[zaloguj się]
[pdf]

DEKRET (1256) sb m

-k- (1114), -c- (142); -t- (1169), -th- (46); najczęstszy zapis: dekret (922), najbardziej spolszczony zapis: dekrét (151).

Pierwsze e jasne; -rét, -rét- (151), -ret, -ret- (121); -rét, -rét- Oczko, KochPieś; ret, -ret- MurzNT, GórnTroas, KochAp, SiebRozmyśl (3), GosłCast (2); -rét, -rét-:-ret, -ret- OrzQuin (1 : 6), BiałKat (2 : 1), PudłFr (1 : 1), SarnStat (145 : 104).

Fleksja
sg pl
N dekrét dekréta, dekréty
G dekrétu, dekréta dekrétów
D dekrétowi dekrétóm
A dekrét dekréta, dekréty
I dekrétem dekréty, dekrétami
L dekrécie dekréciéch, dekrétach

sg N dekrét (146). ◊ G dekrétu (200), dekréta (3) OrzQuin, Oczko, ZapKościer. ◊ D dekrétowi (33). ◊ A dekrét (266). ◊ I dekrétem (111); -em (35), -ém (1), -(e)m (75); -em : -ém SarnStat (29 : 1). ◊ L dekrécie (30). ◊ pl N dekréta (80), dekréty (31); -a LubPs, KrowObr, BielKron (2), RejAp (15), RejZwierc (6), CzechEp, NiemObr (2), PaprUp (3), SkarKazSej; -y BiałKat, LatHar, WujNT (9); -a : -y SeklWyzn (1 : 2), RejWiz (6 : 1), RejPos (21 : 6), WujJud (1 : 4), SarnStat (18 : 6), PowodPr (1 : 1). ◊ G dekrétów (147); -ów (30), -ow (1) MurzHist, -(o)w (116). ◊ D dekrétóm (30); -óm (4), -om (1), -(o)m (25); -óm : -om SarnStat (4 : 1). ◊ A dekréta (105), dekréty (28); -y SeklWyzn (2), SeklKat, RejKup (2), ReszPrz (2), ReszList, LatHar; -a : -y BielKron (5 : 3), ActReg (1 : 1), RejPos (32 : 3), WujNT (3 : 9), SarnStat (13 : 3). ◊ I dekréty (23), dekrétami (6); -y KrowObr, BielKron (2), RejAp (4), RejPos (6), KuczbKat, RejZwierc (7), GosłCast; -ami CzechEp (2), ReszPrz, WujNT, PowodPr; -y : -ami SarnStat (1 : 1). ◊ L dekréciéch (11), dekrétach (6); -éch SeklWyzn (2), KromRozm I, RejAp, RejPos, LatHar, SarnStat (3); -ach WujJud (3), SkarŻyw, SzarzRyt; -éch : -ach WujNT (2 : 1); ~ -éch (3), -(e)ch (8); -åch (3), -ach (1), -(a)ch (2); -åch SkarŻyw; -åch : -ach WujJud (2 : 1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. praw. Wyrok, rozsądzenie, decyzja Sądu, trybunału, króla lub sejmu w sprawach spornych; iudicatum, iudicium, sententia Mącz, Cn; pronuntiatio, tabula absolutoria Mącz; arbitrium, scitum Calep; absolutio, condemnatio, damnatio, interdictum, tabella absolutoria a. damnatoria iudicum Cn [decretum ‒ prawo BartBydg; – wyrok, uznanie Calep; mandat królewski; rozsądek o czym uczyniony, zdanie; skazanie, sąd, skaźń, dekret; wyrok ‒ decretum Cn] (350): ComCrac 18v; ſdali mię dekretem ſwym nawiecżne więzienie alie niewim przektori wiſtęp SeklWyzn 4; LibLeg 11/138v, 159, 161v [2 r.]; MurzHist V2v; Dekretem też to mianowano być nie może, gdyż tu ani pozwu żaden nie miał ani przy, ktora się zaczynała, z ktorej by dekret ten urość miał Diar 131, 131 [2 r.], 159; Bo vgodá táką moc ma iáko y dekret GroicPorz ſv, z2; RejWiz 139; Leop 2.Mach 4/45, 46; RejZwierz 3; BibRadz 3.Reg 22/23; OrzRozm T3v; Roſkazał tedy Ceſarz/ áby przeſthał woiowáć/ á przed nim obie ſtronie ſtánęły ku dekretowi. BielKron 235, 197v [2 r.], 201; Mącz 56b; A kiedy kogo miano álbo ná ſmierć álbo ná iáką pomſtę ſkázáć/ tedy dekret piſano ná kámieniu cżarnym. RejAp 28, 114v; Iáko gdy iednego w wielkich przezyſkach ſkazano/ pocżął płákáć/ áſyn do niego rzekł/ Cżemu w.m. płácżeſz/ Odpowiedział ociec/ ábo mam ſpiewáć po tákim dekrecie. GórnDworz R6v, Ii7; RejPos 168; Tá ſpráwiedliwość ieſt tho ſędzya ſrogi/ Rowny dekret ma pan iáko vbogi. RejZwierc 212, 201; CzechRozm 252 [2 r.]; ModrzBaz 88; ZapKościer 1582/ 27, 1584/49; Zá ten dekret [ścięcia] Dorothá S. Pánu Bogu dziękowáłá SkarŻyw 126; NiemObr 114; PudłFr 29; GórnRozm B4v, F2v [4 r.]; PaprUp Lv, L2; Arbitrium — Zdanie albo decret, rozſsadek. Calep 88a, 229b; GórnTroas 74; LatHar 317, 318 [2 r.]; WujNT przedm 11; ZapMaz IIG 97/90v; A pókiby z Appelláciiéy od Aktorá interponowánéy kognicia o dekrećie nie sſtáła ſie [...] tedy ón poddány ma być zátrzyman w więźieniu SarnStat 502; á potym Dekret Sędźia piſze, przydáiąc przyczynę álbo motiuum, czemu ták ſkázuie. SarnStat 1300, 5v, 47, 115, 746, 1172 (57); SiebRozmyśl H3v [2 r.]; Rada żydowſka [...] zgodźiłá ſie ná Dekret/ Apoſtoły wygłádźić PowodPr 55, 64, 65; GosłCast 64; SkarKazSej 700b; A ſędźia dekretem nakaże: Máłodobry/ ſkarz go tám iáko práwo każe: Anád práwo nic nie czyń. KlonWor 40.

dekret czego (4): á tym obycżáiem dekret śmierći Ceſarz záś odmienił BielKron 229v, 231v, 232v; PowodPr 16.

dekret przeciw(ko) komu (12): BielKron 195v, 198, 206; CzechRozm 252; CzechEp 24, 53; Dekret przełożonych Zydowſkich przećiw Iezuſowi WujNT 350; SarnStat 592 [2 r.], 606, 807, 810.

dekret na kogo (5): BielKron 464; Oto gotowi decret naſie maia: Czego komu zitzeli niech to ſami cierpia. PaprUp G4v; SkarJedn 116; SkarŻyw 62, 152.

dekret o co (5): Onaśćie [lege: o najście] dekret GórnRozm H2 marg; Dekret o ſłowá criminaliter w pozwie położone [...] Zygmuntá ſtárégo, między dwiemá Schláchćicy z Ruśi. SarnStat 1304, 404, 861, 1304.

dekret między kim (3): [Dekret] SZTVCZNY. Iáko Sálomonów Dekrét między onémi dwiemá niewiaſtámi, co ſie o dźiećię wádźiły. SarnStat 797, 1304 [2 r.].

dekret za kim (5): iż gdy zá kim wychodził dekret łáſkáwy/ tedy gi piſano ná kámieniu białym RejAp 28; SarnStat 549, 818, 860; SkarKazSej 698a.

dekret o kim, o czym (5): iż o nim ieſt dekret áby zárázem był zabit BibRadz Esth 4/11; BielKron 107v; StryjKron 587; Dekret [...] między Dźiwiſzem Królá Káźimierza o rániéniu zágáśiwſzy świécę. SarnStat 1304, 1304.

W połączeniach z przydawką oznaczającą instancję wydającą dekret [przydawka dopełniaczowa (31), przydawka przymiotna (31); dekret + przydawka (55), przydawka + dekret (7); w tym: dekret cesarski (3), krolewski (krola) (8), sądow(n)y (sędziego, sądu) (19), trybunalski (trybunalny) (10)] (62): ComCrac 16, 17; APpellowáć żaden niemoże od Dekretu Krolewſkiego. GroicPorz cc2v, cc2v; RejZwierz 3; BibRadz I 108d marg, Esth 4/3, 8; iuż bym ia ná Sędźiego álbo ná Woiewodźinem Dekrećie/ o krowę ſwą przeſtał OrzRozm T, T; BielKron 197, 199, 201, 233; OrzQuin S3v; GórnDworz L4; StryjWjaz C4; die 21 Iuly: To yeſt wyefftorek wiliią S. Iacuba stal ſzyę decret Iego Mczi Pana woyewody ZapKościer 1582/29v, 1580/8 [3 r.], 1581/24v, 1582/29v [2 r.], 30, 1584/49 (11); SkarŻyw 573; NiemObr 142; ActReg 163; Phil L4; Dekretá Trybunálné máią we wſzyſtkim nienáruſzenié zoſtáwáć. SarnStat 404; Iedne kśięgi niech Ziemſkié będą dla ſpiſowánia Dekretów ſądowych. SarnStat 748, 119, 203, 227, 233, 353 (25); PowodPr 23, 42; Przeto trudno pozwánemu/ przed dekretem ſędźiego wykrzykáć. SkarKaz 352b; SkarKazSej 659b; KlonWor 73.

W połączeniach szeregowych (11): [wszystkie strony w swoich sprawach sądowych rok i roki będą miały] wedle ich pozwów/ przypozwów/ controwerſiy/ kauz/ Dekrétów/ áppelláciy/ mociy/ remiſsiy/ rozpiſów/ limitáciy/ y inſzych punktów práwnych/ żadnego nie wyymuiąc SarnStat 855; Téſz Dekréty/ Zapiſy/ Reſignácię/ Proteſtátię/ práwné poſtępki/ Pozwy/ y wſzyſtkié Controwerſię [...] Polſkim ięzykiem w Aktá ták Ziemſkié iáko Grodzkié ná potym máią bydź wpiſowáné y w wodzoné. SarnStat 1213, 722, 753, 858, 869 [2 r.], 876 (10); Apráwne wypominánia/ dekrety/ przezyſki/ intromiſsie/ bánicie/ y ſáme proſcriptie/ iuż ſie też (ſłuſznym dopuſzcżeniem Boſkim) z klątwámi zrownáły/ y gorzey. PowodPr 25.

Zwroty: »apelować, apelacyja od dekretu« = a sententia appellare, appellatio a decreto JanStat [szyk zmienny] (8 : 5): a wtakovey rzeczy od takiego decretu Remiſſiey dvchownego prava do ziemſkiego appellacia niema być [...] dopvſczona ComCrac 20v; GroicPorz cc2v [2 r.]; Ten krzyknął/ od dekretu Krolu ápelluię. Krol rzekł/ á kędyſz ráczyſz/ aż cie ſam żáłuię. RejZwierz 3; OrzRozm T3v; RejZwierc 166; NiemObr 178; PudłFr 29; Phil L4; SarnStat 203, 214, 216, 808.

»dosyć (u)czynić dekretowi« [szyk zmienny] (5): ZapKościer 1586/66; ma Stároſtá ſkázáć eliberationem onégo więźionégo/ ub poena bannitionis, citra quamuis appellationem et proſequutionem ipſius, od tego któryby dekretowi doſyć czynić niechćiał SarnStat 627, 1249, 1251, 1257.

»ferować dekret, był ferowan dekret« [szyk zmienny] (16 : 2): Diar 158; RejFig A4; BielKron 224; Nie iżćiby mieli worowáć álbo dekretá ferowáć iáko ná ſądzie iákim ziemſkim RejAp 173, 55; RejPos 319 [3 r.]; Státutu náćiągáiąc/ feruią Dekretá BielSat E [idem BielSjem 33]; Możeſz ty dekret ferowáć/ Mnie też wolno ápellowáć RejZwierc 235, 51v; BielSjem 30, 33; tedy táki dekret przez nie w niebytnośći náſzéy konkludowány przy nas [...] ma bydź ferowan przez Márſzalká. SarnStat 47, 462, 854; GrabPospR K4; KlonWor 14.

dekret kasować (a. psować); kasowanie dekretu; dekret jest kasowan« = infirmare seu redarguere sententiam JanStat [szyk zmienny] (2; 1; 1): po tákowym Dekréćie inſzému z bráćiéy ma być zámkniona drógá káſſowánia y gániénia tákiégo Dekrétu SarnStat 592; y prośi [brat]/ áby tákowy Dekrét przedtym vczyniony był káſsowan SarnStat 592, 592, 1168.

»skazić dekret; skażenie dekretu; każon dekret« (2; 1; 1): BielKron 463; ſkáźił wnet on ſąd dekret ſwoy pierwſzy GórnRozm I2; ná któré prośby brátá onégo Dekrét vczyniony zwykł być káżon [sententia per talem petitionem consuevit retractari JanStat 560] SarnStat 592, 871.

»(u)czynić dekret, dekret uczynion(y); (u)czynienie dekretu« = dicere sententiam Mącz [szyk zmienny] (27 : 13; 8): czo ſzya thicze pana Iordana Iego Crolye. M. raczil decret vczinycz LibLeg 11/138; Ferdinandus Kſiążę Rákuſkie/ ſrodze przykazał/ áby był Exequowan Dekret przećiw Luterowi vcżyniony BielKron 198, 195v; Mącz 56c, 86b; RejAp 77; RejPos 43, 164, 164v, 310v; CzechRozm 252; SkarJedn 116; muśiał [Starosta] ná nię vcżynić dekret/ áby śćięta byłá. SkarŻyw 152, 62; CzechEp 24, 40; GórnRozm G4; Decreta czyniąc, iakosz y wSądziech Seimowych takze się według tego Statutu zachować mąmy ActReg 44; Phil L3; KochAp 13; LatHar 318; DRVGA CZĘSC PROCESSV PRAWNEGO. Przy czynieniu Dekretu/ gdy Sędźia námawia y feruie ſentencią. SarnStat 782, 155, 467, 502, 560, 592 (26); SkarKazSej 698a.

»(wy)dać dekret; wydanie dekretu« [szyk zmienny] (6; 1): BibRadz Ier 52/9; OrzRozm Sv; ZapKościer 1582/29, 1583/34v; IEſli pozwány o Vadium, poenam, et damna chce vydź/ tedy przed wydániem Dekrétu [ante Decretum JanStat 548]/ ma rzec SarnStat 803; zatym ſędźia da po nich dekret ſwoy SkarKaz 6b; SkarKazSej 680b.

Wyrażenia: »egzekucyja dekretu« [szyk 8 : 3] (11): ActReg 18; O exekuciiéy Dekrétów Tribunálſkich. SarnStat 873, 271, 404, 542, 860, 861 (7); Ktorego Dekretu exekucia ná prośbę nowych Ewangelikow byłá do cżáſu záwieſzona PowodPr 37, 23; SkarKazSej 679b.

»dekret (nie)sprawiedliwy« (4): GórnDworz G8; á ſądząc wedle ſwey głowy/ śiłá decretow nieſpráwiedliwych vrość by muśiáło GórnRozm F4; ktoſz bi ſie bel Decretem ſprwadliwem [!] brzidzic mial PaprUp G2; SarnStat 1307.

»dekret prawny« = decretum iuris JanStat (2): A to dla tego zdawná záchowáło ſie/ iż ſąd z controwerſiiéy Dekrét práwny vczyni SarnStat 1175, 632.

»wilczy dekret« = bezprawie, gwałt (1): Ale dziś nie o ſyná lecż ſnadź y o Kozę/ Znaydzyeſz wnet Wilcży dekret/ á Záięcżą grozę. RejZwierz 1v.

Szeregi: »osądzenie albo dekret« (1): Latebrae tabellae, Táyemne oſądzenie/ álbo dekret który przed tym ná cedułkách, ſędziowie zwykli dáwáć Mącz 185a.

»sąd i (a) dekret« [szyk 2 : 1] (3): Iudicatum facere ad exequutionem, Sędziego decret á ſąd prziwieść álbo wypełnić. Mącz 176d; LatHar 118; SarnStat 860.

»dekret i (albo) sentencyja« [szyk 1 : 1] (2): Pronunciare iudicium, Oſędzić/ ſententią álbo decret vczynić. Mącz 176c; SarnStat 1307.

»dekret albo (a, i) skazanie« = decretum seu sententia JanStat [szyk 7 : 3] (10): zá tobą/ zá twą ſtroną decret á ſkazánie wzdáwam. Mącz 378b, 254c; iednánie ná Seymie po dekrećie Krolewſkiem/ y ſkazániu ná gárdło/ dobreli ieſt GórnRozm K2; SarnStat 467, 797, 807, 808, 810 [2 r.] (7).

»dekret, (albo, a) skaźń« [szyk 3 : 1] (4): Pronuntio [...] skázuyę/ decret á skaźń czinię. Mącz 254b; Senatusconsultum, Vznánie skaźń Decret á poſtánowienie pánów rádnych Mącz 382c, 401a; SarnStat 592.

»uznanie, (i) dekret« = cognitio et decretum JanStat [szyk 4 : 1] (5): Calep 954b; A ieſli kto tákowym vznániem y Dekretem czułby ſie bydź vćiśnionym [może apelować na sejm walny]. SarnStat 98 [idem 161, 944], 154, 161, 944.

»dekret albo (i) wyrok« [szyk 3 : 1] (4): Sędziowie álbo iednacże powiedzieli/ yż mamy roſkazánie [...] ábyſmy inákſzego dekretu álbo wyroku niecżynili BielKron 218v, 218v; BiałKat 288v; WujJud 129.

Wyrażenia przyimkowe: »przez dekret« = per sententiam JanStat (5): Król Iego Miłość [...] Sektę Trideiſtów bezbóżnych z Króleſtwá ſwégo przez Dekrét zgłádźić á wywołáć raczył BiałKat a2; niech będźie poſtępowano [...] ku ſkazániu y dokończeniu onéy ſpráwy przez Dekret ſkończony. SarnStat 757, 148, 396, 712.

»wedle (a. według) dekretu« (13): GroicPorz z 3; BielKron 199; to wiedźiał/ że wedle onego dekretu miedzy lwy wrzucony być miał CzechRozm 252; a teſzyem wyedluk decretu pyęnądzę otdawal y wdom noſzyel Pánu Garczynſkemu ZapKościer 1584/49, 1580/8, 1582/29v, 1586/67, 1588/79v; CzechEp 15; NiemObr 142; SarnStat 497, 855, 869.

»z dekretu« = ex decreto JanStat (8): SkarŻyw 573; Ale iey ták z Dekretu powiedzieć kazáłá/ Aby iuż więcey w Radzie z námi nie śiadáłá. BielSjem 30v; ActReg 163; SarnStat 353, 632, 912, 1280; Wieſz dobrze, żeś ie [pieniądze] musiał zá ono paniątko z dekretu dáć CiekPotr 35.

»za dekretem« (2): ComCrac 17; mię pozywaſz/ ábym ći ią [krowę] z winą zá Dekretem Krolewſkim ná Seymie wrocił OrzRozm T.

2. praw. Ustawa, uchwała, zarządzenie; prawo wydane przez władzę świecką lub duchowną; edictum Mącz, Cn; interdictum Mącz; consultum, effatum, oraculum, pronuntiatio Cn [uchwała; ustawa ‒ decretum Cn] (400): Diar 130 [2 r.], 131; BibRadz Esth 9/32; OrzRozm C4v; Biſkupom theż roſkazano dekretem/ áby kápłáńſkie zbytki bacżyli á o nię karali BielKron 228v; [panowie radni] dekretem s ksiąg Krolá Kázimierzowych dekrethow/ kośćiołowi Krákowſkiemu dánym przyzwolili BielKron 387v; Ná tym też ſeymie iáwnym dekretem vſtáwiono pieniądze kowáć krolowi. BielKron 405, 108, 194v, 196, 222v, 464 (20); O czym ſtáré Decretá ludźi świętych czytayćie. OrzQuin X2v; zgoła ia przyimuię zá dekret/ ten dowod/ ktory zá ſobą żołnierze máią GórnDworz G7v; RejPos 232, 319; Oycowie y Stárſzy náſzy ná onym wielkim Láteráńſkim y Florentſkim Zebrániu/ ártykułu tego prawdę potwierdzili iáſnymi Dekrety KuczbKat 175; Prokurator z nędznikiem by z máłpą kugluie. Onemi wykrętały/ onemi dekrety RejZwierc 244, 43v; Concilium Agátheńſkie/ y Aureliáneńſkie dekretem go [post] ſwym potwirdźiło. WujJud 195, 263; Y przetoſz Dámáſa poſłucháli/ á onego dekretu nie vżywáli/ áni miał żadnej mocy SkarJedn 180, 76, 126, 133, 142, 175 [2 r.], 222; Skoro potym dekréćie po poſły poſłano [...] tuſzę/ że odpráwę Do tey doby iuż wzięli poſłowie KochOdpr C2v; SkarŻyw 318; CzechEp 90, [387]; NiemObr 61; ReszList 144; Vincentius Lyrinenſis wykłada: Strzeż ſię práwi/ káżdey nowey náuki/ nowych dekretow/ nowych rzecży/ ktore ſą dawnośći przećiwne ReszPrz 109; GórnRozm E4v; PaprUp I4 [2 r.], L [2 r.], Lv [2 r.], L2v; ActReg 3v, 42, 166; LatHar 286; [Sejmy duchowne] mogą roſkazáć y ſtánowić dekrety ták wieczne/ iáko y docześne WujNT 462, 457, 462, 463 [2 r.], Zzzzz2v [2 r.] (9); MAieſtat Królewſki/ Dekretem ſwym/ który moc ma Státutu ná wieczné czáſy/ wſzyſtkim wobec [...] roſkazáć y pohámowáć raczył SarnStat 713; Iákóż to y przed tákowéy Vſtáwy dekrétem tá to iſta Conſtitucia [...] byłá dzierżáná SarnStat 952, 4, 60, 141, 190, 297 (24); KmitaSpit B4v; [apostołowie] dekretem ſwym zakonnego iedzenia krwie y dawionych rzecży zákazowáli. PowodPr 38.

dekret czego (1): Dáiem im dekret ziednocżenia z Greki ſkońcżonego SkarJedn 318.

dekret około czego (1): áby nápotym Woiewodowie [...] tego ſtrzegli/ wedle włáſnośći Dekretów i Státutów około cény rzeczy przedáynych SarnStat 297.

dekret przeciw czemu (5): cy wſziſczy grzeſą/ ktorzy przeciw ſzczerey prawdzie ducha ſwiętego czynią y pyſzą Synody/ concilia/ conſilia/ dekrety wydawaią SeklKat P3v; BielKron 196; RejAp Dd3v; NiemObr 158; SarnStat 808.

dekret o co (1): [papież posłał do cesarza] karząc go z tego yż dekretá w Spirze o wiárę nie według iego woley ferował BielKron 223.

dekret o czym, o kim (25): KrowObr 9; Dárius Krol Perſki dekret Krolá Cyruſſá prżodká ſwego/ o budowániu kośćiołá Bożego w cále záchowywa Leop 1.Esdr 6 arg; BielKron 228v, 233v [2 r.]; WujJud B7v, 111, 226v, 263, 263v żp. (7); iáko Haymo, Beda, Berengaruis, Albertus, y inſzy/ piſząc ná Obiáwienie Ianá ś. świadczą y to ſię iuż ichże dekretámi o Papiezu pokazáło: iż ſię Bogiem czyni CzechEp [410], 100; LatHar 120, 122; áni wſzytek kośćioł áni porządne zgromádzenie Biſkupow ná Koncylium/ áni nawyżſzy Biſkup/ w dekrećiech ſwych o wierze/ błądzić nie mogą. WujNT 372; Dekret Synodu Piotrkowſkiégo o Lektorách, którymby miáły bydz od Biſkupów Salaria płáconé. SarnStat 197, 385, 608, 750, 926, 1149, 1274, 1304.

dekret w czym (2): Ceſarz ná nie cięſzkie kondycye włożył/ zwłaſzcżá nowy dekret w wierze BielKron 233v, 233v.

W połączeniach z przydawką oznaczającą instancję wydającą dekret [przydawka dopełniaczowa (72), przydawka przymiotna (56); dekret + przydawka (109), przydawka + dekret (19); w tym: dekret apostolski (apostołow) (3), cesarski (14), cechmistrzowski, koncylijum (koncylijski) (24), krolewski (krola, krolestwa) (20), miejscki (2), papieski (papieża) (7), sejmowy (sejmu) (18), synodu (synodalski, synodalny) (11), senatu (senacki) (3), trybunału (trybunalski) (3); ziemski] (128): GroicPorz dd2v; nie plotek nie ſnow/ nie ludzkich albo Papieſkich Dekretow/ przepowiádáć/ álbo ſwiadtzyć roſkázał/ ále pokáiánie y odpuſztzenie grzechow. KrowObr 44v, 41, 207v; Niewiáſty záſię ktore obrzezowáły ſyny ſwe mordowáli wedle dekrethu krolewſkiego. BibRadz 1.Mach 1/63; Potym oni według poſpolitego mieyſckiego dekretu [secundum commune itaque decretum civitatis] (iáko ći ktorzy ſtrzegli pokoiu/ y nic ſię złego nienádźiewáli) zezwolili ná to BibRadz 2.Mach 12/4, Ion 3/7, 1.Mach 1/60; Pobierz wſzytko Krolu coś komu dał/ bes Práwá/ y bes Sądu/ iednem Dekretem Seymowym OrzRozm C4, H4v, I, I4v, O2; Roſkazano thedy dekretem Ceſárſkim po wſzytkiem krześćiańſtwie/ áby thy kſięgi Intherym przyięli w kośćielech pod winami. BielKron 233, 169, 199, 204, 211 [2 r.], 387v (21); Mącz 87c; łotr z godnym/ dźielny z nikczemnym/ dobry ze złym/ pod iednym Dekretem Seymowym podlęgą. A ták przez Exekucyą Wárſzáwſką/ równi ſobie będą w Polſzce. OrzQuin B4v, B4v, D2v, S4; RejAp Dd3v; KuczbKat 125; Iáko ſie ten Dekret Apoſtolſki rozumieć ma/ iużemći wyżſzey okazał. WujJud 111v, 50v, 91v, 263v ż.p, L18; WujJudConf 19v, 39v, 91v; StryjWjaz A4v; PaprPan Gg2v; posłowie Ormiáńſcy/ ſwym y ſwego Pátryárchy/ y wſzytkich Ormian imieniem/ ten zdrowy Synodálſki dekret/ ze wſzytkimi iego ártykuły/ wykłády/ poſtánowienim/ podánim/ roſkazánim/ [...] przyięli SkarJedn 319, 181; SkarŻyw 318; ZapKościer 1580/9, 1586/66v; CzechEp 14; o cżym cżytay dekretá trzećiego Lwá Pápieżá Rzymſkiego. NiemObr 137, 116, 176 [2 r.]; ReszPrz 33, 53 [2 r.], 59; Gdy był Swiát popiſowan z dekretu Auguſtá/ Szłá Pánná y z Iozefem do Betlehem miáſtá ArtKanc B2v; to nie ieſth grzech przeciwko Decretom nierozmiſlnich Krolow mowic PaprUp Lv, K3v; LatHar 115, 120, 122; dekret zupełnego á powſzechnego Koncylium ieſt zezwolenie kośćiołá wſzytkiego WujNT 461; Páweł S. odnoſząc do kośćiołow dekret Zboru Ierozolimſkiego/ nie mowił: Doświádczayćie/ ále roſkázował on dekret záchowáć. WujNT 712, 125, 462 marg, Act 17/7, s. 487, 513 (23); będźie w mocy náſzéy zá Dekretem tego Séymu ruſzyć woynę poſpolitą: gdźieby tákowa nawálna potrzebá przyſzłá SarnStat 124 [idem: 298, 424]; iżeś ty ſzlák/ gdźie konie álbo woły goniono z Korony/ nád Dekret królewſki vganiał. SarnStat 142, 60, 249, 385, 1118, 1274 (31); PowodPr 46, 71; SkarKazSej 680a; Bo zá dekretem muſzą cechmiſtrzowſkiem Iedni pieniądzmi odbyć/ drudzy woſkiem. KlonFlis F.

W połączeniach z przymiotnikiem od nazwy miejscowej [dekret + przydawka (6), przydawka + dekret (6)] (12): Prawdziwa ieſt mowá podług decretu Medſkiego iteż Perſkiego/ [Verus est sermo iuxta decretum Medorum atque Persarum] kthorego ſie niegodzi przeſthąpic. Leop Dan 6/12; vſtáwiał też winę ná thy/ ktorzyby niedzierżeli dekretu Spireńſkiego BielKron 220; Luneburcżánie/ piſáli przećiw dekretowi Auſzpurſkiemu o wierze vcżynionemu BielKron 233v, 201, 216, 219v, 220v, 223 (9); Vpominam/ mowi/ świątobliwość wáſzę/ około Niceńſkich niewzruſzonych dekretow/ áby ſię kośćiołj przy ſwoich práwách [...] záchowáły. SkarJedn 182; Ieśli ia przegram/ niech Lubelſki Dekret odnoſzę: alias oni ſámi. PowodPr 37.

W połączeniach szeregowych (6): żadne Concilium/ Synodus/ Decreta/ ani żadna dawnoſć/ albo też zwycżai/ może mieć takową mocz/ aby teſtament pana Chriſtvſow/ mogł przemienić SeklWyzn d4v, 3v, C; Ktoby przecżedł ty rozmowy [...] álbo liſty/ buły/ klątwy/ y dekretá iey/ ſnádnieby zrozumiał/ iż tá beſtia hoynie mowiłá á ták mowiłá/ iż námowiłá wſzytek ſwiát iż vpadł przed nogámi beſtiey oney. RejAp 112v; CzechEp 31; SarnStat 1089.

Fraza: »wyszedł dekret« = exiit edictum Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (7): Wonyto dni s ſtało śię ieſt żé wyſzedł decret od Céſarza Auguſta/ aby był popiſan wſzyſtek świat MurzNT Luc 2/1 [przekład tego samego tekstu BibRadz, WujNT]; BibRadz Luc 2/1; BielKron 206; Azaſz nie wychodziły rozlicżne dekretá od nich/ Iż ktoby ſie ſprzećiwił vſtáwam [...] aby był [...] karan. RejAp 114v; WujNT Luc 2/1; SarnStat 84, 808.
Zwroty: »dekret abrogować« = kasować; decretum abrogare JanStat (2): NiemObr 178; Dekret roku łońſkiégo w Piotrkowie o mężobóycách zá náſzym y Rad Króleſtwá náſzégo zdániém vczyniony/ káźimy/ y ón ábroguiemy SarnStat 608.

»czynić dosyć dekretowi« = decretum exsequi JanStat [szyk zmienny] (4): BielKron 201, 204; [Koriolan] gdy cżynił dekretowi doſyć Senáckiemu/ Acz s tego wielka żáłość roſłá w ſercu iemu. Pożegnał mátkę żonę y miłe dzyatecżki PaprPan Gg2v; SarnStat 198.

»dekret ferować, ma być ferowan« [szyk zmienny] (5 : 1): BielKron 223; Iákub s. ferował dekret/ ná ktorym wſzyſcy przeſtáli RejPos 302; Bo ſłuchay iáko ſtráſzny dekret Páweł S. feruie WerGośc 212; WujNT 461, 463; SarnStat 151.

»kasować dekret« (1): brat yego Wladiſlaw Herman kaſowal wſzitkie Decreta PaprUp L.

»dekret odmienić, odmieniony; odmiana dekretu« = decretum immutare Vulg (2 : 1; 1): Leop Dan 6/15; Ceſarz dekret ſwoy odmienić/ iego [Symeona] ſię pogroſki zlęknąwſzy muśiał SkarŻyw 30; NiemObr 129; SkarKaz 707b.

»dekret połamać« (1): Rzekli potym żydowie/ kto z nas ieſt w łáſce v Bogá/ áby záſię ty Rzymiańſkie Dekretá połamał. BielKron 464.

»dekretowi się przeciwić, przeciwiący się« = decreto contraveniens JanStat (2 : 1): BielKron 223; NiemObr 158; wſzyſtki Dekrétowi temu przećiwiącé ſie dozwalamy y ſkázuiemy SarnStat 1235.

»przestąpić dekret« (1): A gdy go [cesarza przebranego stróże] chcieli ná ławce bić iż przeſtąpił Ceſárſki dekret á w nocy chodzi odkupił ſie im BielKron 169.

»przyjmować (a. przyjąć) dekret; nieprzyjęcie dekretu« [szyk zmienny] (15; 1): [biskupi y woiewoda Riński posłali do Sasków wymawiaiąc się] yż oni ná to nierádzili/ áby komu gárdłá álbo máiętnośći miano bráć dla nieprzyięćia dekretu BielKron 209; Poſłał też Ceſarz do Norymbercżánow/ áby nowy dekret przyięli o wierze BielKron 233v, 201, 206 [2 r.], 208v, 233 [2 r.], 233v [2 r.]; Decretu waſzey Krolewſkiej M: nieprzijmuiem pro rato et firmo PaprUp K3v; WujNT przedm 10, s. 463 [2 r.], Yyyyy4v, Zzzzz2.

»dekret retraktować [= odnawiać]« [szyk zmienny] (2): potijm na Seimie tenze Decret retractowali PaprUp L2, L2.

»dekret trzymać, dzierżeć, trzyman być ma« = decretum tenere JanStat [szyk zmienny] (5 : 3 : 1): [Książęta napominali Luteryjanów, aby] dekrety Ceſárſkie ktore ſą vczinione o poſpolitą rzecz/ mocnie dzierżeli BielKron 210; Náthym Seymie powtarzał Ceſarz/ áby pirwſzy dekret trzymáli/ á niepoſłuſzni byli karáni BielKron 235, 206, 207, 220, 220v, 223v; A ten ninieyſzy Dekret w przerzeczonych rzeczach vczyniony/ miány/ y zámkniony [...] trzyman y záchowan bydź ma. SarnStat 171, 172.

»dekret (u)czynić, (u)czyniony, poczyniony« = facere decretum Modrz [szyk zmienny] (28 : 12 : 1): RejWiz 112v; Bogi ich popſował [Olofern] á czyni dekret áby ſámego Nábuchodonozorá chwalono zá Bogá. BibRadz Iudith 3 arg; [papież z kardynałami] vcżynili dekret ktory zową Bułá przećiw Luterowi BielKron 196; Roſkazał też Ceſarz áby do tego cżáſu trzymáli ſie dekretu nowovcżynionego w Auſzpurku/ zwłaſzczá w wierze BielKron 233v, 201, 206v, 207, 209, 210 (11); Statutum est, Skazano yeſt/ poſtánowiono/ decret vcziniono. Mącz 412c, 412b; RejPos 18v [2 r.], 86v; WujJud B7v, 225v, 263; WujJudConf 157v; BiałKaz C4v; [król] Dekret vcżyni táki/ ktory z więtſzym pożytkiem Rzecżypoſpolitey będźie. ModrzBaz 26; SkarJedn 76, 117; CzechEp 135; NiemObr 59; ReszPrz 58; abi was nigdi niepſowali the ſzkodliwe Decreta nad wola waſze y poſlow waſzich potzinione. PaprUp K4v; Wſzitkie Decreta ſeimu 85 ann: przeciwko ſtatutowi y prawdzie tzimeli [lege: czynieli]. PaprUp L4v, L2; ActReg 44; WujNT 461; SarnStat 85, 93, 171, 608, 858, 1104; [o Rzeczypospolitej jeden pogański mędrzec powiedział] iż w niey mądrzy rádzą/ á głupi dekretá y konkluzye czynią. SkarKazSej 695.

»dekret wyd(aw)ać, podawać« = decretum ponere PolAnt [szyk zmienny] (11 : 1): RejJóz O4v; SeklKat P3v; BibRadz 1.Esdr 7/21; HistLan F2v; ná śiodmym y ná oſmym Powſzechnym Synodźie [...] dekret wydano: ktorzy chwálebne obrázy báłwánámi názywáią/ Heretykowie ſą WujJud 45, 225v, 226; WujJudConf 111; PaprPan Yv; NiemObr 158; Patrz iż tu Apoſtołowie podawáli wiernym dekrety y ártykuły wiáry/ ná Koncylium Ierozolimſkim vſtáwione WujNT 466; SarnStat 872.

»(za)chować dekret; (za)chowanie dekretu« = decretum (ob)servare a. tenere JanStat [szyk zmienny] (6; 2): I obiecuię też wiernie/ prácowáć około [...] wypełnienia i chowánia dekretow y vſtaw/ Konſtanciyſkiego y Bázyliyſkiego Koncylium KrowObr 41; ReszPrz 94 [2 r.]; y przetoż Páweł S. [...] roſkázował on dekret záchowáć. WujNT 712, 467, 513; SarnStat 172, 924.

Wyrażenia: »posłuszny dekretowi; dekretu słuchać« (2; 1): Y były tedy wſzytki narody poſłuſzni Dekretowi iego. BibRadz 1.Mach 1/44; żądáli áby był wywołán iáko gwałtownik poſpolitego pokoiá/ á ktory też dekretu Ceſárſkiego nieſłucha BielKron 224; ReszPrz 59.

»dekret umorzony« [szyk 1 : 1] (2): SkarJedn 181; Ná końcu tego Synodu/ Anátolius Cárogrocki Pátryárchá [...] prośił oycow onych áby mu wtorego zboru dekret umorzony/ y ktory mocy żadney niemiał/ ożywili SkarŻyw 318.

»wypełnienie dekretu; dekret pełnić« (1; 1): KrowObr 41; że zwierżchnosći ſwey prawdźiwi chwalcy ſłucháć niechćieli/ áni iey dekretów pełnić CzechRozm 252.

Szeregi: »dekreta i artykuły« [szyk 1 : 1] (2): Krol Angielſki/ prętko zmienił ſwoy vmyſł y wiárę/ ſpiſał Artikuły y dekretá/ y roſkazał/ áby byli pod gárdłem trzymany BielKron 217v; WujNT 466.

»głos a (i) dekret« (2): iáko wiele ludzi poginęło y pomordowano ieſt/ ktorzy ſie ſprzećiwili głoſom á ſrogim dekrethom tych obrázow. RejAp 114v; NiemObr 66.

»dekret, (a(l)bo) kanon« (5): KrowObr 26; Dekrety álbo Kanony ná S. Trydentſkim Concilium o przenaświętſzey Swiątośći Stołu Pánſkiego vcżynione. WujJud B7v, 263, L18; Bo o nim [o poście] ieſt dekret ábo kanon Apoſtolſki LatHar 122.

»dekret i (albo) koncylijum« [szyk 2 : 2] (4): piſmo ſwięte/ ieſt przełożone nad wſzyſtki vſtawy/ zwycżaie/ by naſtarſze były/ nad Synodi/ Concilia/ y Decrety/ Bo ieſt prawdziwe/ wiecżne/ nieodmienne SeklWyzn Cv, a4v; KrowObr 240v, 241.

»dekret abo konfederacyja« (1): ſprzyiáią ábo przyzwaláią Haeretykom z ſtrony religiey/ lub podpiſowánim ſię ná ich dekrety ábo confoederácye lub chodzeniem ná ich kazánie WujNT 44.

»konstytucyja i dekret« (1): Ponieważ o tym ſą iuż y piérwſzé Conſtitucię y Dekrétá/ co Stároſtowie ſądźić máią. SarnStat 1149.

»dekret, (i) mandat« [szyk 3 : 2] (5): GroicPorz dd2v; Edico, Przikazuyę/ Decretem/ Mándatem á przikazániem co zágradzam Mącz 87b, 87b, 87c, 103a.

»dekret i ordynacyja« = decretum et ordinatio JanStat [szyk 1 : 1] (2): áby Conſtitucię/ Ordynácię/ y Dekréty teráznieyſzé od wſzyſtkich Prełatów/ Kápituł/ y od wſzyſtkiego Duchowieńſtwá [chowane były] SarnStat 924, 198.

»dekret i postanowienie« (1): vſtawy iego [Rzymu] dekretá y poſtánowienia wſzytki iego nie zgadzáią/ y owſzem ſie ſprzećiwiáią wſzytkim ſpráwam/ poſtępkom/ woley y poſtánowieniu Páná twego RejAp 149v.

»prawo, (i, albo) dekret« = ius sedisque decretum JanStat [szyk 4 : 3] (7): KrowObr 241 v; ázakto [!] niebacży/ iáko nędznie ludzkie ſumienia Práwy albo dekrety ich [papieżów] zniewolone ſą BielKron 196v; NiemObr 160; A iáko chcećie żeby o was potomkowie wáſzy rozumieli/ wáſze práwá/ wáſze vſtáwy/ y dekrety chowáli: ták wy o ſtárſzych wáſzych rozumieyćie/ ich vſtáwy/ práwá/ dekrety/ chowayćie. ReszPrz 94; PaprUp Gv; SarnStat 315, 1118.

»dekret i przykazanie« (1): [św. Paweł] Náwiedzáiąc wierne w Syryey y w Cilicyey/ roſkázuie im/ áby dekrety y przykazánia Apoſtołow y ſtárſzych záchowáli. WujNT 513.

»dekret, (i) przywilej« = decretum, privilegium JanStat [szyk 2 : 1] (3): TRZECI VRZĄD W KANCELLARIIEY: Kśięgi/ kędy Dekretá y Przywileie ſą ſpiſáne/ y Metryki/ dobrze ſpráwowáć y chowáć SarnStat 321, 316, 321.

»rozkazanie i dekret« (1): [działo się to przy] Pánách według Doſtoieńſtwá y Vrzędów/ któré trzymáią w Rádách/ roſkazániu/ y Dekréćiéch Króleſtwá náſzégo SarnStat 940.

»sejm a dekret« (1): to ieſt na woley naſzey Papieżá a Ceſarzá/ iáko przełożeńſzych Seymy á Dekretá vſtáwiáć. BielKron 201v.

»statut, (i, albo) dekret« = statutum et decretum JanStat [szyk 4 : 2] (6): Mącz 359a; [źli prokuratorowie] wykręcáią dekretá/ ſtátut ſzpocą/ práwo niſzcżą y wniwecż obrácáią GórnDworz Hh6; WujNT 478; wſzyſtkié Státuty y Dekréty/ y tákże wſzyſtkié dárowánia [...] vmocnić/ potwiérdźić/ vmyśliliſmy y ſkazáli SarnStat 941, 297, 1263.

»(nie) dekret i (ani) uchwała« (3): BielKron 206; CzechEp 45; Y zebrał ten Papież nieiáką gromádę z ſwych pochlebcow do Florencyey ná ſynod/ ná ktorym poſądźili ſynodu Bázyleyſkiego decret y vchwałę. NiemObr 176.

»ustanowienie i dekret« (1): Ale po vſtánowieniu y Dekretách ná Concyliách wſzyſcy ſie zgadzáli. WujJud 127v.

»ustawa, (i, albo) dekret« = constitutio seu decretum JanStat [szyk 8 : 6] (14): SeklWyzn Cv; MurzHist N2v; KrowObr 41, 128v, 241v; BielKron 223v; Mącz 87b; RejAp 149v; KuczbKat 215; WujJud 159; Ieremiaſz y wſzyſcy inſzy Prorocy onych ſtárſzych ſwoich Kápłanow vſtáwy y Dekretá zakonowi Bożemu przećiwne wſzędźie ſtrofowáli WujJudConf 39v; CzechRozm 92; ReszPrz 94; doświadczyliſmy: iż vſtáwę álbo Dekret który ieſt nápiſan y názwan Oſtrogi/ poddánym náſzym wiele trudnośći y obćiężliwośći zádawał SarnStat 649.

»zezwolenie i dekret« (1): [o przyjmowaniu Sakramentów] dáwno przedtym pod obiemá oſobámi prziymowano/ ták potym zezwoleniem y dekretem poſpolitym wſzyſcy ná iedney oſobie przeſtawáli. WujJud 179.

»dekret i (hoc est) zwyczaj (a. obyczaj)« [szyk 3 : 3] (6): gdzie tego obojga nie stanie [prawa i statutów] tam się uciec do zwyczajow hoc est do dekretow sejmowych Diar 160, 131; WujJud 155v; A iżby kto nierozumiał żeby ten zwycżay y dekret od Apoſtołow poſzedł/ dokłáda támże Hieronym ś. tych ſłow WujJudConf 154v; CzechRozm 252v; CzechEp 45.

Wyrażenia przyimkowe: »przeciw(ko) dekretowi« = contra decretum Vulg, JanStat (9): SeklWyzn a4v; gdy [biskup Wintoński] kazał przećiw Krolewſkim dekretom wſádzon záſię. BielKron 233, 233v; CzechRozm 252v; PaprUp Lv; LatHar 115; WujNT Act 17/7; SarnStat 141, 174.

»przez dekret« = per decretum JanStat (5): GroicPorz i4v; RejAp 165v; zdáło ſie nam przez Dekret ninieyſzy vſtáwić/ áby [...] tákowy wſzędy obyczay y porządek był chowan SarnStat 343, 60, 642.

»wedle (a. według, a. podług, a. wedla) dekretu« = iuxta decretum Vulg; secundum decretum PolAnt (21): Kto nietrzyma wſzyſtkich vſtaw/ ktore koſcioł Rzimſki vſtawił ten [...] powinien karania wedłvk ſwietich Dekretow. SeklWyzn a2; KrowObr 41; Leop Dan 6/12; BibRadz 1.Mach 1/60, 63, 2.Mach 12/4; OrzRozm I; BielKron 206, 211, 216, 233; OrzQuin B4v; Concilium przeklęctwo dáłó/ ktoby nie wedle ich Dekrétá Wielkiéynocy święćił Oczko 30; ZapKościer 1580/9, 1586/66v; CzechEp 43, [410]; ReszPrz 53 [2 r.]; wedle fórm pozwów, wedle form Controwerſiy, y wedle Dekrétów rozlicznych wtórégo ſpoſobu Práktyki obyczay ſie krótko zámyka. SarnStat 1305, 656.

»z dekretu« = ex decreto JanStat (4): roſkazał to wywołáć y opowiedzieć w Niniwe z dekrethu Krolewſkiego BibRadz Ion 3/7; KuczbKat 125; ArtKanc B2v; SarnStat 198.

»za dekretem« = ex decreto JanStat (6): Zá dekrétem Lódwikowym żadné doſtoieńſtwá y vrzędy nie máią bydź cudzoźiemcóm dawáné. SarnStat 883 marg, 124, 298, 424, 858; KlonFlis F.

3. Ustawa, prawo, przykazanie boskie; wyrok sądu bożego; zrządzenie opatrzności, losu (484): Słuchayczie Decretu ſtrony Każdy człowiek tu ſtworzony Ma wolny czas za żiwota By tu vchodzył kłopota RejKup Aa, Y [2 r.], y4v, Zv, z4, bb3 (17); Fatum dekreth ábo raz wyrzecżenye páńſkie RejWiz 128v; Bo tám krotſza roſpráwá/ á krotſze dekretá/ Nie pomoże tám nic trzos/ ni pełna káłetá RejWiz 180v, 121v, 128v, 129, 134v, 152 (12); BielKron 225v; O nie mnimay á nie mnimay nędzniku/ ábyć to Pan był omylny w dekreciech ſwoich RejAp 31 v; A ták ktorykolwiek ſie táki poſtáwi á ták ſie vkáże ná thym ſądzye Páńſkim/ iuż pewnie zoſtánie pod tym dekretem w thych kſięgach żywotá RejAp 173v, 28, 116v, 124, 124v, 147, 150v; Pátrzayże iáko tho nierowny dekret z onym dekretem ſwiátá tego RejPos 168; nie zyemſkiego cżłowieká/ trzebá tu było zeſłáć/ ktory miał [...] zniſzcżyć onego kátá ich/ ktory vſtáwicżnie ſtał z zakonem iáko z dekretem/ cżekáiąc exekuciey nád nimi. RejPos 231, 10, 101v, 164, 179, 189v (14); BiałKat 308v; iáko raz rzekł [Bóg] á iáko raz poſtánowił y mocnym ſwym dekretem vtwirdził y zápiecżętował/ tákże ſie to iuż ták áż do ſkońcżenia ſwiátá záwżdy tocżyć y ſpráwowáć muśi. RejZwierc 3, 166, 201v, 227, 271, 272v, 273; rzecż thę/ w ktorey ſąd cżłowiek żaden nie potrefi/ iemu śmiele oddawamy/ y ná iego ſię dekret ſpuſzcżamy. CzechEp 55, 34; ReszPrz 92; NIe fráſuy ſobie/ Mikołáiu/ głowy Kto ma być Królem: iuż dekrét gotowy Przed Bogiem leży KochPieś 40; KmitaPsal A2; Dekret loſow wiekuiſtych/ Ná nowe páńſtwo/ z kráiow twych oycżyſtych/ Wzywa ćię GrochKal 7; GrabowSet E3v, V2; żoná mężá opuśćiwſzy/ dekretem Chriſtuſowym y Páwłowym nie może iść zá drugiego mężá WujNT 595; CzahTr C3; KlonWor 82; Przy twych Dekretách [Panie] prawdá z pobożnośćią Záwſze przebywa SzarzRyt A3v.

dekret około czego (2): RejAp 179v; Gdyż Bog Oćiec te ſwoie wiecżne dekretá y przeyrzenie około zbáwienia ludzkiego/ w ſynu ſwoim miłym vłożył y deklárował WujJudConf 68v.

dekret przeciw komu (4): LubPs Z; CzechRozm 255v; ſam ieſzcże przećiw ſobie dekret duchá Bożego obwoływa CzechEp 86, 7.

dekret na kogo, na co (68): RejKup b5v, z6v, Aa [2 r.], cc6v, ee3v; LubPs bb3v marg; RejWiz 140v; RejAp 24, 163v, 164, 169, 194; Strách dekretow ná niewiernego. RejPos 164v marg; Dekret ná niegodne co idą ná Páńskie gody. RejPos 241 marg; gdyż ſie on nic o niewierniki nie ſtára/ bo iuż ma ná ty ſtáry dekret/ iż ſą wſzyſcy w opiece iego. RejPos 333v, 101v marg, 160, 200v, 297v, 346 (44); RejZwierc 4v, 43, 44, 48, 188v; SkarŻyw 269 [2 r.]; WerGośc 212, 213, 268; PowodPr 11.

dekret za co (1): Pátrzayże tu moy miły brácie ſrogiego á okrutnego dekretu Páńſkiego zá niepoſłuſzeńſthwo złośćiwych RejZwierc 256.

dekret między kim (2): Vċziń Decret miedzy niemi A my nato przyzwoliemi RejKup z6v, aa6v.

dekret nad kim (32): RejAp 20 [2 r.], 146, 150v, 154v, 162 (11); opráwcá twoy zábiega/ á żąda/ á prośi dekretu vſtáwicżnie nád tobą/ ábyś iuż był podan w moc á pod exekucią iego RejPos 192v; gdy iuż wieſz pewny dekret nád ſobą/ iż ſługá wiedząc wolą Páńſką/ więtſzemi plagámi karan być muśi RejPos 346v, 101 marg, 201, 276v, 314v, 328 (20); RejZwierc 194.

dekret za kim (4): RejKup Eev; RejAp 66v; RejPos 109v; w nawiętſzych złośćiách náſzych/ zá pokaiániem gáśiem y przemagamy ſpráwiedliwość iego y dekret zá ſobą miłośierdźia otrzymawamy SkarKaz 3a.

dekret o kim, o czym (12): Właſnie to mogł Anyoł wołáć iż vpádło [miasto Rzym]/ gdy iuż o nim ſłyſzał nie omylny dekret Páńſki RejAp 148, 148, 164v; RejPos 86v, 104, l04v, 181v, 327v; A maſz pewny dekret iego pociechy ſwoiey o onym márnotrátnym ſynu vcżyniony RejZwierc 178v; WujJud 139v; CzechEp 100, 287.

dekret po kim (3): ma y drugi nowy dekreth po ſobie v Ianá s. RejPos 344v; SkarKaz 3a, 6b.

Przysłowie: bibl. [Matth 24/35, Mar 13/31]: niebo y zyemiá przeminąć może/ ále ſłowá á dekrethá iego nieomylne nigdy ſie zmienić áni przeminąć nie mogą. RejZwierc 2v.
Frazy: »dekret się (wy)pełni(ł), musi się wypełnić itp.; wypełnić dekret; wypełnienie dekretu« [szyk zmienny] (13; 4; 1): Pan ten możny ieſt ktory ten dekret ſwoy wypełni nád tobą. RejAp 150v, 20 [2 r.], 146, 150, 154; iż to ták wſzytko być muſiáło/ áby ſie były wypełniły wſzytki dekrety Duchá ſwiętego RejPos 104v; A coż gdy ſie muſzą pełnić ony nieomylne dekretá twoie RejPos 205, 14v, 47, 228v, 312, 344v (11); RejZwierc 194.

»dekret wyszedł (a. przyszedł, a. wynidzie, a. przydzie itp.)« [szyk zmienny] (21): A tak Mychale kas trębyċ Mniecz iuż nielza iedno ſędzyċ. Iako kogo czas zaſtanie Taky decret przidzie nanie. RejKup b5v, cc6v; Cżemuż ſie w tym nye obacżą ſwowolni á pyſſni/ Ná ktore s ſrogim łáyánim dekretá twe wyſzły LubPs aa5v, Z; RejWiz 128; RejAp 163v, 179v, 194; cięſzſzeby ná nas dekrety y przeklęctwá wynidź muſiáły/ niżli wyſzły ná ony przodki náſze RejPos 103v, 63v, 67v, 160, 164v, 165 (8); RejZwierc 48, 188v; iednák ſie poddáć [errata: pádać] muſzą/ ieſli przećiw nim dekret Páná zaſtępow wynidźie. CzechRozm 255v, 231v; SiebRozmyśl F4.

Zwroty: »od dekretu apelować« (1): żaden krol/ áni żaden potentat/ áni żadny ſwięty od tego dekretu nigdy do wyſzſzego práwá áni do ſiedmi miaſt áppellowáć nie mogł RejZwierc 166.

»czynić dosyć dekretowi« (9): Saul każe ze złoſći ſwey pomordowáć Kapłany/ A wſzákoż w tym czyni dosyć Bożemu dekretowi ſpráwiedliwemu BibRadz I 163d marg; RejAp 1; A ták nielza iuż było iedno iż Pan/ cżyniąc doſyć dekretom ſwoim/ muſiał niſzcżyć/ tępić/ á káźić on nędzny narod ludzki RejPos 102v, 44, 86v, 101 [2 r.], 157, 178v.

»dekret ferować, ferowany« (3 : 1): RejPos 228v, 336v; tedybym koniecżnie ſam przećiw ſobie muśiał dekret duchá bożego ferowáć/ y ſam ſię w tym oſądźić CzechEp 7; przyſłuchay ſię [...] onym przykrym á nieodmiennym dekretom Boſkim ná pijánice/ przez vſtá Prorockie y Apoſtolſkie ferowáne [!]. WerGośc 212.

»(po-, z-)łamać (a. złomić) dekret« [szyk zmienny] (11): A tak będzie barzo chramacz Ktoby chcziął ten decret łamacz Bo już by Pana obrazył RejKup ee2v; Boſtwo z cżłowiecżeńſtwem złącżone/ złamáło dekretá ſtáre nád cżłowiekiem. RejPos 178v, 56v, 101v, 104, 178v [2 r.], 231 (10).

»dekret odmienić; odmiana dekretu« (1; 1): RejPos 228v; On ſię wypłákał y wymodlił/ iż P. Bog dekret ſwoy odmienić raczył. SkarKazSej 706b.

»dekret (raczyć) (u)czynić, (u)czyniony« [szyk zmienny] (34 : 24): Tu iuż Chryſtus s Senatem Niebieſkym ſiadł aby ſtrony pozwáne przeſłuczał [!] Paweł Decrety czinj RejKup y5, z6v [2 r.], z7, Aa [3 r.], aa6v, Eev, ee3v; widzicie iż iuż Pan vcżynił dekreth pirwſzemu oſądzeniu wáſzemu. RejAp 154, 66v, 133v, 162, 169, 169v; muśiſz zoſtáć z onym wiecżnym dekretem vcżynionym ná przeklęcie twoie. RejPos 297v, 120, 180, 229, 292, 311 (32); RejZwierc 2v, 44, 178v, 272v [2 r.]; vcżynił ná wſzyćiek świát ſrogi dekret: zátrácę/ mowił P. Bog wſzytki ludzie SkarŻyw 269; CzechEp 100; v tego ſądu [Bożego] ſpráwiedliwość żáłuie/ inſtyguie/ płácze/ prośi: ále miłośierdźie ſkázuie y dekretá cżyni. SkarKaz 3a, 3a; SkarKazSej 707a.

»dekret (jest) wydan(y), (raczyć) (wy)dać« [szyk zmienny] (21 : 15): Sendza káżdy ſprawiedliwy Niema bycz wtem nicz teſkliwy A owſem każdego pitáć Iakoby miał Decret wydáć RejKup z4, y8, y8v, z6v; LubPs bb3v marg; Ano iuż ſie dawno Bog z nich káżdego záprzał/ A ſądem ſprawiedliwym dekret ná wſzytki dał. RejWiz 140v; Abowiem to ieſt poſtánowienie w Izráelu/ á ten ieſt dekret wydány Bogá Iakobowego [iudicium Deo Iacob]. BibRadz Ps 81/5; RejAp 178v; RejPos 74v, 81, 175, 178v, 319 (21); RejZwierc 204v; Lecż o tych wſzyſtkich ktorzy w kośćiele nie ſą/ iuż dawno ſam Pan Dekret wydáć racżył. WujJud 139v; WujJudConf 8v; tákowych ſrogich dekretow/ ná pijánice wydánych w piśmie S. wſzędźie pełno. WerGośc 213, 268; Zátym ſędźia da po nich dekret ſwoy/ mowiąc: Przydźćie ſám błogoſłáwieni Oycá mego SkarKaz 6b, 4b.

Wyrażenia: »dekret boski, boży, Boga Ojca« [szyk 18 : 2] (9 : 5 : 6): RejKup y8v; LubPs bb3v marg; A wſzákoż opowiem tobie to co nápiſano ieſth w piśmie prawdy (marg) To ieſt/ Dekret Boży. (–) BibRadz Dan 10/21, I 163d marg; SarnUzn G5; ták muſiáło być s piſmá ſwiętego/ y z mocnych dekretow Bogá oycá wſzechmogącego/ iż Kriſtus miał vćirpieć RejPos 116v, 14v, 86v, 101, 105, 229, 239v; ktory [król] iſz śię był vrodźił/ pod Decret Boży podliegł/ że zá cżáſem teſz vmrzeć muśiał BiałKaz Hv; SkarŻyw 269; CzechEp 34, 287; WerGośc 212; ActReg 142; PowodPr 11 marg; przeto im [Jeremiasz swojemu ludowi] pewny dekret Bozki ná zgubę ich przynośił. SkarKazSej 707a.

»egzekucyja dekretu« (3): ieſzcże nie sſtáłá ſie byłá exekucia dekretow tych RejAp 163v; RejPos 288v; LatHar 318.

»łaskawy dekret« [szyk 3 : 1] (4): RejKup ee2v; A iż ſie s ſwiętą duſzą ná wſzytkim zgadzáło/ Też łáſkáwſze dekretá pewnie będzye miáło. RejWiz 121; [proś Pana, aby raczył] nápiſáć ći miłośćiwy á łáſkáwy dekret ná tym kámieniu białym RejAp 28v; RejPos 67v.

»nieomylny dekret« [szyk 13 : 7] (20): Pomjlcż każdy a bądż pilny Decret ydże nieomylny RejKup ee3v; LubPs bb3v marg; RejWiz 53; RejAp 19v, 62, 166; RejPos 205, 228v, 249v, 277, 292v (8); zginą onym nieomylnym dekretem Pańſkim/ iż zle nábythego trzeći dziedzic nie pożywie. RejZwierc 37v, 2v, 41v, 72v, 184, 188v.

»dekret pański, Pana« [szyk 133 : 12] (125 : 20): RejKup Y, y8v, ee2; LubPs C2 marg; Bo tám [w piekle] iáko w browárze plugáwym mieſzkamy/ A Páńſkiego dekretu z żáłoſcią cżekamy. RejWiz 159, 124v, 129v, 140v [3 r.], 141, 158 (12); Gdyż zá Páńſkim dekretem/ inák być nie może/ Nieſpráwiedliwym nigdy/ nie wſkuráć nieboże. RejZwierz 138v; RejAp 20, 131, 166, 172v, 191 (39); RejPos 129v, 153, 177v, 310, 344v (48); A to ieſt praedeſtinatio, co zowiemy przeyrzenie Páńſkie/ onym mocnym dekrethem Páńſkiem raz vcżynione RejZwierc 3, 8v, 63 [2 r.], 245v, 255v, 259v (33); kto w Powſzechnym kośćiele nie ieſt/ wedle Dekretu Páńſkiego będźie potępion. WujJud 138, 95; WujJudConf 8v; CzechRozm 255v; CzechEp 33; LatHar 669 marg [2 r.]; á my ták głupiémi/ Ráczéy zoſtańmy niewybádánémi: Niż mamy wſtrząſáć páńſkimi dekrety GosłCast 70.

»okrutny dekret« (5): Iuż wie niebożątecżko kiedy s ciáłem wſtánie/ Iż on okrutny dekret pewnie przydzye ná nie. RejWiz 121; RejAp 162; O okrutnyſz to dekret á nierowna walká/ komu ſie ten Pan nieprzyiacielem vcżyni/ á mśćić ſie nád nim obiecuie. RejPos 63v, 106, 163v.

»sprawiedliwy dekret« [szyk 8 : 3] (11): RejWiz 140v, Cc5v; BibRadz I 164d marg; RejAp 131 [2 r.], 134v, 165; RejPos 104, 351v; [Bóg] inácżey wſzythko ſwemi ſpráwiedliwemi dekrety obroćić á odmienić obiecuie/ nie thák iáko ſie nam zda wedle myſli náſzych. RejZwierc 191v, 261 v.

»srogi dekret; srogość dekretu« [szyk 103 : 9] (110; 2): RejKup ee3v; [Bóg] Zetrze ſrogim dekretem potwarcę ſrogyego/ Ktory chciał burdy ſtroić w pośrzod ludu yego. LubPs Q4, Z; A to ieſt nieomylny ſrogi dekret iego [Boga] Iż kto leie cudzą kreẃ/ wyleią też iego. RejWiz 188, 121, 188; A tobieby też iſcie zádrżeć mogło pod kolány nędzny niewierniku ſłysząc co ſie ma dziać s tobą/ y iákie máią być ſrogie dekretá twoie. RejAp 174, 153, 155, 162, 163v [2 r.], 164 (18); zmiłuy ſie nádemną [...] ábych ia nie przyſzedł s ſrogośći dekretow twoich w ręce kátom tym RejPos 249v, 54, 117v, 181v, 190v, 328 (72); RejZwierc 41, 43, 63, 184, 262v (12); SkarŻyw 269; WerGośc 213; Co vcżynię gdy mnie ſtrách/ dniá przyſzćia twoiego Ogárnie: wzdrygáiąc ſię dekretu ſrogiego? GrabowSet A4v; PowodPr 11 marg.

»straszliwy, straszny dekret« [szyk 13 : 1] (8 : 6): ſłuchay przegrożek/ ſłuchay też wielkich á ſtráſznych dekretow Páńſkich/ co tákim [grzesznikom] obyecowáć racży RejAp 120v, 97v, 162, 163v, 198; A nákoniec vſłyſzyſz on ſtráſzliwy dekret nád ſobą y z inemi: Odſtąṕ nieſláchetny niewierniku odemnie precż RejPos 223, 159, 160, 166, 178v, 291; záłożył nań [Bóg na człowieka] ſrogi zakład á ſthráſzny dekret/ ſzyroce mu tho ná piſmie podawſzy RejZwierc 4v, 63, 259v.

»dekret surowy« (1): Bo wiem ták ſtoi w piątych kſięgách Moiżeſzowych/ Gdzie ieſt doſyć dekretow mogę rzec ſurowych HistLan F2.

»święty dekret« [szyk 6 : 1] (7): LubPs bb, cv; RejAp 162, 165v; A gdy ſie vkażemy ták wedle tego ſwiętego dekretu iego tymi ſyny Abráámowemi przed ſwięty Máyeſtat iego/ znaydzyemy nieomylne zbáwienie RejPos 351v, 104; RejZwierc 255.

Szeregi: »generał a głowny dekret« (1): [każdy stanie na sądzie Pańskim] cżekáiąc onego generału á onego głownego dekrethu ſwego RejAp 173v.

»głos i (a) dekret« (2): to ieſt prawdziwy głos y dekret Boży y żywot wiecżny SarnUzn G5; RejPos 239v.

»dekret i (a nie) miłosierdzie« (2): Ale tám ieſliże iuż przydzieſz ná dekret á nie ná miłoſierdzie/ ſłuchay pilnie RejPos 248, 178v.

»dekret i (a) obietnica« [szyk 2 : 2] (4): [Bóg] wſzytkę prawdę położyć racżył w ſwiętych vſciech twoich/ wedle dekretow á obietnic ſwiętych ſwoich. RejPos 336, 100v, 186, 354.

»dekret i postanowienie« (1): To mowił/ wolną wolą ludzką wyświadczáiąc/ iż iey P. Bog ſwoim dekretem y poſtánowienim gwałtu nie czyni SkarKazSej 707a.

»dekret abo rozkazanie« (1): verbo Dei id est ex omnipotentis decreto ſiue praecepto, to ieſt/ z dekretu ábo roſkazánia Bogá wſzechmogącego. CzechEp 279.

»sąd a (i) dekret« [szyk 5 : 2] (7): káżda plágá ieſt ſpráwiedliwym ſądem á dekretem Páńſkim tu ná ziemię ſpuſzcżoná RejAp 131, 154v, 171v; RejPos 178v, 291; RejZwierc 255v; Aboć podobno nie ten teraz ieſt Bog co ná on cżás był? ábo iuż ſądy iego y dekretá zwiotſzáły? CzechEp 59.

»dekret a (i) sentencyja« [szyk 5 : 1] (6): RejAp 5, 178v; Tu iuż możeſz rozumieć/ iżći ná cię tá ſentencia y ten dekreth będzye wydan RejPos 67, 277, 278; RejZwierc 261.

»skaranie a dekret« (1): zá ſkarániem iáwnym Páńſkim á zá ſwiętemi dekrethy iego [...] ku żadney poććiwey á pothrzebney ſpráwie/ práwie przyść nie możymy RejZwierc 255.

»dekret a (albo) skazanie (a. skaźń)« [szyk 1 : 1] (2): RejAp 23; wſzyſcy záraz ludźie przed ſtolicą ſędźiego ſtáną/ áby káżdy [...] poznał/ iáki dekret álbo ſkaźń przećiwko niemu wynidźie KuczbKat 60.

»słowo a dekret« (2): RejPos 313; nie [trzeba] vnośić ſie zá piſmy y záwymyſły roznemi á dziwnie zá wikłánemi/ iedno ſthrzedz moczno ſłow á dekretow Páńſkich RejZwierc 8v.

»dekret i (a) sprawiedliwość« (2): Pan cżyniąc doſyć y dekretom y ſpráwiedliwośći ſwoiey/ [...] miłoſierdzya ſwego [...] zápomnieć nie racżył. RejPos 101, 44.

»dekret a ustawa« (2): Támże im powiedzyał wſzytki przeklęctwá ich kthore ie miáły potkáć ieſliby nie wypełnili/ onych ſrogich dekretow á onych vſtaw RejPos 102v, 180v.

»dekret a (i) wyrok« [szyk 7 : 2] (9): Oto maſz miecż oſtry á ná obie ſtronie ſiekący Páná tego/ ſrogie dekretá á wyroki ktore pochodzą z vſt ſwiętych iego ná niewierniki RejAp 24; RejPos 105, 106, 157, 164, 335v, 350v; A zowiemy to łáćińſkim ięzykiem fatum, to ieſt wyrokiem á wiecżnym dekretem wielmożnośći iego. RejZwierc 2v; NiemObr 115.

Wyrażenia przyimkowe: »przeciw dekretowi« (1): ániby chćiał przećiw onemu dekretowi Bożemu/ [...] wierzgáć CzechEp 34.

»przez dekret« (3): RejAp 102; WujJudConf 95; pijánice z ſzkortatory/ z gwałtowniki/ z báłwochwálcy/ z cudzołożniki/ y z ſodomcżyki związał/ y wſzytkich poſpołu iuż do piekłá przez dekret ſwoy ſkazał. WerGośc 212.

»wedle (a. według) dekretu« (23): MurzNT 73v; LubPs C2 marg, ccv; A wedle ſpráwy iego [Boga] á onych dekretow/ Iuż idą wſzytki rzecży/ wydánych od wiekow. RejWiz 138v; RejAp 131, 150, 172v; RejPos 113v, 232, 239, 334v, 350 (11); RejZwierc 2v, 166v; WujJud 138; gdy Bog co cżynić ſlubuie [...] nie mowi iáko o rzecży przyſzłey/ ále iáko przeſzłey: á to dla tego iż iuż rzecż oná v niego wedle dekretu nieodmiennego ieſt zgotowána CzechRozm 133; CzechEp 287.

»z dekretu« (22): RejWiz 141, 158; To iuż wiemy z dekretu iegoż ſámego gdzie kąkol á gdzie pſzenicá obroćić ſie ma. RejAp 126, 131v, 132v, 134v, 189; żadnego przyczyńce ieſliże iuż ſpádnieſz z dekretu tego/ nie naydzyeſz ná niebie áni ná zyemi. RejPos 248, 119, 177v, 253v, 310, 324 (9); RejZwierc 63, 211v, 260v, 261v, 272; CzechEp 279.

»za dekretem« (14): RejKup z2; [źli] w ſwe śidłá powpadáią zá nieomylnym dekretem Bożym ktory z dawná ná nie ieſt wydan. LubPs bb3v marg; RejZwierz 138v; RejAp 135, 165; RejPos 129v, 153, 344v; Abowiem choć to ieſt Bog Krześćijáńſki á Bog miłoſierny/ nielza iedno ſie nam zá złoſciámi náſzemi á zá dekrethy ſwoiemi muśi obroćić w Bogá pogáńſkiego á w Bogá niemiłoſiernego. RejZwierc 262, 63, 189v, 255 [2 r.], 259v.

4. Prawo kanoniczne [przeważnie w pl] (20): napiſano wdecreciech/ o tym poſcie SeklWyzn F, f2v; WujJud 12 [2 r.]; WujJudConf 12; Młodzieniec odſzedwſzy/ cáły rok ſię w dekrećie we dnie y wnocy ćwicżył SkarŻyw 411, 374; CzechEp 37; SarnStat 4.
Wyrażenie: »dekretow doktor« (5): Dan przez ręce [...] Vczćiwégo Włádyſłáwá z Oporowá/ Dekrétów Doktorá/ Dźiekaná Krákowſkiégo SarnStat 896, 900, 1104 [2 r.], 1107.
Szeregi: »dekrety, (i) dekretały« (3): tego przeć nye możeſz/ iżeſćye ſye poſpolićye wſzkołach y klaſſtorzech yedno w Filozofiey álbo Zofiſtryey obyeráli/ álbo w dekrećyech y dekretalech KromRozm I Lv; CzechRozm 73; CzechEp 381.

»dekret i (to jest) prawo« [szyk 2 : 1] (3): gdy práwá kośćielne y wſzyćiek dekret przebieżyſz/ á dobrze ſię go nápijeſz: tedy ćię przyimę ſynu. SkarŻyw 411, 411; SarnStat 915.

*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Decretum, Oſądzenie/ Prziſąd. Dekret/ Przedſiewzięcie/ Przikazánie. Mącz 49a; Beſchluſz. Wyrok/ et Dekret. Decretum, sententia, consilium. Calag 74b.

Synonimy: 1. ortyl, sentencyja, skazanie, skaźń, wyrok; 2. akt, artykuł, kanon, mandat, ordynacyja, postanowienie, prawo, przykazanie, rozkazanie, statut, uchwała, ustanowienie, ustawa.

LW