyk zmienny] (9;1): Słyſząc to [że Żydzi odmawiają udzielenia pomocy przy zdobywaniu Tyru] Alexander rozgniewał ſie bárzo na Kxiążę Zydowskie y mowił/ Tákową pomſtę vcżynię nád Zydy iż będą rozeznawáć cżyie przykazánie máią chowáć HistAl B8; KromRozm III F3v; Leop Prov 6/20, 7/1; BielKron 258; BudBib Prov 7/1; LatHar 120; Przykazánie Apoſtolſkie ma być záchowáne. Dzie:15.41.y 16.4. WujNT Bbbbbb3, Act 15/40[41], s. 513.

Wyrażenie: »przykazanie(-a) kościelne, Kościoła« (4:1): Nauká o przykazániu Kościelnym. NAucż ſię/ Chrześćijáninie práwowierny/ o tym przykazániu tych rzecży. Naprzod iż okrom mándatow Boſkich/ podległeś y Kośćielnemu poſłuſzeńſtwu LatHar 119, 125; WujNT 63. Cf Wyrażenia przyimkowe.
Szeregi: »dekrety i przykazania« (1): [św. Paweł] Náwiedzáiąc wierne w Syryey y w Cilicyey/ roſkázuie im/ áby dekrety y przykazánia Apoſtołow y ſtárſzych záchowáli. WujNT 513.

»prawo i przykazanie« (1): uſtawcza wſzytkych praw czeſarz albo krol moze uyyącz ſpraua kogo chcze a ſam nyepouynyen prauu uſtanouyonymu przezen y przykazany [!] PatKaz II 66v.

»przykazania a rozkazanie« (1): Záchoway ſynu moy przykazánia oycá twego/ á nieopuſſcżay roſkazánia máthki twoiey [praecepta patris tui et ... legem matris tuae]. Leop Prov 6/20.

»słowa a przykazania« = sermones et praecepta Vulg, PolAnt (2): SYnu moy ſtrzeż słow moich/ á przykazánia moie zchoway ſobie. Leop Prov 7/1; BudBib Prov 7/1.

»przykazanie(-a) i ustawa(-y)« (2): [Skanderbeg mówił do syna:] Thyć ſą moy miły ſynu przykazánia y vſtáwy/ ktorych mię też moy miły oćiec vcżył nie omylny Miſtrz/ w ktorychemſie záwżdy kochał/ y miałem ich pożytek záwżdy/ przeto ćie vpominam áby ie y ty záchował/ iákom ie ia też záchował proſzę y vpominam. BielKron 258; WujJud 193v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

Wyrażenia przyimkowe: »wedle (a. podług) przykazania« = iuxta praeceptum Vulg (2): A kxiążętá Lewitow/ [...] áby chwalili y wyznawáli [tj. pełnili obrzędy religijne] podług przykazánia Dawidá mężá Bożego/ á żeby záchowywali porządek ieden po drugim. Leop 2.Esdr 12/24.
~ Wyrażenie: »wedle przykazania Kościoła« (1): Ktoby tego przał/ że wſzyſcy w obec/ y káżdy z oſobná wierny chrześćiánin oboiey płći gdy do rozumu prziydźie/ winien ieſt ná káżdy przynamniey ná Wielkęnoc tego Sákrámentu pożywáć/ wedle przikazánia ſwiętej mátki náſzej Kośćiołá/ ten przeklęty niech będźie. WujJud 264v. ~

»z przykazania« (1):

~ Wyrażenie: »z przykazania kościelnego« (1): Byłći też w Grecyi Aerius przed dwyemánaſćye ſet lat/ Lucyfer/ Vigilantius/ Yowinianus we Włoſſech y we Fráncyi z ktorymi w nyektorych ártykulech Luter ſye zgadza: Yáko/ [...] iż zá vmárłe nyemamy ſye modlić/ iż nye trzebá z przykazánya koſćyelnego pośćić áni ſrzody/ áni pyątku/ áni czterdźyeſći dni przed wyelką nocą/ áni żadnego inego poſtu KromRozm I F2v. ~

[Cf też a.α.ββ. WujNT 710.]
α. sg w funkcji pl w znaczeniu ogółu praw (20): A on [Jezus] odpowiedaiąc powiedźiáł im [faryzeuszom] Dobrze prorokowáł Iſajáſz o wás obłudnych ludźiach iako napiſáno ieſt/ Ten lud tći mię wargami. Leć ſerce ich daleko śię odſtrzélá odemnie/ aleć mię próżno chfáłą/ vcząc nauk przykázaniá ludzkiego MurzNT Mar 7/7; CzechEp 117; WujNT Mar 7/7, s. 151.

W charakterystycznych połączeniach: przykazanie biskupow, ludzkie (6).

Zwroty: »za przykazanie chować« (1): W tych rzecżách/ o kthorych Piſmo Boże nic pewnego nie ſtánowi/ Zwycżay ludu Bożego/ álbo vſtáwy przodkow náſzych/ zá przykazánie chowáć mamy. WujJud 195v.

»gardzić przykazaniem« (1): Kto gárdzi kośćiołem y porządnemi páſterzámi iego/ y náuką ich ábo przykazániem: ten nie mniey grzeſzy/ iáko gdyby ſámego Bogá przykazánia wzgárdził. WujNT 710.

»gwałcić przykazanie« (1): Lecż ten kto tych rzecży [tj. pokarmów] vżywa gdy ich vżywáć nie ma/ to ieſt pośćie [tj. w czasie postu]/ we dni od kośćiołá [...] náznácżone; ten źle vżywa y grzeſzy/ że ich z niepoſłuſzeńſtwem y ze wzgárdą kośćielną/ y z pogorſzeniem wiele ludźi vżywa/ ktorych do tego ſwym przykłádem przywodźi/ áby takież oni gwałćili kośćielne przykazánie WujJud 197.

»przykazanie odrzucać« (1): Ieſli przeto przykazánie kośćielne odrzucáć chcećie/ bárzo błądźićie WujJud 74v.

»przykazanie przestąpić« (1): á ná konyec gdźye mu [Kościołowi] tego wſſyſtkyego [tj. ustaw i przepisów zawartych w Piśmie św. lub podanych przez apostołów] nyeſtawa nye tylko w ſpoſob rády/ ále y przykazánya/ ktorego ſye nikomu przeſtąpić nyegodźi ná nas bądź wſſyſtkye/ bądź też częſć nyektorą/ co mu ſye zda vſtáwić może: y owſſem y ápoſtolſkye y páńſkye vſtáwy [...] wedle potrzeby odmyenić może. KromRozm II y2.

»przykazania słuchać« (3): Bylić y przed cztermi ſty lat kácerze [...]. Ktorzy [...] przykazánya biſkupow nyeſlucháli/ powyedáyąc iż grzeſſni ſą biſkupi y kápłani KromRozm I F2v; KrowObr 8; á kto okrom piſmá nic inſzego niechce ſłucháć áni prziymowáć/ ten ſie ſámego Piſmá przy/ ktore Kośćiołowi władzą y zwierzchność dáie/ ábychmy iego wykłádu y przykazánia ſłucháli. WujJud 34.

»przykazania strzec« (2): iż Papież [...] przywłaſztzył y piſze ſobie/ ten Tytuł/ álbo przezwiſko. Seruus ſeruorum Dei, to ieſt/ ſlugá nád ſlugámi Bożymi [...] I co to ieſt zá ſlugá takowy nád ſlugámi/ ktoremu wſzyſcy inni ſlużą y iego przykazánia ſtrzegą? KrowObr 6v, 8.

Wyrażenie: »przykazanie kościelne« [szyk 4:2] (6): WujJud 74v, 197; Niechayże to żadnemu táyno nie będźie/ iż ácżkolwiek niektorzy Theologowie/ mándat y roſkazánie o dźieśięćinách kłádą miedzy przykazániem kośćielnym: wſzákoż właſniey ieſt przyrodzone y Boſkie/ niżli kośćielne. LatHar 127. Cf Zestawienie. [Cf też a.α.ββ. »przykazanie boże« WujJud 76, 101v, LatHar 112.]
Zestawienie: »pięcioro przykazanie« [w tym: kościelne (3)] (4): Cżęſto ſię ſpowiádáiącemu/ á śmiertelnych grzechow/ dźieśięćiorgu przykazániu Bożemu/ y pięćiorgu Kośćielnemu przećiwnych/ z pilnośćią ſię ſtrzegącemu/ dobrze mieć oko ná to/ w cżym nawięcey ſumnienie ſwe rozſtrząſáć/ y z cżego nacżęśćiey ſię P. Bogu przed Kápłanem winnym dáwáć ma. LatHar 133; Kośćielne pięćioro przykazánie z wykłádem. LatHar Aaa7, 119, 120 marg.
Szeregi: »nauka(-i) abo (i) przykazanie« (2): [Chrystus mówi:] Dobrzeć o was powiedział przed tym Ezáiaſz Prorok. Przybliżami ſie ten lud vſty ſwoimi/ y ćći mię wárgámi/ ále ſerce ich ieſt dáleko odemnie. Ale prozno mię chwalą vtząc náuk/ y przykázánia ludzkiego. KrowObr 235v; WujNT 710.

»przykazanie albo prawo« (1): Wtym dwon [!] przykazaniu/ dziewiatym y dzieſiątim/ vkazuie pan Bog roſnoſc przikazania ſwego od przikazania luczkiego albo prawa ſwieckiego SeklKat Nv.

»ustawy i przykazanie« (2): Możeſz ty vſty Papieżá przed ludzmi nie zwáć Bogiem/ ale to iáwnie okázuieſz ſkutkiem/ iż ty Papieżá zá Bogá chwaliſz y maſz/ gdy vſtaw y przykazánia iego więcey ſtrzeżeſz y ſluchaſz/ á niſſli vſtaw y przykazánia Bożego? KrowObr 8.

3. Przekazanie, przeznaczenie, przydzielenie w sensie prawnym (1): Dicatio, ipse dicandi actus, Przywłaſzczenie/ Przykázánie. Mącz 85b.
*** Bez wystarczającego kontekstu (8): Edictum, przikazanye BartBydg 46; Praeceptum, Przikazánie/ Náuká. Mącz 36d, 36d; Gebot. Przykazánie. Mandatum. Calag 215a; Praeceptum, Mandatum, sive iussio – Przikazanie. Calep 830a.
Zwroty: »pod przykazanim działać« (1): p⟨raeceptum⟩ affirmativum facere, pod przikazanym dzyalacz BartBydg 121.

»zgardzić [czyje] przykazanie« (1): Negligere mandatum alicuius, Zgárdźić cziye przikazánie. Mącz 188a.

Wyrażenie przyimkowe: »pod przykazanim« (2):
~ Szereg: »pod przykazanim abo zakazanim« (1): (Praeceptorium) – valentibus etiam praeceptoriis vel inhibitoriis, pod przikazanym abo zakazanym BartBydg 198. Cf »pod przykazanim działać«. ~

Synonimy: 1., 2. mandat, poruczenie, poruczeństwo, prawo; 1.a. polecenie, zlecenie; b. napomienienie, napominienie, napomnienie, nauka, poradzenie, przestroga, przestrzeżenie, rada, upomnienie, zalecenie; 2. dekret, postanowienie, prawidło, preceptum, słowo, uchwała, ustanowienie, ustawa, wola; ββ. świadectwo, usprawiedliwienie, zakon; zest.: dekalog; b. kanon, konstytucyja, statut; 3. przywłaszczenie.

Cf PRZYKAZ, PRZYKAZAĆ

MPi