[zaloguj się]
[pdf]

NAUKA (6059) sb f

na- (4903 + kust), nå- (371); nå- MycPrz; na- : nå- MurzHist (28:1), KromRozm II (112:1), GliczKsiąż (175:6), LubPs (102:2), KrowObr (240:9), Leop (35:1), BibRadz (87:5), BielKron (232:11), Mącz (44:254), SienLek (45:1), LeovPrzep (24:1), GórnDworz (81:2), HistRzym (10:9), RejPos (707:9), RejPosWiecz2 (6:1), BiałKat (68:5), BielSpr (22:2), WujJud (93:3), WujJudConf (40:3), RejPosWstaw (66:2), BudNT (12:1), CzechRozm (96:1), ModrzBaz (151:1), SkarJedn (132:2), Oczko (4:3), Calag (3:1), KochPs (5:1), SkarŻyw (329 + kust: 17), StryjKron (3:8), NiemObr (72:2), ReszList (12:1), LatHar (130:1), JanNKar (15:1), SarnStat (39:1), PowodPr (11:1); końcowe a jasne (w tym 31 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl du
N nauka nauki
G nauki nauk
D nauce naukåm, naukóm
A naukę, nauką nauki nauce
I nauką naukami
L nauce naukach
inne pl N a. A - nauki

sg N nauka (997). ◊ G nauki (1453). ◊ D nauce (245). ◊ A naukę (985) [w tym: -e (19), -é (1), -ą (10)], nauką [w rymie] (1); -ę : -ą PaprPan (1:1). ◊ I nauką (356) [w tym: -a (1)]. ◊ L nauce (437). ◊ pl N nauki (400). ◊ G nauk (436). ◊ D naukåm (57), naukóm (17); -óm BielŻyw, BiałKat (2), SkarŻyw (2), GrochKal, LatHar; -åm : -óm BielKron (2:4), KwiatKsiąż (11:1), Mącz (2:4), WujNT (1:1); ~ -åm (43), -am (1), -(a)m (13); -åm : -am Mącz (1:1); ~ -óm (6), -(o)m (11). ◊ A nauki (310). ◊ N a. A nauki (1). ◊ I naukami (122); -ami (114), -åmi (1), -(a)mi (7); -ami : -åmi RejPos (26:1). ◊ L naukach (239); -ach (119), -åch (88), -(a)ch (32); -ach RejPs, KromRozm II, GliczKsiąż (9), RejWiz, OrzList (2), BibRadz, KwiatKsiąż (3), Prot, SienLek, BiałKat, KuczbKat, BielSpr, WujJud, BudNT, CzechRozm (3), Oczko, CzechEp, NiemObr (2), KlonŻal, ReszHoz (2), KochPam, GórnRozm, GostGospSieb, GórnTroas, LatHar (2), WujNT (5), SarnStat (5), PowodPr (2), SkarKaz (5), CiekPotr, PaxLiz; -åch GroicPorz, KrowObr, RejZwierz, RejAp (2), GórnDworz (5), PaprPan, StryjKron, KołakCath; -ach : -åch BielKron (4:20), Mącz (40:3), RejPos (1:46), BudBib (1:1), ModrzBaz (9:1), SkarŻyw (4:4). ◊ du A (cum nm) nauce (3) GórnDworz N5, GrzepGeom I2v, SkarKazSej 669b.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Usystematyzowana wiedza i wszelka umiejętność; ars Murm, BartBydg, HistAl, Mącz, Modrz, Calag, Calep, JanStat, Cn; doctrina Mymer1, HistAl, Pol Ant, Mącz, Modrz, Calep, JanStat, Cn; scientia BartBydg, Vulg, Mącz, Modrz, Cn; institutio Mącz, Modrz, Calag, Calep, Cn; disciplina Mącz, Modrz, Calep, Cn; studium HistAl, Mącz, Modrz; litterae Mącz, Modrz, JanStat; praeceptum Mącz, Modrz, Cn; documentum Mącz, Calep, Cn; cognitio Mącz, Modrz; praeceptio, studium litterarum Mącz, Cn; eruditio Modrz, Cn; facultas JanStat, Cn; exemplum, ingenium, literatura, opus, paediα, regula, techna Mącz; studium artium Modrz; studium discendi Calag; dogma, ratio Cn (994): BierEz Dv; Doctrina. Lere. Nauka. Mymer1 9; BartBydg 114; FalZioł V 96; BielŻyw nlb 6, 11, s. 90; Takie vcżinki albo y nanki [!] cznotliwe [filozofowie i mędrcy staroświeccy] poſobie zoſtawili. BielŻywGlab nlb 13, nlb 13, 14; Przeto ia chcząc pożytek im vcżynić á zwłaſzca ku rozwnożeniu [!] nauki w piſmie polſkim. Wyłożyłem tymi cżaſi Problemata, to ieſt gadki GlabGad A3, A5; bowiem kto ma nie iaką inną piecżą, á zwłaſzcża o poćciwym pożywieniu, nie może nauce doſić vcżynic MiechGlab *2v, *2; Bowiem v Greków Pitagoras/ ktori tę wynalazł naukę [tj. naukę liczenia]: wiele o tym piſał. KłosAlg Av, Av, A4, A4v; RejPs 175 [2 r.], 175v; HistAl K3v, A okázáł to w Pádwi mieśćie zacną nauką/ i mnoſztwem ludzi vczonych po święcie sławnem MurzHist B3; KromRozm III O4v; GliczKsiąż D4v, G7v, G8v, H6, I2 (26); GroicPorz av [3 r.]; RejWiz 7 marg, Dd2; Abowiem poznał Pan Bog káżdą náukę Leop Eccli 42/19, *B2; A ták thych wáſzych Sárnickich/ tych Lizmáninow [...] nikąſká ſye nieboiemy/ Ale ie zá ſzalone ludźi/ zá ſwowolne/ zá niczemne/ ták w wierze iáko y w inſzych náukách v ſyebie mamy. OrzList i2v; OrzRozm M, R2v; S tey náuki Alchimiey iednák wiele rzemioſł inſzych powſtáło ſwiátu potrzebnych BielKron 23y; A gdy podroſł [Mojżesz] ziednáłá mu miſtrze dobre w náukach rozmaitych BielKron 28; Ieſt tedy tá Kabálá nic inego iedno wielki błąd/ á przewrotna y ſzkodliwa nieiáka náuká BielKron 46; Cżytał Auguſtyn w Kártáginie náuki ktore zową Retoryká długo BielKron 160v; piſzą iż Egipciánie napierwey tę náukę wynaleźli Geometrią/ to ieſt rozmierzánie. BielKron 270, 3, 26 [3 r.], 26v [3 r.], 46 [2 r.], 46v (26); Czwarta/ Deſignatiua/ ktorą niektorzy protractiuam zowią/ to ieſt/ nauká ktorą przes znaki a poćiąganie nieco pokazowali. [...] A ta náuka Deſignatiua podług zwyczáiu ninieyſzęgo nie bywa zá wolną álbo wyzwoloną pocżytaná KwiatKsiąż H4-H4v; ani żaden v nich za wmłnie wycwiconego [!] albo w naukach biegłego był pocżytan/ ażby według nauki ſpiewać/ y na arfie albo na lutnicy grać dobrze vmiał. KwiatKsiąż I2v, A2, B3v marg, Ev, E4v [2 r.], H3 (29); Deditus literis a pueritia, Ná nauce wychowány od dziectwá. Mącz 92c; Pecuniosae artes, Nauki pieniężne/ pożiteczne Mącz 286b, 15a, 45d, 53b, 60a, 85b (57); To nas ten wielki Philoſopch [!] vczy tego/ iż kożda dowodna á nie omylna, náuká/ y gruntowna wiádómość náſzá/ na pewnéy przyczynie ſye ſádowi OrzQuin T, H3 marg, H4; Tę náukę/ ktora vczy o ſkutkách biegow Niebieſkich/ dwoiákim ią ſpoſobem przećiwnicy iey gánią. Naprzod zmyſláiąc ią być niczemną y fáłſzywą náuką LeovPrzep a2v, av [2 r.], a2v [2 r.], b2v, C2v, D [2 r.] (13); ále iednák niewiem cżemu/ iáko náuká ſámá/ thák ći ludzie/ kthorzy ſie nią paráią/ ſą v mnie w wielkiey cźći GórnDworz Cv; tho ieſth iny ſpor/ co w. m. powiedaſz iż tám temi ięzyki ſą náuki piſáne GórnDworz F7v; powiedaſz w. m. iż áni náuki/ áni miſtrzá/ któryby trefnowáć vcżił/ niemáſz ná ſwiecie GórnDworz N7v, F7v, F8, G8 [2 r.], N4, T4 (14); Actus tedy według téy náuki/ ma Kwádratowych pedes czternaśćie tyśięcy y cztéry ſtá. GrzepGeom Nv, A3, A3v, A4v, Bv, B2 [2 r.], I2v [2 r.], O3; byś go mogł przez iáką naukę zábić odźierżałby to wſzytko co ia mam. HistRzym 54v; RejPos A3v; BiałKat 163v; BielSat Cv; RejZwierc A5, 4v, I2v marg, 13, 13v, 20v, Bbb3; BielSpr 16v; á iż ná on cżás cżem dáley tem gorze náuki w wielką zgárdę przychodziły/ [...] przeto też ledá iáko/ y ſami cżaſem niewiedząc co/ piſali BudNT przedm b4; Lecż mię do tego ono przywiodło/ że dobrzi Piſárzowie/ [...] gdy co porządnie á wedle náuki piſzą/ tedy ſię nie iedno ná ninieyſze cżáſy álbo ná poſtánowienie porządku/ ále więcey ná wſzech rzecży przyrodzenie oglądáią. ModrzBaz 1v; A przedsię y zakon Boży/ y náuki vcżące mądrośći/ tyle ile może być mamy do wiádomośći náſzey bráć ModrzBaz 9v, 8v, 9 [3 r.], [16]v, 98, 101 (29); SkarJedn 360, 362, [d9]v; Kunſtreich. Miſtrowny. Vmieiętny/ et w Náuce doskonáły. Artificiosus. Calag 320b; W zakonie ſwoim [...] náuki ktore były zániedbáne/ [...] wzbudził SkarŻyw 544, 162, 202, 544 marg; á czáruiąc według nauki niezbożney Zydowſkiey [...] iednego vrodziwego młodzieńczyká Polaká w gárdło nożem przebili StryjKron 572; KlonŻal A2v; Calep 94a, 98b, 338a, 362b, 546a (8); GostGospGroch kt; GostGospSieb +2v; GórnTroas [3] [2 r.], 4 [3 r.]; GrabowSet H2; LatHar +5v; WujNT 1.Tim 4 arg; Tych náuk mieyſce co przednieyſz było w Athenách JanNKar B3v, B4v, C, C2v; SarnStat *3v [2 r.], 196, 199; SkarKaz 275a, 455a, 518a [2 r.]; CiekPotr 87 [2 r.]; PaxLiz Cv, Dv; Záżywał wſzytkich cżárow y náuk łotrowſkich: Parſkał dymem y ogniem KlonWor 24, 81.

nauka czego (84): wyećye iż niemáſſ mnie rownego wnauce proroctwa y wyeżdżby HistJóz D2v; BartBydg 158; FalZioł V 56v; KłosAlg kt, Av, A4; BielKron 160v; KwiatKsiąż I, I2v [2 r.], O; Chacographia, Nauká drukowánia Xiąg. Mącz 50d; Cosmographia, Náuká popiſánia ſwiátá. Mącz 66d, 17b, 18b, 31b, 51d, 52a (29); RejPos 35; BielSpr 11v; ModrzBaz 131v, 132; Oczko 11v; BielSjem 30; Athletica ‒ Nauka zapaſſi chodzenią. Calep 109b, 462b, 485b, 637a, 812a, 817a, 862a, 1003b. Cf Wyrażenia.

nauka około czego (8): Geometria Nauka około rozmierzania ziemie. KwiatKsiąż I3 marg; Architectura, Miſterſtwo/ álbo/ nauká około budowánya. Mącz 14d; Ieſli około trefnośći ieſth náuká iáka [...] tedy w. m. pánie Derſniaku z náuki: á pan Boiánowſki s przyrodzenia/ dziwnie dobrze rozſmieſzyć vmiecie GórnDworz N8v, N8; PaprPan Cc2; SkarKaz 518a [2 r.]; SkarKazSej 660a.

nauka o kim (1), o czym (15): GlabGad M6; Theologia. to ieſt mowa álbo nauka o Bodze. KwiatKsiąż I4v marg, I4, I4v; Mącz 18b; OrzQuin H3; SienLek 194; kthorego rządzenia Bożego naiáſnieyſze świádectwá/ w tey náuce o Biegách niebieſkich/ zámykáią ſie. LeovPrzep a2, a4, b, b3; Alexander Mácedońſki/ ták ſię wielce w náuce o táiemnicách rzecży przyrodzonych kochał/ że też ná Aryſtoteleſá Miſtrzá ſwego ćiążył/ iż ono [...] drugim vcżąc y piſząc podawał. ModrzBaz [16]v. Cf Wyrażenia.

nauka w czym (4): W káżdey iney rzecży [...] náuká/ y miſtrz náleść ſie może/ ále Czo ſie thycże trefnośći/ wtey iáko náuki/ thák y miſtrzá nie máſz áni było GórnDworz N7v, N7v, N8.

nauka czyja [= stworzona, głoszona lub wyznawana przez kogo] [w tym: G sb i pron (25), pron poss (20), ai poss (7)] (52): BierEz H2, L2v; BielŻyw nlb 4, s. 103; BielŻywGlab nlb 14; GlabGad A2, A3; HistAl I4v, I7, K5v; a ci wſzyścy [lekarze] [...] wſzyſtki znaki wedle nauki ſwoiéi miedzy ſobą vwáżyli MurzHist E2; NA Powod czterzy rzeczy należą/ przeględáć niż ſye wda w Práwo/ wedle náuki vczonych w Práwie. GroicPorz f2; RejWiz 49; Leop *B2; BibRadz Eccli 39/10[11]; BielKron 26, 46, 122v [2 r.], 197, 319v; KwiatKsiąż G, L2v; Ars illi sua census erat, Naukę ſwoyę miał za czinſz álbo ſwym ſie rzemięsłem żywił/ nie miał ynſzich dochodów. Mącz 47a, 1d, 68b, 103b, 150a, 291c (10); GrzepGeom G4, 12, N4v; tedy gdy ſobie wſpomniſz ná owy cżárowniki/ ná owy cżárnokſiężniki/ y ná owy dziwne wymyſlacże ſwiátá tego/ iáko Pan Bog dopuśći cżártowi márnemu/ áby im poſługował/ áby im pomagał onych márnych náuk á wymyſłow ich RejPos 115; Przetoſmy ſie vcżyli ſwoiego Rzemioſłá/ By nam náſzá náuká pożytek przynioſłá. BielSat C3; GrzegŚm A2v, 67; CzechRozm 2; PaprPan [Hh5]v; ModrzBaz 92; Oczko 11v; KochPs 201; SkarŻyw 173; BielRozm 20; KochFrag 47; KołakSzczęśl C4v; SarnStat 196; CiekPotrŚredz )? (4v; Ktorąć zbuduie Sżkutnik náucżony/ Ná cudzych ſtátkách dobrze zápráwiony/ Niech nie probuie ná twym ſzcżęściu ſztuki/ Swoiey náuki. KlonFlis E3.

nauka czyja [= przeznaczona dla kogo] (2): KwiatKsiąż A4v; káżda z tych náuk y zábaw Sżláchćicá porządnego/ oſobneyby xięgi potrzebowáłá. KlonFlis A2v.

cum inf (2): Alchymia. [.,,] Nauká kruſzce przemieniáć álbo fáłſzowáć. Mącz 6d, 303b.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: aby (1), zaimek pytajny (1)] (2): KrowObr 121v; gdyż mądrośći oney iáko Rzeczpoſpołit: ſpráwowáć/ w ktorey ſię też zámyka náuka iáko wałczyć/ nie było. GórnRozm N2v.

I sg i pl w funkcji okolicznika sposobu (13): HistJóz A4v; Tę [tromancyją] tho mienią vmiał Moiżeſz/ który thą náuką rozmáite cudá cżynił/ z rózgi wężá przemienił BielKron 46, 26, 46 [3 r.], 122v, 445; Mącz 212c; HistRzym 48v; StryjKron 370; CzechEp 423; WujNT 426 marg.

W połączeniach z przymiotnikiem od nazwy specjalności (25): widzýałomi ſie iżem nośył wſſytky pokarmy ktore bywáią tzynyony náuką piekarſką HistJóz A4v; FalZioł kt, V 93v, 95v, 96, 96 żp; BielKron 449; Mącz 139b, 146b, 148c, 150d, 153b (11); GrzepGeom kt, C, Cv żp; ále y dowćipu niemáłégo/ y w Miernickiéy náuce [...] przyłożyć muśiſz. Strum A3; SkarJedn 241; Calep 66b; WujNT 478.

W połączeniach szeregowych (25): FalZiołUng V 119; BielŻyw nlb 4; KromRozm II iv; KrowObr 189v; Wſzytki náuki y roboty wſzelákie/ takież rodzay bogow/ cżynienie obrázow/ y innych báłwochwálſtw ſłupy/ napierwey tám wymyſlono. BielKron 270, 9, 279v; Mącz 175a, 272c, 423c; LeovPrzep F3; RejPos A3; (marg) Przeſtępce Przykazánia pierwſzégo. (‒) Którzy vżywáią nauk Szátańſkich/ czárów/ wieżdżb/ czárnokśięſtwá/ pracę [!] Aſtrologiéy BiałKat 48v, 73v; KuczbKat 310; A wybieráć ſobie wſzythko po ziarnku [...]/ cżyniąc ſobie w głowie ſwey rozważny rozſądek/ y z obycżáiow y z rozlicżnych ludzkich przypadkow/ tákże y z náuk pocżćiwych. RejZwierc 21, 17v; ModrzBaz 97, 130; SkarJedn 360; CzechEp 123; NiemObr 67; ReszHoz 139; KołakSzczęśl C4v; SarnStat 196.

W przeciwstawieniach: »rzemięsło (6), doświadczenie (2), mądrość, obyczaje, przyrodzenie, świat ... nauka« (12): Roznosć náuki á rzemięsłá GliczKsiąż G7v marg, G8, H3, H3v, H4v, L8, M5v; RejWiz 80; BielKron 263; Empiricus, Lekarz który nie z nauki/ ále z doſwiadczenia léczi. Mącz 103b; ModrzBaz 9v, 13.

W porównaniu (1): Boć mądrość ná ſwiecie ieſth iákoby iáki ozdobny ratuſz w iákim zacnym mieſcie [...]. A náuki pocżćiwe/ á ćwieżenia roſtropne ſą iákoby gośćińce do onego miáſtá RejZwierc 14v.

W tytułach (8): O Naucze Barwierzkiey. FalZioł kt, kt, V 56v, 95; GlabGad M6; KłosAlg kt; GEOMETRIA, To ieſt/ Miernicka Náuká/ po Polſku krótko nápisána GrzepGeom kt, C.

W charakterystycznych połączeniach: aptekarska nauka, barwierska (4), błazeńska, chytra (2), cnotliwa, cudza, dostateczna, dowodna, drukowana, drukowania ksiąg, dziwna (2), fałszywa, krotka, ludzka, łacińska (2), łotrowska, malarska (malarstwa) (2), marna, mądra, miernicka (3), niesłychana (2), niezbożna, niezgodna, ni(k)czemna (3), nowa (2), obca, obojętna, ogromna, okrutna, (nie)omylna (3), osobliwa (osobna) (3), pewna (3), piekarska (3), pieniężna, pierwsza, piękna, (na)pisana (4), pobożna, poczciwa (ućciwa) (15), (nie)pospolita (6), (nie)potrzebna (11), poważna, pożądana, pożyteczna (5), prawa, prawdziwa, prosta, prożna, przedni(ejsz)a (3), przewrotna (2), przystojna, rękodzielna, roztropna, roztucharska, rozumna, skryta, skuteczna, sławna, stara, subtylna (3), szermierska (2), szkodliwa (2), sznycarska, tkacka, trudna (2), ucieszna (2), ufundowana, upadła, walkarska, wielka (4), wieszczbiarska (wieszczby) (3), wyborna (2), wypoczytana, wyrzezana, wytoczona, zacna (8), zamorska, żeglarska (żeglowania) (2), żydowska; nauka biblijej, biegow niebieskich (o biegach niebieskich) (5), o Bodze, bogomyślnych rzeczy, o boskich postępkach, boskich tajemnic, bożego słowa, około budowania, ciosania, czynienia [czego] (4), ćwiczenia (2), dysputowania (2), gadania, z gliny robienia, gramatyki (2), około gwiazd (2), o imionach, kowania, kragańcowania, kuglowania, lania słupow, leczenia ran, liczby (liczenia) (3), muzyki, o niebieskich znamionach, obeścia z bydłem, obyczajow (o obyczajach) (2), ozdobnej rzeczy, pisania (3), podbierania pszczoł, pomierzania (pomierzenia, około rozmierzania) ziemie (3), popisania świata (ziemie) (2), praktykowania (praktyki) (3), proroctwa (prorokowania) (2), puszczania krwie, rachowania, rozmawiania (2), o rzeczach (skrytych) (2), rzezania (wyrzynania) (2), składania wierszow, sprawowania (sprawienia) [czego] (3), (około) spraw rycerskich (2), śpiewania (3), o tajemnicach rzeczy przyrodzonych, uwiarowania ran, warzenia, o ważeniu, wydzielania ziemie, wysmuknienia, o wzroście, zapasy chodzenia; badanie nauk(i), chwała, cześć, czytanie, miasto, miłość (miłownik) (4), nauczyciel, niepewność, pełny (pełen) (2), początek (6), podłe ważenie, pojęcie (pojmowanie) (4), pomnażanie (rozmnożenie) (2), poznanie (uznanie) (2), pożytek, przebieżenie, rodzaj, rożność (5), sława, summa, trudność, uczeń, uwabienie, uważanie, ważność, wiadomość (2), wynalezienie, wzgardzenie, wzgląd, zacność (3), zaprawowanie, zwolennik, żądza; godny k(u) nauce, niechętny, pochopny, potrzebny, rymujący się, skłonny (2); nauką opatrzony, osiągniony, świetny; na nauce wychowany; doskonały w nauce, dostateczny, godny (3), mocny, naprzedniejszy, osobny, rowny, rozumiejący, sprawny, studyjum (2), sworny, towarzysz, uczeń, użyteczny, wyprawiony; nauki chycić się, doświadczyć, jąć się, nawyknąć, opuszczać, patrzeć (patrzać) (3), pilnować, pomagać, przydać, pytać się, rozmiłować się, rozumieć, skosztować, szukać (3), udzielić, uży(wa)ć (zaży(wa)ć) (8), zapamiętać [= zapomnieć]; godzić się do nauk, obrocić się, prowadzić, przystęp mieć, udawać się, wrocić się; nauce dosyć uczynić, pomoc, przewyknąć, przystawać, przyzwyczaić się; k(u) nauce należeć (2), upominać; naukę chować, chwalić (wychwalać) (2), czytać (3), fundować, ganić (2), hańbić, mieć (6), mieć na baczności, mieć za czynsz, mieć w nienawiści, miłować (2), (wy)naleźć (4), naprawić, niczemną uczynić, nizacz (za nic) mieć (2), opuścić, osławować, pojmować, popisać (spisać) (2), przełożyć, przyjąć, przypisać [= dedykować}, przywrócić, rozmnażać, rozumieć, (z)rządzić (2), sromocić, stosować, stroić, ściągnąć na rozkoszy, uczynić, (prze)wiedzieć (3), wieść, wnieść (wnosić, przenieść, przynieść) (4), wymyślić, wzbudzić, (po)znać (3), zostawi(a)ć (zostawować) (4); baczenie mieć na naukę, sadzić się; o nauki dbać (2); w naukę {nauki) postępować, wda(wa)ć się (4), wprawić (się) (2); nauką brzydzić się, czarować, (u)czynić (czyniony) (5), dowieść, gardzić, ogień przyzwać, poszalić, przewyższać, przyszłe rzeczy powiedać, rozum wyprawić, rządzić (2), uleczony, utracać czas, zabijać płody, zaprawować, żywić się [= utrzymywać się]; na nauce czas (lata, wiek) (s)trawić (4), fundować się, młodość utracić; (u)kochać się w nauce (8), kres zakresić, miarę zakresić (przejść) (2), objaśniać, pilność (pilnowanie) podejmować (2), pracą podejmować, rozkoszować się, sprawować (sprawowanie się) (2), tkwić, zrownać, żywot pokładać.

Przysłowie: Stára ono miedzy ludźmi przypowieść/ że pocżćiwość chowa náuki. ModrzBaz 135.
Zwroty: »bawić (a. zabawiać) się naukami (a. nauką), około nauki; naukami się bawiący« = persequi artem Mącz; artem exercere, dare operam, profiteri artes a. studium; litteratus, studiosus Modrz [szyk zmienny] (15:1;2): Baẃ ſie więcey mądroſcią niżli náukámi RejWiz 80; Mącz 385d; GrzepGeom A4v; RejPos 63; RejZwierc 18, 20v; Y toby niezdrogi było/ kiedyby káżdy obywátel ná káżdy rok ſtáwił ſię przed vrzędem/ dawáiąc o ſobie ſpráwę: ktorąby ſię kto náuką báwił: zcżegoby cżynił nakład y ná potrzeby y ná hoyność. ModrzBaz 83, 91v, 129v, 130v, 131v, 132v, 135; ReszPrz 12; BYł ten czás v nas w Polſcze/ [...] kiedy ſrómotá byłá/ nie tylko báwić ſię náukámi/ ále y vmiéć czytáć GórnTroas [3]; WujNT 426 marg, 479; SkarKaz 518a.

»ćwiczyć (a. wyćwiczać, a. wyćwiczyć) w naukach (a. w nauce), do nauk, naukami; (wy)ćwiczenie w naukach, nauk, około nauki« = artibus erudire a. inficere, exercere; cultura ingeniorum, studia doctrinae Mącz; artibus a. in studio exercere, inetitutis et praeceptis erudiri Modrz [szyk zmienny] (9:1:1;9:5:1): GliczKsiąż I4v, M4v; GroicPorz ev; KwiatKsiąż Av, A3, B2v, L4, N4, O3; Exercere discipulos, Cwiczić vcznie w nauce. Mącz 14c, 60a, 115c, 157b, 272c [2 r.], 359d, 423c; GórnDworz Kk5; ModrzBaz 4, 10, 132 [2 r ]; dwu ſtarſzych [synów] ná vrzędy Rzeczypoſpolitey obroćił: á młodſzego Ianá/ dał pilnie w ćwićżenie [!] náuk. SkarŻyw 133; StryjKron A3v; NiemObr 147; WisznTr 35.

»w naukach (a. nauce) ćwiczyć (a. wyćwiczyć, a. przećwiczyć) się; w naukach (a. nauce), naukami (wy)ćwiczon(y) (a. niećwiczony, a. poćwiczony, a. przyćwiczony)« = artibus instructus Mącz, Modrz; cyelopaediam absolvere, excolere ingenium, exercere artem, in arte valere, versatum esse in omni genere disciplinarum; artibus politus, disciplinae consultus, doctrina eruditus, exercitatus, litteris tinctus a. perpolitus a. initiatus, in omni genere disciplinarum peritus, scientiam artium habens Mącz; doctrinarum peritus, in omni doctrinae genere versatus Modrz [szyk zmienny] (11;31:5): KromRozm II n4v; ále thylko o thych Mnichách dziſieyſzego wieku będę mowił/ [...] á zwłaſztza/ ktorzy áni ná puſztzy oſobno nie mięſſkáią/ áni ſię wżadney náuce pobożney ćwitzą KrowObr 133v; AMos [...] w żadnych náukách áni w piśmiech był ćwiczony BibRadz I 461; KwiatKsiąż kt, A2, A2v, F3v, N3v; Mącz 14c [2 r.], 60a, 63d, 103d, 143c (19); OrzQuin F, Aa2; GórnDworz M5, Gg4; KuczbKat 130, 235; Strum A3v; WSzytcy tedy Młodźieńcy/ á zwłaſzcżá ći ktorzi cżáſu ſwego máią być sługámi Rzecżypoſpolitey/ máią ſię o to pilnie ſtáráć/ áby [...] ćwicżyli ſię w náukách [pectusque suum imbuant optimis agendi praeceptis] potrzebnych do ſpraw ModrzBaz 13v; Bo y ſáme przezwiſká podawáią mi do tego drogę/ ábych Kánonikámi zwał tych/ ktorziby ſię w kanoniech/ to ieſt/ w náukách Bibliey naywięcey ćwicżyli [qui canonicis bibliis in primis studeant] ModrzBaz 131v, 13, 91, 97v, 129, 134v; SkarŻyw 317, 388, 592; ReszHoz 134, 139; GórnTroas 5.

»naukę (a. nauki) da(wa)ć (a. poda(wa)ć, a. wydawać); nauka wydana« = artes tradere Modrz [szyk zmienny] (6;1): BielŻyw 69; KłosAlg kt; KrowObr 121v; iż ſye tego ważę/ [...] podáć w poſpólſtwo/ ták rzecz w lékárſtwiech potrzebną/ dáiąc naukę o właſnych imionach/ álbo przezwiſkach źiół rozmáitych. SienLek 193; StryjWjaz AV; PaprPan Cc2; ModrzBaz 128v.

»nauk(i) się dzierżeć« = poświęcić się nauce, postępować w myśl jej zasad; doctrinam observare HistAl; institutionem [aliquorum] sequi Mącz (3): wſzitci ſie nato zgadzali, cżeſne rzecży opuſciwſzy, nauk ſie dzierżeli BielŻyw nlb 4; HistAl I4v; Mącz 384d.

»nauk(i) naśladować, naśladowca (a. naśladownik)« = kształcić się; przestrzegać, stosować w życiu zasady nauki; assectator litterarum Mącz [szyk zmienny] (7:2): BielŻyw nlb 6; BielKom C4; Ktore [Cesarstwo] gdy pocżął ſpráwowáć/ náuk náſládował BielKron 145v, 122; KwiatKsiąż F; Peripatetici, Philoſophowie á mędrcy którzi Ariſtotelisowey nauki á mniemánia náśládowáli Mącz 291c, Id, 334b, 385a.

»w naukach (a. nauce), około nauk(i), z naukami obierać się; obieranie (się) w naukach, około nauk; obierający się w naukach« = in artibus vesci, deleetare se cum musis, in studiis conquiescere, vacare philosophiae; otium litterarium, tractatio philosophiae Mącz [szyk zmienny] (11:7:1;3:1;1): Czas przeſpiecżny wdrogę iechac, z rozmagitemi ſie navkami obierać a cżytac ie FalZioł V 52, V 53 [2 r.]; BielŻyw nlb 6; Nád to yeſſcże y ludzye tákowe wzbudził/ ktorzyby wtych náukách obyeráyąc ſie/ inſſym bogá zálecáli GliczKsiąż G8, 15; PRzyczyny prze ktore Oyćiec Syná z imienia wydźiedźiczyć może/ thy ſą. [...] Czwarta/ Ieſliby ſye około Czárnokſyęſkiey náuki álbo Czárow obierał. GroicPorz I4v; BielKron 121v; KwiatKsiąż G3, G4, K2v, K3; Mącz 18b, 234d, 238c, 259a [2 r.], 323a (11); StryjKron 6.

»nauką (a. naukami) się parać« (5): Tákże y wiele z onych ktorzy ſię náukámi niepotrzebnemi paráli [curiosa agentium]/ przyniozſzy kſięgi popalili przed wſzytkimi BibRadz Act 19/19; KochSat B3; KwiatKsiąż H4v; RejZwierc 16; Y wiele z tych ktorzy ſię náukámi niepotrzebnymi (marg) czárnokſięskimi. (–) paráli [qui fuerant curiosa sectati]/ przyniozſzy kśięgi popalili WujNT Act 19/19.

»uczyć (a. nauczyć, a. nauczać, a. wyuczyć) nauk(i), w nauce (a. naukach), naukom, naukę; uczenie nauk, w naukach; nauki się uczą (pass); nauk uczący« = inculcare praecepta, profiteri scientiam Mącz; imbuere artibus Modrz; artibus instituere JanStat; dogmatistes Calep [szyk zmienny] (17:2:1:1;2:1;1;1): KłosAlg A4; GliczKsiąż I4v, Kv, M4v [2 r.]; ktory go [Achillesa] wychował y náucżył rozmáitym rzecżam álbo náukom BielKron 56, 11, 46, 82, 283v; KwiatKsiąż O; Dialecticus, który tey nauki vczy/ albo yą rozumie. Mącz 84c, 31b, 349c, 372c; RejPosWstaw [413]; BiałKaz I3v; niechby ie tych náuk wyucżyli/ ktoreby ie y do wſzelákiey ku ludźiam ſkłonnośći/ y do dobrego pánowánia ćwicżyły ModrzBaz 47, 134v; SkarJedn 360; NiemObr 147; ReszHoz 131; GórnRozm Fv; Calep 338b; RybGęśli C2v; SarnStat 201.

»nauk(i), nauce, w nauce uczyć (a. nauczyć, a. przyuczyć, a. wyuczyć) się; w naukach (a. nauce), nauką (na)uczony« = artibus studere Mącz, Modrz; discere artem HistAl; disciplinae studere, doctrinam percipere, litteras discere, in litteris versari, in philosophia procedere Mącz; disciplinam discere Modrz; litteris incumbere JanStat [szyk zmienny] (24:2:2;19:1): FalZioł V 51v [2 r.]; BielŻyw 86; HistAl A8v, 17; KromRozm II o2, o4v; Otoż ſtąd możem obácżyć/ yáko wyele ná tem/ áby ktho zmłodu náuk ſie vcżył GliczKsiąż I3v, L8, M5v, N2; Leop *B2; OrzList g; BielKron 9, 149, 157, 160v, 184v, 255, 263; KwiatKsiąż K3, K4; Gymnasium Wſzeláka ſzkołá gdzie ſie czego vczą álbo náuk álbo ſzermowáć/ skákáć/ Táńcowáć. Mącz 150c, 36d, 44c, 90a, 157c, 423b; SienLek 194; GrzepGeom A4; HistRzym 54v [2 r.]; RejPos 35, 235v; BiałKat 361; RejZwierc 13v; RejPosRozpr o3; to też pewna/ że máią ná to ſzkoły poſtánowione/ gdźie ſię młodźi ludźie vcżą woienney náuki [erudiatur ad helia] ModrzBaz 113, 52, 134v, 135; SkarŻyw 46, 352, 452, 478, 592 marg, ReszHoz 139; SarnStat 192.

»nauki (a. naukę) umieć; nauk (nie)umiejętność; w nauce, nauk nieumiejętny (a. umiętny); nauki nie umiejący« = in arte valere; disciplinarum rudis, ignarus Mącz; artes colere, litteris imbutum esse; artium cognitio Modrz [szyk zmienny] (12;3;2:1;1): BielŻyw 92; KromRozm III B7; RejWiz 126v; Właſtyſłáwá/ ktora byłá pánną ſłużebną v nieboſzki Libuſy/ wſzytki iey náuki y wieżdżby vmiáłá BielKron 319v, 46, 332; KwiatKsiąż F4 [2 r.]; Ignarus, Proſtak/ niewiádomy nieuk/ nauk nie vmieyętny. Mącz 147a, 359c, 474a; Wiem też iednego/ [...] ktory vmie dwie náuce GórnDworz N5, G3v; ModrzBaz 13, 97, 129, 135v; Był mąſz [...] w mowie nieumieiętny ále nie wnáuce SkarŻyw 328; KlonFlis A2.

»naukę wziąć« (1): [Miechowita] Spiſał też obie Sarmácye/ Europſką y Scytyiſką/ [...] s ktorey wſzyſcy nowi Kronikarze náukę wzyęli/ ku wypiſániu pułnocnych kráin BielKron 419.

Wyrażenia: »nauka alchimicka, alchimijej« [szyk 2:1] (2:1): Z nauki alchimiczkiey: Miedz bywa przemieniona w moſiądz FalZioł IV 48d, V 52v; Byłá thá náuká Alchimiey poſpolita v Egipcyan BielKron 26.

»bakałarz w nauce (a. naukach) [czego, jakiej]« = posiadacz najniższego stopnia akademickiego z zakresu jakiejś nauki [szyk 1:1] (2): Stegoż mieſthcza gdy zoſtał Baccałarzem w naucze S. piſma wzięt na kaźnodzieyski ſtolec do poznania. WróbŻołtGlab A4; BiałKat 361.

»w nauce (a. naukach) biegły, doskonały, doświadczony; w naukach (a. nauce), nauk biegłość; w nauce doskonałość« = in arte perfectus HistAl, Mącz; eruditus, peritus Modrz [szyk 19:10] (17:4:2;3:2;1): BielŻyw 101; HistAl E2v; GliczKsiąż N; CEſarz Alexánder mąż doświádcżony/ ták w rzecżach Rycerſkich iáko w náukach. BielKron 151; wſzákże ieſzcże dziś náyduią ſie nád Ptolomeuſá być doſkonálſzy w tych [gwiazdarskich] rzecżách/ ácż nie w náukách/ ktore z dawná gotowe máią/ ale w doświadcżeniu BielKron 263, 46v, 184, 440v; A ryczerze albo boiownicy potrzeba [...]/ yżeby byli w naukach woiennych biegli KwiatKsiąż O4, F4v, I2v, L3 [2 r.], Ov; Mącz 343a; Vmárł pothym pan Boiánowſki Polſki Philozoph/ który przyrodzonym rozumem ſwym (bo chybá w Hiſtoriey/ nie był on w náukach biegły) głębokich rzecży doſięgał GórnDworz Dd8; HistRzym 95; BielSpr 1v; Strum A3; StryjWjaz A2; ModrzBaz 8v, 92, 97, 98; SkarJedn 241, 360; SkarŻyw 290, 575; StryjKron 145.

»(wszelakich) nauk bog« [o Apollinie i Merkurym] [szyk 1:1] (2): Mącz 198d; Tęn Prometheus [...] áby tym bárźie obrotow niebieſkich pilnował ná oney gorże/ iáko prżykowány/ zá powodem Merkuryuſzá/ ktory ieſt Bogiem náuk/ y eloquentiey, mieſzkáł GórnRozm N3v.

»boginie nauk« = muzy (1): Mnemosyne, Latine Memoria, Pámięć. Et mater musarum, Mátká bogiń nauk. Mącz 227c.

»nauka (a. nauki) czarnoksięska(-ie), czarownicze, czarnoksięstwa, tajemna« [w tymi czarnoksięskie i czarownicze (1)] = dardaniae artes, magia; magica praestigia, magice Mącz [szyk 11:10] (19:1:1:1): FalZioł IV 57c; A thák oni pthaci ile kroć chciał Porus/ według náuk cżárnokſięskich [secundum artem magicam] pięknie ſpiewáli. HistAl H2, A, A5v; GroicPorz 14v; RejWiz 126v; BielKron 46v; Mącz 78a, 204a [3 r.]; GórnDworz T5v; Wirgiliuſz poſtáwił ieden słup pośrzod miaſtá/ á vcżynił cżárnokſięſką náuką że on ſlup wſze grzechy ſkryte onego dniá vcżynione Ceſárzowi powiádał. HistRzym 48v; S tą Wiárą odpądzam od śiebie ſzátáná/ báłwochwálſtwo/ náuki czárnokśięſkie/ niedowiárſtwo BiałKat 73v; StryjKron 6, 370; CzechEp 423; WujNT 426 marg [2 r.], Act 19/19, s. 699.

»doktor w nauce (a. naukach), nauk« = uczony (szczególnie w Piśmie św.); posiadacz wyższego stopnia akademickiego; professor artium Murm; doctor in facaltatibus JanStat [szyk 8:1] (5:4): Murm 177; MurzHist E3; Kryſtus w tym kośćiele [...] miedzy doktory w náukách rozmawiał BielKron 265, 122v; á Doktorowie lekárſkich náuk [docent autem medici] powiedáią/ że tákowa pracá/ ma być ábo przed iedłem/ ábo nierychło po iedle ModrzBaz 11; StryjKron 512; SarnStat 180, 197, 923.

»nauki doktorskie« [szyk 3:1] (4): Ten [Anacharsys] acż był wielki y vdatny w boiowaniu, wſzakoż wżdi do Atten ſie wezbrał, aby doktorſkie nauki przeuiedział BielŻyw 22; Którzy to nieináczéy będą prziymowáni w kápitułach: iedno których przełożeni mieyſc godné w tákowych náukách doktorſkich pochwalą [quos in facultatibus ipsis doctoratu dignos approbaverint JanStat 198]. SarnStat 180 [idem] 197, 923.

peryfr. »doskonały w naukach« = Bóg (2): Izali wieſz rozbiegánia obłokow/ (y) cudá doſkonáłego w náukách [perfecti scientiis]? BudBib Iob 37/16, I 289a marg.

»nauka dyjalektycka, dyjalektyki« (1:1): Dialectice disputare, Rządnie á wedle náuki diálektyckiey ſie gádać. Mącz 84c; niechby o tem było ſtáránie/ áby ſtudenći przećwicżywſzy ſię w pirwſzych trzech náukách Grammatiki, Dialektiki [artibus trivialibus perceptis], y Retoriki, káżdy ſię wdał w tę náukę/ ktoreyby ſię naywięcey vcżył ModrzBaz 134v.

»nauka (a. nauki) filozofska(-ie), filozofijej« = politior humanitas a. disciplina Mącz; philosophorum disputatio Modrz [szyk 3:2] (3:2): Mącz 308a, 440h; ModrzBaz 97; SkarŻyw 102; Aż gdy potym przyſzłá wiárá Chriſtyáńſka ná rozſądek/ y ná regiment ludźi hardych y możnych: ták z ſtrony zwierzchnośći źiemſkiey/ iáko y náuki Filozowſkiey [...] tożći ſię dopiero y fundament ták ten vſuł CzechEp 233.

»gwiazdarska [a. gwiazdeczna) nauka (a. nauki)« = astrologia i astronomia; astrologia HistAl, Calag; mathematicae disciplinae Modrz; ars astrologorum, astronomia Calag [szyk 13:12] (25): FalZioł kt, V 51v; HistAl A, A2; Nektánábo krol Egipſki/ który też był miedzy Mędrce iednym policżon/ gdyż náſládował vcżenia wielkiego/ zwłaſzcżá gwiazdárſkich náuk álbo cżárnokſięſtwá. BielKron 122; Wyiecháli s Krákowá piąthego dniá Márcá / nie dbáiąc nic ná tho Krol/ gdy Doktbor Miechowithá Máćiey powiádał z gwiazdárſkich náuk/ iż prożno teraz Krol wyieżdzáć ma BielKron 413, 3v, 9, 28, 121v, 122v (14); iáko Máćiey z Miechowá/ w náuce lekárſkiey y gwiázdárſkiey [doctus medicus et astrologus] cżłowiek wielce vcżony/ piſząc o Sármácyi powieda ModrzBaz 52, [16]v, 128v; Calag 466b; WujNT Yyyyy4; PaxLiz B4v, Cv.

»lekarska nauka (a. lekarskie nauki)« = medicina HistAl, Mącz; medicinae facultas JanStat [szyk 17:6] (23): O znamionach w ludzkich niemoczach: przez niektore znaki pewne: wedle lekarzkiey nauki. FalZioł V 13, V 13v; BielŻyw 68; GlabGad kt; HistAl E2v; BielKron 121v; Vates medicinae, Który lekárską naukę rymem popiſał. Mącz 476h, 5a; Aboćiem lekárſka Náuká/ z pokuſzánia ſye vmnożyłá/ á z przygód rozmaitych. SienLek 37v, 194; HistRzym 95; ModrzBaz 11, 52; iſz wſzytki [...] cudownie nád przyrodzone pomocy vzdrawiał/ á pod lekárſką oną náuką/ z pokory wielkiey ſwoiey / moc y łáſkę onę Boſką wſobie pokrywał. SkarŻyw 593, 592 marg, 593; GostGospSieb +2; SarnStat 180 [2 r.], 197 [2 r.], 923 [2 r.].

»nauki matematyckie; rechmistrska nauka« = arytmetyka, geometria, muzyka i astronomia; arithmetica, numeralis scientia Mącz; ars mathematica Modrz (1;1): Mącz 16b; Przydano też Kántory/ ktorziby młodźieńce w náuce Muziki/ y w inſzych náukách Máthemátyckich ćwicżyli ModrzBaz 132.

»nauka (a. nauki) mądrości, o mądrości« = filozofia lub któraś z nauk wyzwolonych; philosophia, praecepta et instituta philosophiae Mącz; sapientia Modrz (7:3): GlabGad A3; Mącz 36d, 44c, 338b, 402c; Bo o Solonie nápiſano/ że w Egiptćie báwił ſię náuką mądrośći ModrzBaz 129v. Cf »filozofija a nauka mądrości«.

»nauki mistrowskie« = może tzw. artes mechanicae (1): Cżlowiek bywa navcżony [...] wnavkach miſtrowskich/ w filozophij/ w kupiecztwie FalZioł V 51v.

»[jakiej] nauki (a. [jakich] nauk) mistrz, mędrzec« = nauczyciel; magister artium Modrz [szyk 5:5] (8:2): Murm 178; BartBydg 114; BielŻyw kt; GlabGad kt; MurzHist E3; Przepowiedzenie przygód z Biegów Niebieſ- kich [...] przez Stánisłáwá z Ráwy Náuk wyzwolonych Miſtrzá/ [...] z Láćinſkiego ięzyká ná Polſki pilnie przełożone LeovPrzep kt, F3v; ModrzBaz 130v; StryjKron 512; PaprUp C3v.

»nieświebodne nauki« (1): Illiberales artes, Nieświebodne nauki/ yáko ſą rzemiosłá ręczne. Mącz 191a.

»pani, bogini (wszech) nauk; (peryfr.) uczonych nauk pani« = Atena a. Minerwa (1:1;1): Pállás páni wſſech náuk/ mądroſćią ſſáfuie. KlerWes A2; Mącz 222b; Vcżonych náuk Páni rod wiedźie od Bogá WitosłLut A2.

»nauka (a. nauki) Pisma Św., święta, zakonna, teoloijej« (4:2:2:1): Gdy Zołtarz Dawida proroka przez Miſtrza Valentego dobrey pamięći z Poznania/ w nauce ſwiętego piſma doſwiadcżonego na rzecz naſzę polską wyłożony [...] przyſzedł do ręku niektorim z doctorow [...]/ oni na mię praczą thę włożyli WróbŻołtGlab A2, A4; RejPos 234v, 235v; y ſam był pierwſzym lektorem y ſtárſzym nád náuką Theologiey SkarŻyw 544, 46, 47, 317, 452.

»nauka praw (a. nauki prawa), o prawach« = de legibus disputatio, studium iudicandi Modrz [szyk 2:1] (2:1): LeovPrzep C2; ták też to ieſt rzecż pożytecżna/ áby byli niektorzi pewni ludźie/ ktorziby ſię bawili náukámi práwá/ ſámi śiebie y drugie vcżąc ModrzBaz 91v, 97.

»przyrodzone nauki (a. przyrodzona nauka); nauka przyrodzonych rzeczy, o przyrodzonych rzeczach« = nauki przyrodnicze; physica, physiologia Mącz [szyk 4:3] (5;1:1): Murm 178; Physicus (phisicus), naturalis, qui de naturis rerum tractat, przyrodzoney navky mystrz BartBydg 114; BielŻyw kt; Gadki z piſma wielkiego philozopha Ariſtotela, y też inſzych mędrczow tak przyrodzoney iako y lekarſkiey nauki z pilnoſcią wybrane GlabGad kt; Mącz 298d [2 r.]; GórnDworz Kk5v.

»przyrodzone [= nie objawione] nauki« (1): Nikt ſię tego z rozumu y z Philozophiey świeckiey náuczyć y dopytáć z przyrodzonych náuk nie mógł. SkarKaz 486b.

»rycerska(-ie), wojenna(-e), waleczna nauka (a. nauki); nauka walki« = ars duellica Mącz [szyk 4:3] (3:2:1;1): KwiatKsiąż F2v, O4; Mącz 97b; NAuká Rycerſka ieſt potrzebna káżdemu Kroleſtwu y Rzecży poſpolitey BielSpr b3, 1v, 20; ModrzBaz 113.

»nauka [jakiego] rzemiosła, w rzemieślech, rzemieślnicza, ręczna« [szyk 3:1] (1:1:1:1): Toreumatum, [...] Nieyáka robotá foremnie rzezána/ cioſána álbo toczona/ [... ] Toreutice, Nauká takowych rzemiosł. Mącz 458d; Ieſliż tedy było ſłuſzno/ náukę Rzemieſlniczą Rycérſkiemu Pánu przypiáć SienLekAndr a2; BielSpr 62; KlonFlis A2.

»szkolne [= w szkole zdobyte] nauki« (1): ModrzBaz 129v Cf W przen »naukami wypolerować«.

»szkoła, kolleijum, dom nauk(i); miejsce nauk, naukom« = schola philosophantium Miech [szyk 7:2] (3:2:2;1:1): MiechGlab 70; GliczKsiąż K8 [2 r.]; Támże też [w Aleksandryjej] był Muzeus/ mieyſce náuk/ gdzie wiele vcżonych ludzi było BielKron 270v, 231v; BudBib I 460a marg; GrochKal 16; JanNKar B4; Y nie zowie Pan IEZVS kośćiołá onego domem náuki SkarKaz 455b.

»nauka (a. nauki) świecka(-ie)« [szyk 6:2] (8): KromRozm II o2, o4v; wboiázni Bożey y w mądrośći nauk świeckich/ y piſmá S. wielki pochop brał. SkarŻyw 178, 86, 388, 538, 592; NiemObr 67.

»nauka wiary (krześcijańskiej), chrześcijańska (a. nauki chrystyjańskie)« = katecheza; religionis doctrina Modrz; catechesis Calep; capita religionis a. rerum de Deo credendarum, catechismus, doctrina divina, doctrinae Christianae summa, dogmata rudia, elementa a. initiamenta a. rudimenta a. summaria praecepta Christiana, initia sacra a. legis Christiana, initiatio in sacris, institutio sacra, sermo de Deo Cn (3:2): ModrzBaz 130; SkarJedn 360; z ktorego [Bazylijusa] ſię to pokázuie/ iż w tych ſtronách/ kędy on mieſzkał/ dzieći nie chrzcżono/ ále pirwey ie vcżono/ y ćwicżono w náukách Chriſtyáńſkich NiemObr 147; ReszHoz 131; Calep 172a.

»nauka wymowności, retoryki, dobrze mówienia, krasomowna, krasomowności« = retoryka; rhetorica Mącz, Calep; ars loquendi HistAl; oratoria, rhetorice Mącz (4:2:1:1:1): Ten Ariſtoteles ieſzcze młody będąc nauce wymownoſci ſie vcżył BielŻyw 86; HistAl 17; á takowi ſię ku składaney mowie/ y ku oracyam pochodzącym według náuki Retoryki zdamiſię godzą. KwiatKsiąż Kv, I2; Mącz 270a, 355b [2 r.]; ModrzBaz 134v; Calep 923a.

»nauka zgodnomowna« (1): Grammatica, est scientia recte scribendi, pronuntiandi, navka zgodnomowna BartBydg 66.

Zestawienia: »nauka krakowska« = Akademia Krakowska [szyk 3:1] (4): PatKaz I 12; Ieſth theż ten wykład przezrzany y doſwiadcżony przez doctory piſma ſwiętego nauki Krakowskiey WróbŻołtGlab A4v, A2; OrzRozm O4v.

»nauki (a. nauka) wyzwolone, dobre(-a), wolne(-a), dobrowolne« = arytmetyka, geometria i astronomia; artes liberales HistAl, Mącz, JanStat, Cn; optimae (bonae) artes Murm, Mącz, Cn; litterae Mącz, JanStat, Cn; ingenuae artes Mącz, Modrz; doctrinae, humaniores litterae, optimae disciplinae Mącz; liberalis eruditio Modrz; artes quae ad humanitatem pertinent, doetrinαe ingenuae a. liberales, (politior) humanitas, litterarum scientia, litteratura, (masuetiores) Musae, politior elegantia, studia bona a. disciplinarum a. humanitatis a. liberali(ssim)a a. litterarum a. optimarum artium Cn [w tym: w sg (5); wyzwolona albo wolna (1)] [szyk 44:36] [59:16:5:1): Dobrey náuce przyſtaway BierEz G; Murm 177; HistAl A8v; BielKom C4; GliczKsiąż I4v, I7v, M4v; LubPs A2; GroicPorz ev; WIelebny Auguſtyn [...] z młodych lat ieſzcże w náukách wyzwolonych vcżony BielKron 160v, 8, 283v; y ku tey ſtarożytney domu waſzego chwałe [!]/ nową chwale wyzwolonych nauk kuśiłeś ſię przydáć KwiatKsiąż F3, kt, Av, A2, A3v, A4v (26); Mącz 90a, 157b, c, 191a, 238c, 272c, 423b; czemu by ſye niemiáło godźić/ wáſzey Páńfkiéy Miłośći/ choć téż Pánu Rycerſkiemu przypiſáć/ częśći náuk wyzwolónych SienLekAndr a2v; Kośćioł Krześćijáńſki Powſzechny/ od kácerſtwá wybáwił/ potćiwych ſpraw y náuk dobrych pilność wzbudźił. LeovPrzep C2v, kt, F3v; GórnDworz G3v; BiałKat 361; KuczbKat 130, 310; RejZwierc 13v; RejPosRozpr c3; StryjWjaz A2; (marg) Sędźiowie z iákich ludźi obierani być máią. (‒) ktorziby w káżdey náuce wolney biegli byli. ModrzBaz 97, 13, 98, 130v; Y nie było ieſzcże ná ſwiećie/ áni będzie żadney Akádemiey/ áni Kollegium/ gdzieby Theologia/ Philozophia y inne wyzwolone náuki inſzym ſię ięzykiem vcżyły y rozumieć mogły. SkarJedn 360; SkarŻyw A4; StryjKron A, A3v, 145, 512; ReszHoz 134, 139; PaprUp C3v; Napiérwſzé mieyſce/ rycérſkié/ y práwné/ po nich náuki wyzwoloné máią. KochCn B3; JanNKar B3, B3v [2 r.], C [2 r.], C2v; TEż ſynowie kmieccy nie będą mogli z dźiedźiny/ ná któréy rodźice ich mieſzkáią [...] odéydź/ iedno dla náuk wyzwolonych SarnStat 660, 195, 196, 201.

Szeregi: »nauka albo biegłość« (1): Eloquentia. Ciuilis ſcientia. Eft quae uerſatur circa ea quae ad adminiſirandam Rempub: pertinent. Náuká álbo biegłość w mieyſczkich rzeczách. KwiatKsiąż H3v marg.

»nauka, (i, abo) cnota« = virtus et doctrina Modrz [szyk 3:3] (6): KwiatKsiąż F4; GórnDworz Kk5v; ModrzBaz 4, 133; PRáwieś ſye vkochał w náuce/ y cnoćie PudłFr 12; KochPij C3. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»nauki i (ksiąg) czytanie (a. czcienie)« [szyk 1:1] (2): BielŻyw nlb 4; w wielkie ſię náuki y kśiąg cżytánia niewdáwał SkarŻyw 56. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1r.].

»nauka, (albo, i, a) ćwiczenie« = ars et exercitatio Modrz [szyk 11:5] (16): KwiatKsiąż A2, A3v, B, E2, F2v (8); Rudimentum, Pierwſzy początek nauk y ćwiczenia. Mącz 359c, 272c; RejZwierc I2v, 14v; A to niech będźie o náuce y ćwicżeniu rycerſkiem. ModrzBaz 113, 15; Calag 536a; Calep 329b. [Ponadto w połączeniach szerego 3 r.].

»nauka i dowcip« [szyk 2:1] (3): iżeby ryczerz [...] w nauce/ y w dowćipie rycerskim/ biegłym á mocznym był. KwiatKsiąż Ov, K3; Bo iż ſie w káżdey rzecży rozumem ſpráwuią/ Więc dowćip y náuki inácżey miłuią. HistLan F6.

»filozofija a (to jest) nauka mądrości (a. o mądrości)« [szyk 3:1] (4): GlabGad A3; Philosophiam quantopere expetendum putas, Iáko bárzo mniemaſz Philoſophia á nauká mądrośći ma być pożądána. Mącz 338b, 36d, 504d. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»nauka abo fortyl [= sposób]« (1): Otoż iáko w oney długiej á foremney powieśći / prożno náuki ábo fortylu ſzukáć/ [,..] ták też záſię w tey krotkiey/ á co regułká pomoc może? GórnDworz N8.

»księgi a(l)bo (a) nauka (a. nauki)« [szyk 2:1] (3): ComCrac 13v; cżłowiek vcżony/ kſiąg/ á náuki páthrzącz/ regułą ſwą/ tbo ieſt Philozophią/ [...] ſtrzymał ſie nie dotknąć wielkiey wſzetecżnice? GórnDworz Aa7v; GostGosp +4v.

»nauka, (i) kunst« [szyk 1:1] (2): A ty [znaki] ſą [...] pámyęć przeſſłych rzeczy/ wyádomoſć przyſzłych/ vmyeyętnoſć rozmáitych kunſtow y náuk KromRozm III B7; Calep 98b.

»nauka i (albo, a) mądrość« [szyk 3:2] (5): BielŻyw 97; Nauká albo mądrość/ przes ktorą ſię wywiáduiemy o przyrodzeniu/ y o cnoćie wſzelákiey rzecży. KwiatKsiąż E3 marg; Mącz 222b, 297d; SkarŻyw 478. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.; w przeciwstawieniu 1 r.].

»nauka a misterstwo« (2): Coquinaria, Náuká á miſterſtwo wárzenia. Mącz 65a, 51d.

»nauki i (tudzież) obyczaje« [szyk 2:2] (4): BielKron 11; KwiatKsiąż A4v; Mącz 349c; tego ia chcę rozumieć/ ktory by godzien był/ być Krolem: to ieſt ſtárożytnego domu pána/ [...] wypráwionego/ y wyćwieżonego w dobrych á pobożnych náukach/ y obycżáiach. GórnDworz Gg4. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.; w przeciwstawieniu 1 r.].

»pismo, (i, a, ani, albo, też, to jest) nauka« [szyk 10:5] (15): MiechGlab *2v; GliczKsiąż G8 [2 r.], N6; BibRadz I 461; Ten [Set] napirwey od oycá ſwego Adámá przewykł náukom y piſmu BielKron 3v, 3v; KwiatKsiąż F4; Mącz 195d; ná ten cżás/ iż áni piſmá/ áni náuk nie ználi/ wielka grubość iáko w ſámych ludziech/ ták y w ięzykach byłá. GórnDworz F4v, F5; RejPos A6, 235v; ReszPrz 12; KochPam 80. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»proba a nauka« (1): Ad regulam dirigere, Wedle proby á práwey náuki proſtowáć. Mącz 351a.

»rozum i (a) nauka« [szyk 3:1] (4): BielŻyw 69; Mącz 334b; RejZwierc 16; Dobry tedy przez śię ſam rozum ieſt/ y dobré ſą náuki GórnTroas 4. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.].

»nauka, (a(l)bo, i, ale i) rzemięsło« [szyk 19:2] (21): BielŻyw 92; KromRozm II n4, n4v; OrzRozm A2v; Ad artem et praecepta revocare, Doſwiádczić á skoſztowáć nauki á rzemiesła ſwego. Mącz 16d; Textrina, Tkácka nauká álbo rzemięsło. Mącz 453b, 16d, 43a, 202d, 303b, 432c; Acż we wſzytkich inych náukach/ y rzemięſlech/ lepiey prześć miárę/ á być miedzy oſobnymi. GórnDworz M5, Z, Ff; Pobacżywſzy á wyrozumiawſzy rodźicy rozum ábo dowćip młodźieńcżyká ſwego/ niech go wpráwią w tákowe náuki ábo rzemiosłá [ad eas artes]/ do ktorychby ie przyrodzenie ćiągnęło ModrzBaz 11v, 11v; GórnRozm Fv, N2v, N3; OrzJan 63; KlonFlis A2.[Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.; w przeciwstawieniach 6 r.].

»sekta [= doktryna naukowa] i nauka« (1): Sectam et institutionem aliquorum sequi, Sekty y nauki cziey ſie dzierżeć. Mącz 384d.

»słowo a (i) nauka« (2): iż żadne obacżenie rozumu cżłowiecżego/ nie może niſkąd inąd vrość/ iedno s pilnego ſłuchánia á s pilnego vważánia ſłow y náuk pothrzebnych RejPos 63, 62.

»traktat, to jest nauka« (1): Tu ſie poczyna Tractat/ To ieſt nauka puſzczania krwie. FalZioł V 56v.

»nauki i uczenie« (1): GOrdyanus Ceſarz [...] był dobrey ſpráwy y śmiáłośći/ w náukach ſie y w vcżeniu kocháiąc BielKron 152. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»nauka, (i, abo) umiejętność« [szyk 4:1] (5): Mącz 454c; gdy śie kto ná ten świát rodźi/ y mámki y miſtrzá potrzebuie/ zá ktorych pomocą y ſtáránim byłby wychowan/ á w vmieiętnośći y w dobrych náukách wyćwiczon KuczbKat 130; ModrzBaz 23v; Calep 338a.

Wyrażenia przyimkowe: »z nauki« = zgodnie z wymogami nauki (1): tedy ſię przedśię prácować mamy/ ieſliże chczemy yżeby kto w tey mierze dobrze poſtánowion był/ iżebi w każdym rodzaiu ſpraw mogł z nauki pięknie ochedożnie y okwićie mowić. KwiatKsiąż I2v.

»z nauki« = sztucznie (3): Ieſth druga Siarka żywa kthora thak ſama z ziemie wychodzi nieprzyprawna/ Druga Siarka ieſt martwa kthorą poſpolicie z nauki cżynią FalZioł III 38b; RejFig Cc8v; BielKron 26.

»za nauką« = w wyniku dociekań, badań naukowych (1): Co czáſu Rzymian ludźie mądrzy óbaczywſzy/ áby Rok á w nim czáſy y Swiętá nie błądźiły/ ták go obráchowáli: iż dźień ón co zbywał/ co lat kilko był przepletan. y Iulius Caeſar [...] wnet po nim Auguſtus/ poſtánowili go zá náuką pewną Oczko 29v.

W przen (67): iednak w tim ſie nigdy od nauki nie odchilał. BielŻyw 80; nye záras one [synów] ná ſlużbę wypychać/ ále pirwey yákoby ſlużyć/ á pánu godnemi ſie ſtáć myeli/ náuką oną obłożyć máyą. GliczKsiąż H5v; nye rozumyeyąc tego áni wyedząc że náuká ná dobre rádzi GliczKsiąż I3v; że náuká [...] yeſt lekárſtwo vmyſlu GliczKsiąż I3v; Potym tey nędzney duſzy trzebá tych receptow/ Aby s pocżćiwych náuk doſtáłá konfektow. RejWiz 79v; ták że on [Plato] [...] ktorego náuką one Kollegia á ſkoły Acádemie rzecżone brzmiáły/ ſtał ſie pielgrzymem/ y vcżniem Leop *B2; kthorzy od tákowych náuk dalekimi będąc/ [... j koniecżnieby ſię tedy wſzyſcy ći záwſthydźić mieli BibRadz *5; kto ſię wſzyſtek myſleniom y wyżwolonych nauk vwabieniom poddał KwiatKsiąż K3; AEsculapius [...]. Który lekarskiey nauce ſwiatłośći przidał Mącz 5a; Encyclius, Okrągły/ [...] Unde Encyclopedia, Okrąg wſziſtkich náuk/ yákóż to yedná ná drugiey wiśi. Mącz 103c; Iacent studia literarum, id est, frigent, Potániały náuki. Mącz 161b; Sitquae salubrior studiis, quam dulcior, Niechay będzie zdrowſzy naukóm niżli słodſzy Mącz 337c; Repercutere fascinatores, Tym którzi mamią ludźmi odtrącić ich naukę Mącz 339c; Brevis rerum praeceptio, Krótka [...] drógá ku poſpolitey nauce. Mącz 351a; Conticuerunt literae vel literarum studia, Zámilknęłi nauki Mącz 438c; Literis sustentor et recreor, W naukách yedyną pociechę y ochłodę mam. Mącz 448c; Distrahere hominis industriam in plura studia, Roztárgnąć yego vmysł rozmáytimi naukami. Mącz 462a; Proveniunt studia hilaritate, Náuki pochadzáyą/ roſtą/ mnożą ſie od weſołośći. Mącz 483b; Devocare e coelo Philosophiam Philoſophią á naukę mądrośći z niebá zwołáć Mącz 504d; Se literis involvere quod et abdere se literis dicitur, Naukámi ſie obtoczić Mącz 507a, 68b; ábowiém ná tych trzech rzeczách/ wſzyſtká doſkonáła ſtoi náuká OrzQuin 113; iż náuki dobre/ ktore Bog zá ſkarb naykoſztownieyſzy ludziom ná ſwiát poſłał/ ſą pożythecżne GórnDworz G3v; Nie dáyże ſie z nim z młodu łámáć twárdemi á wichrowáthemi náukámi RejZwierc 7v; Bo ieſli ſłyſzyſz iż tám [...] pocżćiwe ſpráwy tákże y náuki ludziom ſmákuią RejZwierc 17v, 12; Wielką chwałę ma ſzkołá/ iż y náukę wiáry świętey/ [...] y wſzytkie ludzkie ſpráwy nieproſtych ludźi ledá iákimi ſzalámi wyważa ModrzBaz 130; Cożeśćie w ten cżás cżynili kochánkowie náuk ModrzBaz 132v; Przeto też náuki oźiębły ModrzBaz 135v; Szkoły Láćińſkie fundował/ áby w każdym Narodzie náuki ſię ſzcżepiły SkarJedn 361; iáko ſą [kościoły moskiewskie] ośieroćiałe w náuce SkarJedn 377; a gdy piſmá świętego ſkuśił/ iuſz mu żadna inna náuká ſmákowáć niemogłá. SkarŻyw 459; poniewaſz oná [historia] ieſt naprzod wſzelkiey dawnośći kluczem/ náuczycielką/ wiádomośći y wiáry o Bogu/ y Miſtrzinią nauk wyzwolonych/ y rękodzielnych StryjKron A; Bo gdźież ktore kśięgi álbo náuká záraz ták doſkonáło ſie wylęgłá/ áby potomny wiek cżego przydać nie nálaſł? GostGospSieb +4v; Ná rozumie záśię náuki ſię prziymuią KochCn B3; iż z náuk płyną prawdźiwe cnoty GórnTroas 4; KochPij C3; Ci [Rzymianie] náukam wſzyſtkim śiedlifko y gniazdo v śiebie vſłáli JanNKar C.
Fraza: »nauki (a. nauka) kwitną(-ie) (a. kwitnąć poczynają); naukami (a. nauk ćwiczeniem) kwitnąć« = florentem esse litterarum, florent studia Mącz; florere disciplinis Modrz [szyk zmienny] (4:2): KwiatKsiąż A3; Mącz 131b [2 r.]; ModrzBaz 128v; dziśieyſzych cżáſow widziem iż náuká kwitnie/ rozumy ſie wludziách oſtrzą SkarŻyw A4; GrochKal 19.
Zwrot: »naukami wypolerować, wypolerowany« = e scholis politus Modrz (1:1): tedy będzie przyrodzeniu godna wdzięczność oddana/ yeſliże nieomieſkamy yego darow/ ale ye dobrymi czwiczeńmi y wyzwolonymi naukami wypolerować vśiłować będziemy. KwiatKsiąż B; ModrzBaz 129v.
Wyrażenia: »nauka czartowska, szatańska« [szyk 1:1] (1:1): bo wiele ich co w ſobie cżártowſką náuką zabijáią płody/ ták iż martwo rodzą. BielKron 445; BiałKat 48v.

»droga nauk (i), ku naukom (a. rodzajowi nauk), do wyuczenia nauk, naukam« = via ad artes a. artium et disciplinarum a. doctrinae Modrz [szyk 5:5] (3:3:1:1): BielKron 3v, 8; KwiatKsiąż I; á iákożby Zbor Boży był vcżon/ iákożby zgromádzenia ludzkie były rządzone/ kiedyby ludźie niebyli w ſzkołách/ ktorziby podawáli drogi przednieyſzych náuk ModrzBaz 129, 23v, 133; Oczko 11v; SkarŻyw 2.

»głęboka (jest) nauka« = literae interiores Modrz [szyk 4:1] (5): RejKupSekl a3v; ModrzBaz 129; SkarŻyw 47; Bo cóżby to zá grzeczy, náuk głębſzych ſzukáć, á ſłów ſámych ięzyká przyrodzonégo zániedbáć? JanNKar C2v, C2v.

»głowa wszytkich nauk« (1): A ták Grekowie/ gdzye byłá głowá wſzytkich náuk/ záwżdy mieli dziwnie wymyſláne boſzki. BielKron 98.

»głowne miasto wszytkich nauk« (1): Philo powiedżiał/ Iż Geometria ieſt główné miáſto wſzytkich Náuk. GrzepGeom A3v.

»perła nauk« (1): Y niechay iuż tám [tj. uniwersytet w Krakowie] będźie iáko iáka Perłá náuk wſzyſtkich [scientiarum praevalentium margarita JanStat 216]: áby wypuſczáłá z śiebie ludźie porádné SarnStat 196.

»studnica nauk« (1): y niech tám [tj. uniwersytet w Krakowie] będźie ſtudnicá Náuk [fons doctrinarum JanStat 216]/ z których będą mogli wſzyſcy czérpáć/ chcący co vmieć. SarnStat 196.

»szkoła nauk [czyich]« (1): w tym ćię przeſtrzegam/ [...] iż poniewaſz chceſz być vcżniem ſzkoły Chriſthá Páná: ktora we wſzytkim rożna ieſt/ od ſzkoły náuk ludzi mądrych świata tego: żebyś ſie co naproſtſzego pytánia trzymał CzechRozm 2.

»zdrowe nauki« (1): Miſtrze przekłádáli/ ktorziby [...] ten wiek bárzo śliſki/ zdrowemi náukámi [salubribus praeceptis] do ludzkośći/ y do wfzelákiego ſpoſobu pocżćiwego żyćia/ zápráwowáli. ModrzBaz 128v.

2. Zasady wiary, religia lub jedno z wyznań; doctrina Vulg, Pol Ant, Modrz; scientia Vulg, Pol Ant; disciplina PolAnt; norma, professio Modrz [w tym czyja = tworzona, głoszona lub wyznawana przez kogo (1305): G sb i pron (622), ai poss (435), pron poss (277); w tym: G sb + ai itp. (29); niektóre pl w takiej samej funkcji jak sg] (2187): Moia nauka nieieſt moia/ ale tego który mię poſlál OpecŻyw 66; będzieli kto chcietz wolą iego cżynitz/ pozná tę naukę/ ieſtli od boga cżyli iá ſám od ſiebie mowię. OpecŻyw 66v, 109, 118v, 161; PatKaz I 12; TarDuch C2 [2 r.]; BielŻywGlab nlb 9; Day to moy miły otcze aby moi zwolennici byli doskonali w nauce WróbŻołt E6v, X2v; RejPs 16v, 27, 36v, 92, 175 (13); RejKup o4, o5, o6v, y2v; iż wáſſá náuká nye yeſt z duchá ſwyętego/ á iżeſcye fáłſſywi prorocy. KromRozm I C3, A2, C3, C4v [2 r.], D, Fv (16); MurzHist C3v, Dv; Koloſenczyki […] przeſtrzega od obłudney śwyątobliwoſci j náuki KromRozm II e2v; nápiſał kſyęgi Retractationum/ to yeſt/ odwołánya/ gdźye omyłki ſwoye ták wnáuce/ yáko w wykłádányu piſmá wypiſuye. KromRozm II qv, dv, f2, gv, h4, h4v (10); KromRozm III D6, D7 [2 r.], E2v [2 r.], E3, F5v (11); Diar 50, 86; DiarDop 101 [3 r.], 102 [2 r.], 103; GliczKsiąż H3v; LubPs Dv, D3v, Q2v marg, V3, bb5 marg (9); KrowObr A2, B, Bv, B2, [B3]v [2 r.] (28); Bądź ſtały ná drodze Páńſkiey/ y w prawdzie ſmyſlu twego y w náuce Leop Eccli 5/12, Ioann 14 arg; RejFig Ee2v; RejZwierz 108; Tákći Pan opátrznoſćią ſwoią záchowywa w koſćiele pracą ſług ſwych/ y náukę BibRadz I 353v, I 353v, Os 4/6, II 37a marg, Ioann 7/16, 17 (9); powiádáli iż oni według náuki S. Filipá Apoſtołá wiárę Krześćijáńſką trzymáią. BielKron 462, 44, 155v, 165v, 194, 197 [2 r.] (15); GrzegRóżn C2, O; KochZg A4; pokornie proſzą/ ábyś W. K. M. w tę rzecż miłośćiwie weźrzeć/ á v ſiebie ią wedle potrzeby vważywſzy/ tey náuki łáſkáwye bronić racżył SarnUzn A3, D8, E4v marg, G8v, H5v, H6, H6v [2 r.]; LeovPrzep C4v; RejAp 26v, 32v, 75, 82; komu odpuśćicie grzechy/ będą mu odpuſzcżony: á komu ie zádzyerżycie/ będą im zádzyerżáne/ to ieſt/ kogo poznacie iż ſie będzye ſpráwował wedle woley á wedle Ewányeliey/ to ieſt/ tey woley á tey náuki moiey. RejPos 302v, 10 [2 r.], 11 [2 r.], 12v, 22v, 23v (44); ieſlibyś vpornie ſie ná ſwoy rozum ſádząc/ thą náuką wzgárdził/ thedy pewnie wiedz/ iż ſąd wiecżny na ſobie odnieść muśiſz RejPosWiecz2 95v, 95v; BiałKat 121, 163v, 181, 218v, 231; GrzegŚm 36; KuczbKat 105; RejZwierc 8v, 42; WujJud 3v, 15v, 16, 22v marg, 35v marg (21); WujJudConf 22v, 29v, 42v, 88, 157, 217; RejPos Wstaw [1433] [12 r.], [1433]v, [1434]; Bo oſtáwiłeś lud twoy/ dom Iáhákowow/ bo [...] naukámi cudzemi zábáwili ſię. BudBib Is 2/6; BialKaz B2; BudNT przedm b8, Ioann 7/16, 17; CzechRozm 2v, 23v, 71, 91v, 93 (11); ModrzBaz 67v; SkarJedn A5v, 285, 291, 319, 341, 394, d8v; KochPs 157; iedno cżytánia Prorockiego tám ſłucháią á pieśniámi wedle ſwey náuki chwalą Páná Bogá. SkarŻyw 362; W tym ſię wielkie záprawdę błogoſłáwieńſtwo Boſkie nad tym kośćiołem Rzymſkim pokaźuie: iſz od tyeh trzech wielkich y pierwſzych Apoſtołow ſzcżepiony/ y náuką ich wyćwicżony/ [...] ieſt SkarŻyw 408, 47, 59, 203, 270, 374 (19); Ieſli kto inácżey vcży/ á nie przyſtawa ku zdrowym powieśćiam Páná náſzego Iezuſá Chriſtuſá/ y ku tey náuce ktora ieſt wedle pobożnośći: nádął ſię nic nie vmieiąc CzechEp 102, 19, 36, 37, 51, 69 (18); NiemObr 11, 15, 23, 35 [2 r.], 42 (16); ReszPrz 23, 28, 29, 36, 45 (8); ReszHoz 136; ArtKanc A10, M17, P7v [2 r.]; LatHar 8, 78, 430, 448, 730; WujNT 31 [4 r.], Matth 16/12, Mar 1/27, s. 237, Ioann 7 arg (31); SiebRozmyśl K2v; SkarKaz 43a, 81b, 206b, 241a [4 r.], b (19); SkarKazSej 686b, 687a.

nauka czego (27): BielŻywGlab nlb 9; RejPos 30; Doznáło wizytko Chrześćiáńſtwo/ iż nikt gruntowniey w náukę prawdy Chryſtuſowey nie tráfił/ iedno tęn ktory ná ſtolicy Piotrá S. [...] śiedział. SkarJedn 146; GDy Syn Boży [...] chćiał ſię ták ſtáć iáko my cżłowiekem/ ná nápráwę ludzkiego przyrodzenia/ obcuiąc tu z ludzmi ná ziemi/ á zoſtáwuiąc nam náukę żywotá wiecżnego SkarŻyw 383; WujNT 733. Cf »nauka wiary«, »nauka Zakonu«, »nauka zbawienia«.

nauka czego [= skąd płynąca, w czym zawarta] (76): KromRozm III Ev; ReszList 182; Lecz náuká kśiąg zákazánych nie ieſt wątpliwa/ ále iáwnie zła y ſzkodliwa WujNT 712. Cf »nauka Ewanjelijej«, »nauka Zakonu«.

nauka około czego (8): SarnUzn G5; RejPos 16v; BiałKat 101, 288v; Drugie náuki [heretykowie wzbudzali]/ około vſpráwiedliwienia náſzego przećiw ſámey wierze/ y zá dobrymi vczynkámi WujNT 815; WysKaz 18; SkarKaz 309b. Cf »nauka około wiary«.

nauka od kogo (2): BiałKat 248v; Piotr [...] ziáwienie/ y náukę od Bogá miał SkarŻyw 600.

nauka o kim, o czym (27): LibMal 1554/188v; BibRadz II 57b; mieſzkaymy w Domu Bogá żywiącego/ gdźie ſą iedny wárgi/ iednoſthayna náuká o Bogu Oycu GrzegRóżn I3v, N2; Mącz 210c; RejPos 124; GrzegŚm Av; CzechRozm 222v; SkarŻyw A2, 363, 408; CzechEp *4v, 105, 130, 204, 209; NiemObr 77, 115; ReszPrz 38, 72, 95; V ſámyck Chrześćijan Kátholikow náuká y wiádomość pewna o prawdźiwym Bogu [...] zoſtáłá. SkarKaz 276a, 417a, 550a. Cf »nauka o wierze«, »nauka o zbawieniu«.

Ze zdaniem przydawkowym [w tym: że, iż (6), aby (2), zaimek pytajny (1)] (9): weyrzy kiedy ná then lud twoy mizerny/ ktory ſie dał vwieść Antykryſthowi/ y iego fáſzywey náuce/ áby Páná Iezu Kryſtá Syná twego miłego bluznił KrowObr 149; RejPos 52v, 85, 159v, 193v, 253; RejPosWiecz3 99; WujJud 123; SkarŻyw 189.

W połączeniu z nazwą herezji, imieniem lub nazwiskiem jej założyciela lub przymiotnikiem od tych nazw [w tym: ai od n-pers (55), G pl nazwy wyznawców (17), G sg n-pers (6), ai od n-loc (1); nauka + określenie (40), określenie + nauka (39)] (79): SeklWyzn a3; O wierze y náuce Luterſkyey. Rozmowá Dworzániná z Mnichem. KromRozm I kt; A yeſli okażę iż podburzył/ będźyeſz wyerzył/ iż to wſſytko prawdá co ya powyádam o Lutrowey náuce? KromRozm I Dv, A3, D2, E4 marg, Fv marg, F3 marg (14); KromRozm II av, a3, q3; KromRozm III C2, F2v; KrowObr 233; BibRadz Apoc 2/15; Piotr s. [...] przyſzedł do Rzymu/ bo tám baczył mieyſce ſłuſzne ku záłożeniu ſtolcá przełożeńſtwá ſwiętego ku chwale Bożey/ cżęſcią też áby zháńbił náukę Symoná Sámáriyſkiego BielKron 142; Kſiążę Brándeburſkie/ ácż przyiął Ewángelią Witemberſkiey náuki/ wſzákże ziednocżenia z drugiemi niechćiał BielKron 217, 142v, 195 [2 r.], 196v, 199, 199v (22); GrzegRóżn B2, N2; SarnUzn G8; Náuká Nikoláitow iáka byłá RejAp Ee2, 26, 26v [3 r.], 27 [2 r.]; Ták ći święći ludźie ná ónym zacnym Seymie/ przećiwko náuce Aryuſzowéy zgromádzeni: nas vczyli. BiałKat 288v, 249; A ták wam tey Kálwinowey náuki y właſni iego vcżniowie Márcyoniſtowie álbo Rycheriſtowie niepozwolą WujJud 177, 5, 33v, 173, L15; WujJudConf 69v; Nie trzebá ſie nam thedy namniey oględáć ná náukę Ariuſzá/ Serwetá / y dziſieyſzych Nowokrzcżeńcow. RejPosWstaw [213]v; SkarJedn 305, 316; SkarŻyw 390; ReszPrz 38, 44, 60, 74; LatHar 126; WujNT Mar 8 arg, s. 299, 444, 509 [2 r.], 540, Apoc 2/15; Tákieć ſą tych Ewángelikow náuki SkarKaz 241b.

W połączeniach szeregowych (141): bo od Ieruſalem gdzie ieſt gora Syon wyſłza [!] czudnoſc kazania iego, nauki iego, dziwow iego, boſtwa iego. WróbŻołt Q3; SeklKat L3, M2v [2 r.]; KromRozm I F3v, F4, Gv, Kv; KromRozm II b4, b4v, v; KromRozm III Cv, C2, E4v, E8 [2 r.], F3, Q3v [2 r.]; LubPs aa4v; A gdyſz wy tedy ſprzećiwiaćie ſie pokorą/ náuką/ y krzyżem/ Panu Iezu Kryſtuſowi/ [...] oſądzćieſz ſie tedy/ tzyie ieſteśćie owce? KrowObr 240v, A3v [2 r.], 9, 185v, 240, 241v; Leop Act 2/42, 2.Tim 3/10; RejZwierz 104v; BielKron 221; RejAp 30v, 44v, 84v, 90v, 93 (10); nic inſzego nie ieſt [Kościół Pański]/ iedno wſzytko zebránie Krześćiáńſkie/ [...] kiloby ſie ozywáło imieniem Páńſkim/ á záchowywáło powinnośći ſwe/ wedle náuk/ roſkazánia/ á wſzytkich poſtępkow Páńſkich. RejPos 51, 16v, 29v, 54v, 70, 79v (48); RejZwierc 206; WujJud 76, 208, 218v; WujJudConf 140v; RejPosWstaw 143v, [1432], [1432]v [2 r.], [1434]v; Zebyśćie wy tedy nápotym/ iuż nie z iákiey cudzey záocżney powieśći/ o nas/ y wiáry náſzey wyznaniu ſądzili: ále z náſzego właſnego piſmá: z náuki y wyrozumienia piſm ś. y z wyznáwánia náſzego CzechRozm A6, 81, 92v [5 r.], 191v, 255, 264, **3; SkarJedn 41, 42, 121, 235, 301, 340, 402; SkarŻyw 269, 504, 518, 534, 538; CzechEp 45.76, 136, 360 [2 r.], 361; Z żadney tedy ſpráwy y poſtępku Piotrowego/ tákże y z náuki iego/ nigdy tey zmyſloney zwierzchnośći przećiwnicy dowieść nie mogą. NiemObr 43; gdyż Biſkup káżdy/ wedle náuki ſłowá Bożego/ y świádectwá Doktorow ſtárych/ y kánonow przednieyſzych/ do pewnego mieyſcá przywiązány ieſt. NiemObr 54; ReszPrz 17, 75, 109; WujNT 399, Act 2/42, s. 543, 580, 2.Tim 3/10; SkarKaz 381a, 382b, 488a.

W przeciwstawieniach: »nauka ... wymysł (6), duma, heretyctwo (a. kąkol heretycki) (2), kacerstwo i błąd, obłędliwość, zabobon« (12): A toż maſz [...] wykład tych czterech znákow/ po ktorych [...] koſcyoł boży poznáć mamy/ nye wedle dumy Melánchtoná/ álbo Angyelſkich zbyegow/ [...] ále wedle ſtárodawney á yednoſtáyney náuki ápoſtolſkyoy KromRozm III Q2v, A4v; LubPs C3; RejAp 123v; RejPos 16v, 65; SkarJedn 122, 298, 377; SkarŻyw A2; Otoż mamy ſummę podánia Apoſtolſkiego/ który ſię nie báwił/ ceremoniálnymi zabobony/ ále prawdźiwą náuką/ o Chriſtuśie pánu NiemObr 77, 157.

W porównaniach (8): Iż náuká twoiá á ſłowá twoie moy miły Pánie/ ſą iáko pochodnia RejPos 337v; SkarJedn 24, 73, 147; Kácerſkie náuki iako z deſzdżu woda. SkarŻyw 374 marg, [407]; WujNT 267; SkarKaz 83a marg.

W tytułach (2): Náuká Papieżá Rzymskiego. KrowObr 51, Ss4.

W wyjaśnieniach przenośni i alegorii (33): Abowiem miotła twoia/ y laska twoia/ tha mnie pocieſzyła. [Ps 22/4] (koment) Miotła) to ieſt nauka Euangeliey WróbŻołt H3v, X2, gg; KrowObr A2v; Runo nam znácży lud Zydowſki/ Roſá Náukę niebieſką BibRadz I 138d marg; Páſtwiſká dobre ſą ſzcżyra nauká Páńſka BibRadz I 436b marg, I 68d marg, II 138a marg [3 r.], 141b marg; SarnUzn H6v; iáko [ta gwiazda] dymem zaćmiła ſłońce prawdy y ſpráwiedliwośći/ to ieſt Páná náſzego y ſwiętą náukę iego RejAp 110, 63v, 104v, 133, 133v, 138v; Kąkol fałecżne náuki. RejPos 54v marg, 25v, 26 [2 r.], 52v, 125, 176v, 177v, 240v; CzechEp 29; Przez tę wodę Budny náukę rozumie WujNT 318, 476 marg, 733, 860; SkarKazSej 671b.

W charakterystycznych połączeniach: bezpieczna nauka, bluźniona, cudza (2), czysta, (nie)dobra ((na)lepsza) (11), (nie)doskonała (6), doświadczona, dziwna (3), ewanjeliska, gruntowna (3), jasna, jawna (3), jedna(ka) (jednostajna) (13), krotka (2), łagodna, łaskawa (2), mądra (2), mocna (2), naleziona, nastawająca, nienaruszona, nieodmienna, niepofałszowanα, niepokalana (3), nieporuszona, niestateczna, obca (4), objawiona, obrzydła, obwołana, opaczna (2), osobna, ozdobna, oznajmiona, pełna, pewna (5), pierwsza (2), pilna, (nie)pisana (na piśmie wydana) (5), (nie)(po)płatna (6), pobudzająca, pochwalona, pocieszliwa (pocieszna) (3), poczesna, podeźrzana (2), pokątna (5), pokorna, posłana, pospolita (3), postanowiona (2), postronna (2), potępiona, potrzebna, potwirdzona, powierzona (2), powszebytna, pożyteczna, prosta (4), (s)przeciwna ([komu. czemu, od czego]) (21), przeklęta, przewrotna (2), przykra (3), przywrocona, rozkoszna, rozniesiona, rozumna, skażona, skuteczna, (nie)słychana (2), snadna, społeczna, sprawiedliwa, sprawiona, sprobowana, sprosna (2), stara (starożytna, starodawna, (staro)wieczna) (16), szalona (2), szkodliwa (3), szyroka (rozszyrzona) (3), świeża, uczciwa (2), uczyniona, ustawiczna, utwirdzona (potwierdzona) (5), wątpliwa (2), wdzięczna (3), wszeteczna, wyłożona, wymyśl(o)na (zmyśl(o)na) (10), wysoka, wzgardzona, zaburzona, zachowana (4), zacna, zborowa, zelżona, zganiona, (nie)zgodna (zgodliwa, zgadzająca się) (11), zła (gorsza) (14), złościwa, znajoma, zostawiona, zupełna (2), zwyczajna; nauka o Bogu, o bostwie, około bytności ciała Pańskiego, o (Panie) (Jezusie) Chrystusie (o Jezusie) (6), o Duchu Świętym, o Panu (2), pokuty, prawdy (o prawdzie) (3), o stanie zakonnikow, o Synu (3), o tajemnicach bożych, o uczynkach, około usprawiedliwienia, około wszechmocności, o wzywaniu świętych; nauka aryjanska (Aryjusza, Aryjuszowa) (4), doktora (krześcijańskiego a. pogańskiego) (3), Dominika wielebnego, ebijonitow, Ewtychesowa (Eutychesa) (2), ewanjelikow, ewanjelisty, faryzajska (3), Helijaszowa, herodyjanow, Hussowa, Jana, Kajfasza, Kalwinowa (2), koncylijow (sejmow chrześcijańskich) (2), konfesyjonistow, luterska (Lut(e)rowa, luteranow) (46), Melanchtonowa, ministrow, Nestorowa (2), nikolaitow (9), nowokrzczeńcow, nowowiernikow, Oekolampadyjusowa, ojcowska (przodkow, starszych) (3), ojcow św. (patresow) (3), Pawła św. (4), Pelagijusza, Piotrowa (Piotra św.) (13), Sabellijuszowa (2), saduceuszów, sakramentarzow, Samuelowa, Serweta, Symonowa (Symona) (2), Tomasza wielebnego, (na)uczycielow (2), Wiklefa, witemberska, wyznawce (2), Zbawiciela, zborow, Zwinglijusza (Zwinglijuszowa) (2), zwolenników (8); apostoł nauki, błąd, chowanie, cudność, czytanie, doktor (3), doskonałość, forma, fundament (2), (z)ganienie (3), grunt (4), hańba, hydzenie, jedność (2), koniec, kształt, mowa, niedostatek, niepochybność, nieustawiczność, obalenie, obiecowanie, objaśnienie, ograniczenie, (nie)pewność (4), pisarz, początek (3), podobieństwo, pojęcie (2), posłuszeństwo, posromocenie, postanowienie, potomek, powieść, poznanie, pożytek, principia, przeciwnik, rozsądzanie, rozumienie, rożność (3), sfałszowanie, słowo (4), sposob (5), sprosność, summa (6), szkodliwość, świadomość, tłumacz, umocnienie (2), wiadomość, wola (3), wykładanie, wywod, zacność, zebranie, znak (4), zwolennik; niebezpieczeństwo z nauki, pociecha, skaza, złupion; nieprzyjaciel nauce, zadziwowanie; chuć ku nauce (2), przyjednoczony; nauką natchniony, pobudzony, wspomożony, wyćwiczony, zniszczony; fundowany na nauce, gorszący się; książka o nauce, niedbalość, obietnica (2), pewny, pilność, rozprawa, wiara; doskonały w nauce (2), moc, nienaganiony (2), niestatek (niestateczny) (4), omyłka, podejrzany, postanowiony, rożnica (rożny) (3), sprawiedliwość, ufanie, ufundowany, wychowany, zgorszenie; bronić (obrońca) nauki (9), dać sprawę (liczbę dawać, sprawa) (3), dochować (zachowanie) (2), dopuszczać, dostąpić, doświadczać (4), jąć się (3), nasłuchać się, odprzysiąc się, pilnować (pilen, pilny) (6), podpi(e)rać (3), pokuszać, poświadczać (świadek, świadectwo) (7), pragnąć, probować, (za)przeć się (4), prześladować, rozszyrzać, strzec (się) (przystrzegac, przestrzegać (się), wystrzeganie) (22), szukać (6), taić, twirdzić (potwierdzać, poćwirdzić, potwierdzenie, utwierdzenie) (8), używać (4), wiarować się (2), wyrzekać się, za nic nie mieć, zaniechać (2), zaniedbać, zapomnieć (2), zwierzyć się (2); obrocie się do nauki, odzywać się (3), powoływać (powołany) (2), przyciągnąć, przydawać, przysta(wa)ć (6), przystąpić, przyść (pójść) (3), przywieść, przyznawać się, rzucić się, trafić, uciec (uciekać) się (2); obłądzić się od nauki, odłączać (odłączyć, wyłączać) się (3), odsta(wa)ć (2), odstraszyć, odwieść (odwodzić (się), zwiedzienie) (12), unosić (unieść) się (4); z nauki brać [co] (2), (z)gorszyć się (5), naśmiewać się, (p)okaz(ow)ać (się) (4); dać się unosić nauce, (s)przeciwi(a)ć się (przeciwność) (22), przyganiać, ufać, (u)wierzyć (wiarę dawać) (17), zjednać powagę, zrozumieć; przysta(wa)ć ku nauce (2), przywieść, skłaniać się (skłonny) (2), spieszyć się, uciec się; naukę bluźnić, (za)chow(yw)ać (13), (po)chwalić (4), dopuszczać (przypuszczać) (3), (s)fałszować (pofałszować) (4), ganić (2), hamować, (z)hańbić (3), (s)kazić (4), lekce pokładać, lżyć, mieć (25), mieć w nienawiści, mieć na pieczy (2), mieszać [z czym], (roz)mnożyć (rozmnażać) (3), (przy)nieść ((przy)nosić, roznosić, wnosić, przynoszący) (27), (z)niszczyć (zaniszczyć, w niwecz obrocić) (9), obiecować, objaśni(a)ć (3), obrzydzić, obwoływać (wywoływać) (2), oddalać (oddalić) (2), odkrywać (4), odrzucić (zarzucić) (8), odwołać, ohydzić, opakować (opak mienić) (3), opuścić (7), osądzić (posądzać) (3), (z)ostawić (zostawować) (9), oświecić, pamiętać (mieć na pamięci) (2), plugawić, pojąć, popisać (spisać, wypisować) (3), posromocić (zesromocić) (2), potępi(a)ć (5), potwarzać (2), prowadzić (2), przedsięwziąć, przenagabać, przestępować, prześladować (3), (ze)psować (3), rozesłać, rozsądzać (poddać rozsądkowi) (3), rozsławić (wysławiać), rozszyrzyć, (z)rozumie(wa)ć (11), sadzić [na czym], (u)słyszeć (3), ustawić (wystawić, postanowić) (4), taić, twierdzić (poćwierdzić, potwierdzać, utwierdzać) (7), umacniać (umocnić) (2), uważać (rozważać, mieć w wadze) (3), wiedzieć, wspierać, wspominać, wykładać (wykładający) (3), wymyślić (wymyślać, zmyślać, zmyślić) (7), wyprawić (przeprawować) (2), wyświadczać (oświadczać) (3), wytracić, wzbudzić, wzgardzać (wzgardzić) (10), zagubić, zakładać (składać) (2), zakrywać (pokrywać) (2), zalecać (zalecić) (4), (po)znać (uzna(wa)ć, rozezna(wa)ć) (18), zostawić, zwyciężyć; na naukę przeciągnąć, wstąpić, zezwolić (2); dbać (niedbałość) o naukę (2); nauką chlubić się (2), cieszyć się, (w)(z)gardzić (5), odwodzić (uwodzić, zwodzić, z(a)wieść, zwiedziony) (7), oszukać, przywieść [o co], ratować, rozmnożyć, roztyrk uczynić, trudności zbyć, umocnić, wiele złego udziałać, unosić się (3), wychować, wyłudzić, zbawić świat; iść (przychodzić) z nauką (3), posłać, zgadzać się (zgoda) (10); iść za nauką, udawać się (2), unosić (unieść) się (2); da(wa)ć sprawę o nauce (2), dać świadectwo, dawać rozsądek, dowiedzieć się (dowiedować się, wiadomość) (5), (z)wątpić (4); sta(ną)ć przy nauce (22), (wy)trwać (3), zachow(yw)ać (zachowan) (4), zostać (3), zostawić (2); mnożyć w nauce, mylić, potwirdzać, rozkosz pokładać, stać (stały) (5), trwać (wytrwanie) (17), wiernym być, występować, zbłądzić, zgadzać się (zgodny, niezgoda) (4).

Zwroty: »naukę da(wa)ć (a. poda(wa)ć, a. wyda(wa)ć); nauka (jest) (po)dana (a. wydana); poda(wa)nie nauki« = doctrinam tradere Modrz; scientiam dare Vulg; salutis ministeria porrigere JanStat [szyk zmienny] (35;19;2): OpecŻyw 26, 108v; BielŻywGlab nlb 9; WróbŻołt B, V8, X2, tt2; RejPs 166; SeklKat M2v; RejKup B, z2v; KromRozm I Fv; MurzNT 18v; KromRozm II v3; RejWiz 129; RejAp 123v; áleć dano ná tho rozum/ dano też y náukę/ [...] ábyś nie dopuſzcżał ſwey woley tey wáśniwey ſzkápie á temu ſwowolnemu ciáłu ſwoiemu. RejPos 249v, 30; WujJud 22v, 75; WujJudConf 61, 80v; A gdzie maſz [...] że inſze náuki/ inſze práwá/ y zakon z przymierzem / nád ono Moyżeſzowo dáć obiecował? CzechRozm 92v, 93, 105v, 223v; ModrzBaz 128v; SkarJedn 307; SkarŻyw 113, 119, 147, 336, 363, 456; CzechEp 36, 130, 209, 360; Apoſtołowie páńſcy/ w krotkim zámknieniu podawáli náukę o wyznániu Chriſtyáńſkim NiemObr 115; Iáko náuká ieſt przez ręce podána/ ták y ſtroże tey náuki/ kápłani y Biſkupi/ ieden ná drugiego mieyſce náſtępował ReszPrz 102; LatHar 46, 202; WujNT Luc 1/77, s. 372, 391, 470, 606 (12); SarnStat 986; SkarKaz 240b.

»[jaką, czyją] naukę kazać; [jaka] nauka jest kazana« (2;1): OpecŻyw 120v; SarnUzn G5; á takowych było wiele ktorzy iego naukę kazáli HistRzym 110.

»naśladować [czyjej, jakiej] nauki; naśladowca (a. naśladownik), naśladowanie [czyjej, jakiej] nauki« [szyk zmienny] (34;4:2): ForCnR A3v; RejPs 187v; KromRozm I C4; KromRozm III E2v, E3v; LubPs B marg, bb2 marg; KrowObr A2v, 40v, 126v; Papież piſał Kſiążęciu [...]/ dziękuiąc mu że niechce tego błędu dopomágáć Luterowi ſtráconemu ſynowi/ áni iego Náuki náſládowáć BielKron 196, 199v, 201 [2 r.]; GrzegRóżn O; RejAp BB8, 26v, 27; RejPos 10, 30, 44, 54 [2 r.], 70 (15); BiałKat 38v; RejZwierc 195v; BudBibKaw A3; Ráczże nam dáć takiego coby tobie ſłużył/ [...] będąc wſzem ku przykłádu nauk twych náſláduiąć. MycPrz I [A3]v; SkarJedn 21; SkarŻyw 390; CzechEp 43.

»nauki [jakiej, czyjej], nauce nauczyć (a. (prze)uczyć, a. przyuczyć, a. wyuczyć) się« = doctrinam discere Modrz, Vulg [szyk zmienny] (14:1): RejKup Pv; KrowObr 98v; BibRadz I 351a marg; RejPos 85; BiałKat 288v; RejPosWstaw [1433]; ModrzBaz 134v; SkarŻyw 384; CzechEp 102; Od Heretyków tedy niżey opiſánych/ náuki ſwoiey Luther ſię náucżył. ReszPrz 39, 52; ReszList 178; ArtKanc Q3; A proſzę was bráćia/ ábyśćie vpátrowáli ty ktorzy czynią rozruchy y pogorſzenia/ mimo náukę ktoreyeśćie ſię wy náuczyli WujNT Rom 16/17, s. 520.

»naukę odmieni(a)ć; w nauce odmienić się, odmienny, odmieniec; odmienność, odmienienie nauki« [szyk zmienny] (3;1:2:1;1:1): KromRozm I [P2], [P2]v; co ma być ſzkodliwego co ma przynieść tho odmienienie náuki Luterowey/ rozumiemy dobrze BielKron 200, 206; BiałKat 118v marg; CzechRozm A7, 81; SkarJedn 291; Nie był Páweł S. w náuce ſwey odmienny/ iáko Luter WujNT 625.

»odstąpić (a. odstępować) od nauki [czyjej, jakiej], nauki [czyjej], z nauki [czyjej]; odstąpienie od nauki [czyjej]« [szyk zmienny] (20:8:1;2): Iedno ty moy pánie niedopuſſczay [...] ábych od náuki twey/ á od dziwnych ſądow ſpraw twoich nigdy nieodſtępował. RejPs 183; KromRozm II b3v; KromRozm III L7; LubPs C3, ccv marg; KrowObr 107 [2 r.], Vu3v; BielKron 212v; Ale iákoś tu ſłyſzał ſrogie przegroſzki ktoby odſtąpił od Páná tego/ od woley y od náuki iego RejAp 20v, 22, 30v, 70; ták iżbyś potym rad ſie vznał á obacżył/ ále prożno/ bo iuż żadnym obycżáiem nie będzyeſz mogł/ [...] iżeś odſtąpił od ſwiętey náuki á vpominánia iego RejPos 262v, A5 [2 r.], A5v, 30, 64, 79v (10); WujJud 171; Boby lepiey wſzytko vtráćić: nákoniec y gárdło: niż w cżym od náuki Chriſtuſowey y Apoſtolſkiey odſtąpić. CzechRozm 252v; SkarJedn 291; SkarŻyw 337; CzechEp 357, 359, 361, 362.

»naukę przepowiedać (a. opowiadać, a. opowiedzieć, a. powiedać); nauka powiedziana; nauki przepowiadanie, opowiedacz« = nuntius doctrinae Modrz [szyk zmienny] (18;1;1:1): OpecŻyw 76v, 108; KrowObr 119, 126v; Możemyli wiedzieć co to zá nowa náuká ieſt / którą ty powiádaſz [nova, quae a te dicitur, doctrina]? Leop Act 17/19; BibRadz *7; BielKron 195, 213v, 454v; RejPos 8v, 285v, 316; WujJud 216v; WujJudConf 39; ModrzBaz 2; NiemObr 50; ReszPrz 72, 112; Ták potrzebne były cudá ná onych początkach kośćioła Chriſtuſowego/ ku potwierdzeniu náuki/ ktorą ná on czás poczęto było opowiedáć WujNT 43, 48 marg, Act 17/19.

»naukę [czyją, jaką] przyjąć (a. przyjmować); nauki [czyjej, jakiej] przyjęcie (a. przyjmowanie); nauka [czyja, jaka] przyjęta (a. jest przyjmowana)« [szyk zmienny] (36;4;4): BierRaj 19; BielŻywGlab nlb 9; WróbŻołt pp; SeklWyzn c3; yſz tha nauka Sgoła Ieſt przigetha do koſczioła RejKup o8v; KromRozm I F2, M3; KromRozm II d3, i2 [2 r.], q3; KromRozm III C2, C3, D7; Będą znaki ná Niebie y ná źiemi/ y vćiſk wielki miedzy ludźmi/ to ieſt od Antykryſtá ktorzy iego Náuki nie będą chćieć przyimowáć BielKron 467v, 211v, 213v, 220; GrzegRóżn N4v; RejAp 32v, 82; HistRzym 51; RejPos 10, 29, 29v, 79v, 124 (10); KuczbKat 270; CzechRozm 258; Ia ćiebie náucżam: á ty náuki mey nie przyimuieſz SkarŻyw 453, 189; NiemObr 113; LatHar 617; WujNT 391, 543, 575, 824, 830; WysKaz 14.

»słuchać nauki [czyjej, jakiej]; słuchanie nauki [czy, jakiej]; nauce [czyjej, jakiej] być posłuszny« [szyk zmienny] (32;4;1): OpecŻyw 120; WróbŻołt K7v; ieſli ſie w niewierze ſwey nie obacżymy/ á Kriſtuſá Páná y náuki iego ſłucháć nie będziemy/ pewnie iż nie wnidziemy do wiecżnych roſkoſzy LubPs V4, [B]2v marg, P, aa4v; KrowObr 61v, 68v, 198v, 228; BielKron 217; Cżyiey náuki napilnyey ſłucháć mamy. RejPos 63v marg, A5v, 29, 63, 63v marg, 64v (19); SkarŻyw 189; CzechEp 128, 360; ArtKanc Tl3; LatHar 91, 114; SkarKazSej 682a.

»nauki [czyjej, jakiej] trzymać się, dzierżeć się, trzymający się; naukę [czyją, jaką] trzymać, dzierżeć, trzymający; nauka [czyja] trzymana« = tenere doctrinam PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (14:14:1;6:2:2;1): KromRozm II d3, f4, t3; KromRozm III Cv, C2, E2, F3, F4, Q3; KrowObr A2v, A4 [2 r.], 99v, 203v, 231v; BibRadz Apoc 2/14, 15; Kto chce ſnámi thę náukę trzymáć ſpołu przyiedź do Norymbergu nádrugi rok ná ſzoſty dzień Stycżnia BielKron 207; GrzegRóżn N4, N4v, Ov; SarnUzn D4; RejAp 26; RejPos 37, 260v, 261v; KuczbKat a2; RejZwierc 195v; WujJud 20, 135; BudNT Tit 1/9; ále żeby wſzyſcy iáko pierwey [...] do nawyzſzego kapłaná odzywáli ſię/ náukę iego/ y iedność wiáry świętey trzymáiąc. SkarJedn 208; CzechEp 361; NiemObr 180; ReszList 190; KołakSzczęśl C; WujNT 575, Apoc 2/14, 15, Aaaaaa2.

»nauki [czyjej, jakiej], naukę [czyją, jaką], w nauce [w tym: w jakiej (1)] uczyć (a. nauczać)« = docere in doctrina Vulg [szyk zmienny] (35:3:2): OpecŻyw [123]; SeklKat F3, Hv, H3, L2; RejKup o5; KromRozm I Fv; MurzNT 111; KromRozm II v3; Wſpomina też ieſztze kxiądz Biſkup ná wielu mieyſcách/ iákobym ia nowey náuki vtzył KrowObr B, kt [2 r.], A2v, Bv, D [2 r.], 40v [2 r.] (15); zoſtańże ábyś opowiedźiał niektórym żeby rożney nauki nie vcżyli [non aliter docere], BibRadz 1.Tim 1/3, I 108c marg, II 93a marg; BiałKat 248v, 261 [2 r.]; KuczbKat 310; RejPosWstaw 22, [1433]; SkarJedn 394; NiemObr 76; ReszPrz 105; ArtKanc H15; WujNT Rom 12/7, s. 575, 748.

»naukę [jaką, którą] wyzna(wa)ć; wyzna(wa)nie nauki [jakiej, której]« [szyk zmienny] (5;5): LubPs G2 marg; poſtáramy ſie/ yż tę náukę ſámi będziemy wyznáwáć/ ktorá ſie teraz v wás otworzyłá BielKron 214; Mącz 210c; RejPos 282, 347; WujJudConf 15; SkarJedn 80, 199, 301; Pilnie nápomina wiernych/ áby vznawáli haeretyki/ y fałſzywe proroki: á to po tym pewnym znáku/ kiedy oni vczą náuk przećiwnych tey náuce/ ktorą kośćioł powſzechny od Apoſtołow raz przyiąwſzy/ trzyma y wyznawa. WujNT 575.

»naukę (a. część nauki) wziąć, brać (a. odebrać); nauka wzięta [od kogo, skąd]« [szyk zmienny] (11:4;4): KromRozm III N7; LibMal 1554/188v; BibRadz I 18c marg; BielKron 210; Ktora [wiara] dáłeko [!] rożna ieſt od Oycow świętich Onych co ſię trzymáli náuk z piſmá wźiętych GrzegRóżn N4, N4v; BiałKat 271; WujJud 49; SkarŻyw 336; CzechEp 36, 45; ReszPrz 39 marg, 42 marg, 95; LatHar 417; gdyż y Páweł ś. náukę ſwą/ ktorą był wziął od Bogá [...]/ poddał rozſądkowi inſzych Apoſtołow. WujNT 582, 375 [2 r.]; SkarKazSej 679a.

Wyrażenia: »nauka antykryst(us)owa, antykrysta, antychrystowska« [szyk 6:3] (4:3:2): KrowObr 51, 52, 54v, 87v, 92, 147v; Skąd znácżnie bacżyć káżdy może/ iż thu Kryſtus zmartwychwſtánim śię ćieſzył w vtrapieniu ſwym [...]/ á nie duſzámi ktore śię tułáią/ według náuki Antykryſthowey GrzegŚm 25; A o náuce Nowego przymierza ták mowi Ian ś. odrzucáiąc náuki Antichryſtowſkie/ fałſzywych náucżyćielow. CzechEp 117, 72.

»nauka apostolska, apostołow« = doctrina apostolorum Vulg [szyk 90:27] (107:10): Ponich też byli [...] ludzie ſwięci á ſprawiedliwi naukę Apoſtolſką od koſcioła przyiętą y podtwierdzoną ſprawiedliuie wykładaiąci BielŻywGlab nlb 9; KromRozm I C3v, M3; KromRozm II v; KromRozm III D6, L5, L7, Q2v; DiarDop 101; iż tá náuká iego/ nie ieſt náuká ſyná Bożego żywego/ áni náuká Apoſtolſka/ áni náuká krześćijáńſka/ ále ieſt náuká Papieſka/ á nakoniec Szátańſka KrowObr B3v, A2, A4, B3v, 40v, 107 [2 r.] (13); Leop Act 2/42; GrzegRóżn H, K, Mv, O; RejPos 23, 64v, 139v, 239v; BiałKat kt, 1, 68v, 261; Nietylko nie ſą przećiwne náuce Apoſtolſkiey Kośćielne Trádycye; ále też [...] WujJud 41v, 75, 171; WujJudConf 14, 41v, 80 [2 r.], 84; RejPosWstaw 143v, [1432], [1432]v, [1433] [10 r.], [1433]v [5 r.], [1434] [2 r.], [1434]v; CzechRozm 225, 252v; KarnNap D2v; SkarJedn 24, 130, 199, 245, 309 (9); CzechEp 8, 31, 56, 66, 135 (14); CzechEpPOrz *; Winuie nas też X.K. [...]: iákobyſmy/ y Bogá/ y wiárę: tákże y Chrzeſt ieden/ przećiwko náuce Apoſtolſkiey odmienić mieli. NiemObr 145, 36 [2 r.], 50, 73 [2 r.], 74, 124, 157, 164; ReszPrz 16, 30, 33; ReszList 190; KołakSzczęśl C; WujNT 64, 288, 391, 399, Act 2/42, Aaaaaa2 [3 r.]; Przetoż Auguſtyn ś. w Apoſtolſkiey náuce potwierdza ſię cudámi. SkarKaz 417a, 382b, 417a.

»artykuł nauki« [szyk 2:1] (3): Tákowych ſporow y przećiwnych myſli/ y piſánia w káżdym Artykule náuki Lutherſkiey ieſt bárzo pełno ReszPrz 60, 34; WujNT 159.

»nauka (jest) boża (a. boska), (Pana) Boga (Ojca)« = doctrina Dei Vulg [szyk 26:10] (29:7): BierRaj 19; BielŻyw 142; WróbŻołt V8; SeklWyzn Ev; gdy każą Plebanom lud vpomináć/ iżeby ſye według náuki boſkyey ſpráwowáli/ dawáyą znáć/ iż [...] KromRozm I H2; KromRozm II pv; Diar 86; LubPs aa4v, bb marg; Tu o tych rozumie ktorzy vczą ſię czego inego miáſto náuki Bożey. BibRadz I 351a marg, II 54d marg, 90d marg; GrzegRóżn C2, Ov; SarnUzn B6v; RejPos 285v; CzechRozm 186v, 191v; SkarJedn 15, 21, 131, 156, 235 (9); ktory vcżyniwſzy rzecż do Kśiążęćiá/ iáko z Bożey náuki y z Kanonow świętych/ w pokućie ma być karánie doczeſne SkarŻyw 165, 86, 384, 534; WujNT Tit 2/10; [kie]dyby teraz w nich Pan záſtał Heretyki/ ktorzy kośćiołami dla náuki y chwały Bożey brzydząc ſię zá żywotá/ po śmierći z trupámi ſwemi do nich fie wćiſkáią PowodPr 53; A Bożka Ducha ś. náuká/ máiąc rzeczy bárzo wielkie/ wyſokie/ prawdźiwe y niepoięte/ o ſłowá nie dba SkarKaz 122a, 42b, 80b.

»nauka (Pana) Chryst(us)owa (a. Kryst(us)owa), (Pana) Jezu Krysta (a. Jezusa, a. Kryst(us)a, a. Chryst(us)a), Syna (bożego)« = Christiana doctrina Modrz; doctrina Christi Vulg [w tym: Syna bożego Pana Jezu Krysta itp. (5)] [szyk 116:11] (103:19:10): Ale żydowie ktorzy bylij przeciwni nauce milégo Iezuſa/ mowili OpecŻyw 176; BielŻywGlab nlb 13; SeklKat M2v; KromRozm I E3v, E4, F3v; MurzNT 18v, 108v; KromRozm II b4, f, fv, f4, g2 (9); ktorzy ácz náukę páná Kryſtuſowę przyymowáli/ á ku ſwyętobliwoſci yą ſtoſowáli/ ále nye wyerzyli iżeby on práwym człowyekyem z ćyáłá y duſſe ſpoyonym był KromRozm III D7, B5, C3v, F2v, G6, G6v [2 r.]; DiarDop 101, 103; LubPs cc marg; KrowObr A3v, B3v [2 r.], C, 2, 40v (25); BibRadz I 358d marg, II 105c marg; BielKron 141v, 454v; kto nie trwa w náuce Kryſtuſowey/ Bogá nie ma/ kto trwa w náuce Kryſtuſowey/ Oycá y Syná ma GrzegRóżn K2, K, M; SarnUzn G2v, G3; HistRzym 102; RejPos 51v, 63v marg, 68v, 282, 282v, 285v; RejPosWiecz3 97, 97v, 99; Katechizm ALBO Wizerunk práwéy Wiáry Chrześćiáńſkiéy/ wedle Náuki Páná Iezuſá Chryſtuſá/ Apoſtołów iego/ y Kośćiołá iego Swiętégo BiałKat kt, 1, 248v, 318v; Y owſzem chleb muśi być proſtym chlebem wedle náuki Kryſtowey WujJud 261v, B2, 49; RejPosWstaw [212]v; BudBibKaw A3v; BiałKaz B2; CzechRozm 221, 223v, 248, 252v, 264; ModrzBaz 134v; Obacż/ iſz Stolicá Rzymſka [...] ieſt podporą Kośćiołá wſzytkiego/ w tym/ iſz nigdy o Prawdzie Bożey y náuce Chryſtuſowey zbłądzić nie może. SkarJedn 394, 74, 122; SkarŻyw 312, 536, 598; CzechEp 12, 14, 42, 53, 57 (13); CzechEpPOrz *; NiemObr 9, 11, 26, 31, 50 (10); ReszPrz 16, 98; LatHar 417; WujNT 267, 509, 2.Ioann 9, Aaaaaa2; SkarKaz 83a [2 r.].

»nauka Ducha Świętego (a. bożego)« [szyk 4:1] (5): KromRozm II gv; KrowObr 58v; vważaymy ſłowá X. A. y rzecż w nich vpátruymy/ á zgodząli ſię z náuką duchá Bożego rozſądzaymy. NiemObr 85; WujNT 815; SkarKaz 122a.

»nauka Ewanjelijej (świętej) (a. Ewanjelijum Krystusowego), Słowa (bożego a. Pana, a. pańskiego, a. świętego), Pisma Św. (a. bożego), ewanjeliska, w Piśmie Św.« = chrześcijaństwo [szyk 59:2] (32:20:7:1:1): W tym Pieniu prorok [...] modli ſie o Meſſiaſza Chriſtuſa aby [...] racżił dać łaskę y naukę Ewangeliey WróbŻołt tt2, H3v, V8, Z4; SeklKat Sv; MurzNT 73v; A ták ye nye oná łáſká boża/ ktorey źli á przeźreni nye ſą vczeſtniki/ yednoći. [...] Ale powyadáyą náuká ewányeliey/ á vżywánye ſwyątoſci KromRozm III E7v, Cv, E7v marg, E8v, F3v, F4, F6; LubPs C2v, V2v, Y4v marg, Y5v marg, aa4v, cc3v marg; KrowObr 48v [2 r.], 71, 78, 119, 126v; BibRadz II 120d marg; przyrzekał też/ iż tám niemiáło być nie innego poſtánowiono/ iedno według náuki piſmá ſwiętego. BielKron 233v, 193v, 198, 212v, 213v, 218v; SarnUzn C2; RejPos 23v, 65, 301; BiałKat 126, 316; GrzegŚm 67; WujJud 130v, 131; Tákże y wſzyſtkich Apoſtołow náuká ná piſmie zoſtáwioná [...] prawdźiwie názywána bywa náuką Ewángelium Kriſtuſowego. WujJudConf 80, 22, 80v [2 r.], 130v; CzechRozm 96, 240v; CzechEp 43, 130; NiemObr 54; Ieſliż mi ſię tedy/ według náuki piſmá Bożego/ Anyołá o błogoſłáwieńſtwo prośic [...] godźi; cżemu ſię nam o przycżynę do Pánny Máryey [...] vćiekáć nie godźi? LatHar 328, +6, 112, 327, 475; WujNT 48 marg, 476 marg, 671 marg; Náuká práwey Ewángeliey wſzędzie y záwżdy. SkarKaz 241b marg, 83a.

»nauka ewanjelijej« = wyznanie luterańskie (1): przed tym niżli ſkonał [Luter]/ prośił wſzyćkich przyiaćioł/ áby Páná Bogá prośili/ áby im záchował naukę Ewángeliey BielKron 224v.

»fałszywa (a. fałeszna, a. fałeczna), (o)błędliwa (a. (o)błędna), omylna, nieprawdziwa, kłamliwa (jest) nauka; fałsz, omylnoáć nauki« [w tym: obłędna a omylna itp. (8)] = secta Mącz [szyk 103:41] (104:24:19:2:1;1:1): OpecŻyw 109, 120v, 133v; aby [...] żadna nauka omylna: myſli naſſych od ciebie: [...] nieodnoſiła RejPs 17v, 16, 108; SeklKat F3; RejKup B; KromRozm I F3; MurzHist N2v; We wtorym [liście] tákże z powinowátſtwá go nápomina/ nyeprzeſpyeczeńſtwá przyſzłe z náuk obłędliwych przepowyádáyąc. KromRozm II e3v, e4v, q3, ſ3; KromRozm III II2v, L5; DiarDop 107; LubPs A4 [2 r.], B3v, O marg, Q3v marg, V3 (14); Wolałeś chwálić/ ſámego Páná Iezu Kryſtá/ [...] á niſſli chwálić/ pychę Anthykryſtá Rzymſkiego/ náukę fáłſzywą KrowObr C, kt, A3v, A4, B4, D (23); BibRadz I 108c marg, II 93a marg [2 r.], 138c marg [4 r.], 141b marg [2 r.]; BibRadzBaz ktv; ARryuſz [...] iákmiarz wſzytkę Azyą ſwą náuką błędliwą zwiodł BielKron 155, 142, 142v, 214; Mącz 384d; Ale nie tylko piſmem ſwiętym [...] możemy záwżdi pocżćiwie pokazáć/ niepewność/ obłudę/ y fáłſz tey náuki. SarnUzn G6v, G6v, G7, G8; RejAp BB4v, 19v, 32v, 43v, 66v (8); RejPos A5v, 8, 21v, 51v, 52v (29); BiałKat 126; KuczbKat 280; BudBibKaw A3; SkarJedn 350, 396, 397; SkarŻyw 147, 337 [2 r.]; CzechEp 127; ReszPrz 3, 38, 54 [3 r.]; ArtKanc H16, I16v, K17v, K18v, M15v (8); WujNT 68, 159, 349, 470, 652 (9); SkarKaz 606b; SkarKazSej 665b.

»kacerska, heretycka, bluźnierska, kacerzow nauka« [szyk 13:11] (16:6:1:1); RejPs 16, 108; MurzNT 81; KromRozm II p3v; KromRozm III O6v; OrzRozm P3v; Kácerſka náuká niezgodna. WujJud 36 marg, Mm2, Mm2v; Bo náuka kácerſka prętko powſtáie/ [...] á záśię prętko vſtáie SkarJedn 24, 130, 393, 397; SkarŻyw 374 marg; CzechEp 40; LatHar 428; WujNT przedm 25, s. 299, 509 [2 r.], 676, 860; SkarKazSej 658b, 686a marg.

»nauka katolicka, powszechn(i)a, katolikow« [szyk 11:9] (15:4:1): CzechRozm 244; SkarJedn 24, 343, 396; SkarŻyw 119, 200, 278, 517; Gdyżby [...] mieli/ ſtrzegąc ſię złych heretyctw ktorych pełna iest Kátolikow X.K. náuká pilnowáć náuki Apoſtolſkiey CzechEp 135; ReszPrz 27, 33; WujNT 732 marg, 830, Bbbbbb4; SkarKaz 309b, 419b, 549b, 635b; SkarKazSej 686a, 687a.

»nauka (jest) Kościoła (apostolskiego, bożego itp.), kościelna« [szyk 47:18] (44:21): KromRozm I F3 marg, Gv, Kv; MurzHist M3v; KromRozm III A2v [2 r.], A4v, E4, Q3v [2 r.], Q4 [2 r.]; KrowObr 230v; Iż wierzyſz to wſzyſtko/ co piſmo Swięte y nauká Kośćiołá ſtárożytnégo ćiebie vczy ku wierzeniu: choć téż tego doftátecznie nie rozumieſz BiałKat 41, kt, 1, 11, 248v; WujJud 15v, 75v, 221v marg [2 r.], 258, Mm5v [2 r.]; RejPosWstaw [1433]; SkarJedn 51, 251, 340; SkarŻyw 119, 189, 203, 337, 456 [3 r.]; NiemObr 85; ReszPrz 17, 22, 30, 32, 34 (8); LatHar 202; WujNT 30, 64, 489, 519, 520, 580, 747; WysKaz 14, 18; SarnStat 714; áby nikt ná ſwym obiáwieniu y rozumie nie przeſtawał: ále ſię kápłanów rádźił y ſwoie obiáwienie wedle náuki kośćielney ſtoſował. SkarKaz 518b, 348b, 381a, 382b [2 r.], 417b, 419b, 633a; Gdźie P. Bog dał znáć/ iż ſię o herezye tákie/ w ktorych świętych y przeczyſtey mátki iego nieczczą/ á kośćielną w tym náukę bluźnią/ gniewa SkarKazSej 685b.

»nauka krześcijańska (a. chrystyjańska)« = norma Christiana Modrz [szyk 20:8] (28): SeklKat A3; KromRozm I L2v; MurzNT 28v marg; KromRozm II b4 marg, t4v, v, x3; KromRozm III O3; KrowObr A2, B3v; Auguſtyn Swięty/ té Philoſophy któré Platoniki zową/ powiáda być náuce náſzéy Krześćijáńſkiéy między inymi Philoſophy bárzo podobné OrzQuin O2v, O2v; RejPos 23; Przeto ći ktorzy żywą wedla Chrześćijáńſkiey náuki ktorą przyięli/ [...] wielką przycżynę y pobudkę inſzym dáwáią KuczbKat 385, 9, 105, 120; WujJudConf 15; ModrzBaz 108v; z dźiećińſthwá wychowany od rodźicow w náuce Chriſtyáńſkiey NiemObr 146, 90; ReszPrz 10, 34; ReszHoz 136; LatHar ++8v, ++8v żp; WujNT Rom 1 arg; PowodPr 31.

»nauka Mahometowa« (1): Gdy tedy wierzyſz [Chrystusa] vmárłego/ przećiwiaſz się błędu Tureckiemu á náuce Máchometowéy BiałKat 88v.

»nauka Mojżeszowa, żydowska« (2:2): KrowObr 40v, 142v; S teyże też nauki żydowſkiey powſtáli byli odſzcżepieńcy/ ktore zwano Ophite BielKron 46; BiałKat 6.

»nauka niebieska« = coelestis doctrina Modrz [szyk 9:5] (14): MurzHist H3; BibRadz I 138d marg; KuczbKat 270; WujJud 218v; RejPosWstaw [1433]v; CzechRozm 190; iáko Páweł on niebieſkiey náuki opowiedácż y piſarz nápiſał, ModrzBaz 2, 57, 128v; SkarJedn 121; SkarŻyw 363; CzechEp 111; KochWr 24; SkarKazSej 671b.

»nauka niezbożna (a. niepobożna)« [szyk 4:3] (7): BibRadz II 141b marg; BielKron 45v; PRzetoż ſie brzydźimy náuką niezbożną Aryáńſką WujJudConf 69v; SkarJedn 316; ReszPrz 54; ArtKanc M16v; WujNT 844.

»nowa (jest) nauka« = herezja [szyk 38:4] (42): RejKup y2; Aza nyewyeſz/ ſkąd Luter náukę tę ſwoyę nową záczął? KromRozm I Ev, F3, K2v; KromRozm II a3v; KrowObr A2v, B [3 r.], Bv, 71, 241v; BielKron 197v, 202, 206; RejPos 85v; WujJud A7v, 133, 134; RejPosWstaw [1433]; SkarJedn 373; CzechEp 357, 360 [2 r.]; ReszPrz 63, 91, 109; LatHar 428; WujNT 31, 525, 543, 652 [2 r.], 733; Z iákiemi nowinámi idą/ nowego nam Chryſtuſá y nową o nim náukę przynoſząc? SkarKaz 550a, 241a, b, 417b [3 r.], 419b; SkarKazSej 681b.

»nauka pańska, Pana naszego (a. swego itp.)« [szyk 105:5] (57:53): RejPs 175; MurzNT 58v, 81; KromRozm II b3v, b4, e, f2, f4 [2 r.], p2, t4 marg; Ktorych poki ſą w yednoſci koſcyołá/ nye tylko ćirpyeć myędzy ſobą/ ále y ſlucháć z vrzędow ich mamy/ wedle náuki Apoſtolſkyey y Páńſkyey. KromRozm III D6, D6v, N4; Nadobne vpominánie wiernych/ áby nikomu nie vfáli/ iedno nauce páńſkyey. LubPs Ov marg, A4, C3, F3 marg, P, aa2v (13); RejWiz 163v; BibRadz I 436b marg; RejAp BB3v, 33, 35v, 44v, 57 (14); Pátrzayże Czo drugyego záſię w then dzyeń ſwięty páńſki wedle náuki Páná ſwego vcżynić maſz RejPos [226]v, A5 [3 r.], A5v [2 r.], A6, 10v, 11 (60); RejPosWiecz2 96; RejZwierc 196, 206, 250; CzechRozm 234v; ReszPrz 32; Tedy ſtároſtá widząc co ſię sſtáło/ vwierzył: zdumiewáiąc ſię nád náuką Páńſką [super doctrina Domini]. WujNT Act 13/12.

»nauka papieska, papieża rzymskiego, stolicy rzymskiej łacińska« [szyk 15:4] (9:8:1:1): MurzHist V; Otoſz maſz zrzodło/ w ktorym wy pokłádaćie odpuſztzenie grzechów/ według tey náuki Papieſkiey. KrowObr 70v, B3v, 2v, 42v [2 r.], 50, 50v żp (13); BielKron 196v, 202; Wielką ieſt y ſtárowiecżna Láćińſka náuká/ wſzytkiemu świátu znáioma. SkarJedn 311, 264; NiemObr 141.

»nauka pogańska« [szyk 2:1] (3): ábowiem tákowa náuká ieſth podobna Tureckiey/ y Pogáńſkiey náuce/ náprzećiwko kthorey/ vtzyli Prorocy Swięći KrowObr 54v, 142v; PowodPr 76.

»prawdziwa (a. prawa) (prawo)wierna, szczyra, nieomylna (jest) nauka; szczyrość prawda nauki« [w tym: szczyra, prawdziwa (a wierna) itp. (21)] [szyk 169:46] (137:39:35:11;10:4): OpecŻyw 109; WróbŻołt B; RejPs 186v; SeklWyzn c3; SeklKat H4v, L2, L3, Sv; RejKup o2, q5v; RejKupSekl a3; KromRozm I 14; MurzHist II 3v; Bo ludźie prawą naukę ſłowa bożégo opuściwſzy/ [...] naſtawiali vmarłych ludźi MurzNT 73v; KromRozm II e4v; KromRozm III Cv, C2v, D6v, E2, G6 (8); Ano jeden sam już się sobie widział Heliasz, [...] a wżdy scandalum się czynić nie bał, jeno aby mogł lud ku prawdziwej nauce zasię przywieść. DiarDop 103; LubPs A4 [2 r.], C2v, D2v marg, D3v [2 r.], G2 marg (25); OBroná Náuki prawdziwey y wiáry ſtárodawney Krześćijańskiey KrowObr kt, A2v, A3v, D, 1v żp, 107 (11); BibRadz *7, I 346, 436b marg, II 57b marg, 93a marg, 1.Tim 1 arg, II 133b marg; BielKron 196, 213, 213v; Lecż ktho ſię chce fáłſzywych Prorokow náuk trzymać/ á náuk prawdźiwych Z piſmaá świętego wźiętych kſobie nie prziymuie/ Niechay cżyni co racży nie nas tym zepſuie. GrzegRóżn N4v; LeovPrzep G2v, G3; RejAp 18v, 39, 57, 62v, 74v (19); HistRzym 51; á ty ſwięte ſpráwy twoie [...] day ábychmy wedle náuki prawdziwey/ wdzyęcżnie prziymowáli. RejPos 90, 23, 26 [2 r.], 29v, 30, 44 [3 r.] (59); RejPosWiecz2 96; BiałKat a2v, 11, 101, 288v; GrzegŚm Av; RejZwierc 250; WujJud 15v, 20, 130v [2 r.], 131, Nn3v; Przetoż znáki nieomylne Kośćiołá prawdźiwego inſze być nie mogą/ iedno ſzcżerość náuki ſłowá Bożego WujJudConf 130v, 80, 80v, 140v; RejPosRozpr b3v; RejPosWstaw 21v, [1433] [2 r.], [1433]v, [1434]v; CzechRozm 60; SkarJedn 107, 264, 350, [d8]; SkarŻyw A2, 389, 394, 436; CzechEp *4v, 72, 128; NiemObr 42, 77, 124, 164; ReszPrz 3, 27, 28, 30 [2 r.], 34 (12); ReszList 179, 189; WujNT [482] marg, 68, 2.Cor 1 arg [2 r.], s. 652, 654 marg, 815, Aaaaaa4v; SkarKaz 309b, 488a.

»nauka prorocka« [szyk 8:3] (11): KromRozm I C3v; KromRozm III B5; KrowObr A2, A4, 40v; RejPos 64v, 239v; WujJud 75; potym w wypełnieniu cżáſu/ poſłał ſyná ſwego miłego/ przez ktorego wypełniwſzy to co był náznácżył/ przez drugie świádki/ to ieſt ápoſtoły/ náukę prorocką obiaśniał NiemObr 35, 36 [2 r.].

»nauka szkolna [= w szkołach głoszona]« (1): nie bárzo dawno był/ nieiáki Antonius Pistor Szkotyſtá/ we Fryburgu/ ktory z [ = na podstawie] náuki ſzkolney Papieſkiey/ trzech Bogow pokázował. NiemObr 141.

»nauka (krolestwa) świata tego, ludzka, świecka, ziemska« = odstępstwa od nauki Chrystusowej, herezje, także inne wierzenia [szyk 30:3] (22:9:1:1): LubPs aa5v [2 r.], bbv marg; KrowObr 61v, 99v; BibRadz II 54d marg; BibRadzBaz ktv; Strzeſmy [!] ſię ábychmy nie byli zwiedźieni przez ich ćiemną Filozofią y zwiedźienie iákie według vſthaw ludzkich/ y według náuk świátá tego GrzegRóżn I4v; RejAp 66v; RejPos 8, 26, 44, 64, 68v (19); CzechEp 44, 111, 136; CzechEpPOrz *; wiárá Chriſtuſowá [...] wſzytkie náuki ludzkie dáleko przeſzłá WujNT 140.

»święta (jest) nauka« [szyk 96:45] (141): WróbŻołt C5v, Z5v; owſſemem ſie záwżdy o to ſtárał áby mi to było zá nawięczlſą pilnoſć roſſczytáć ſobie ſwięte náuki twoie. RejPs 179v, 91, 104v, 176, 177, 178v [2 r.]; RejKup o5; KromRozm I F4; KromRozm III D6v; LubPs A5v, E2, Z marg, aa2v, aa5 marg (8); KrowObr 71; RejWiz 178; tyć piſmá ſámy to ſpráwuią iż my ieſtechmy rozni od pogánow/ gdyż tákie święte náuki mamy ktore ſą pewne BibRadz *3v, *3v, I 138d marg; BielKron 209v; SarnUzn H6v; RejAp BB, 19v, 22, 45, 92v (8); Ale ſlepi/ chromi/ głuſzy/ vmárli/ a ci co przyięli ſwiętą naukę iego/ mieli wyſławiáć á obwołáć to krolewſkie zyáwienie iego. RejPos 10; tegoż pilnuy w ſwiętych náukach á poſtępkoch iego/ á nigdy nie zbłądziſz od tey ſwiętey á iáſney ſwiátłośći iego. RejPos 339, A5 [4 r.], A5v [2 r.], 5v, 8 [2 r.], 8v (92); KuczbKat 310; RejZwierc 42, 196; RejPosRozpr c3; BudNT przedm bv; SkarŻyw 308, 456; CzechEp 8; NiemObr 73; KochWr 23; iákoby náuká Luterſka byłá ták doświádczona [...] iáko święta náuká Páná Chriſtuſowá w kośćiele Kátholickim. WujNT 509, 64; SkarKazSej 682a, 684a.

»nauka wiary, o wierze, około wiary, nabożeństwa« [szyk 8:1] (5:2:1:1): BibRadz I 18c marg; przywioſł był Ceſárzowi kſiążki od Láutbgráfá [!]/ o náuce prawdziwey wiáry krześćiáńſkiey BielKron 207, 209; BiałKat 266; RejPosRozpr cv; SkarJedn 222, 361; WujNT 654, Cccccc4.

»nauki zakazane« (1): Cżytánie/ ſłuchánie/ ábo chowánie kśiąg/ ábo náuk zákazánych. LatHar 114.

»nauka (Starego (i Nowego)) Zakonu, obojego (a. Starego) Testamentu, Nowego Przymierza, (stara) zakonna« [szyk 15:2] (6:4:4:3): vmocniwſſy wnas naukę zakonu twego ſwętego : obroc na drogę ſprawiedliwą oczy naſſe RejPs 61v, 165v; ż[e] on może dopuśćić n przećiwko Apoſtolſkiemu piſmu grzeſzyć/ y ná przećiwko náuce ſtárego zakonu/ to ieſt ná przećiwko przykazániu Bożemu KrowObr 9; RejPos 176v; który [Bog] nam dał z náuki ſtárégo y nowégo zakonu/ iáko ſye go [grzechu] wiárowáć zá iego wſpómożenim/ mamy BiałKat 218v; WujJud 79 marg, Mm7, Nn4v; WujJudConf 80; iż náuká nowego przymierza [...] náukę ſtárego teſtámentu nierowno zacniey przewyżſzáć miáłá. CzechRozm 111, 86v, 93 [2 r.], 111v; CzechEp 117; á ſpráwiedliwość właſna Zydowſka ieſt tá/ ktorą oni właſnymi ſwemi śiłámi/ náuką zakonną wſpomożeni/ wykonáć vśiłowáli WujNT 559.

»nauka zbawienna, zbawienia, o zbawieniu« = scientia salutis Vulg; ministeria salutis JanStat [szyk 37:17] (50:3:1): OpecŻyw 26, 116; BielŻywGlab nlb 13; SeklKat H3; RejKupSekl a3; KromRozm II f2, hv, ſ2v, v2v marg, v3 [2 r.]; DZiwna yeſt chćiwoſć Czártowſká ná [...] zwyedźyenye od náuki y drogi zbáwyenney KromRozm III Av; nápiſawſſy nyemáło kſyąg około náuki zbáwyenney [...] yednák w wątpliwoſcyach ſwych nye ſádźi ſye ná ſwym rozumye KromRozm III O4; LubPs ee2, ee3; BibRadz I 346, 356b marg; RejPos 21v, 296; WujJudConf 39; CzechRozm 2v, 186v, 190, 191v, 222v, 255; SkarJedn 205, 235, 358, 403; SkarŻyw 113, 127, [407], 486; gdy po wſzytkich okręgach Swiátá Apoſtoły/ Káznodzieié ſwoie rozesłał/ ktorzy [...] od Duchá S. nauką zbáwienną nádchnieni/ narod ludzki [...] od błędow ku prawdzie [...] przywiedli. StryjKron 146, A; á potym odłożywſzy ná ſtronę rumy y chwaſty ſzkodliwe/ náukę ſámę zbáwienną przedśię wezmę. CzechEp 105, 62, 105, 107; NiemObr 85, 91; Cżechowie od ś. Woyćiechá náukę zbáwieną poználi ReszPrz 29, 3, 98, 112; ReszList 190; Będąć przycżyniáć do słowá mego/ w drugich mieyſcách też vymowáć z niego/ iákobych omylną/ zoſtáwił im náukę zbáwienną. ArtKanc P7v; LatHar 46; WujNT Luc 1/77; SarnStat 986; SkarKaz 384a, 417a; SkarKazSej 671b.

Szeregi: »artykuły i nauka« (1): Papieſz Grzegorz wtory y trzeći [...] wiárę ták wszcżepili/ ztymi ártykuły wſzytkimi y náuką/ ktora dziś ieſt w Papieſtwie SkarŻyw 520. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»nauka i bluźnierstwa« [o herezjach] (1): odpowiedáiąc kxiędzu Biſkupowi Krákowſkiemu/ na fáłſzywą náukę y bluznierſtwá iego. KrowObr 2.

»błąd (a. obłędliwość), (a) nauka« [o herezjach] (2): BiałKat 88v; Cathol. [...] Owa wy wſzyſtko opák/ ſtárym nowe á ſtáre nowym názywaćie. Confeſs. Obłędliwośći ludzkie/ náuki Bogu przećiwne/ Piſmá świętego zániechawſzy. WujJudConf 5. [Ponadto w przeciwstawieniach 2 r.].

»duma albo nauka« [o herezjach] (2): A tá duma albo náuká máło nye wſſyſtkę Afrykę [...] zwyodłá byłá. KromRozm III E3, F2. [Ponadto w przeciwstawieniu 1 r.].

»ewanjelija a (i, albo, to jest) nauka ((Pana) Krystusowa a. apostolska)« [szyk 7:2] (9): tám ſnadź lepyey w cáłoſći y doſtoyeńſtwye ſwym záchowaná yeſt ewángelia/ to yeſt/ náuká Kryſtuſowá. KromRozm I E3v; KromRozm II g2, k3, 14; KromRozm III B8v; KrowObr 68v; WujJud 171; SkarJedn 11; OBácż iáko Ewánielia y náuká o práwdzie Chryſtuſa Páná náſzego/ nie piſmem ſię żádnym ludziom podawáłá SkarŻyw 363. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.].

»głos, (i, a) nauka« (7): wſſelki ien ieſt s práwdy/ ſluchá gloſu moiégo ij nauki moié. OpecŻyw 120; RejPos 121v, 122, 169, 186, 198v; CzechEp 360. [Ponadto w połączeniach szeregowych 7 r.].

»(nie) heretyctwo i (ani) nauka zła (a. nowa, a. obłędliwa)« [szyk 2:1] (3): Potymże ſię ſpraw/ Cny cżytelniku/ iż Grekowie/ nie dlá złey náuki/ áni dla żadnego Heretyctwá [...] od kośćiołá ſię S. oddzielili SkarJedn 256, 350, 373.

»(fałszywa a. przewrotna) nauka a (i) kacerstwo« [szyk 2:1] (3): KromRozm II e4v, o4; Tych złych ludźi náuká y kácerſtwo głupie/ ſzalone y zwádliwe/ gdy do Polſki przyſzło/ nálázło ſobie godne żaki OrzList f. [Ponadto w przeciwstawieniu 1 r.].

»kazanie a nauka« (1): gdźye by ſye co roznego od kazánya drugich ápoſtołow/ á od náuki/ [...] w yego kazányu okazáło. KromRozm II t3. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»mandaty i nauka« (1): wolimy przeſtrzegáć mándatow Bożych/ y náuki páná Chriſtuſowey NiemObr 116.

»mądrość i (a) nauka« (3): WróbŻołt V; przecżby thák pod przypowieſciámi pokrywał ty nieſkońcżone mądrośći ſwoie/ á thy nieomylne náuki ſwoie RejPos 191v; SkarKaz 80b.

»nauka, (i, a) obyczaj (a. zwyczaj)« [szyk 6:1] (7): OrzList f2; RejAp 27; KuczbKat 310; WujJud 123; Cżym ſię [...] Kościoł iego/ w náuce ſwey y świątobliwych zwycżáiách/ nigdy ſłuſznie nienágániony/ nie brzydźi LatHar 58; SkarKaz 382b; Lecz v heretykow wedle náuki y zwyczáiu ich/ tákiego do iednośći y zgody nie máſz ſpoſobiánia. SkarKazSej 684a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 8 r.].

»pismo (a. pisanie) i (a, abo) nauka« [w tym: Pismo Św. 4 r.] [szyk 14:9] (23): WróbŻołt D6; RejKup o2v; KromRozm I B4v, L, Lv; Diar 51; RejAp [183]v; żadnym inym wymyſlonym obycżáiem nie możymy otrzymáć áni poſieść kroleſtwá iego ſwiętego/ iedno gdy ſie będziemy ták ſpráwowáć á ták záchowywáć iáko ieſt nam poſtánowione w ſzyrokich piſmiech á w pilnych náukach RejPos 187v, 70, 186v, 190, 351, Ooo4v; BiałKat 6; RejZwierc 8v; WujJud 32; SkarJedn 15, 285, 343; SkarŻyw 127; Doſyć nam ná tym/ że tych ſłow y tákich terminów w piśmie náſzym y w náukach nie pokaże. CzechEp 348, 98; PowodPr 28. [Ponadto w połączeniach szeregowych 6 r.].

»nauka i (a) podanie« [szyk 9:2] (11): KromRozm II t4 marg, v4v; KromRozm III A4v [3 r.]; WujJud 135; ábyſmy wedle Apoſtolſkiego podánia y náuki Ewángeliey ś. iedno Boſtwo/ Oycá y Syná y Duchá świętego w iednym á równym Mágeſtaćie wyznawáli WujJudConf 22; SkarJedn 112, 123; ReszList 190 [2 r.]. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.].

»postępki i nauka« (1): nie wiem/ żeby y on temu podpiſowi ſwemu doſyć vcżynił: to ieſt żeby prawdźiwie wedle Chriſtulá páná/ y wedle poſtępkow y náuki Apoſztolſkiey/ ſługam Bożym/ iáko ſługá/ ſłużył? CzechEp 333. [Ponadto w połączeniach szeregowych 6 r,].

»prawa i nauka« (1): áby dárował y vbogacał tych coby mu ſię kłániáli/ y ná práwá iego [papieża] y náukę zezwolili. CzechEp 350. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.].

»prawda, (i, a) nauka [Chrystusa]« [szyk 17:1] (18): SeklKat M2v; ktorzy [...] ſthoią wiernie á mocnie przy ſwiętych náukach á nieomylney prawdzie iego RejAp 118, 136v; RejPos 11, 29, 65, 83v marg, 84 (8); SkarJedn 112, 199, 394; SkarŻyw 456; CzechEp 359; NiemObr 164; SkarKaz 549b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 10 r.].

»nauka i (a, ani) przykład« (4): BielŻywGlab nlb 13; RejPos 10, 231v; Poniewaſz oni [apostołowie] ná to poſtánowieni byli ábyſmy ſie wedle náuki y przykłádów ich rządźili CzechRozm 191v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.].

»rada, (i, a) nauka« (18): WróbŻołt B; gdyż wſzytko dobre twoie zależy w tym/ ieſli zoſtánieſz przy tey ſwiętey rádzye á náuce iego. RejPos 172, 16v, 62, 65, 82v, 173 (17). [Ponadto w połączeniach szeregowych 13 r.].

»nauka i reguła« (1): Thom tu dla tego nápiſał/ áby kożdy wáſze náuki y reguły poznał/ iákie ſą wnich bluznierſtwá KrowObr 146v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»nauka a (i) rozkazanie (a. przykazanie)« [szyk 7:5] (12): LubPs bb2 marg; KrowObr 68v, 200v, 230; BielKron 98; A to ieſt wſzytká ſummá tego/ ſtáráć ſie wedle wſzey możnośći ſwoiey o pocżćiwy á pobożny żywot ſwoy/ wedle náuk á roſkazánia Páńſkiego. RejPos 336, 79, 83v; BiałKat 386v; CzechRozm 244; StryjKron A; Vcżniowie to iego ſą/ y ſłudzy prawdźiwi/ ktorzy ná náuce Miſtrzá/ y roſkazániu páná ſwego przeſtawáią NiemObr 180.[Ponadto w połączeniach szeregowych 7 r.].

»rozumienie i nauka« (1): bądźćie doſkonáli w iednákimże rozumieniu y w iedney náuce [in eodem sensu et in eadem sententia] WujNT 1.Cor 1/10.

»słowo (boże itp.), (i, a, to jest) nauka« [szyk 60:12] (72): WróbŻołt V8, 118/172; SeklKat Hv; KromRozm II b3v, b4 [2 r.], c, e, f, f4 [2 r.]; KromRozm III C3; LubPs P; RejAp BB, 35v, 39; RejPos A5 [3 r.], A5v [2 r.], 11, 23, 63 [3 r.] (46); ſtrzeſz ſie ábyś ſie nie sſtał vcżeſnikiem ſtołu dyabelſkiego/ ále mocnie vwierz ſłowom á prawdziwey nauce Páná twoiego RejPosWiecz2 96; RejZwierc 196; CzechRozm 221; SkarJedn 7, 343; CzechEp 14, 97; NiemObr 73; wedle náuki kośćiołá Bożego y ſłowá Chryſtuſowego: vmyśli vżywáć ś. Sákrámentow SkarKaz 348b, 83a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 20 r.].

»nauka i (a, albo, także) sprawa« [szyk 12:10] (22): RejPs 176; KromRozm I B4; KromRozm II hv, i2, v; KromRozm III N4; RejPos 25v, 26 [2 r.], 139v, 209v, 251v, 276, 335; Otóż potrzé [= potrzeba] náśládowáć Páná y iego pokornéy náuki/ tákże pokornych ſpraw. BiałKat 38v; WujJudConf 118v; CzechRozm 244; SkarJedn 364; Bo to pewna z náuki y ſpraw Chriſtuſowych iż on kaźń oſtátecżną ogniá wiecżnego/ opowiedał wſzędy CzechEp 48; ReszPrz 10; WujNT 460, 844. [Ponadto w połączeniach szeregowych 13 r.].

»tradycyja, to jest (abo, i) nauka (bez pisma podana)« (4): Heretyk ieſt káżdy [...] ktory [...] o prawdzie wiáry Chrześćiáńſkiey wierzy co inſzego/ á niżli ma poſtánowienie ábo ográniczenie trádiciey ábo náuki kośćielney. WujNT 747, 391, 606, 2. Thess 2 arg.

»nauka a upominanie« (2): á ſtań mocno [...] przy ſwiętey náuce iego/ á przy nieomylnym vpominániu iego. RejAp 19v; RejPos 262v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»(ani) nauka, (a, i, ani) ustawa (a. (po)stanowienie)« [szyk 21:5] (26): RejKup Zv; MurzNT 81; KrowObr 1v, 203v; drugie [księgi] ſą ktorymi náukę y vſtáwę Rzymſkich Papieżow karzę BielKron 196v; GrzegRóżn I4v; RejAp 78; A thák ſie im zdáło iż im iuż więcey było nie trzebá do łáſki Bożey [...]: iedno áby ſie byli paráli á ćwicżyli á zachowywáli wedle oney náuki á wedle onego poſtánowienia Moiżeſzowego. RejPos 178v, 8 [2 r.], 26, [105], 118v, 165 (11); RejPosRozpr c3; CzechRozm 81 marg, **3; KochPs 75; Iemu dał moc wnáuce y vſtáwach ſwoich/ áby náucżał wſzytkiego Izráelá woley Bożey SkarŻyw 491; NiemObr 26; WujNT 64, 717. [Ponadto w połączeniach szeregowych 31 r.].

»wiara, (i, a, a(l)bo) nauka« = fides et doctrina PolAnt, Vulg [szyk 33:28] (61): RejKup r3; KromRozm I kt, A3, F4; MurzNT 18v; KromRozm II a3, i2; KromRozm III B5; DiarDop 100; GliczKsiąż L5; KrowObr kt [2 r.] D [2 r.]; BielKron 206; GrzegRóżn H; Mącz 210c; SarnUzn G8; RejAp 30v; RejPos 23v, 115v, 124, 139v, 148v; BiałKat 133v; WujJudConf 15, 61, 207v; BudNT 1.Tim 4/6; CzechRozm 65; SkarJedn 41, 80, 107, 147, 205, 264, 349; Bo wiedzieli iſz on cudá nieſłycháne [...] cżyniąc/ wiele ludzi do náuki ſwey á wiary Chryſtuſowey przyćiągnął. SkarŻyw 363, 394, 536; CzechEp *3v, 357, 359, 360 marg, 362; ReszPrz 32, 34; KochWr 23; LatHar 673; WujNT 476 marg, 543, 1.Tim 4/6, s. 733; Gárdźili wiárą y náuką Ewángeliey świętey Zydowie SkarKaz 83a, 417a, b; SkarKazSej 671b, 684a [2 r.], 686a, 687a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 17 r.].

»nauka, (a, i, albo) wymysł« [o herezjach] [szyk 12:7] (19): SeklKat F3; LubPs aa4v marg; á gdy vſtáną wſzytki diabelſkie náuki y wymysły/ tedy Kryſtus ſam krolowáć będźie BibRadz II 141b marg; RejPos A5v, 44, 52v, 54, 68v (15); SkarKaz 240b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 8 r.; w przeciwstawieniach 6 r.].

»nauka i (a) wyznanie« (3): SkarŻyw 599; ktorzy ná ich náuce y wyznániu przeſtáwáiąc y ná pálec od niey odſtąpić nie chcemy CzechEp 361; SkarKaz 606a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.].

»zakon a (i) nauka« [szyk 5:2] (7): BielŻywGlab nlb 9; Aczos potim gdi on [człowiek] [...] Wgardzyl zakon y nauky Ktore Pan Bog raczył dać. RejKup B; wſſego dobrego/ á ná konyec kroleſtwá nyebyeſkyego nábáwił/ gdy ſye wedle yego náuki á zákonu ſpráwowáć będźyemy. KromRozm II e3; KromRozm III L5v; A iáko cżytaſz w zakonie á w náukach ſwoich? RejPos 209v, 225v, 247v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.].

»nauka a zjawienie« (1): Licemiernicy/ ktorzy ſie záwżdy bali/ áby prze iákie nowe náuki á nowe zyáwienie/ nie były zelżone náuki ich RejPos 12v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

Jako drugi człon połączenia współrzędnego z imieniem twórcy itp. (lub zastępującym go określeniem) [w tym: o nauce Chrystusowej (49)] (77): Tákże też nye przeto Luter álbo náuká yego dobra/ iż nas ktemu przywyodłá/ iż ſye około piſmá y ſlowá Bożego pilnyey obyeramy. KromRozm I L2; MurzHist C3, H3v, V3; ácz nye ſą ku onym nowym miſtrzom y náukam ich ſkłonni KromRozm II a2. pv, v4v; KromRozm III A4v, C3, E4v, F3; LubPs Q3v marg, V4, Z marg, ee2; KrowObr 50 [2 r.], 149, 202v, 240v; RejZwierz 104; BielKron 211v, 333v; RejAp 20v, 30v, 82, 104, 110, Ee4v; RejPos 8, 29 [2 r.], 29v [2 r.], 30 [2 r.], 51v (25); BiałKat 38v, 298v; WujJud 59v; WujJudConf 19v; BudNT przedm bv; Aza tego niewieſz/ co przećiw niemu mowią/ teráźnieyſzy nowi nieobrzezáni żydowie/ ktorzy Chriſtuſá Páná y náukę iego precż odrzucáią. CzechRozm 223, 70v, 95v, 262v; SkarJedn 73; SkarŻyw 600; CzechEp 31, 43, 350; NiemObr 42; BALAAM fałſzywy prorok y náuká iego. WujNT Xxxxx2, 369, 375, 722, 844; SkarKaz 550a; SkarKazSej 682a, 686a.

W przen (349): OpecŻyw 133v; OpecŻywPrzedm C4; BielŻywGlab nlb 13; Rodzili gi [grzech] gdy na iego ſwiętą naukę zgrzitali, WróbŻołt C5v, V8; we wnątrznoſćiach pierſi moich noſſę nápiſáną náukę twoię. RejPs 61; to ieſt nielekce błogoſláwiony człek/ ktorego ogárnęłá náuká tẃoiá [!] RejPs 139v, 86, 108; SeklKat L3; RejKup y2; Aleſćye yą [światłość] wy mniſſy y popi ſwoyą náuką y zabobony záćmili byli. KromRozm I E3, F3v, L; MurzNT 81; Maſz s ſobą wſzędźie nośic naukę niebieſką MurzHist H3; KromRozm III G6v, Q3v; Diar 51; yeſli preceptor yáko w náuce á w wierze myli y chramye/ po temuſz też y vcżeń obłedliwem ſie sſtáć [...] musi. GliczKsiąż L5; Iáko ſą ći błogoſłáwieni ktorzy nie ſą zmázáni iáką fáłeſzną náuką LubPs aa4v marg; Przipythawánie cżłowyeká/ ktory [...] poddawa ſie pod moc á zwierzchność náuki Páńſkiey LubPs aa5 marg, Y4v marg; Kthorą naukę ſwoię/ átzkolwiek ią ſlowki iedwábnymi pięknie vprządł/ y vpſtrzył: A wſzakoſz niemáſz nic inſzego w niey/ iedno pychá papieſka KrowObr [B3]v; lepiey było Kxiędzu Biſkupowi Krákowſkiemu/ áby był tę náukę ſſátáńſką/ domá zákrył KrowObr B4; áby ſwymi dobrymi vtzynki przyochędożyli/ y náukę Páná Iezu Kryſthá [...] y ſami ſiebie. KrowObr 64v, C, 1v, 48v [2 r.], 64v, 126v, 229, Tt2v; ná wſzytkę źiemię niech pádnie roſá. (marg) Ziemiá znáczy Pogány ſucha á oprocz wilgotnoſći tey náuki ſwiętey (–) BibRadz Iudic 6/39; z przyrodzenia tho ma ſerce człowiecze zátwárdzonym być ku náuce zbawiennej BibRadz I 356b marg; Náuká Kriſtuſowá biie ſercá wiernych BibRadz I 358d marg, II 67b marg; BielKron 45v, 142v; GrzegRóżn H; Prot C; iáko poznáć iad ich náuki SarnUzn H4 marg, G5, H6; LeovPrzep G3; iáko tych ćiſáwych ſzkap wiele dziś biega/ [...] práwie miecżem wyſiekáiąc thę białość á ſzcżyrość woley á náuki Páná tego. RejAp 57; ktorzy vpádli z ogniem fałſzywych náuk ſwoich RejAp 74v; iż záráźili á popalili [...] trzecią cżęść łodzi ná ktorych pływáłá wierna náuká [...] Páná náſzego. RejAp 74v; iż oni iáwnie cżynili lekkość temu ſwiętemu Báránkowi/ [...] ná wſpák wypráwuiąc náuki ſwięthe iego RejAp 123; ono wnet ma káżdi nadobny plaſtr náuki Páńſkiey ná ty obiecáne wrzody RejAp 132v; Prorocy y Pátriárchowie [...] do tey forty piſmy á náukámi przez Duchá ſwiętego obwołánemi drogę otworzyli RejAp [183]v, BB, BB3v, 74, 78, 136v; gdyż naukę Kriſtowę/ ktora ſiedzi ná práwicy Bogá oycá/ wzgárdził HistRzym 102, 102; Cżárt ſie ſtára ábi zácyerał wyerną náukę. RejPos 26 marg; dziwnie kąkol ſwoy rozſiewa fáłeſznych náucżycielow y nauki ich RejPos 51v; Vſzcżepiłem w niey práwą máćicę prawdziwey náuki ſwoiey RejPos 60 v; Abowiem wołáią ná cię ony tłuſzcże fáłſzywych náuk/ kthorych dziś pełen ſwiát RejPos 68v; vkázuie im pokrzywy/ piołyn á ciemierzycę onych fáłſzwych náuk RejPos 123v; ále ſie ćiśń mocno záſłowy á zá náukámi Páná ſwego RejPos 169v; co pokątnie á omacmie kłádą á zámietuią ſieći ſwoie ná nas/ fáłſzywych náuk ſwoich RejPos 177v; iuż nas nie będzye mogł zwieść z onego gośćińcá/ ktoryś ty nam vtorowáć racżył prawdziwemi piſmy á náukámi ſwoiemi. RejPos 186v; iáko nas dziś maſz wiele tych Fáryzeuſzow/ do których kołáce [...] náuká ſwięta twoiá RejPos 225; Niechać go [Krystusa] oni vkázuią iáko chcą ná tych puſtyniách omylnych náuk ſwoich. RejPos 261v; ktory [św. Szczepan] [...] krwią ſwą oblał á zápiecżęthował ſwięthą prawdę iego y náukę iego. RejPos [278]; Karmiſz ie plewámi omylnych á fáłſzywych náuk ſwiátá tego. RejPos 314v; ktorzy [...] przyoblekli ſie odzyeniem nowym/ náuk/ woley/ á roſkazánia Páná ſwego. RejPos 339v; Przecż im nie podawaſz kwiatków ábo zyołek onych wdzyęcżnych ſłow/ náuk/ á poſtánowienia Páná twoiego? RejPos 346, 16v, 26, 51v, 54, 64v (32); KuczbKat a2; o co ſie iuż v nas w Polſzcże nie kuśili/ Aby ſzcżyrą náukę Páńſką záduśili. RejZwierc 250; Luterani koſćielney náuki álbo nierozumieią/ ábo ią wywracáią WujJud 221v marg, 20v, Mm5v; RejPosWstaw [1434]; Bo náukę oświecam iáko świtánie BudBib Eccli 24/38[44]; ktory [papież] náukę iego y vſtáwy wyſzpoćił. CzechRozm **3, 191, 220; gdzie piſmu y náuce Bożey ſchowánie SkarJedn 15; Pierwſza [powinność]/ áby [starszy Kościoła] wiary S. y iey wyznánia y náuki niebieſkiey był opoką SkarJedn 121; ktorzy z iego mądrey y Boſkiey náuki/ ogłodzeni ſą. SkarJedn 131; obiemá rękomá ſłużby ſię iego S. y zakonu y náuki Bożey chwyćili. SkarJedn 235, 46, 251, 359, 396; Náuká moiá/ y święté vſtáwy W śmiećiách v ćiebie KochPs 75; Boleię pátrząc/ że depcą źli náukę twoię. KochPs 185; wiárę S. przyimuiąc náukę iego w ſercu do domu odnośili SkarŻyw 30; Wielkim głośnym był dzwonem y trąbą náuki Bożey SkarŻyw 86; z oney ſię ſkrzynie w ktorą był P. Iezus ſwoię wyſoką o Boſtwie ſwjm náukę zchował/ bogáćili. SkarŻyw 408, 59, 200, 453, 504, 599 [2 r.]; Nie máſz kácerſtwá ſzkodliwſzego/ iedno gdy kto [...] zmyſł duchowny obráca w ćieleſny ták [errata zmienia: tákże] ćieleſny w duchowny á náukę też niebieſką nicuie w źiemſką CzechEp 111, 66, 76, 136, 337; Skąd záraz widźieć możećie/ onę drugą mocną Báſztę náuki kośćiołá Bożego/ Traditionem ReszPrz 22; Z tą iego táką náuką/ podźmy do Probierzá ReszPrz 36; Splótł tedy tę to náukę ſwoię/ z żydowſkiego vporu/ z kácerſkiego błędu ReszPrz 39; Y podobnaſz to rzecż ku wierzeniu áby prawdźiwa náuká do tych cżáſow w więźieniu ćiemnym/ tych to wyſiekácżow cżekáłá? ReszPrz 98; Ná ſtolicy iednośći/ poſádźił Pan BOg náukę prawdźiwą. ReszPrz 100; muſi ſię náuká ś. onych Oycow y przodkow wáſzych łámáć. ReszPrz 109, 3, 102, 112; ná ktore to Miáſto/ y ná iego náukę/ wſzyſtkie vffy kácerſkie [...] vderzyły ReszList 182, 189; Zátráć miły Pánie tę beſtyą okrutną/ która plugáwi Winnicę twą náuką omylną ArtKanc I16v, M16v; ZAſmákowáłá dźiś bárzo/ Wiklefá kácermiſtrzá náuká/ łákomym Kátholikom LatHar 126, 360, 442; ktory [Kościół] od ſznuru náuki Apoſtolſkiey nigdy nie vſtąpił WujNT 288; kśięgi kácerſkie otworzywſzy [...] powitał dym ćięmney náuki kácerfkiey WujNT 860, 139, 349, 642, 654, Tit 2/10; Ci nowi z ſwoią dźiś vrodzoną náuką [...] mowią SkarKaz 43a, 549b; v iednego ſtołu ś. náuki y ſákrámentow záśiádáć [...] roſkazał. SkarKazSej 684a; Heretycka náuká cnoty ſuſzy y korzeń ich podćina. SkarKazSej 686a marg, 671b, 686a.

W charakterystycznych połączeniach: nauka brzmiąca, ciemna, dzika, niedrożna, (nie)ozdobna (3), ożywiająca, [z czego] płynąca, (nie)smaczna (2), dziś urodzona, dawno utarta, zapieczętowana; nauka jest nasienie mądrości; baszta nauk(i), białość, ciemierzyca, dym, dziedzictwo, dzwon, jad (2), jasność, kąkol, macica, odzienie, ogień, opoka (2), oziębłość, plastr, plewy, pniak, pochodnia, podpora (2), powietrze, pustynia, sędzia (2), sieci (2), słup, stoł, stróż, strzały, sznur, tłuszcza, trąba, wilgotność, wspor, ziołka; nauka bije serca, brzmi (2), w więzieniu czeka, w sercach ginie, kołace [do kogo], łamie się, ogarnęła [kogo], pływa [na czym], korzeń cnot podcina, rośnie, siedzi na prawicy Boga Ojca, (po-, za-)smakuje [komu] (3), cnoty suszy, [leży] w śmieciach, targa się [na co], upadła, woła [na kogo], zemdlała; nauk(i) chwycić się (4), macać, skosztować; poddawać się pod moc nauki; ugodzić do nauki; od nauki odlatywać, daleko się odstrzelać, odwieść się na stronę, uchylić (uchylać) się (2); z nauki ogłodzony, płynący, urość (3), wyczerpnąć, zeprzeć; schowanie nauce; zatwardzony ku nauce; naukę (po)deptać (2), kraść [komu], nicować, (we wnętrznościach a. z sobą) nosić (2), krwią oblać, oczyściać, w sercu do domu odnosić, oświecać, poduszczać, posadzić na stolicy (2), krwią (za)pieczętować (2), przyochędożyć (przyochędażać) (2), w skrzynię schować, spleść [z czego], uprząść, na wspak wyprawować, wyszpocić, wywrocić (wywracać, (s)przewracać) (9), zacierać (2), zadusić, (doma) zakryć (3), zatłoczyć, (o)zdobić (2); na naukę uderzyć, zgrzytać; nauką brzmieć, wiele [kogo] narodzić, drogę [do czego] otworzyć, plugawić, pomazać (pomazany) (2), lud przewrocić, rozwiązać, spojony, świecić [komu], trzymać się, utorować drogę (gościniec) (2), wiązać się, zabijać, zaćmić, (doma) zakryć (3), zarzucić, zmazany; z nauką pojść do probierza; za nauką cisnąć się, w nauce chramać, młody.

Fraza: »nauka kwitnie« (1): Tám oko ſwoie obrácayćie/ [...] gdzie nabożeńſtwo/ y náuká/ y Kroleſtwo Chryſtuſowe kwitnie SkarJedn 402.
Zwroty: »budować naukę, nauką; nauką zbudowan; budowanie nauki« [szyk zmienny] (2:1;1;1): proznoby byli co w ludźyach náuką ſwoyą budowáli/ gruntu wyáry [...] pirwey nye vmocniwſſy. KromRozm II c4v; KromRozm III D6v; CzechEp 105; WujNT 584 [2 r.].

»karmić, posilać nauką; pokarm, chleb nauki« (2:1;2:1): WróbŻołt N; áby y oni ludzie vbodzy/ ktorzy wielki niedoſtátek ćirpieli/ báwiąc ſie więcey pokármem ſłow á náuki Páńſkiey/ byli opátrowáni y wſpomagáni. RejPos 23; KuczbKat 5; iam [tzn. Stolica Carogrodzka] iuż Mátká porzucona/ [...] iuż vſchły pierśi moie/ karmić was y wychowáć náuką zbáwienną nie mogę. SkarJedn 403; SkarŻyw 26; LatHar 679.

»nasycić, upoić, napojony nauką« = doctrina imbutus Modrz [szyk zmienny] (1:1:1): gdys zſtąpił z nieba vpoiłes ią [ziemię] mądroſcią y nauką. WróbŻołt V; RejPos 184; ModrzBaz 77v.

»nauką oświecić (a. oświecać); światłość nauki« [szyk zmienny] (6;4): Przidzie prorok dla zbáwienia twego Ten wizytek ſwiát náuką oświeći BielKron 133; SarnUzn B6v; RejPos 41, 338 [2 r.]; SkarJedn 317; ReszList 179; LatHar 447, 449, 673.

»paść (się) nauką, w nauce; pastwisko nauki« (3:1;7): WróbŻołt Z4; SeklKat H4v; RejAp 35v; poſtánowiwſzy wſzytki ſpráwy około tich owiecżek ſwoich/ zoſtáwiwſzy im ony roſkoſzne páſtwiſká ſwiętych ſłow y náuk ſwoich/ [...] ſzedł do Bogá Oyczá RejPos 122v, 122v [2 r.], 123v, 124v, 314v, 340v; BiałKat 133v.

»naukę (a. nauki) rozsi(ew)ać (a. siać); przysiać, rozsiewca nauk« [szyk zmienny] (13;1:1): DiarDop 103; LubPs C2v marg, cc2; Hugo Biſkup s Konſtanciey/ oſkárzył przed Senátem Zwingliuſzá/ iż Nową Náukę rośiewa BielKron 197v, 198, 202; RejPos 54y, 64 [2 r.]; SkarJedn 396; SkarŻyw 119; CzechEp 40; ReszPrz 63; WujNT 525; SkarKaz ) (2.

»szafować naukę; szafowanie, szafarz nauki; nauka szafowana« [szyk zmienny] (1;2:1;1): KromRozm III C8v; Co zá porządek ma być w koſciele Páńſkim/ to ieſt/ ſzáfowánye prawdziwey nauki ſłowá Bożego. LubPs cc3v marg; BibRadz I 436b marg; RejPos 38v; iáko [...] ſługę wiernego/ á ſzáfarzá náuki Chryſtuſowey/ wyſłáli z Hieruzálem do Antyochiey S. Bárnábę. SkarŻyw 536.

»szczepić w naukach; nauka szczepi, naszczepiona« [szyk zmienny] (2;1:1): Przywvedzye go ſwą náſſcżepyoną náuką nye tylko o ſzkodę cyáłá yego/ ále y duſſe ſámey GliczKsiąż L5; RejPos 23v [2 r.]; SkarKazSej 686a.

»wykorzenić naukę; wykorzenienie nauki; nauka była wykorzeniona« (2;1;1): LubPs A4; obacżyſz błędy ktore fáłeſzny prorok [Mahomet] wam vſtáwił/ y wykorzeniż iego náukę z pośrzodká Tureckich ludzi. BielKron 254v; RejPos 282; CzechEp 360.

»naukę w(y)l(ew)ać« [w tym: w kogo, w co (3), czemu (2), do czego (1)] = doctrinam effundere PolAnt [szyk zmienny] (8); KromRozm II t4v; RejAp BB4v; BudBib Eccli 24/39[46]; SkarJedn 89; SkarŻyw 408; Temu Miáſtu [...] wſzytkę zdrową náukę zekrwią właſną záraz Apoſtołowie święći wylali. ReszList 190; WujNT 514, 878.

»zarazić naukę; pozarażać (a. zarazić się) nauką; zaraźliwa, zarażona nauka« [szyk zmienny] (3;3;6:1): MurzHist N2v; LubPs V3v marg; BielKron 158; RejAp 77v, 82, 84v, 94v; Bo oni [...] pokątną á iádowitą náuką ludźie pozárażáli. WujJud 5v, 20, 76; CzechEp 30, 31, 209.

»zatłumi(a)ć (a. tłumić) naukę; potłumiona jest nauka« (7;1): LubPs A4, aa5v marg, bb6; RejAp 104; Azaſz ſie nie chwieią miedzy tą trzćiną rozmáithe wymyſły á wynaláſki iego/ zátłumiáiąc ſzczyrą wolą á naukę Páná tego. RejPos 10v, 11, 26, 65v.

Wyrażenia: bibl. »nauka Balaamowa [= zdradliwa]« = doctrina Balaam Pol Ani, Vulg (5): BibRadz Apoc 2/14; Iż [nauka nikolaitów] byłá podobna ku náuce Báláámowey. RejAp 26v, BB8, 26; WujNT Apoc 2/14.

»nauka diabelska, szatańska, czartowska« = herezja; bluźnierstwo; doctrina daemoniorum Vulg [szyk 20:6] (16:7:3): SeklKat F3, M2v; KrowObr A2v [2 r.] B3v, B4, 40v, 55 (14); BibRadz II 141b marg; RejAp 166v, 171; RejPos 64 marg, 345v; A też wieſz z Páwłá świętégo Proroctwá: iż [...] miáło ich wiele odſtąpić od Wiáry/ á przyſtáć ku Duchóm obłędliwym y naukóm ſzátáńſkim BiałKat 113v; ArtKanc E6v; WujNT 1.Tim 4/1, Aaaaaa2; SkarKaz 240b.

»droga, gościniec nauk(i)« (4:1): nic inſſego ſobie potrzebnieyſſego nienayduię iedno obroćić nogi ſwoie ná drogę ſluſſnoſći/ á náuk twoich RejPs 179v; BielKron 141v, 218v; RejPos 184, 261v.

»głowa nauki« (3): Papież Sędzia nieſpokoynych/ Kśiążę/ Doktor y głowá prawowierney náuki. SkarJedn [d8], 107; SkarŻyw 394.

»nasienie nauki« [szyk 5:1] (6): KromRozm II c; Pan záwżdy ſie o to ſtárał/ áby ſie tu było mnożyło dobre naſienie narodu ludzkiego/ á ktemu y náuki iego. RejPos 52, 63, 64v [2 r.]; KuczbKat 425.

»owoc nauki, z nauki« (3:3): KromRozm I D2; Oſmy owoc tey náuki/ iż przydzie do thego/ że ſie będziem iteż muśimy krzćić znowu SarnUzn H5v, G8v, Hv, H5; WujNT 31marg.

»skarb nauki« (5): Poználi iáko go ſam Chryſtus náucżył y wlał ſkarb náuki y wiáry ſwey wſerce iego. SkarŻyw 536, 363; WujNT 732 marg, Bbbbbb4; SkarKaz 80b.

»studnica nauk« (1): By iáko z żywego źrzodłá wſzyſcy z tąd cżyrpáli/ A ſtudnic fáłeſznych náuk ludzkich zániecháli. BibRadzBaz ktv.

bibl. »wiatr nauki« = ventus doctrinae PolAnt, Vulg (19): KromRozm I E2; KromRozm II v4; KromRozm III G8, H2v, H3v; LubPs bb4v marg; Abyſmy iuż nie byli dźiećmi chwieiącemi ſię/ y nie byli miotáni thám y ſám ledá wiátrem náuki BibRadz Eph 4/14; WujJud A7v, 37; RejPosRozpr c; RejPosWstaw [1433]; CzechRozm 20v; CzechEp 69, 117; NiemObr 44; WujNT Eph 4/14, s. 676 [2 r.]; SkarKaz 43a.

»woda nauki« (4): WróbŻołt Z5v; RejPos 197; poddáni W.K.M. [...] wzgárdźiwſzy te zákálone Odſzcżepieńſkie rowy/ z ſzcżerych ſtudnic wodę przezrocżyſtą náuki Chriſtuſowey czerpáć będą. WujJud B2; SkarJedn 11.

»zdrowa nauka« = sana doctrina Vulg, PolAnt [szyk 27:5] (32): KromRozm III Cv; Vſkárżenye ná złoſniki/ ktorzy dobrą á zdrową náukę zgwałćili. LubPs C3v marg; KrowObr 227v; Leop 1.Tim 1/10, 2.Tim 4/3; BibRadz 1.Tim 1/10; WujJud 20; BudNT 1.Tim 1/10; CzechRozm A4v, 60, 222v; KarnNap ktv; SkarJedn 7, 11, 298, 349; KochPs 3; SkarŻyw 27, 147; CzechEp *3v, 71, 204, 209; ReszPrz 27, 28; ReszList 190; WujNT 1.Tim 1 arg, 10, 2.Tim 4/3, Tit 2/1, Zzzzz3, Aaaaaa2.

Przen: O wpływie szatana (4):

W połączeniu szeregowym (1): á ieſli nie z Bogá ieſt/ tedy pewnie s cżártá á z onego miſtrzá/ ktorego woley/ wymyſłow/ á náuki/ náſláduie. RejPos 84v.

Zwrot: »naśladować nauki« [szyk zmienny] (3): Ale wierz mi żácżku ktory náſláduieſz they náuki iego [czarta]/ ieſli ſie nie obacżyſz/ poznaſz co to za miſtrzá maſz RejPos 44, 44, 84v.
Wyrażenia: »w nauce mistrz« (1): Iż ie Pan ſrodze oſądziwſzy ma podáć w poſłuſzeńſtwo iego [czarta]/ áby ſie vcieſzył nád tymi żacżki ſwoiemi/ ktorych on w tey náuce miſtrzem ieſt. RejPos 44.

»omylna nauka« (1): A ciemnośći go nie poznáły/ to ieſt/ ći wſzyſcy kthorzy náſláduią ciemnego miſtrzá tego/ á omylnych náuk iego. RejPos 44.

3. Poszczególne twierdzenia, zasady postępowania lub ograniczone zespoły twierdzeń i zasad; doctrina HistAl, PolAnt, Vulg; disciplina Vulg, PolAnt, Mącz; documentum Mącz, Calep, Cn; regula Mącz, Modrz; canon, institutio, praeceptio Mącz; praeceptum, praescriptum Modrz; dogma PolAnt (1262): OpecŻyw 178v; Ty wſzytki rzecży zetrzy na miałki proch/ á potym zmieſzay, y tak pożyway iako maſz naukę. FalZioł V 73; Wezmi Litargirium/ tho ieſt gleytu ſzeſć vncij / blaywaſu cżterzy vncije/ oliwy ieden funt, Vcżyń maſć podług nauki. FalZioł V 108, II 21c, V 22a, 23d [2 r.], 99, 108, 110v; PEriander Corintſki mędrzec ieden z ſiedmi mądrich piſał nauki barzo vżytecżne BielŻyw 18, 84; KłosAlg F4; KromRozm III F; Diar 54; BielKom kt; LubPs I4v marg, ee3v marg; KrowObr 68, 78 [2 r.], 90; Leop Eccli 41/17; BibRadz I 5c marg, 216b marg, 353v, [481], II 90d marg; BielKron 194v, 213, 232v; Canon, Graece, Latine reguła. Nauká wedle którey co ma być ſpráwowano Mącz 34a, 196c, 436c; OrzQuin O4 marg, T3v; SienLek 125, 140v, S[ss]4; A według téy náuki/ nie trudno będźie Koło zmierzyć. GrzepGeom Iv, G4v, H2v, I2, K4, O2, P2v; Summá s tey wſzytkiey Ewányeliey/ ná náuki krotko/ dla lepſzey pámięći/ zebrána. RejPos 4; pilno ſłuchay/ ná iákim zakonie á ná iákiey náuce thy ſwoie nowe bárnádyny [...] ſtánowić racży RejPos 170v, 7v, 11, 14, 17, 20v (17); BiałKat c, 248v; BielSat M4v, N4; Hiftoria prawdziwa ktora ſie sſtáłá w Lándzye mieyſcie Niemieckim/ z oſobnemi náukámi HistLan kt; Niekażeſz kráść/ á ſam krádnieſz? A tą náuką dobrą/ nietylko zábraniáli cżęſtego grzechu [...] ále też burdy [...] vſkramiáli KuczbKat 325, 95; WujJud 96; WujJudConf 212; Są y drugie potrzebne náuki w ſłowiech tych Apoſtolſkich RejPosWstaw [213], 22 marg, [1432]v; Strum E2, I3v; BiałKaz D, D4 [2 r.]; CzechRozm 253; ModrzBaz 7, 59, 68; vſłyſzał potrzebną/ poćieſzną/ y prawdziwą od tego który iuſz był w tákich rzecżach ćwicżony/ naukę. SkarŻyw 290, A3v, 52, 119, 209, 471; ná oſtátek [...] prośimy cię/ áby [...] prawdziwym Litewſkim y Witołdowym przykłádem nas rządził y ſądził/ [...] A ieſli od tey náuki/ y tego przedſięwzięcia odſtąpiſz/ tedy y ſam ſwoiego/ y náſzego zginienia ty ſam przyczyną będzieſz StryjKron 667; CzechEp 19, 219, 224; ReszPrz 57; BielSjem 35; Calep 338a; Y dla tegoż/ tákem te liſty/ álbo Inwentarz/ wyſtáwić kazał/ áby/ komuby ſie nie doſyć w tych náukách dźiało/ kártá do przypiſánia byłá gotowa. GostGospSieb +4v; LatHar +7v, +12, 67, 665 [2 r.]; WujNT przedm 27, s. 31, 243, 519, 1.Tim 6/3; Timor Domini corona fapientiae, O iákoż to rożna náuká od poſtępkow świátá tego WysKaz 4; PowodPr 60, 81, 83; SkarKaz 207a, 276b, 311b, 417a; SYlorus był Tátárzyn wiele ſynow máiąc/ Zotáwił im náukę tę to vmieráiąc. CzahTr E2; SkarKazSej 669b, 686b [3 r.].

nauka czego [= o czym] (36): ſwego blyſznyego mylouala bo yemu nauką dobrych vczynkow ukazouala PatKaz III 149v; Nauka poznawania po poczęciu niewiaſthy/ Ieſtli z ſynem albo z dziewką: chodzi. FalZioł V 15; Przy tym ſie poczyna Tractat/ tho ieſt nauka rozmagithych lekarzſtw doſwiadcżonych: thak naprzeciw Morowemu powietrzu: lako y naprzeciw każdemu iadowi FalZioł V 72; WróbŻołt Nv; Bowiem niemáłą czeſć Iákob y yni przodkowie náſſy odzierżeli/ iż wydáli náukę ſluſſnego żywotá potomkom ſwoiem RejPs 114; SeklKat I; GroicPorz nnv; BibRadz Eccli 50/28[29]; BielKron 333v; KwiatKsiąż P4; Mediocritatis regula, Miernośći nauká. Mącz 351a, 413c; SienLek 1, 1v żp, 46v żp, 47v żp, 50v żp (12); SienLekAndr a3; Náuká pocyechy w niedoſtáthkoch náſzych. RejPos 19v marg; BiałKat 46, 221, 248v marg; BudBib Eccli 24/31[37]; SkarŻyw 358; WujNT Hebr 6/2, s. 762; NAVKA MOWIENIA WIANKA SiebRozmyśl F2; SkarKaz 488a marg. Cf nauka czego na kogo.

nauka czego [= do czego się odnosząca] (2): Wykład tego przedźiwnego Pozdrowienia położy ſię w náuce siódmego rozdźielenia ná pocżątku. LatHar 8, 255.

nauka czego [= jakiego pochodzenia] (7): Aleć mię próżno chfála/ vcząc nauk roſkázániá ludzkiégo. MurzNT Matth 15/9 [przekład tego samego tekstu Mar 7/7, BudNT, CzechEp, WujNT], Mar 7/7; BudNT Mar 7/7; prawdźiwa wolność [...]' należy [...] w rządzeniu rozumu/ wedle ktorego náuki/ naylepſze á nayświętobliwſze ieſt żyćie ná świećie. ModrzBaz 71v; CzechEp 117; WujNT Mar 7/7; WysKaz 27.

nauka czego [= w czym zawarta] (9): Wybráliſmy [...] Maximilianá ſyná Ceſarſkiego gruntownie/ y przyſięgámi tego potwierdźili. W nicżym nauki ſtarodawney złotey buły nie náruſzywſzy BielKron [3322], 46; OrzQuin Aa5; obácż náukę tey Ewányeliey ſwiętey k cżemu ſie ſciąga. RejPos 14; LatHar 3; WujNT 517 marg, 518 marg, 783 marg, Aaaaaa4.

nauka czego na kogo (1): Náuká pokory ná ſtany wielkie. SkarKaz 515a marg.

nauka do czego (4): RejPos 132v, 230v; BialKaz Gv; y dáie mu [papież namiestnikowi w Grecji] náuki do cżynienia rządu w duchownym kośćielnym ſtanie. SkarŻyw 319.

nauka około czego (16): Nauka około vſtáw świeckich MurzNT 76 marg, 78v; Náuká około imowánia ſye koniá/ y innych rzeczy/ támże. GroicPorz oo3; GórnDworz L6 [2 r.]; RejPos 112, 225v, 339; KuczbKat 235; A Tymoteuſzowi Páweł Apoſtoł náukę podáie około záchowánia zdrowia iego. CzechRozm 189; SkarJedn 276, 278; SkarŻyw 471 marg; SkarKaz 43b, 453b, Oooo3b.

nauka z czego (18): A pothym porządkiem poydą ine ſpráwy koſciołá ſwięthego/ y ine náuki nam potrzebne s praw á z żywothow ludzi ſwięthych RejPos 269, 44v, 51, 167, 269; BiałKaz D2; CzechEp 103; LatHar 258 marg; Náuká z vpadku Piotrowego. WujNT 180 marg, Aaaaaa4v; SkarKaz 38b, 39b, 44a, 385a, 416b, 576b, 606b. Cf nauka z czego do czego.

nauka z czego do czego (1): O náukách z Ewángeliey do obyczáiow. SkarKaz 608a.

nauka od kogo, od czego [w tym: mieć, szukać od kogo (4)] (9): FalZioł V 107v; Ale gdyżeſmy o pcżołaeh gadkę pocżęli pobacżimy ſzyrzey odnich naukę BielŻywGlab nlb 11; KrowObr 148v, 200v; RejWiz 182; RejPos 69v marg, 112v; BiałKat 308v, 318v.

nauka u kogo [= w jakim tekście się znajdująca] (1): A gdźyeby to ták było/ yáko ći kácyrzowye twirdzą/ iżby tylko wybráni do koſcyołá tego przyſlucháli/ tedyby prozna á nyeprzyſtoyna ſynowi bożemu byłá náuká oná v Máthuſſá S. gdźye onego/ ktory przećiw nąm zgrzeſſy [...]/ koſcyołowi każe opowyedźyeć KromRozm III D.

nauka komu (23): OpecŻyw 35; PatKaz III 122; LubPs Z4v marg; Náuki Rękoymiom opiſáne w Práwie. GroicPorz r2v, c4v, r3, oo; Leop Ps 130 arg; Brzemiennéy pániéy náuká SienLek S[ss]v; Náuká tym co ledá przed cżym vpadáią RejAp Ee2v, BB4v; RejPos 115v, 169 marg, 234, 311 marg; RejZwierc 202; GostGosp 6, 28, 54, 134; LatHar 130; WujNT Luc 3 arg [2 r.].

nauka czemu [= w jakiej sprawie] (1): Ale gdyſmy o ránach w mowę záſzli/ gdyż nie wſzędy barwierzá mieć może/ gdzie rány do ſtánie/ áby téż temu náuká byłá/ o tym przyſzły Rozdźiał będźie. SienLek 145.

nauka ku czemu (6): PatKaz III 154v; GliczKsiąż kt; Niebo/ niebo Páńſkie ieſt/ ale źiemię oddał ſynom ludzkim. (marg) Thu ieſt wielka náuká ku poznániu wielkięy dobrotliwośći Bożey przećiw ludziom. [...] (—) BibRadz Ps 113/16; OrzQuin T3; RejZwierc 173, 202.

nauka (na)przeciw(ko) czemu (6): Nigdziéciém nienayduieſs nauki lepſſé naprzeciw zdrádliwym a krótkim roſkoſſám cieleſnym/ [...] iako w żywocie miloſciwégo pana Iezu Kryſta OpecŻywPrzedm C3; LubPs B3; RejPos 76v marg, 224 marg; SkarŻyw kt, 384.

nauka na co (8): Tu maſz pilną náukę ná obiáśnienie rozumu twego od tego Páná ſwego. RejPos 116, 70, 116v [2 r.], 216v marg; SkarŻyw 481; Dwá ſą przy nich Regeſtry. Ieden do náuk ná zmoćnienie Kátholickiey wiáry: A drugi do napráwy obyczáiow ſłużący. SkarKaz kt, Ooooa.

nauka o kim, o czym (129): Nauka O poznawaniu vriny/ to ieſt moczu tak zdrowego: iako y chorego człowieka. FalZioł V kt, IV 44b, V [1], 12, 12v żp, 60; KłosAlg G; SeklKat V4; MurzNT 111; KromRozm III E, E3v; LubPs F2v marg, aa4, bb4 marg; KrowObr 78v [2 r.], 145v; Duch Páńſki pobudzáiąc Gedeoná áby proſił o znák/ przekłáda nam náukę o przyſćiu y o kroleſtwie Kryſtuſowem BibRadz I 138d marg; Goski A16v; GrzegRóżn F4v, M2v; SienLek 34, 45, 45v, 46, 50 (12); GrzepGeom P2v; RejPos 134v, 148 marg, 157 marg, 173v marg, 177v (10); RejPosWiecz2 93; BiałKat 288v; GrzegŚm A2v marg, A3v, 19 [2 r.], 67; KuczbKat 9, 105 [2 r.], 155 marg, 175 marg, 316; WujJud B7v, 70v, 219; WujJudConf 91v, 243v, 246v; RejPosWstaw 41v marg; Strum D, N4; CzechRozm 135, 185, 244v, 253, 259v [2 r.]; KarnNap B3; Náuká piękna o dźiatkách. ModrzBaz 10v marg, 83v, 113, 134v; SkarJedn 282, 317, 391; Oczko 10; SkarŻyw 90, 107 marg, 300, 497 marg, 584; CzechEp 92, 102, 103, 117 [2 r.], 141, 175; NiemObr 78; ReszPrz 59, 70; ReszList 154; Phil I; Przydano do káżdego rozdziału NAVKI, o tych rzecżách/ ktore ſię w Modlitwách zámykáią LatHar kt, +12 [2 r.], 10 marg, 62 marg, 119, 133 (23); KołakSzczęśl kt, A2v; WujNT przedm 31, s. 518 marg, 520, 607 marg, 625, Cccccc3; SkarKaz 155a, 204b, 313b [2 r.], 608a, Oooo2b, d; Pogáńſkanáuká [!] o miłośći Rzeczypoſp. SkarKazSej 669b marg, 698b.

nauka w czym [= odnośnie do czego] (2): á wſzákże/ w tych rzeczach [którą żyłę otworzyć]/ człowiek niebiegły/ lepſzą náukę z piſmá niſzſzego poymie. SienLek 35; GórnDworz K5.

nauka w kim, w czym [= na przykładzie kogo, czego] (3): BibRadz II 52b marg; A Pan też iákąć náukę dał w thym nędzniku RejPos 207, [137] marg.

nauka czyja [w tym: G sb i pron (157), ai poss (93), pron poss (31); nauka Krystusowa i apostołów (2)] [= stworzona, głoszona lub wyznawana przez kogoś] (279): A to ieſt nauka Auicenny iuż cżęſtho kroć ſkuſzoua [!]. FalZioł III 14b, I 4a; BielŻyw 21, 31, 34, 35, 39, 42, 84; BielŻywGlab nlb 10, 15; RejPs 73, 182v, 183v; SeklWyzn d2; SeklKat K3, R4v, X4v, Z2v; HistAl B2; KromRozm I H; Tam ieſt pytán/ ieſli by ty nauki za práwdźiwé a Chrześcjanſkié vſiebié miał o ktore ieſt do Legáta oſkarżon? MurzHist F3, S2v; KromRozm II gv, qv; KromRozm III E3v; DiarDop 101, 103; BielKom B3; LubPs F2v marg, N3; GroicPorz h2v; A toć ieſt náuká/ Antykryſtá onego ſyná zatráconego/ ktory tylko potzątek/ y tzęść zbawienia przypiſuie Pnu Kryſtuſowi KrowObr 57v, B2, 54, 70, 74v [3 r.] 92 (20); UstPraw C3; BibRadz *2v, I 108c marg, 478v, 478c; BielKron 87, 215, 258; GrzegRóżn Mv, O2; SarnUzn B4v; SienLekAndr a3; RejAp 183v; GórnDworz Lv, L6, O4, Ii6v; ZDa mi ſie żeś zrozumiał moy Bráćiſzku miły/ Co zá náuki Páńſkye w pirwſzey cżęśći były. RejPos 156v, A5, 5v, 72, [154], 156 (30); RejPosWiecz3 [97]v; BiałKat c [2 r.], 3v, 21, 48v, 126 (12); IAko maćie pod Moſkwą/ ſwoich zamków doſtáć/ Powiem wam/ iedno chćieyćie mey náuce ſproſtáć BielSat M4; KuczbKat 155 marg, 175 marg, 185; RejZwierc 106v, 166v, 192, 199v, 259; WujJud 70v, 110v [2 r.], 115, 170, 186v (9); WujJudConf 12, 91v, 123; RejPosWstaw [212]v; Strum P2; tedyćby w tym nie Antychriſt tylko/ według twey náuki/ ále y ſam Páweł/ błądzić muśiał. CzechRozm 39v, 39v, 71v, 95v, 210, 225 (12); ModrzBaz 65; SkarJedn 51, 158, 278, 316, 391; SkarŻyw 90, 107 marg, 119, 180, 203 (27); CzechEp 46, 53, 86, 92, 102 (9); NiemObr 43, 72, 151; WerKaz 275; BielSjem 34; niemieli batzenia na one navke meza zacnego ktori tak radziel in priuatis offenſis, debet eſſe ſatis, principibus potuiſſe vlciſci PaprUp H4; Phil I; LatHar +9v, 7, 62 marg, 77, 120 (13); KołakSzczęśl kt, B; WujNT przedm 20, s. 63 [2 r.], 64, 151 [2 r.], 518 [2 r.] (12); WysKaz 27; Dla tego też wynieśli ábo wyśláchćili ſie y zbogáćili/ wykraśnieli y vtyli; á náuki moie [Boga] przeſtąpili niecnotliwie. PowodPr 66; SkarKaz 84a, 312a, 549b, 608a, 634a, 637a, Oooo2b; PaxLiz Ev; SkarKazSej 669b, 687a marg, 698b. Cf »nauki ludzkie«, W przen »nauka diabelska«.

nauka czyja [w tym: pron poss (8), G sb i pron (3), ai poss (1)] [= przeznaczona dla kogo] (12): PatKaz III 109; A ták pokuſzenie páńſkie ieſt náuką náſzą. BibRadz I 136b marg; którą náukę Królewſką/ dármoby Król z Kśięgámi onymi od Kápłana brał/ nie wźiąwſzy piérwéy od niego tego/ czym Król Królom práwym ieſt OrzQuin T3; RejPos [73], 117, 190 marg, [308] marg; Chorych náuki LatHar 748; SkarKaz 240b, 244a, 385a, 416b.

cum inf (10): FalZioł V 12; KrowObr 101 marg, 121v, 210, 234; Náuká pobożnemu/ pokorę záchowáć Leop Ps 130 arg; Ieſt przy tym y náuká koniá dobrégo poznać/ by ſye w kupnie nieomylił SienLek 164, 48v żp, 49v żp; SkarKazSej 687a marg.

Ze zdaniem przydawkowym i dopełnieniowym [w tym z zapowiednikami: ta (5), ona (2), o tym (3), w tym (2), takowa (1), około tego (1); zaimek pytajny (90), że, iż (35), aby, (i)żeby (34), jako ‘że’ (5), gdy (2)] (166): OpecŻyw 32v, 35, 43, 51v, 55v, 59, 74; Naprzod to ieſt poſpolita nauka: iż rana nie ma być richło goiona FalZioł V 88v, V 15, 18v, 25, 67, 76v; BielŻywGlab nlb 14; GlabGad A7; WróbŻoU S6v; LibLeg 10/70v, 11/26v; RejPs 125 marg, 137 marg; SeklKat E4, X; RejKup o6; KromRozm I H; MurzHist G4, R4v; MurzNT 21; KromRozm III B2; GliczKsiąż B4, B7, G, M8v, N5v; LubPs K marg, K3, O2 marg, O5v marg, P3v marg [2 r.] (10); Wſzákże też támże opiſána ieſt náuká Sędźiemu/ [...] iáko ſye ma záchowáć GroicPorz c4v; Náuká gdy ſye kto imuie koniá y innych rzeczy. GroicPorz dd4v; KrowObr 82v, 138, 200v [2 r.], 224v [2 r.], Ss4v; Y tę záwżdy náukę vcżniom ſwym przywodził/ Aby káżdy cżęſto z nich do źwierciádłá chodził. RejWiz 1v; Leop Tob 4 arg; BibRadz *4, I 10a marg, b marg, 88c marg, 113c marg, 138c marg, 298c marg; Goski *2v; BielKron 244; KwiatKsiąż Pv; OrzQuin D3v; iáko kreẃ z noſá y vſt ſtánowić/ byłá o tym náuká wyſzſzey SienLek 144v, 12v, 31v, 45, 83, 185v, 188v; RejAp 12v, Ee2; GórnDworz O4; GrzepGeom C4; Ono maſz iście nie ledá iáką náukę/ iáko go [szatana] odpráwić maſz/ gdy cie będzye wiodł ná iákie omylne bogáctwá RejPos 326, A4v [2 r.], A5, 1 marg, 5v, 25 marg (52); RejPosWiecz2 93; RejPosWiecz3 [97] v; Możeſz tedy báczyć tych świętych á zacnych ludźi náukę: dla czego wodą święconą ſye chrzćić mamy BiałKat 241, 221, 286 marg, 293v; BielSat N3; GrzegŚm 48; HistLan A2v; RejZwierc B, 88, 196; BielSpr 24v, 28v; RejPosRozpr b3 marg, c4; Strum N4; CzechRozm Av, 253; SkarŻyw 250 marg, 325 marg, 358, 598; CzechEp 46, 86; ReszPrz 59; Ieſzcże druga náuká iáko dziáłać Race BielSjem 39; GostGosp 28, 54; Phil E4, I; LatHar 187 [2 r.], 581; WujNT 151, 293; SarnStat 601; SkarKaz 310b.

Z przytoczeniem (18): NAprzod to ieſt pierwſza nauka: ieſtli ona niewiaſta przed pocżęciem była blada/ á po pocżęciu rumiana na liczu/ znak ieſt iże z ſynem chodzi. FalZioł V 15, V 93v, 99v; KromRozm III E; GliczKsiąż G; KrowObr 235v; K temu Sálomon mądry/ onę náukę Królewſką Królom zoſtáwił: Non ſit porrecta manus tua ad accipiendum, et ad dandum collecta. OrzQuin Bv; BiałKat 221; Bo nas do tego wiedźie náuká oná niebieſka tymi ſłowy: Wyleyćie álbo otworzćie przed nim ſercá wáſze. KuczbKat 360, 185; WujJud 70v; BiałKaz F3; CzechRozm 230, 252v; SkarŻyw 492; NiemObr 151; PaprUp E, H4.

sg w funkcji pl ‘zbiór zaleceń’ (186): A tak też y o poznawaniu rozmagitych niemoczy człowieczych/ przez vriny łączno z tey nauki pobaczyſz. FalZioł V 2, V kt, [1], 12, 12v żp, 15 [2 r.] (16); BielŻyw 31, 34, 42; RejPs 114; SeklKat A6, R4v; KromRozm II qv, x; KromRozm III B2, E3v; BielKom G5v; Co wſſytko y lepyey poyąć y v ſiebye vwáżyć możem s thego przykłádu ktory ku tey náuce przydknyem á przyłożem. GliczKsiąż N3v, kt, M2, N5v; LubPs F2v marg; GroicPorz dd4v, nnv, oo3; KrowObr [B3], 57v, 138; BibRadz I 353v [2 r.], 478v, 478c, Eccli 50/28[29]; Goski A16v, *2v; BielKron 46, 258, 333v; KwiatKsiąż P4; Mącz 384d, 413c; OrzQuin T3 [2 r.] Aa5; SienLek 1, 1v żp, 12v, 34, 45 [2 r.] (32); y koni/ iáko napotrzebnieyſzégo dobytku niechćiałem opuśćić: áżeby téż y temu/ rádá byłá w ich niedoſtátkach/ według náuki y opiſánia námięniónégo Wydawce SienLekAndr a3, a3; RejPos A5, 5v, 14, 17, 23 (16); BiałKat c, 46, 158v, 221, 288v; GrzegŚm 19; KuczbKat 9; RejZwierc B, 5, 88, 173; BielSpr 28v; WujJud 170; WujJudConf 12, 67; BudBib Eccli 24/31[37]; Strum D; CzechRozm 39v, 225v, 244v, 253; ModrzBaz 10v marg, 62, 113, 134v; SkarJedn 278, 317 [2 r.]; o czym że wzmiankę tylko/ á nie doſtáteczną náukę/ opiſał Gálen/ wymawiáią go drudzy/ że to miał zá rzecz proſtą Oczko 10; KochPs 123; SkarŻyw 119, 180, 225, 278 [2 r.], 320 (25); CzechEp 103; NiemObr 72; ReszPrz 59; WerKaz 301 marg; Náuká Vrzędnikowi/ y pámięć/ ktorą ma cżęſto cżytáć GostGosp 6, 28, 54, 134, 154; LatHar 130, 187, 381, 493, 551, 676; WujNT 517 marg, 518 marg, 783 marg, Aaaaaa4; SkarKaz 84a; SarnStat 973; Y tá ieſt naprzednieyſza rożność nowego zakonu od ſtárego: iż ſtáry przyſzedł z ſámą náuką SkarKaz 310b, 277b, 310b, 453b, 576b; SkarKazSej 698b.

W połączeniach szeregowych (36): PatKaz III 154v; KromRozm III B2; BibRadz I 353v; Mącz 93b, 384d; [lekarz] dawa mu też potym rádę/ náukę/ y plaſtry / cżymby po tym on cżłowiek miał ſobie dogoić rány oney ſwey RejPos 327v, 210, 218, 223, 253v, 293v, 339 [2 r.], 339v; BiałKat 333v; RejZwierc 192; WujJud 186v; CzechRozm 259v; Naydźie tu ſam Krol powinnośći ſwoie/ Rádę Senator/ Rycerz ſpoſob zbroie: Páſterz duchowny/ naydźie y ſtan każdy Náukę záwżdy. ModrzBazBud ¶2v; SkarJedn 343; Zywoty ony były im pobudką nabożeńſtwá/ vmocnieniem wiáry/ podporą nádzieie/ wtroſce káżdey poćiechą/ w wątpliwości náuką SkarŻyw A2, 336, 358; CzechEp 53, 118; LatHar 676; WujNT 63, 64, 151 [2 r.], 712, 751 (8); SkarKaz 634a.

W przeciwstawieniu: »wymysł ... nauka« (1): O cżym nie naſzych wymyſłow ále Páwłá ś. nauki ſłuchayćie WujJud 70v.

W porównaniu (1): [Izajasz] podawał náuki iákoby nieiakiego lekárſtwá przewybornego / gdzie w ludźiach bacżył iákie niedoſtátki BibRadz I 353v.

W tytułach i marginesach (426): FalZioł V kt, [1], 12, 12v żp, 15 (9); BielŻyw 31, 34, 35, 39, 41, 42, 84; GlabGad P8; RejPs 125 marg, 137 marg; Trzecia czeſc Nauki krzeſciańſkiey ktorą zowiemy Pacierz. SeklKat R4v; MurzNT 76 marg; LubPs K marg, O2 marg, P3v marg [2 r.], T6v marg, bb4 marg; GroicPorz dd4v, nnv, oo3; Goski A16v, *2v; SienLek 1, 1v żp, 45v, 46v żp, 47v żp (17); RejAp 12v, Ee2, Ee2v; RejPos 1 marg, 19v marg, 25 marg, 31 marg, 41 marg (36); BiałKat 286 marg; O Wiecżerzy Páńſkiey Nauká z Confeſsiey Sáſkich Kośćiołow. WujJud B7v, 219; RejPosRozpr b3 marg; RejPosWstaw 41v marg; Strum D; ModrzBaz 10v marg; Do ktorych Zywotow przydáne ſa [!] niektore Duchowne Obroki y nauki przećiw kacerſtwom dziśieyſzym SkarŻyw kt, 90, 119, 143, 162 [2 r.], 168 [2 r.] (32); GostGosp 6, 28, 54, 134; LatHar kt, +12 [2 r.], 1, 5, 7 (53); KołakSzczęśl kt; WujNT 180 marg, 218 marg, Aaaaaa4v; SiebRozmyśl F2; SkarKaz kt, 83b marg, 313b marg, 488a marg, 515a marg, Ooooa, Oooo3b; SkarKazSej 669b marg. Cf »nauka i przestroga«.

W charakterystycznych połączeniach: nauka cudna, dawna, dobra (lepsza) (7), dołożna, doskonała (4), dostateczna (5), doświadczona, dziwna (2), fałszywa (5), godna, jasna (3), kłamliwa, łacna, łaskawa, mądra, miła (2), nadobna (10), nawyborniejsza, niebieska, niemała, niepochybna, nieprzystojna, niewypowiedziana, niezbożna, nowa, obłędna, omylna (2), osobliwa (osobna) (9), ostateczna (2), pewna (upewniona) (6), piękna (15), pilna, (na)pisana (opisana, spisana, wypisana) (24), (po)płatna (4), pobożna (2), pocieszna (pocieszliwa) (11), pogańska, pospolna, potrzebna (17), poważna (2), powierzona, powszechna, pożyteczna (użyteczna, pożytkow pełna) (12), prawdziwa (4), prożna (2), przeciwna ([czemu]) (10), przepowiedana, przypominana, służąca [do czego, ku czemu] (2), sroga, straszna, surowa, szkodliwa (2), szyroka (2), świeża (2), święta (14), tajemna, trudna do rozumienia, ważna (2), wdzięczna, wielka (9), wprowadzona, wyrażona, zacna (2), zalecona, zdradliwa, zgodna, zła (2), zmyślona (wymyślna) (3), znaczna, znakomita, (po)zostawiona (4); nauka ewanjelijej, kabale, listow (4), przykazania (rozkazania) (6); nauka antykrysta (antykrystowa) (3), apostolow (apostolska) (12), biskupow, Chryst(us)a (Chrystusowa, Krystusowa) (11), chrześcijańska (krześcijańska) (3), doktora (doktorow) (11), Ducha Św., ewanjeliska, faryzeuszow (faryzajska) (3), kacerska (2), katolicka (5), koncylijum (sejmow chrześcijańskich a. duchownych, zebrania trydenckiego) (5), kościoła (kościelna) (5), księżej, mędrca, mistrza (5), mniska (4), ojca (ojcow) (5), Pana (Pańska) (21), papieża (papieska) (5), proroka, przodkow, rzymska, Syna Bożego, świata tego, Zbawiciela, żydowska; nauka chorych, królewska (2), ludzi; cel nauk(i), dokończenie, obrona (2), pełen, potwierdzenie, przestępnik, szczerość, wyznanie, zgromadzenie; nauce przeciwny (4); bronić nauki (2), patrzać, podpierać, posłuchać, probować, przestrzegać (2), szukać (6), używać, wystrzegać się, zapomnieć; od nauki odejć, odkroczyć, odstąpić; z nauki (p)obaczyć (2), słyszeć, śmiać się, uczyć się (2), uważać (3); nauce sprostać (2), wierzyć; naukę baczyć (pobaczyć, obaczyć) (9), (za)chow(yw)ać (zachowawać) (7), (prze)czytać (2), fundować, ganić (4), hańbić, kazać, mieć (75), mieć po sobie, mieć przed oczyma, mieć w sobie (5), (z)naleźć (najdować) (10), odmienić, odnosić, odrzucić (odrzucać) (3), osięgać w sobie, (z)ostawi(a)ć (zostawować) (22), pamiętać (w pamięć brać) (4), (na)pisać (opisać, przepisować, spisać) (6), pochwalać, pojąć (2), położyć (3), popsować, przedsiębrać, przekładać, przestąpić (2), przydać (2), przynieść (3), przypomionąć, przytoczyć, przywieść (przywodzić) (2), rozważać (uważać, ważyć) (5), sławić, (u)słyszeć (4), stanowić (ustawić) (2), szkalować, uchwycić, ukazować (okazować) (3), upatrować, wybrać, wygładzić, wyprawować, wyrozumieć (zrozumieć) (2), wzgardzić, w sobie zamykać (zamykający) (2); mieć baczenie na naukę, pamiętać (pomnieć) (4); dziękować za naukę (2); nauką bawić się, obwięzować, odwodzić, sprawić się, wątpienia rozprawić, wzgardzić, zganić; przyść z nauką, zgadzać się (zgodny, zgadzający się) (4); na nauce postanowić, przesta(wa)ć (2); w nauce naprawować, nauczyć, obaczyć (2), wiarę dać, wiernym być, zgodzić się.

Przysłowie: Hiſtorie ſą náuká żywotá BielKron 333v.
Zwroty: »naukę da(wa)ć (a. przydawać, a. poda(wa)ć, a. wydać), dający; nauka (po)dana; nauka się daje (a. dać się może)« = praecipere Modrz [szyk zmienny] (57:1;6;2): BierEz B4v; BierRozm 4; RejPs 114; SeklWyzn f3; SeklKat I, X; MurzNT 21; GliczKsiąż G, N5v; LubPs Z4v marg; Leop Tob 4 arg, Prov 6 arg; á karánie y naukę przydáwa mądry wedle czaſu [flagella autem et disciplina in tempore sapientiae]. BibRadz Eccli 22/6, I 353v, 478v; Lekárze/ dáli Náukę: iáko ćiáło pełnić/ iáko ie záſye proźnić SienLek 12v; Ale iż żyćie we krwi ſwé mieſzkánié ma/ potrzebno théż o iéy mnożeniu y niſzczeniu ybytniéy [!] pogádáć/ y iáko ią czyśćić/ o czym przyſzły Rozdźiał ſwą náukę da. SienLek 144; GórnDworz I6v, K5, L6 [2 r.], Iiv; RejPos A4v, 27v, 62, 70, 122v (12); O cżym nam Auguſtyn s. dał náukę doſtátecżną RejPosWiecz2 93; BiałKat 46, 293v; KuczbKat 316; BielSpr 28v; WujJudConf 87v; RejPosRozpr c4; RejPosWstaw [212]v; Angioł dał náukę Ianowi Ewángeliśćie mowiąc. Bogá chwal. BiałKaz F3; CzechRozm 189, 253; Cżego nietylko nas vcży Chriſtus [...]: ále też y Filozofowie/ ktorzi dawáiąc náukę [informando] cżłowiekowi wielkiego ſercá/ chcą áby iáko od cżynienia krzywd był dáleko oddalony/ ták byśię też y mſzcżeniem ſwoich brzydźił ModrzBaz 62, 113, 134v; SkarJedn 317 [2 r.]; SkarŻyw 213, 319, 492, 518; ku temuż końcowi/ śćiągáiące ſię náuki podawa Apoſztoł CzechEp 30; NiemObr 71; ArtKanc G12; PaprUp E; żeć ſię po wielkiey częśći Kośćielne y z Doktorow S. zebráne modlitwy/ á [...] przy nich pożyteczne náuki tu podáią. LatHar +5, 130, 381, 581, 647; WujNT przedm 21; O tych rzeczách Panormitanus doſtáteczné náuki dáie. SarnStat 1271; SkarKaz 607b.

»naukę da(wa)ć; nauka dana« = być przykładem [szyk zmienny] (15; 1): Tu pán Iezus więcey ſlugę vcżcil rycerſkiégo niżli ſyna królewſkiégo/ nám daiątz naukę/ abyſmy nie cżcili komu dlá dwornoſci iego OpecŻyw 43, 74; WróbŻołt Nv; GliczKsiąż B4, B7; OrzQuin D3v; RejPos 40v, 69v, 85v, 115v, 142 (8); Phil E4; SkarKaz 43b.

»iść [jaką] nauką« = postępować według jakiegoś wzoru (1): Tákże widźimy dźiś v Turkow/ iż tą náuką idą iáko niegdy Rzymiánie álbo Grekowie/ nigdy niechcą być ſpokoiem/ áby przes pokoy nie przyſzli ku opilſtwu álbo łákomſtwu BielSpr 3v.

»mieć [co] z nauki« = wiedzieć, dowiedzieć się (1): bo Młynárze á Miernicy nawiętſzy złodźieie/ [...] máią to z náuki ieden od drugiego/ á z okázyey/ że mleć rzadko goſpodarz ſam prziydźie/ ále/ álbo párobká/ álbo dziewkę pośle: co ſą [...] oſpáli ſtroże. GostGosp 140.

»nauki naśladować, naśladujący« (2:1): Ale nauki Poetow takież y Oratorow w kłamie naſladować niemamy. BielŻywGlab nlb 10; SkarŻyw 497; SkarKaz 637a.

»nauki nauczyć się« (1): około cżego áby vmiał poſtępowáć/ náuki tákyey nyechay ſie náucży. GliczKsiąż L4v.

»naukę przyjąć« (2): BibRadz I 478c; A tym práwnym poſwarkom ktore idą z práwá/ Aby byłá porządna á rychła odpráwá. [.,..] Od obu ſtron zły Zwycżay/ áby precż odięli: A wſzyſcy iednoſtáyną náukę przyięli. BielRozm 9.

»nauki słuchać (a. usłuchać)« [szyk zmienny] (3): BielKom B3; KrowObr 225; BielKron 215; RejPos 193, 262v; WujJud 70v; SkarŻyw 518; Temu to Dawid mowi/ ktory iego náuki o chwale Páńſkiey vſłucha. LatHar 62 marg.

»nauki trzymać się, dzierżeć się; trzymać nauki« [szyk zmienny] (2:1;1): GrzegRóżn O2; Mącz 351a; Táć ieſt regułá práwego Chrześćijániná ábo Kátholiká/ trzymáć pilnie trádicie/ náuki y vſtáwy Apoſtolſkie WujNT 830, przedm 21.

»uczyć (a. nauczać) nauk(i)« = docere doctrinas PolAnt. Vulg [szyk zmienny] (18): Wiele inſzich nauk znakomitich then philozoph naucżał BielŻyw 34, 100; MurzNT Matth 15/9, Mar 7/7; KrowObr 24v, 61v, 143v, 234, 235v; BiałKat 221; KuczbKat 35, 235; BudNT Mar 7/7; CzechEp 106, 117; WujNT Matth 15/9, s. 63, Mar 7/7.

»naukę wziąć, brać; nauka się bierze« [szyk zmienny] (28:14;1): OpecŻyw 32v, 51, 52v, 55v, 59; Apoſtołowie kapłani boży/ gdy tę navkę wzięli z vſt pana Chriſtvſowych/ [...] wſzyſtkim lvdziam ciało y krew bożą rozdawali SeklWyzn e2; MurzHist G4; LubPs aa4v marg; Izali tám [na spowiedzi] iáką náukę álbo poćiechę odnich bierzećie? KrowObr 159v, 87, 87v, 90, 92v, 93v, 101 [2 r.], 101v; OrzQuin T3 [2 r.]; Weźmiemy też náukę/ iż gdy czo komu dobrze cżynić będziemy chcieli/ ábychmy ſthąd prożney chwały nie ſzukáli. A to s tych ſłow gdzie Pan Kriſtus [...] mówić racży: Idź á nie powieday tego nikomu. RejPos 45, 14v, 45, [73], 121, 128v, 169v, 315; RejPosWiecz2 93; RejPosWiecz3 99; HistLan A2v; KuczbKat 425; BiałKaz Gv; Máią tedy Małżonkowie z tąd náukę bráć/ iáko Pan Chryſtus ieden tylko ma Kośśioł [!] ná źiemi [...]/ ták káżdy małżonek ma mieć iedyną żonę KarnNap F3v; a ieśli záſnęłá/ przez ſen z Chryſtuſem rozmawiáłá/ y wiele poćiechy y náuk bráłá. SkarŻyw 581, 225, 471 marg, 481, 581, 598; LatHar 353; WujNT 293; O wſzytkim trudno teraz mowić/ ále potrzebnieyſze náuki y poćiechy weźmiem. SkarKaz 203b, 45a.

Wyrażenia: »krotka (a. krociuchna) nauka« = brevis praeceptio Mącz [szyk 10:4] (14): Ten też [Seneka] zpiſał rozlicżnych kxiąg z ktorych krotkie nauki tu ſą wybrane. De moribus. BielŻyw 143, 129; SeklKat V4; Goski *2v; Mącz 351a; Ewányelia y náuka krothka o ſpráwie w niebo wſthąpienia Pána náſzego/ według Lukaſzá s. RejPos 134v, 148 marg, 190 marg, 228v; RejPos Wiecz3 99; BiałKat 221; RejPosWstaw [212]v; Strum D; SkarJedn 317.

»nauki ludzkie« = doctrinae hominum Vulg [zawsze przekład tego samego tekstu] (10): KrowObr 24v, 61v; Co wizytko idźie ku ſkáżeniu ſámym vżywánim/ iż ieſt wedle vſtaw y náuk ludzkich. WujNT Col 2/22, Matth 15/9, 63 [3 r.], 64, 151 [2 r.].

»pospolita nauka« = powszechnie przyjęte zasady; praeceptum vulgare Modrz [szyk 5:1] (6): FalZioł V 88v; Gdiż oni dobrze bacżyli onę poſpolitą naukę, iż niemaſz nic ſzpatnieyſzego gdy ſie ſłowa z vcżynkiem nie zgadzaią BielŻywGlab nlb 14; Irregulariter, Nie wedle nauki poſpolitey. Mącz 351a, 351a [2 r.]; ModrzBaz 83v.

»nauka przykładna« (2): Nauki przykładne iego te ſą. BielŻyw 84; mamy náukę iednę od niego przykłádną/ to ieſt ábyſmy ſie cudzą przygodą ſtrzegli BielKron 244.

Szeregi: »nauki i artykuły« [szyk 1:1] (2): w iednę licżbę náuk y ártykułów ſzátáńſkich pocżytamy one náuki/ ktoremi bronią y zákázuią małżeńſtwá S. WujJudConf 212; SkarŻyw 364.

»dysputacyja abo nauka« (1): dwie ſą przednieyſze części liſtu tego. Pierwſzy áż do rozdziału dwunaftego/ ma w fobie dyſputácyą/ ábo náukę o łáſce wiáry Páná Chriſtuſowey. WujNT 520.

»napominanie a nauka« (1): otho wnet maſz nápominánie á świeżą náukę Páná ſwoiego RejPos 179.

»obyczaj i nauka« (1): Ratio institutioque administrandae Reipub. Obyczay y nauká ſpráwowánia Rzeczypoſpolitey. Mącz 413c.

»nauka, (a, i) pismo (a. pisanie)« [szyk 9:8] (17): SeklWyzn d4v; SeklKat Z2v; RejKup o6v; Auguſtyná ſwyętego náuká y piſánye podźiś dźyeń w wyelkyey cenye yeſt nye tylko v práwych krzeſciyánow/ ále y v kácerzow KromRozm II qv; GliczKsiąż M2; KrowObr 232 [2 r.]; RejPos A5, 156; Biſkupi y Kápłani ſą iákoby nieiácy tłumácże y poſłowie Boży/ ktorzy Piſmá świętego y náuk około ſpráwowánia żywotá [...] vcżą KuczbKat 235; V nas tedy Chriſtian prawdziwych/ podług náuki Páwłowey/ y podług piſm inſzych ktore ſie do nowego przymierza śćiągáią/ [...] Nie vſtał Szábát prawdziwy CzechRozm 71v, 39v; SkarŻyw 278, 336 [2 r.]; LatHar 187; SarnStat 973. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»nauka i (a, albo) pociecha (a. pocieszenie)« [szyk 11:5] (16): LubPs R4v, Z2; KrowObr 159v; Iáko Prorok vpomina ſmutne mátki dzyatek tych/ áby ſie nie fráſowáły. Nam dawáiąc náukę á pociechę/ iż káżdy wierny ieſt w opiece á w pilney ſtraży iego. RejPos 27v, 161v, 169v, 193; HistLan F4v; RejPosWstaw 41v; SkarŻyw 581; SkarKaz 203b, 240b, 244a, 385a, 416b, 576b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»nauki i prawa« (1): Iużem przedtym powiedźiał/ iż ſtárego teſtámentu [...] roſkązánie [!]/ iuż teraz w nowym przymierzu plácu niema. [...] iż iuż nam inſze lepſze y doſkonálſze náuki y práwá nád one Moiżeſzowſkie/ Chriſtus pan od Bogá przynioſł CzechEp 48. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»proba albo nauka« (1): Habere regulam qua vera et falsa discernantur. Mieć probę álbo naukę dobre rzeczy od złych rozeznawania. Mącz 351a.

»nauka i przestroga; nauka z przestrogą« [w tym: w tytułach i marginesach (229)] (233;1): CzechRozm 223v, 232; SkarŻyw 294; LatHar 130 [2 r.]; Przydáne ſą Náuki/ y Przeſtrogi mało nie zá káżdym Rozdźiałem WujNT kt; NAVKI Y PRZESTROGI WujNT 3, przedm 25 [2 r.], s. 7, 11, 15, 20 (228); SkarKaz 313b.

»nauka i (a, abo) przykład« [szyk 8:4] (12): GliczKsiąż B4; LubPs K3; mamy obacżáć/ nádętość á pychę ſwiátá tego/ ſłyſząc iáko ſie ten doſtoyny ſwięty vniżał/ [...] iżbychmy tákież vniżáli myſli y ſercá náſze przed Pánem twoim/ áby y ini hárdzi á vporni z nas dobre náuki á przykłády bráli. RejPos 14v, 69v, 184, 315; ModrzBaz 10v; SkarŻyw 497 [2 r.]; SkarKaz 43b, 84a, 637a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.].

»(ani) rada i (a, ani) nauka« [szyk 13:2] (15): Thu maſz naukę y radę: iako maſz pomagacz takiem paniam FalZioł V 18v; RejAp 183v; A pátrzay tu pilno/ iż mu [ojcu chorego syna] Pan áni żadney rády/ áni żadney náuki nie dał/ iż tho ábo tho będzyeſz cżyni ſynowi ſwoiemu RejPos 245, A4v, 14, 75, 183v, 193 (11); RejZwierc 259; SkarŻyw 518. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.].

»nauka a(l)bo (i) reguł(k)a« [szyk 2:2] (4): KrowObr 151; Irregularis, [...] Niedźierzący áni ſie mogący przigodźić ná regulę álbo poſpolitą naukę. Mącz 351a; GórnDworz I6v; WujJud 195.

»nauka i rozkazanie (a. przykazanie)« [szyk 4:2] (6): Ieſli tylko kápłani máią roſkązánie y naukę od Páná kryſtuſá/ áby pod dwiemá oſobomá przyimowáli/ vkaſz gdzie ludzie prośći máią inſze roſkazánie y náukę od kryſtuſá/ áby prziymowáli pod iedną oſobą? KrowObr 200v, 235v; CzechRozm 244v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]. Cf »z nauki i (z) rozkazania«.

»sekta i nauka« (1): Miedzy wſzytkimi ſektámi y náukámi/ wiárá Chriſtuſowá ná początku namnieyſza y nawzgárdzeńſza była WujNT 140.

»sentencyje i nauki« (1): tákie też [są] ſtárſzych wielu pobożnieyſzych Oycow z Chriſtuſem y Apoſtoły iego zgodne ſentencye y náuki: iż heretycy nie máią być mordowáni. CzechEp 46.

»nauka i (a) słowa« [szyk 4:3] (7): LubPs N3; Synu moy Ianie namileyſzy/ Ieſlić da Pan Bog przyść ná ſwą oycżyznę/ pámięthay náukę moię/ á ſłowá moie bierz w poſłuch. BielKron 258; RejPos [155]; KochPs 123; Co y Ezáiaſzowi/ oſobliwie pan Bog roſkazał/ áby ſłowá y náukę ſwoię/ ná wiecżną pámiątkę ludowi odpornemu nápiſał. NiemObr 72; WujNT przedm 21; SkarKaz 312a. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»sprawa i (a, abo) nauka« [szyk 6:1] (7): Coby ſie też tycżáło záchowánya/ kthorymby obycżáyem á ſtrychem myałby ſie myeć przećiwko ludzyom y ſnimi ſie obchodzić/ [.,,] dáye mu wtem wſſytkę ſpráwę y náukę. GliczKsiąż N5v; A thu ſie przypátruy tey miłośćiwey ſpráwie á tey łáſkáwey náuce Páná tego ſwoiego/ gdzye tu w oſobye Tomaſzowey ták powiedáć racży RejPos 293, 225, 225v, 243, 297; BielSpr 28v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»nauka abo uchwała« (1): Iż náuki ábo vchwały kośćielne/ iedne mamy w piſmie zoſtáwione: á drugie z trádiciey [...] podáne. WujNT 717.

»nauka a (i) upominanie (a. napominanie); upominanie z nauką« [szyk 5:1] (5;1): RejPos 17, 262v; wſzákże ią z ſámego Chriſtuſá Iezuſá náuki y napomina/ dwie [rzeczy] tylko vpátruię. To ieſt/ naprzód/ áby ći co zá nim iść chcą/ ſámych ſiebie záprzeli. CzechRozm 225v; SkarŻyw 225; Vpominánie do rodźicow z náuką. WerKaz 301 marg; SkarKaz 608a. [Ponadto w połączeszeregowych 2 r.].

»nauki i ustawy« = praeceptum et doctrina Vulg [szyk 10:3] (13): KromRozm II x; KrowObr 24v, 61v, 203v, 236; Lecz dármo mię chwalą/ vcząc náuk y vſtaw ludzkich [docentes doctrinas et mandata hominum]. WujNT Matth 15/9 [pozostałe przykłady w omówieniach tego wersetu], s. 63 [4 r.], 64, 151 marg, Col 2/22. [Ponadto w połączeniach szeregowych 9 r.].

»wyrozumienie i nauka« (1): Ty thedy obwiedwie ſwiątośći/ iż iednákiey ſą mocy y wagi/ iednákie też ieſt wyrozumienie o nich y náuká s ſłowá Bożego RejPosWiecz3 97v.

Wyrażenia przyimkowe: »wedle (a. według) nauki [czyjej]« = jak ktoś powiedział, rozkazał (3): A wedle náuki páńſkiej ábyś káżdemu záchował co cżije ieſt RejZwierc 35v; WujJud 104; A może ſię nieſpodźiewáć vźiąć oney niebieſkiey zapłáty wedle náuki Chriſtuſowey [Christo ipso authore] ModrzBaz 59.

»z nauki [czyjej]« (3): vćiekł z miáſtá/ nie zboiázni iákiey/ iedno znáuki páńſkiey/ ktory vćiekáć od miáſtá do miáſtá/ á vſtępowáć gniewu przenáſládownikow kazał. SkarŻyw 273.

~ Szereg: »z nauki i (z) rozkazania« (2): ktorą offiárę [...] kośćioł Boży znáuki y z roſkazánia Páńſkiego Bogu Oycu niebieſkiemu vſtawitznie ma offiárowáć KrowObr 178v; RejAp 72v. ~

»za naukę [cum inf]« (1): Tá tedy bayká niech będzie zá náukę Senatorom vſtrzegáć ſie zdrady tych ktorzy potwarzámi tych náieżdzáią/ ktorym rowni cnotą być nie mogą/ á iż ich nie nie ma odwodzić od powinnośći ich Phil R2.

»za [czyją] nauką« = tak, jak ktoś uczył (1): A żywota náſzégo lepiéy popráwiaymy. Zá iego [Skargi] świętą náuką PudłFr 17.

W przen (71): iż zakon páná ſwego á náuki iego práwie wewnętrznoſćiach ſwych noſić mamy RejPs 182v; GliczKsiąż kt, M8v; KrowObr 78v; A tu vwiązł Luter ná náuce o Sákrámenćiech GrzegRóżn F4v; Pánie Boże day mnie to/ ábym téy Rozmowy náukę záwſze w ſercu ſwym miał OrzQuin Aa5; A tu ſie nam nadobna náuká othworzyłá RejAp 159v; wſzyſcy Dokthorowie ſwęci [!]/ niechay iáko chcą náukámi á piſmy ſwemi ſzyrmuią álbo ſthrzeláią/ nielza iedno do thego celu káżdy ſie przyſtrzelić muſi. RejPos A5; ná tey náuce/ á ná tym zakonie poſtánawiáć racżył ſercá y myſli ich RejPos 170v; kthory [Zbawiciel] nam iáwnie á iáſnie ſwieći ſwiętemi ſłowy/ náukámi/ y poſthępki ſwemi. RejPos 339v, 230v; káżdy [...] z oney niepogromney náuki iego z więtſzą ochotą y z więtſzą pilnoſcią będzie ſie ſtárał/ áby ſie onemu pánu náwſzem przyſłużył RejZwierc 106v; iż náuki zmyślone o tey zmyśloney ofierze ſą ligą álbo zwiąſką ich możnośći WujJudConf 243v; [Prawo Mojżesza] Wydawa z ſiebie náukę poznánia iáko świátłość BudBib Eccli 24/31 [37]; BudNT Eph 2/15; Bo to ieſt náuká/ ktora iákoby z niebá zſtąpiwſzy/ przylnęłá do náſzego przyrodzenia ModrzBaz 71; ná obronę pychy/ y ſwej woley tákiey y odſtąpienia ſwego/ muśi ſobie iáką náukę vkowáć. SkarJedn 158; náuki ktoremi ſam ten żywot/ iáko kwiáty wonnemi y pięknemi przeplata/ ſam ſobie ku zbáwienney pomocy zbieray. SkarŻyw 253; NIe tylko żywotá świątobliwośćią: ále teſz y piſmem á náuką kośćioł Boży S. Anzelmus ozdobił SkarŻyw 336, 384; A potym dopiero/ o iedynym żywym y prawdźiwym Bogu oyeu [...] náukę z ſłowa BOżego práwie z gruntu záłożę CzechEp 103, 102, 118; GostGosp 124; LatHar 376; iż wiele hiſtoriy y náuk/ w vśćiech y ſercách ludzkich przez trádicią były záchowáne WujNT 835, 698 marg, 862; Ná ſercu piſána poſłáńcom náuká. SkarKaz 206a marg.

W charakterystycznych połączeniach: nauka niedościgła, niepogromna; nauka otworzyła się, w sercu [jest] pisana, przylnęła do przyrodzenia, urosła (urasta) [z czego] (2), w sercach ludzkich jest zachowana, jest zapieczętowana; skosztować nauki; szczypanie nauki; z nauk płynąć; naukę (nauki) w sercu mieć, we wnętrznościach nosić, ukować, wyczerpnąć [z czego], wydawać z siebie, zawiązać [czym], z gruntu założyć, zgwałcić; nauką (naukami) ozdobić, żywot przeplatać, strzelać, szyrmować, świecić, zmazać; postanowić serce na nauce, uwięznąć na naukach; w naukach wyprożnić.

Zwroty: »pokrzepić się w nauce« (1): Pokrzepmy ſię wżdy w náuce około tego w tey pierwſzey częśći SkarKaz 453b.

»naukę rozsiewać« (1): náſtał ná toſz Biſkupſtwo Cárogrockie Antymns Ewtycheſowego iádu wilk: ktory o iedney woley wPánie náſzym niezbożną y kácerſką náukę rozśiewał SkarJedn 391.

Wyrażenia »nauka diabelska, diabła, szatańska« [szyk 28:5] (30:2:1): SeklWyzn f2; Przypomionę ieſztze drugie náuki Dyabelſkie y bluznierſtwá okrutne o Dominiku Mnichu KrowObr 145v; iuſz to/ iuſz owo piſmo porywaſz/ y według náuk Dijabelſkich fáłſzywie wykłádaſz. KrowObr 225v, 81v, 95v, 96, 103v, 143v [2 r.] (25); RejPos 185v; WujJud 198 marg, L12; WujJudConf 198, 212; ReszList 154; WujNT 730.

»nasienie nauki« (1): Małżenſtwo drugdy świátu/ á dziewictwo Bogu záwżdy płod fwoy wypuſzcża/ naśienie żywotá ſwego świętobliwego y náuki ſwey zoſtáwuiąc w miłym potomſtwie ſwoim duchownym. SkarŻyw 180.

»pastwiska nauk« (1): poſtánowiwſzy im ony roſkoſzne páſtwiſká onych ſwiętych náuk/ iáko ſie tu záchowáć máią RejPos 122v.

»zdrowa nauka« (3): CzechRozm 223v; MIedzy inſzemi zdrowemi náukámi ludźi zacnych [...] tę iednę niepoślednieyſzą nam [...] zoſtáwili/ ábyſmy wietſze záwſze ſtáránie cżynili o zátrzymawániu ſtárych [..,] przyiaćioł WerKaz 275; SkarKaz 576b.

»żywa nauka« (1): Ale otho maſz ſwieżą rádę á żywą náukę przed ocżymá ſwemi/ ktorąć tu Pan twoy w tey nędzney pogánce iáwnie okazáć racżył. RejPos 75.

Iron. [sg w funkcji pl; cum inf] (2): Luteranow wſzyſtká náuká Kſiężey á Mnichom łáiáć. WujJud 242 marg [idem] Mm5v.

Przen (3):
Zwroty: »naukę dawać« (1): Noc od gwyazd oſwyecona náukę nam dawa/ Acż tych rzecży ſtworzonych mowy nye ſłychamy/ A wſſákoż s pyęknośći ich tę wyádomość mamy/ Ze to wſſytko ſłowom ſwym ten możny Pan ſpráwił LubPs E2v.

»nauki uczyć« [z przytoczeniem] [szyk zmienny] (2): Te záśię głowy trupie cżego nas vcżą? O záiſte wielkiej náuki. [...] Myſmy byli iáko y wy/ wy też będźiecie iáko y my. WysKaz 45, 4.

4. Wiedza posiadana przez jednostkę lub grupę; doctrina HistAl, PolAnt, Vulg, Mącz, Modrz; litterae HistAl, Mącz, Modrz, Vulg; scientia Vulg, Mącz, Calep; ars HistAl, Mącz, Modrz; eruditio Mącz, Modrz, Calep; disciplina Vulg, PolAnt; cognitio, studium Mącz, Modrz; humanitas, studium litterarum Mącz; facultas, praeceptum Modrz (547): iako maſz działać Lekarſtwa, zdami ſie iżby ſie miał nauczyć ſtego co tu iuż napiſano w tych kxięgach, á to gdy vcżiniſz praczą około tego á pilnoſci przyłożyſz/ w thym ſkuſzeniu przydzieſz ku prawey naucze. FalZioł II 3a; W ktorych iednakie nauki [...] w tych bywa że ſie ieden w drugim kocha iako ſam w ſobie BielŻyw 118; Bez vſtawicżnoſci żadna nauka nie może być zachowana. BielŻyw 169, 86; GlabGad A4v [2 r.]; RejKup p8v; HistAl A7; Duch S. kárnoſći álbo náuki chroni ſye nyeprady [!] álbo obłudnoſći. KromRozm I B3v; MurzHist A2; KromRozm II f2, o4v, p [2 r.], v3v; Ieſzcże dzyeći z náuki z młodu poznáć wſzędzye/ Co zá ſpráwá obycżay ná ſtárość w nich będzye. BielKom Cv; GliczKsiąż L3v, L4, L6, L7v, M2v (19); RejWiz 8, 80, 90v, 146v; OrzList E4v, f; BibRadz I 1c marg, 2.Tim 2/23; OrzRozm B2; ále nie mogł táki być doktor vcżony ktoregoby rychło w náukach nie celował. BielKron 28, 22, 23v, 79, 80v, 171v (9); KwiatKsiąż Cv, E2v, F3, F4, F4v, K, Mv; Mącz 116a, 179c, 256a, 291d, 297d; OrzQuin C3v, E2; Widzimi ſie pánie Kriſki [...] iż poki naſzy Polaczy cżytáć nie vmieli/ poty w Polſzcże było więcey cnothy/ teraz zá tą náuką/ wſzytko złe przyſzło GórnDworz G5, C2, E7v [2 r.], F8, G3v, G5 (14); HistRzym 33v; RejZwierc 13v [3 r.], 14 marg, 210, Aaa4v [2 r.]; BielSpr b3v; PaprPan E2; A wſzákże niema być gánion obycżay Hiſzpáńſki/ [...] powiedźiał Petrus Royſius Maureus mąż sławny/ ktory dla oſobliwey náuki y biegłośći w práwie/ od Krolá był Referendarzem vcżynion. ModrzBaz 75, 9, 13v [2 r.], 15, 133v, 135; Y ſtąd Popi wáſzy/ gdy co w Słowieńſkim chcą rozumieć do Polſkiego ſię vdáć po tłumáctwo muſzą [.,.]. Y inney ſzkoły chybá ná cżytánie niemałą. Y to ich wſzytkiey náuki/ ná wſzycki duchowne ſtany doſkonálſtwo. SkarJedn 361, 130; CO może być więtſzego nád Piotrá? co Páwłowi rownego? vcżynkiem y náuką/ ſtworzenie wſzytko przeſzli SkarŻyw 595, 117, 253, 292, 312, 332 [2 r.] (12); CzechEp 83; Calep 22b; KochCn B4; WujNT Act 26/24, s. 597 marg, 1.Cor 13/2; ty náuki trochę z pracy ſwey doſtáieſz/ á onym ią Pan Bog Duchem ſwoim [...] wlewał. SkarKaz 43a; CiekPotr 11; Ktorą pracą W.M. gotowá nágrodzić/ Tylko iey zechćiey W.M. náuką dogodźić. PaxLiz B4v.

nauka czego (12): HistAl D6; LubPs A2; BibRadz Lev 14/57; Mącz 351a; RejZwierc 24; y gdy go doznawał w nauce praw kośćielnych: nic ſpytáć niemogł/ ná co by mu/ z p[á]mięći wſzytko mówiąc/ niedoſyć vcżynił. SkarŻyw 411. Cf »nauka Pisma (Świętego)«.

nauka do czego (2): Ieſli nam ná wielkiey y nábytey náuce do ſpraw Rzeczypoſp: ſchodźi/ wżdy ná modlitwie do P. Bogá/ y ná miłośći ku złotey Oyczyznie [...] niechay nie ſchodźi. SkarKazSej 663a, 662b.

nauka na co (1): WujNT 248 cf W przen.

nauka o czym (1): Rácż mi dáć rozum więtſzy/ táiemnic wiáry náſzey wyrozumienie doſkonálſze/ o powinnośći Chrześćijáńſkiey náukę y vmieiętność znácżnieyſzą LatHar 34.

nauka czyja [w tym: pron poss (54), G sb i pron (46), ai poss (6)] (106): a wthym ſſya chczą wyernye y pylnye zachowacz podług mego nawyęthſzego doſczypv y Myſterſtwa they nauky mey thak yako sluſſze nadobrego ſlugą a wyernego myſtrza puſzkarſkyego yego krolyewſkyey myloſczy MetrKor 37/4v, 31/621, 622; BierEz Q2v; zchowal ſie od młodoſci w Krakowie/ gdzież Miſtrzem zoſtawſzzy [!] prze ſlawnoſc nauki ſwey doſtał mieſtcża miedzi vcżonymi w mnieyſzim Collegium. WróbŻołtGlab A4; KromRozm I C, D3, E2; MurzHist E2, T; MurzNT Matth 22/33; Y czárt ći nye vtráćił zá grzechem onego oſtrego á wyſokyego rozumu [...]: A zá dośwyadſſenim ták długyego czáſu/ vmyeyętnoſcyą potocznych/ przeſzłych/ y przyſzłych/ źyemſkich y nyebyeſkich rzeczy/ wſſelką náukę ludzką przewyſſſſa. KromRozm II pv, d4, p2v, t3; KromRozm III I8v, O4v; ma też to v ſiebie vwáżyć/ iż vcżony cżłowyek náucżycyel yáki godzyen też yeſt tákyey ábo yeſſcże wyętſſey łáſki y bácżnosći. Gdy yego vrząd á náuka známyenita y pożytecżna yeſt. GliczKsiąż N6, A2, A3, K7, N5, O, Ov, O3; KrowObr 22; A ſlyſſąc to tłuſſcże/ dziwowali ſie oney náuce iego. Leop Matth 22/33, Eccli 21/21, Mar 6/2, Luc 4/32, VV v; BibRadz Mar 11/18; OrzRozm A2v, B2v, P3v; BielKron 160v, 165, 171v, 176v, 198 (8); Mącz 161d, 203a, 404d; Prot B3, D4v; RejAp 49v, 94; możemy ſtąd znáć/ iż Alexánder wyſzſzey kładł náukę Homerowę/ niż ſpráwy Achilliowe. GórnDworz G8, F3v, Q2v; racżył tego przeſtrzedz w tym to Nykodemie/ áby w náuce ſwey á w zakonie ſwym nádzieie nie pokładał. RejPos 152, 69v, 152, 160v, 168, 179 (14); RejZwierc 176; WujJud A5v, 217v, 218; RejPosWstaw 41v, [412]; BudNT Matth 22/33, Luc 4/32; CzechRozm 70; á kto raz ſtráći mnimánie o ſwobodnem á prawdźiwem zdánia ſwego wyrzecżeniu/ ten/ choćia by też chćiał/ niemoże nic pożytku náuką ſwą ludzkiemu narodowi vcżynić. ModrzBaz 61v, 68v, 97v, 132v, 133v, 135 [3 r.]; Oczko A3; SkarŻyw A3v, 200, 201, 332, 408, 544; CzechEp 155; GórnTroas 28; WujNT Matth 7/28, s. 31, Matth 22/33, Mar 1/22, 6/2 (9); PaxLiz A2v, B3v, C; SapEpit A3.

G sg i pl w funkcji przy dawki lub orzecznika: [kto, co] (jest) [jakiej] nauki (a. [jakich] nauk) (o ludziach lub tekstach) (25): MurzHist A2, E3v; KromRozm II q; bo tho W.M. racz wiedźieć/ że w Papieſtwie ſámym tylko/ ludźie gruntowney náuki ſą. OrzList f4, e4v; OrzRozm A2, O4v, P3v; BielKron 46v, 171v, 180v; Mącz I57c, 336d; Czytałem Liſt mądry y vczóny/ od Hozyuſá [...]/ w którym Chimerę y Dialogi twoie/ ón zacnéy náuki człowiek chwali. OrzQuin E; SarnUzn E2; GórnDworz Dd7v; WujJud 35; ModrzBaz 6; WE wſzytkich kśięgách ſwoich y piſmách náuki wielkiey/ [...] mocnym ieſt wyznawcą y obrońcą wiary Trαýce S. SkarŻyw 393, 253, 391; StryjKron 288; LatHar 158, 512; Dla ktorey [nauki praktykarskiej] Aquila Ponticus, wielkiey náuki człowiek/ z kośćiołá był wyrzucony WujNT 479.

W połączeniach szeregowych (71): Iſch yego K. miloſcz ſnayąncz cznothą, roſvm, navką, sprawnoſcz y zaſlugą znamyenytha ſobye y rzeczy pospolythey, xyąndzą Raphala Leſchczinſkiego biſcupa przemiſkyego Yego natho Byſcvpſthwo ploczkye [...] namyenycz raczył MetrKor 31/622, 31/621; PatKaz III 111v; WróbŻołt 118/66; KromRozm I O4; MurzHist Kv; KromRozm III I8v; GroicPorz hhv; OrzRozm P4, Q4, R2; Oni bacżąc iego powolność/ wymowę/ náukę/ y rozum/ dáli mu wnet ſámi ten ſtolec Papieſki BielKron 176v; Młodzi záſię ludzie od nich biorą przykład z dobrych obycżáiow/ záchowuiąc mierność/ wſtyd/ náukę/ nabożeńſtwo/ miłość ieden ku drugiemu BielKron 334v, 28, 79, 79v, 81v, 136v, 177v; KwiatKsiąż E2v; Mącz 157c, 372c; RejAp 94v; GórnDworz B7, Dd7v, Dd8v; RejPos 42v, 152, 160v, 168, 194 (8); RejZwierc 24, 84v; BielSpr b3 [2 r.], b4 [2 r.]; WujJud A3v, A5v [2 r.]; BiałKaz C4v; CzechRozm 227; ModrzBaz 42v, 45v, 56, 73v, 132; Dałeś znać káżdemu dobremu á vcżonemu/ iákoś potężny w rozumie/ náuce/ y w wymowie. ModrzBazBud ¶6; SkarŻyw 90, 292, 459, 454; CzechEp 122, 155; chćiał mieć od tego Medyká/ chćiał Chirurgá/ ktorzyby rozumem/ nauką y experiencyą/ tego dochodźili/ co dla ktorey choroby zdrowo/ co niezdrowo. ReszPrz 11; PudłFr 14, 28, 36, 40; KochCn B4v; LatHar 34, 420, 428, 558; Pátrz iákie beſpieczeńſtwo/ mądrość y náuká byłá S. Apoſtołow po przyięćiu Duchá S. WujNT 411; GosłCast 4; KlonFlis B; SapEpit B4.

W przeciwstawieniach: »nauka ... rycerskie rzemięsło (7), cnota (2), nieumietność (2), bogactwo, hardość, mądrość, szaleństwo« (15): Miłuy naukę á nieumietnoſci ſie wiaruy. BielŻyw 17, 54; BielKom B8v; Boć ieſt dáleka rozność mądrość od náuki RejWiz 80; iż náuká włoſnie należy duſzy/ [...] á rycerſkie rzemięſło ciáłu. GórnDworz G7v, G4, G7 [2 r.], G7v, G8, G8v; RejZwierc 13; WujJud 36v; Ale ieſli przy iednéy tylko maſz zoſtáć/ ráczéy przy cnoćie/ niż przy náuce zoſtań KochCn B3v, B3v.

W porównaniach (7): Náukáć bowim bez obycżáyow yeſt yákoby noż bez okłádzin GliczKsiąż L7v, L7v, M, M6 [2 r.]; Boć náuká ieſt by kwiát co ná drzewie roście RejWiz 80; bo náuká bez cnoty/ iáko miecz v ſzalonégo/ y ſobie y ludźióm ſzkodźi KochCn B3v.

W wyjaśnieniu przenośni (2): kędy dobrzy krámárze/ od których kupyey dobrey/ to yeſt/ náuki ſobye może káżdy vtárgowáć á doſtáć. GliczKsiąż Mv, M7v.

W charakterystycznych połączeniach: (nie)dobra (lepsza) nauka (9), doskonała (2), gruntowna (2), nabyta (3), nędzna, niczemna, niepodła, niepospolita (2), niepoślednia (2), okazała, osobliwa (7), piękna, poczciwa (2), pospolita, potrzebna (2), pożyteczna (5), prawa (4), przyjemna Bogu, sławna, ślachetna, śrzednia, wielka (26), wyborna, wyprawiona, zachowana, zacna (4), zgodna, znaczna, znamienita (4); nauka o powinności chrześcijańskiej, praw, do spraw Rzeczypospolitej (pożytków pospolitych) (2), śpiewania; nauki [jakiej] biskup, człowiek (ludzie) (13), doktor (2), filozof, mąż, mędrzec, młodzieniec, pismo (2), teolog; bystrość nauki, chełpienie, dar, doskonalstwo, okazowanie, pełen (pełny) (2), pokrywanie, sławność, sposob, sprawa, szczerośó, świadom (2), zawołanie, znak (2); chełpiący się z nauki, chluba, pycha, znajomy; nauką osobny, pożyteczny (2), sławny (wsławiony) (6), wyborny, zacny, zalecony, znaczny, znajomy; bezpieczen w nauce (2), doświadczony, godny, niepośledni, potężny, powyższon, sławny (2), świetny, zalecon, zawołany; nauki dojść, dostawać, dostąpić (3), nabyć (nabycie, nabywanie) (7), naśladować (2), pokusić, przeć się, przyczyniać (2), spodziewać się, udzielający, użyczyć (użyczać) (2), używać (3), zaźrzeć (2), (po)żądać (2); z nauki pośmiewać się, zdumiewać się; dufać nauce (3), dziwować się (7), z(d)umie(wa)ć się (2); przyść ku nauce; naukę ganić, imo się puszczać, lekceważyć, mieć za nic, miłować (2), objawić, oddalić, odzierżeć (odzierżawać) (2), (p)okaz(ow)ać (po sobie) (5), pochwalić, pokrywać, pomnożyć, przewyższać, przygotowywać, stracić, wnieść, wyższej kłaść, zachowywać, zalecić, zmyślać, znaleźć; baczenie mieć na naukę, zdumie(wa)ć się (3); o naukę dbać, pytać się; zamoc się w naukę; nauką chłubić się, okazać się, opatrować, pożytek uczynić, przechodzić (przejść) (7), przesiąc, przewyższać, sprawować się (2), ubłogosławić, wiele moc, zrownać (rowny) (2); miewać (z(h)umieć) się nad nauką (5); z nauką [komu] k woli być, popisać się; błądzić w nauce, brać pochop (2), celować, doświadczyć, doznawać, naśladować, okazać się (okazany) (6), otrzymać pierwsze miejsce, pilność położyć, położyć (pokładać, kłaść) nadzieje (4), przejść (przechodzić) (2), przewyższyć, przodek mieć, (d)ufać (3), zapomoc, zrownać (rowny) (2).

Zwroty: »naukę da(wa)ć (a. podawać)« [szyk zmienny] (5): A prośmy Páná Bogá wſzyſcy/ iż nám racży rozum náſz oſwiećić/ á tę náukę dáć/ ábyſmy wzgodzie ſwiętey ieſzcże ten ieden Artykuł z Duchá Świętego mogli rozeznáć BielKron 206v, 79v; BielSpr b3; LatHar 34, 161.

»mieć (w sobie) naukę« = być wykształconym; habere doctrinam Pol Ant, Vulg [szyk zmienny] (23): RejKup o5v; KromRozm I O4; GliczKsiąż G8v; OrzList f4; BibRadz Apoc 2/24; Permagni interest quomodo quisquae primum institutus sit, Bárzo wiele ná tym yáką kto naprzód naukę má. Mącz 430b; RejAp 32; GórnDworz B4; RejZwierc 13; BielSpr b4, 75v; ácż niektorzi zacni ludźie ſámym tylko dowćipem przyrodzonym/ niemáiąc w ſobie náuk [sine literis]/ zwielką sławą mądrze ſobie w ſpráwách pocżynáli ModrzBaz 129, 132; SkarŻyw 117,165, 292, 371, 543 [2 r.], 411, Apoc 2/24; Iáko ten náukę ma gdyż ſię nie vczył? SkarKaz 42a, 117a.

»mieć naukę« = umieć, potrafić (1): á żeby zá tákim trzezwim y ſkromnym żyćiem [kapłani] mogli mieć náukę ná rozſądek/ y vznánie tego co ieſt święte/ a co ieſt grzeſzne SkarŻyw 492.

»mieć z potrzebę nauki« = umieć dostatecznie (1): Ty w ſobye kartá zámykáłá ſztuki. Oni choć mieli ſpotrzebę náuki/ Wſzákoż ią przedſię rádzi przecżytáli KochSz A3v.

»nauki nauczyć« (2): Bonitatem et diſciplinam et ſcientiam doce me. [...] Dobroci y karnoſci y nauki racży mię naucżyć WróbŻołt 118/66, oo4v.

»naukę z praktyką złączyć« (1): Ale náſz Pan [...] iáko ów/ co Naukę z Práktyką á z piękną wymową złącżył: [...] kiedy mówić pocznie/ ztym ſercem y złą gotowośćią/ iákoby Dioſcoridá álbo Theophráſtá z ręku dopiéruczko puśćił Oczko A3.

»wychow(yw)ać, wychowany w nauce« = fingere inventutem Mącz [szyk zmienny] (8:5): Miewaią wielkie pocieſzenie rodzici zdziatek ſwoich gdi ie zmłodu dobrze wdobrei naucze wychowiwaią. SeklKat H4v, H2v; GliczKsiąż A3; Mącz 127b; RejPos 56; RejPosWstaw 41v [2 r.]; SkarŻyw 317, 511, 526, 527, 542; Trzech ſynow Kxiążąt zacnych/ zoſtáwił ſzcżeśliwie/ Wychowánych w náukach y we wſzem podćiwie. KołakCath B.

Wyrażenia: »grube nauki chłopskie« = chłopski rozum (1): Pinguiores rusticorum literae, Grube nauki chłopskie. Grubſzy dowćip. Mącz 300b.

»nauka Pisma (Świętego)« [szyk 5:1] (6): Stániſław też Wapowſki/ y zali [...] wdźięcznym Poſłem niebył: ktorego cnotę/ obyczáie/ náukę wielką piſmá/ znáćie. OrzRozm R2; BielKron 138v; BielSpr b4; SkarŻyw 117 [2 r.], 592.

»nauka rycerska« = ars militaris Modrz [szyk 2:1] (3): Patrzcieſz czegoſcie dla tych bogactw odſtąpili/ Zeſcie prawie ricerſką naukę ſtracili. KochSat A4; ModrzBaz 109v, 110.

»nauka świecka, świata tego« [szyk 3:1] (3:1): Origenes Adámántius pełen ták śwyeckyey náuki/ yáko piſmá śwyętego/ tákyey powagi y zacnoſci był po wſſem krzeſciyáńſtwye/ iż ſye wyelcy á mądrzy ludźye [...] knyemu gárnęli KromRozm II q, p3; Wſzák wieſz iż narod Polſki/ ácż powiedáią iż s przyrodzenia oſtry á roſtropny ieſt/ ále ſnadź poſlednieyſzy zá wſzytkiemi narody w náukach ſwiátá tego. RejPos Ooo5; SkarŻyw 592.

Szeregi: »baczenie i nauka; baczenie z nauką« [szyk 2:1] (2;1): RejZwierc 240; á Pan Bog rozum Woyćiechowi otwarzáiąc/ y bacżenia záraz z náuką przymnażáć mu pocżął. SkarŻyw 352; LatHar 131. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»nauka a (i, albo) cnota« = doctrina et virtus a. probitas Modrz [szyk 14:11] (25): mądri lepak nigdy bez radoſci nie ieſt, á radoſć ſie takim nie rodzi, iedno z cznoty á z nauki BielŻyw 146; KwiatKsiąż A3v, A4v; Mącz 269b; GórnDworz X5; A tám kto chciał dzieciątko ſwe przy koſciele zoſtáwić/ tedy ie tám wychowywali w náukach y w cnotach RejPos 56; ModrzBaz 6, 43v, 74, 132; SkarŻyw 317, 391, 412, 527; PaprUp C; ZawJeft 35; KochCn B3v; LatHar +6v, 1, 66, 81, 158, 380, 512 [2 r.]. [Ponadto w połączeniach szeregowych 8 r.; w przeciwstawieniach 2 r.; w połączeniach niewspółrzędnych 6 r.].

»nauka i (albo) czytanie [= oczytanie]« [szyk 1:1] (2): Piſze Kornelius Agripá/ cżłowiek wielkiey náuki y cżytánia/ iż ná tych náukach młodość ſwoię vtráćił BielKron 46v; OrzQuin Y3v.

»ćwiczenie a (albo, i, ani) nauka« [szyk 5:1] (6): Oycowie nie przywodzcie ku gniewowi dzieći ſwych ále ony wychowaycie w ćwicżeniu y w náuce páńſkiey. GliczKsiąż A3; ktorego nyeboſſcżyk ſlawney pámyęći pan Mikołay Iárund Woiewodá Lęcżycki ocyec dziſieyſſego páná Iároſá [...] dla oſobliwego yego ćwicżenya á náuki nád inſſe wybrał [synowi na preceptora], GliczKsiąż L7; KwiatKsiąż F4v; Nuż Alcibiádes/ to co miał dobrego w ſobie/ nigdy by było/ ku they wyſokośći/ á chwale nie pſzyſzło/ by nie náuká/ á ćwicżenie ktbore wziął od Sokratá. GórnDworz G4, E7v; OrzJan 22. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.].

»doświadczenie ani nauka« (1): nie wiem iáko to będą prziymowáć zwłaſzcżá ludźie młodźi/ ktorym ſie zda wſzyſthko vmieć/ nie máiąc ieſzcże doświádcżenia żadnego áni Náuki. BielSpr 75v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.].

»nauka i dowcip« [szyk 3:2] (5): BielŻyw 79; Mącz 300b: GórnDworz F3v; to ſię wnet [...] ſkutkámi bogactw/ ponieważ ſpráwámi dowćipu y náuki [industriae et doctrinae] niemogą/ popiſuią. ModrzBaz 82v; StryjKron 288. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.; w połączeniu niewspćłrzędnym 1 r.].

»nie tak nauka, jako eksperyjencyja« (1): Rozum nie ták wiele należy w náuce/ iáko w experiencyey. GostGosp 2. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»nauka i (a) godność« = doctrina et virtus Modrz (2): ocyec [...] gdy yuż po nim [synu] pobacży nyeco náuki á godnosći/ vcżynić to ma áby go ku cżemu przywyodł GliczKsiąż O; ModrzBaz 132. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»nauka, (a) mądrość« = doctrina et sapientia HistAl, Modrz; doctrina et prudentia Modrz [szyk 15:7] (22): March1 A3v; OpecŻyw 84, 134v; BielŻyw 80, 100; March3 V2; HistAl I4v; Abowyem Bog od ktorego práwa náuká y mądroſć/ pyſſnym ſye przećiwi KromRozm II p2v, d4, p2v, p3; Leop Eccli 6 arg; OrzRozm A2, A2v [2 r.], E; BielKron 79; Sophistes, vel sophista, Obieráyący ſie w naukách mądrośći álbo ſie chełpiący z nauki y mądrośći/ mędrek/ kráſomędrek. Mącz 402c; ModrzBaz 46v, 68v; SkarKaz ) (4; PaxLiz A2v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 7 r.; w przeciwstawieniu 1 r.; w połączeniach niewspółrzędnych 2 r.].

»(nie tylo) nauka i (ale) nabożeństwo« [szyk 1:1] (2): nie tylo w náuce pochop prętki/ ále w nabożeńſtwie więtſzy brał. SkarŻyw 308, 511. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.].

»(nie tylko) nauka i (ale też) obyczaje (a. zwyczaj)« [szyk 4:3] (7): SeklKat H2v; GliczKsiąż L7v; BielKron 228v; Po nim pan Andrzey Koſtká/ znácżney náuki/ j oſobnych obycżáiow młodzieniec sſzedł s ſwiátá. GórnDworz Dd7v; Nie tilko to cżynili w rowni/ ále y w gorzyſtych álbo trudnych mieyſcách. dla zwycżáiu y náuki lepſzey BielSpr 10; SkarŻyw 526; PowodPr 20. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.].

»pilność i nauka« (1): Ceſarz pochwalił ich [książąt luterskich] pilność y náukę BielKron 219. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»nauka i postępki« (1): Zeby wiele młodzyeńcow/ cne przykłády z niego/ Mogli brać/ y z náuki/ y s poſtępkow iego. RejZwierz 75v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»nauka i praca« (1): Ieſli śię teſz komu widźi/ że nauka i prácá tego ktory piſze/ Z iężyka śię polſkiégo okazać niemoże: To niéch tak będźie chceli MurzHist A3.

»nauka i (a) rada (a. porada)« = doctrina et consilium Modrz (2): Abowiem żadną miarą niemogą być ryczerſtwa vmyſly ſtałe/ gdy v hetmana żadney dobrey nauki á porady niemaſz. KwiatKsiąż 04; ModrzBaz 68v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.].

»(tak, ani) rozum, (i, a, albo, ani, jako) nauka« [szyk 17:9] (26): MurzHist A2; Izali chce Páweł áby kto zgłupyał álbo oſſálał/ á dáru Bożego rozumu y náuki nyeużywał? KromRozm II p3, t3; KromRozm III O4v; GliczKsiąż A2, K7; OrzList e4v; BibRadz I 281a marg; ná ktorego pátrząc wſzyſtek świát ſye zdumiał/ ſłucháiąc go/ y czytáiąc piſmá wiſokiego rozumu/ y náuk iego OrzRozm P3v; BielKron 9, 34v, 180v, 279v; RejPos 230, 288, 289; RejZwierc 13; BielSpr b3v; Bo ktoby w káżdey tákowey rzecży niebył gotow/ ták z ſtrony rozumu/ iáko z ſtrony náuki [et ingenii et doctrinae]/ [...] niewiem coby potym zacnego ná vrzędźie będąc ſpráwić mogł. ModrzBaz [41]; SkarŻyw A3 [2 r.]; PaprUp Hv; GórnTroas 5; LatHar 347; SkarKaz 42a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 30 r.; w połączeniach niewspółrzędnych 3 r.]. Cf »okrom nauki a rozumu«.

»rozumienie i nauka« (1): Aleć ná tym Słowieńſkim [języku] przeſtáć kazáli/ ábyś nigdy do práwego rozumienia y náuki nie przjſzedł. SkarJedn 360.

»tak nauka, jako rycerska rzecz; nauka z rycerskim rzemięsłem« (1;1): Ná oſtátek wybráli Nummę Pompiliuſá s Sábinow/ bo go wſzyſcy widzyeli być godnego ktemu/ ták w náukach iáko w Rycerſkich rzecżach. BielKron 101; GórnDworz G8. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.; w przeciwstawieniach 7 r.].

»rzemięsło a nauka« (1): ABowiem nie máſz ná nas trudnieyſzego á záplecieńſzego rzemięſłá á trudnieyſzey náuki iedno tá/ iáko mamy żywi być. RejZwierc 158v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»smysł a nauka« (1): Tá może być myędzy doktorem [= człowiekiem uczonym] á prokuratorem roznosć/ iż prokurator nic wſobye tákowego nyema cżym by mógł drugyego cżłowyeká w ſmyſlech á w náuce zápomoc GliczKsiąż N4v.

»sprawy i nauka« (1): Tobie to ſlemy według żądánia liſtu twego ſpráwy náſze y náukę [actus nostros et doctrinam]. HistAl I7v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»nauka i świętobliwość« [szyk 5:3] (8): KromRozm II p4v, q; máyąc wyelkye záwołánye náuki y ſwyętobliwoſci w krzeſciyańſtwye/ yednák w wątpliwoſcyach ſwych nye ſádźi ſye ná ſwym rozumye KromRozm III O4; BiałKat 173v; WujJud 36v; SkarJedn 121, 316; WujNT 398. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»nauka, (i, a, abo) umiejętność« = scientia et doctrina Vulg; disciplina, sapientia PolAnt [szyk 10:3] (13): Gdyz tedy nauka y vmieiętnoſć duſzę cżłowiecżą cżyni doſkonałą y doſtatecżną. Nie dziw tego iż ludzie wſzytci żądaią nauki y vmieiętnoſci. GlabGad A4v, A5, L8v; Leop Ier 3/15; BibRadz Eccli 16/24[25]; Mącz 359d, 423b; GórnDworz Ff4; Calep 372b, 954b; WujNT 31, 597. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.].

»nauka i (abo) wiadomość« (3): Abowiem to piękna rzecż ieſt/ aby zwierzchni Pánowie/ iáko zwierzchnośćią pánowánia/ ták też náukámi/ ábo wiela rzecży wiádomośćią [rerum cognitione] drugie ludźi przechodźili. ModrzBaz [16]v; SkarKaz 42a, 580a. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»nauka, (i, ani) wymowa« (3): MurzHist E3v; Ani náuki/ áni wymowy tákiey w ſobie cżuię/ ábych temu doſyć mogł vcżynić. BiałKaz H2; SkarŻyw 235. [Ponadto w połączeniach szeregowych 6 r.; w połączeniu niewspółrzędnym 1 r.].

»(tak, ani, nie tylko) (święty a. świętobliwy, a. dobry) żywot (a. (przykładne) życie), (jako i, ani, ale i, i) nauka; swiętobliwość (a. świątość) żywota i nauka« = vita et disciplina Vulg [szyk 15:14] (23:6): Toć ſą owoce Luthrowe y yego vcznyow/ ktorych nye tylko żywot/ ále y náuká ich pełná yeſt. KromRozm I D3, C, E2; Acz y ony/ ktorem wyczytał/ łáćinniki/ ták ſwyętobliwoſć żywotá y bogoboyna náuká/ yáko y czáſy y myeyſcá od podezránya wyymuyą. KromRozm III O4v, D7v; KrowObr 22; Leop AAA4v, BBB3; GórnDworz Q2v; RejZwierc 176; WujJud 33, 143, 217v, 218; RejPosRozpr e3v; CzechRozm 70; SkarŻyw 119, 203, 277, 319, 332, 542; CzechEp 65; LatHar +7; W czym ſię nie dzieie Pánu Chriſtuſowi żadne vbliżenie/ gdy lud náśláduie náuki y dobrego żywotá ſwoich Apoſtołow WujNT 690, 31, 125, Zzzzz2, Dddddd. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

Wyrażenie przyimkowe: »bez (a. przez), okrom nauki« = niewykształcony; sine litteris Vulg (6:1); Był też pytan Czo ieſt cżłowiek bez nauki odpowiedział, krol bez panſtwa. BielŻyw 50; GliczKsiąż H3v.

~ W połączeniach szeregowych (2): OrzList h3v; Károlſtádius práwi wzbudźił/ álbo wſkrzeſił ten to niepokoy/ cżłowiek ſrogi/ bez rozumu/ bez náuki/ bez żadnego ſmyſłu ćieleſnego ReszPrz 63.

Szeregi: »gruby, bez nauk« (1): zá ieden dziw Iuſtinus piſze/ iż iáko oni będąc grubi/ bez náuk/ nie znáią złośći/ ták Grekowie z náuk wielkich pełni byli wſzelkich zbytków BielKron 296v.

»prosty, bez nauki« (1): Widząc tedy beſpieczność Piotrowę y Ianowę/ y porozumiawſzy iż byli ludźie prośći y bez náuki [homines ... sine litteris et idiotae]/ dźiwowáli ſię WujNT Act 4/13.

»okrom nauki a rozumu« (1): á miedzy poſpolſtwem ktorzi choć okrom nauki á rozumu mogą wiele mowić/ ći bywáią zá wielkie ludzie miáni. KwiatKsiąż I2. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]. ~

W przen (69): Powiadał też że pocżątek á korzeń nauki ieſth gorzſki, ale vżytek á owoc iey ſłodki ieſt. BielŻyw 89; Tebei mądroſcią wielką iáſnęli/ ktorzy y ktorych miáſto náuką walcżenia niemniey było okraſzono. HistAl D6, A7; KromRozm II p3; Nieukowie ſzaleńſtwo/ dzyedzicżnie trzymáią/ A roſtropni koronę/ náuki miewáią. BielKom B8v; GliczKsiąż F4, H4, M5v; Cznotá zacnyeyſza náuką ozdobiona. RejWiz 8 marg, 8, 91, Cc4; Pętá ná nogach ieſtći głupiemu náuká/ [...] Ozdobá złota opátrznemu ieſt náuká Leop Eccli 21/22-24; teraz tá náuká iáſna obudzona ieſt w vmyſlech ludzkich/ iż iuż wſzyſcy v nas w mieſcie ſámi Swyęte Piſmo w Bibliey cżytáią BielKron 200v, 28, 34v, 177v; Administra virtutis ars et comes. Nauká yeſt sługą y towárzyſzem cnot. Mącz 222c; Doctrina aliquem superare. Nauką zwiciężáć. Mącz 434b, 269b, 325c; iż mi ſłucháć ieſt miło/ ták wielkiemi náukámi gotowéy y vſtroiónéy Rozmowy OrzQuin Tv; Wielka náſzá náuká nas nawięcey zdradza. Prot B3; RejAp AA4v; GórnDworz G3v, N5; RejPos 194, 288; A ſtáray ſie o tho/ [...] ábyś vpſtrzył nadobnie vmyſł ſtátecżny twoy cnotą/ náuką pomiáru/ á nadobnym ná wſzem poſtánowieniem twoim. RejZwierc 24, A3, 240; [mnisi] nie tylko náuką ále y świątośćią żywotá w kośćiele świećili.WujJud 143; żeby ſie vcżeń Chriſtuſow roſtal y pożegnał [...] z náuką/ ćwicżenim/ y wychowánim CzechRozm 227; ieſliże w młodem wieku niezáłożyſz w ſobie fundamentow náuk ModrzBaz 14; ktorzi máło o to dbáią/ áby ſię obycżáymi/ náukámi/ y zacnemi vcżynkámi śláchćili ModrzBaz 42v, 43v, 80, 109v; MIedzy ſtárymi świętymi oycy (ktorzy kośćioł Boży żywotem y náuką oświećili [...]) licży ſię ten B. Cyryllus SkarŻyw 277; dobry nád ine towárzyſze wnáukach wziął zyſk. SkarŻyw 516, A3, 201, 332; náuká ktoraby w nich byłá/ vwiędnąć/ vſchnąć y vpáść muśi CzechEp 122; Cżynię wierſze/ ſámá ſię rzecż z wielkich náuk leie. KlonŻal E4; iże był przed láty W náukę/ cnotę/ ludzkość/ Bużynſki bogáty. PudłFr 40, 28; GórnTroas 28; LatHar 428; Nie iżby każdy Chrześcijanin [...] miał być nátychmiaſt obdárzon oſobną iákąś y niezwyczáyną náuką ná dyſputowánie WujNT 248; Náuká abo vmieiętność bez miłośći nádyma WujNT 597; ktory pierwey ná niebie/ to ieſt w kośćiele Bożym/ iáſnośćią ſtanu zakonniczego y náuki świećił. WujNT 859; SkarKaz 42a; Z kąd ſpániáłość vmyſłu/ v śiłá powſtáłá/ Swiatłość náuk SapEpit B4; Oná to wſzyſtko w krotce/ ſpráwić może ſnádnie [...]. Máiąc v ſobie nacżynia/ rádoſney wdźięcżnośći/ Spráwione Z náuk zacnych/ ſpániáłey mądrośći. PaxLiz A2v; ieſli nas nie rządźi naprzod ſłowo BOZE, potym rozum/ náuká KlonFlis B.

W charakterystycznych połączeniach: nauka jasna; dar nauki, duch, jasność, korona, korzeń, ozdoba, rozsiewanie, światłość; nauka niczego się nie boi, nadyma (2), obudzona jest, oświeci się, prorokuje, roście, rządzi [kogo], upadnie, uschnie, uwiędnie, zdradza [kogo]; założyć fundamenty nauk; wyczerpnąć naukę z ksiąg, zbierać; bogaty w naukę, przybrać; nauką objaśnić (objaśniony) (3), obdarzony (2), okraszon, oświecić (oświecać) [kogo, co] (3), przyodziewać, przystrojony, ślachcić się, świecić, upstrzyć, ustrojony, (o)zdobie (ozdobiony) (7), zwyciężać; pożegnać się z nauką, rozstać się; przewyciężyć w nauce, urość, wziąć zysk.

Zwrot: »paść nauką« (1): A dam wam páſterze według ſercá moiego/ y będą was páſli vmieiętnośćią y náuką [pascent vos scientia et doetrina]. Leop Ier 3/15.
Wyrażenia: »dom, skarbnica nauki« [o mądrym, wykształconym człowieku] (1:1): tak iż Ariſtoteleſa domem nauki nazwał. BielŻyw 87; SkarKaz 580a.

»droga nauki« (1): Mąż ktoryby pobłądził od drogi náuki [via doctrinae]: między wielą obrzymow będzie mieſzkał. Leop Prov 21/16.

»głod nauki; w naukę głodny« (1;1): RejWiz 171v; Teraz káżdy w trudnieyſzych ſpráwách ſędźiem godnym Chce być: choć w náukę y w cnotę ieſt głodnym ZawJeft 35.

»owoc nauki« (1): Siodmy [znak fałszywych proroków]; z owocow ták náuki iáko y żywotá ich. WujNT 31.

»skarby nauki« (5): OpecŻyw 84, 134v; OrzRozm E; Iákub ś. [...] nie minął pewnie Rzymián/ [...] áby im błogoſłáwieńſtwá y ſkárbow náuki ſwey vdzielić niemiał. SkarŻyw 408; SkarKaz 42a.

Iron. [czyja] (1): MAluchna mnie obrádá/ kábat piwá wypić/ Gdyż takich kopą ledwie/ mogł bym ſie vgáśić. (‒) IVżem ſie teraz doznał/ twey wielkiey náuki PaxLiz Dv.

Przen (3): Bo czy te [lege: ci tę] nauką maią Sobie wieczey pomagaią. RejKup Gv.

nauka czyja (1): náuká iego/ śieći y robotá. Nieumiał nic iedno ſię Bogu korzyć/ á ryby łowić. SkarŻyw 595.

Zwrot: »nauki uczyć się« (1): A mnie więc/ który k ſtołu nie vmiém błáznować/ Ani wydąwſzy co raz gęby nádſtáwowáć: Potrzebá kłoſy zbiéráć/ niechcęli náuki Vczyć ſye ſobie trudnéy dla obrocznéy ſztuki. KochMarsz 154.
5. Uczenie się; studium (litterarum) Mącz, Modrz, JanStat; doctrina Vulg, Modrz; sapientia Vulg; ars, disciplina, litterae Mącz; studium discendi Calag; lucubratio Calep; eruditio JanStat [pl w takiej samej funkcji jak sg lub może: uczenie się rożnych dziedzin wiedzy] (327): BierEz Bv; Rozmyſláyże ty rzecży pilnie/ ſ kochanijm duſſe twé/ ij chciéy pratzowatz w té nauce/ aż do końtza żywota twégo. OpecŻywPrzedm C4v; BielŻyw nlb 4, s. 139; iż ludzie ſubtilnego ciała, ſprawnicyſzego bywaią rozumu nad inſze, ku wſzelkley [!] nauce y obacżeniu rzecży każdey dowcipnieyſzy GlabGad A2; Takież iż ſłuch ieſt ſmyſł nauki, [...] przeto vſzi zawſze mamy odtworzone GlabGad C2, K4v, L4; Chybá iżebyſmy myeli ine kſyęgi/ y oſobliwe ſchadzki ku náuce/ ktorycheſmy wam bronili. KromRozm I E3; iż yedno w ſiedmi lecyech rodzicy máyą dzyeći ſwe do ſzkoł ná náuki dowodzić GliczKsiąż 16, I4v, I6v, I7v, I8, I8v (18); KrowObr 133v; BielKron 25, 82, 171v, 201, 219, 221; A w naukach inaczey ſię rzecż ma/ ábowiem niemożemy powiedzieć yżebyſmy to vmieli czego wpamięći niemamy KwiatKsiąż K2, B2v, Q [2 r.]; Mineryal seu minervale, Myto od nauki. Mącz 222b, 124b, 169a, 195d, 238c, 281d (13); GórnDworz Cv; HistRzym 32, 61 [2 r.], 61v, 62, 62v, 65; RejPos 187v, 276v, 306v; RejPosWstaw [413]; Zda mi ſię tedy żem iuż doſyć pokazał/ że po przyrodzeniu/ wiele należy ná náuce ModrzBaz 9v; mowmy iáką nagrodą y cżćią/ ták Miſtrzowie/ iáko vcżniowie w náukách máią być zátrzymáni. ModrzBaz 131, 128v, 134; zá ktorą [nieumiejętnością] nigdy beśpiecżney á gruntown ey náuki y ſpráwy zbáwienney mieć nie możeſz. SkarJedn 357; Calag 333b; nieſpánim ſię y robotą w náuce y piſaniu trudził SkarŻyw 411, 153, 248 [2 r.], 301, 352 [2 r.], 470 [2 r.], 542, 543 marg; KlonŻal A2v; ZapKościer 1585/61; Lucubratio ‒ Nauka albo pracza prziſwietlie. Calep 621a, 1097b; KochAp 9; Wola záſię ná ſwoy/ álbo cżáſem ná cudzy duchowny pożytek y náukę wſzytko obraca LatHar 662; JanNKar C2; SarnStat 201, 202 [2 r.], 1287.

nauka czego (21): PatKaz III 132v; KromRozm I D3v; KromRozm III O4; BielKom B6; NYe inácżey ſie wthym rodzicom przytráfia záraz ſkoro bez náuki yákyeſzkolwyek/ álbo cżytánya/ álbo piſánya/ gdy ſyny ſwe ná ſlużbę w chłopyętá dáyą GliczKsiąż H5; LubPs bbv marg, bb2v; Leop *B2; á Philoſophia [...] dla tego ieſt wolna/ yſz iey nauka wolne ludzie cyni [!]. KwiatKsiąż H3, N3v; Mącz 44d, 303d, 471b; KuczbKat 145; WujJudConf 30v; A wſzyſtkę náukę pobożnośći Apoſtoł Błogoſłáwiony [...] záwiera tu we dwu rzecżach/ to ieſt/ w wyſtrzegániu á w pożądániu RejPosWstaw [212], [212] marg; SkarJedn 43; SkarŻyw 46, 47, 527.

nauka czyja [w tym: pron poss (9), G sb i pron (3), ai poss (1)] (13): BielŻyw 168; ktorzy mi po Oicu i niektorych przyiaciolach moich/ ku naukám moim pomoc raczyli. MurzHist A4; GliczKsiąż G6v; Leop Prov 14/6; BielKron 39; KwiatKsiąż P2v; Mącz 441b, 511a; lubo kto od ćiebie ſye vczy/ lubo ty od kogo ſye vczyſz/ muśitá miéć między ſobą obá początek iáki/ od którégo náukę ſwą pocznietá. OrzQuin Tv; RejPos 183; RejZwierc 30; ModrzBaz 131v; SkarJedn 358.

G sg w funkcji przydawki przy rzeczowniku osobowym: [kto] [jakiej] nauki (1): GOleni koſciſte y mięſiſte zna cżłowieka [...] trudney nauki. GlabGad P6v.

W połączeniach szeregowych (10): GliczKsiąż L4; Mącz 419a; Człowiek záiſte wſzelki/ ſwe obyczáie ma/ ni ſzczego iedno z przyczyn pochodzących od ćiáłá, álbo ieſzcze z náśienia/ álbo z żywnośći/ álbo z zwyczáiu á z náuki/ y z innych okolicznych przyczyn SienLek 31; RejAp 185v; BiałKat 231; RejZwierc 30; SkarJedn 356; SkarŻyw 411; Lecz my rozumu/ náuką/ pilnośćią/ ſłuchániem/ doznawániem/ nábywáć muśim. SkarKaz 45b, 485a.

W przeciwstawieniach: »nauka ... rzemięsło (2), igry, posługi, próżnowanie, wojna« (6): GliczKsiąż G7, G7v, H6v, I5v; ty rzecży iako polowanie/ ptaków/ y ryb łowienie w uſtawach Licurguſowych/ nie zá proznowanie ále za nauki młodziencżykow były pocżytanc. KwiatKsiąż P2v, M.

W porównaniu (1): wybyęráyąc co lepſſego/ yeſliże ſyná myeć żywego/ zdrowego/ nye dáyąc go we młodych lecyech áżby we dwunaſcye lat vcżyć/ yeſliże też zá ſiedmi álbo osmi ná nauki/ yákoby ná yáką ſmyerć/ álbo ná kátowánya pusćić GliczKsiąż 17.

W charakterystycznych połączeniach: beśpieczna nauka, domowa, doskonalsza, gruntownia, osobna, pi(e)rwsza (2), poczciwa, poczęta, potrzebna, pożyteczna, skończona, słuszna, snadna, spolna, społeczna, studencka, ućciwa, wielka (2), wyborna, zwykła; nauka czytania, języka, pamiątki św. panny, pisąma, pisma (świętego a. bożego) (6), prawa, rozkazania, slowa bożego (2), świętych rzeczy, wiary, żywota; czas nauk; do nauki przywabiany; wstrzymawanie od nauk; ku nauce dowcipny (2), godny, pożyteczny, udany, zmysł; na naukę udany (2); w nauce początek, robota, zatrzymany; doglądać nauki, popuśeić, zamieszkawać, zaniechywać; brać się do nauki, ciągnąć się, prosie się, wrocić się (4); dla nauki posyłać, przyjeżdżać (wyjeździć, jadący) (3), schadzać się, udać się; od nauki odezwać, odrywać (2), odwieść; z nauki w niemoc wpaść, stawać się niewolnikiem, wyjąć; dowcip mieć ku nauce, mieć się, pobudzić, pomagać (pomoc) (2), wybierać, zjeżdżać się, zwracać się; naukę mieć (3), począć, porzucić, wzgardzić, zamieszkać; brać się na naukę, czas naznaczyć, grosz udzielić, iść (odejść, wyjść) (5), jeździć ((za)jechać) (11), obracać (2), puścić (puszczan(y)) (3), schodzić się, srebro chować, zlecić; nauką rozumu nabywać, o rozum się postarać; na nauce czas nałożyć, czas (wiek, lata) strawić (5); o naukach pieczą mieć, w nauce czas obracać (uczynić) (2), naśladować, potrwać, pracować, żywot strawić; nie dostaje na naukę, ku nauce.

Zwroty: »naukę brać, odzierżawać« = exeipere doctrinam Vulg [szyk zmienny] (3:1): GliczKsiąż L6v; Leop Eccli 6/18; ſthárayże mu ſie pilno o iákiego [...] preceptorá/ áby náuki ſłuſzne y obycżáynie pocżćiwe mogł z niego bráć RejZwierc 7v; áby Sędźiowie Ziem Króleſtwá náſzégo od nich [ustaw] nie odſtępuiąc/ y owſzem z nich náukę biorąc [et ex ipsis eruditione sumpta JanStat 148]/ w ſądzeniu ſpráwiedliwość w cále záchowywáli. SarnStat 909.

»na nauce być« (2): Hinc dicimus sub ferula esse, Pod rózgą być/ to yeſt/ ná nauce być. Mącz 125a; PaprPan V2.

»na naukę, ku nauce, w naukę da(wa)ć; na naukę, w naukę, do nauki (po)da(wa)ny« [szyk zmienny] (21:6:1;6:1:1): FalZioł V 49v, 50, 53 [2 r.]; GliczKsiąż G5, G7, G7v, G8, I4 (13); Goski A4 [3 r.], *3v; BielKron 288, 349v; A ná pierwſą [!] naukę piſm w ten cżas maią być dani/ gdy napierwey pocżną dobrze mówić. KwiatKsiąż N3v, E3v, K3v; Potissima nobilitas applicanda est ad studia literarum, Zacnieyſza/ známienitſza ſliáchtá ma być ná nauki dawána. Mącz 316a; A gdyż iuſz miał látá młodośći dáli go ná naukę. HistRzym 123; SkarŻyw 86, 117, 248, 290, 308 (8).

»na nauce mieć, dzierżeć« [szyk zmienny] (4:1): Yáko długo ma ocyec dzyerżeć ſyná ná náukách. GliczKsiąż M8, H5, H6v, N7v, O2.

»na naukę nakładać (a. nałożyć), nakład« [szyk zmienny] (3:3): GliczKsiąż Mv, M2 [2 r.], M5v; BielKron 149; Co iym łácno będźie vcżynić/ ieſli y ſtudentom/ niemáiącym ná náukę nakłádu [studia sua unde alant non habent]/ potrzeby/ y náucżyćielom słuſzną zapłátę obmyślą. ModrzBaz 131.

»nauki pil(n)ować, pilen« = uczyć się; incumbere litteris, philosophari Mącz; lucubrare Calep [szyk zmienny] (3:2): Kłádą też zás inſſe przycżyny ſwey właſney głowy ná ty ktorzy w ſzkołach álbo w kolegiach myęſzkáyą/ [...] yákoby náuk ſwych nye byli pilni GliczKsiąż G6v; Philosophor, Vczę ſie/ piluyę nauk/ ſtáram ſie o mądrość. Mącz 298a, 70b; SkarŻyw 297; Calep 621a.

»pos(y)łać (a. wys(y)łać, a. odsyłać), wyprawić na naukę; posłan(y) na naukę« = amandare in studia litterarum Mącz [szyk zmienny] (7:1;5): FalZioł V 53; BielŻyw 132; GliczKsiąż H6, M3; OrzRozm H2; á Krolewicá do Włoch poſłał ná náukę BielKron 346v, 142v, 360; Mącz 206c; Po wyucżeniu Grámátyki/ poſłány był do Bononiey na náuki więtſze. SkarŻyw 371, 201, 308; JanNKar B3v.

»postąpić, postęp(ek) w nauce« = in litteris promoveri; in litteris processus Mącz [szyk zmienny] (3:4): wthen cżás diſcipuł pozna że nyeco poſtępkow vcżynił w nauce/ gdy cżyſcye obycżáynem będzye GliczKsiąż L7v, M8v, O, O2v; KwiatKsiąż I; Scripsit se in Graecis literis magnum processum habere, Piſał mi że dobry poſtep [!] ma w náuce Greckiego yęzyká Mącz 44d, 234c.

»uda(wa)ć się na naukę; (w)da(wa)ć (a. poddać) się w naukę« = se abdere a. involvere litteris, adiungere animum ad litteras, applicare se ad studium, asserere se studiis, intendere animum a. tempus studiis, repetere studia Mącz [szyk zmienny] (11;5): bo ſzkárádáćby tho byłá rzecż/ gdyby ſie kto wdał w náuki á ſnich yákyey godnosći nye odnyoſl. GliczKsiąż N, K6, L4; BielKron 170; Ius civile amplecti, Ná naukę práwá Ceſárskiego ſie vdáć Mącz 303d, 140c, 177d, 289a, 305a, 314a (9); PaprPan Lv; á ſam ſię ná ſrogość oftrego żyćia y ná naukę piſma S. vdał. SkarŻyw 46, 248 marg.

Wyrażenia: »nauka duchowna« (1): gdy obacżyż/ Narodzie Ruſki / iáko złe vćiebie wiárá Chrześćiáśſka [!] vgruntowána ieſt/ iż z niey nigdy práwey poćiechy y ochłody duſzy twey/ y pokármu á náuki duchowney mieć nie możeſz. SkarJedn 356.

»pilny nauki; pilność ku nauce, w nauce; (nie)chciwy, chciwość ku nauce; chuć, ochotny do nauki« = amator a. cupidus discendi, ferax artium, litterarum studiosus, philoomates, philomatia Mącz [w tym: chciwość, pilność ku nauce] [szyk 9:3] (4;2:1;2:1;1:1): Bo ſyn według tego iż młody yeſt á ku náuce nyechćiwy/ wtych lecyech nie będzye myał godności. GliczKsiąż I6v; Philomates, Latine discendi cupidus, Chćiwy ku nauce/ pilny nauk, Mącz 297d, 122a, 297d, 309d, 316d, 423d, 496b; y vprośił ſobie v mátki y oycá/ iſz mu dáli pięknie nápiſać/ y koſztownie opráwić Ewángelią S. z tego ſię kocháiąc/ iſz do náuki y nabożeńſtwá ták był ochotny ſyn ich. SkarŻyw 133, 516.

»nauka ryccrska« (1): DObrze też to bacżyli s ktorych mieyſc álbo wychowánia [...] wybieráć mieli młode ludżi ku nauce Rycerſkiey. BielSpr 1v.

»do nauki sposobny; ku nauce prędki, łacny, prędkość; nauka [czyja] łatwia« = zdolny; łatwość uczenia się; doctrina facilis Vulg; docilitas Mącz [szyk 4:2] (2;1:1:1;1): á rozum ich [płci panieńskiej] ku nauce y wyrozumieniu wſzelkiey rzeczy oſtry á prętki więczey niż otroczy GlabGad A2; Głoua mała z ſzyią też cienką nie bezliſz długą vkazuie cżłowieka [...] łącznego ku nauce GlabGad M7; Leop Prov 14/6; Mącz 93b; A gdy do náuki ſpoſobny był/ z Egiptu wſzytkiego y z Grecyey co naprzednieyſze vcżone y Philozophy dáłá mu zá náucżyćiele. SkarŻyw 478, 458.

»nauka szkolna« = studia litterarum JanStat (7): Kmiecy ſynowie máią bydź wolno ná náukę ſzkolną puſczeni. SarnStat 200, 200, 659, 660 [2 r.], 919; PowodPr 46.

»nauka świecka« [szyk 1:1] (2): W wielkie náuki świeckie wdáwáć ſię niechćiał. SkarŻyw 248 marg, 248.

»towarzysz w nauce« = commilito, condiscipulus Mącz; socius studiorum Modrz [szyk 2:1] (3): Mącz 221b; ModrzBaz 75v; towárzyſz Páwłá S. wnáuce był S. Bárnábáſz. SkarŻyw 534 marg.

»trudny ku nauce, do nauki; trudność nauki; twardość ku nauce; człowiek trudnej nauki« = niezdolny; brak zdolności; indocilis Calep; indocilitas Mącz [szyk 6;1] (3:1;1;1;1): Nye myala teſz [Maryja włosów] rzatkych albo barzo myąkkych [...] bo takye wloſy znamyonuyą czlouyeka tąpego rozumu a trudnego ku naucze PatKaz III 119v; BielŻyw 168; GlabGad O2v, P4v, P6v; Mącz 93b; Calep 528a.

»nauka zbawienna« (1): Kłopoty goſpodárſtwá y domow náſzych y dźiatek/ obracay nam Pánie ná náukę zbáwienną SkarKaz 423b.

Szeregi: »nauka i czytanie« [szyk 1:1] (2): KwiatKsiąż L4; SPRáwá Rycerſka [...] ku cżytániu y Náuce Ludźiom Rycerſkim pożytecżna. BielSpr kt.

»nauka a (a(l)bo, ani, i) ćwiczenie« = industria atque studium Mącz [szyk 8:5] (13): izby żaden [...] nieſmial [...] z Ziemie viiezdzicz [...] iedno telko oſobami ſwemi y ſluzebnikow ſwych dlia poczcziwſſego czwiczenia y navk od koſcziola dopvſczonych. ComCrac 13v; KromRozm I Z D3v; GliczKsiąż K2, N7v; KwiatKsiąż E2v, N4v; Mącz 74a; GórnDworz Ee4v; KuczbKat 155; ModrzBaz 9v; wnim [Chrystusie] náukę y ćwiężenie ſwe kłádąc/ żądał pilnie żeby go do klaſztoru [...] poſłano SkarŻyw 543, 527, 543. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»mądrość i nauka« (1): Roſkazał też Krol Aſpenázowi przełożonemu nád ſwemi komorniki/ áby przywiodł [...] Młodźieniaſzki [...] piękne na weyzreniu/ y dowćipne ku wſzelákiej mądrośći y náuce [et eruditos omni sapientia Vulg] BibRadz Dan 1/4.

»nauka i praca« (1): wſziſtcy żdziećinſtwa w nauki y w prace maią być podani KwiatKsiąż E3v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»(jeśli) nauka a(l)bo (i, jeśli) rzemięsło« = studia litterarum aut artificiorum JanStat [szyk 7:1] (8): GliczKsiąż G8; UstPraw F2v; Tho miáſto [...]. Siroty y inne vbogie álbo w rzemięſłá álbo ná náuki nákłádem wielkim dawa álbo opatrza BielKron 288; SarnStat 200, 659, 660 [2 r.], 919. [Ponadto w przeciwstawieniach 2 r.].

»nauka a (i) uczenie« (2): KwiatKsiąż L3; Viri litterati ac studiis doctrinisquae dediti, Vczeni ludzie ku naukám y vczeniu vdáni. Mącz 195d.

»tak nauka, jako wojowanie« (1): á ktorzi záś y iędrny dowćip maią/ y ciáło mocznę [!]/ ći niechay tak o naukach iáko woiowániu piecżą maią KwiatKsiąż M.

»nauka a wychowanie« (2): GliczKsiąż L6v; Disciplina efficax ad rite vivendum, Nauká á dobré wychowánie yeſt wielmi pożiteczne ku cnotliwemu życiu Mącz 115b. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»nauka a wyrozumienie« (1): Gdyż iuż nie máſz nic cżegoby nam tám doſtáwáć nie miáło do náuki á do wynáſzego. RejPos 189v.

»nauka, (ani) zwyczaj« [szyk 1:1] (2): Zakon przyrodzony y prawo Bożé ná ſercách ludzkich piſáne/ ktore nie idźie z náuki áni ze zwyczáiu: ále z ſámego ſtworzenia y vrodzenia SkarKaz 381b. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]. Cf »ze zwyczaju, z nauki«.

Wyrażenia przyimkowe: »bez (a. przez), (o)krom nauki« = nie ucząc się uprzednio (8:2): bo wy zwykli mowić o rzeczách trudnych bez náuki OrzRozm B2, B2v, D4v; KwiatKsiąż E3v; SkarŻyw A3; Empiricus ‒ Lekarz ktori leczi bez wſzeliakiey nauki zdoświaczenią ſamego. Calep 361a.

~ bez nauki na co (1): Ty figury w ſłowách napiſané/ może prawie każdy okrom nauki na to/ dobrze czyść MurzOrt B.

Wyrażenia: »bez nauki uczony, umiejętny« [szyk 1:1] (2): BielKron 8; Y wyſzedł vmieiętnym bez náuki/ y mądrym w nieumieiętnośći. SkarŻyw 248.

»bez trudnej nauki« = bez wysiłku umysłowego (1): Obacży káżdy ſnádnie bez trudney náuki/ Ktore kuſy [= wytwory] tym kſtałtem w iedney formie lano RejWiz A8v. ~

»ku nauce, dla nauki, na naukę« = aby się nauczyć (14:2:1): Co w tey Roſprawie obacżáć ku náuce mamy. RejPos 124v.

~ ku nauce, na naukę komu (13): Czo s thego pſalmu nam ku náuce ieſt potrzebnego. LubPs Q2v marg; BielKron 142v; RejPos 40v, 44, 61v, 65v, 79v (11).

ku nauce, dla nauki czyjej [zawsze: pron poss] (4): OrzQuin Tv; RejPos 242, 347; Co s tey Roſprawy ſwiętey krotko ku náuce náſzey pámiętáć mamy. RejPosWstaw 42.

W charakterystycznych połączeniach: ku nauce brać (3), obaczać (2), pamiętać (3), rozmyślać (2), rozważać (2), uważać (2); ku nauce potrzebny; rozdać na naukę; dla nauki słuchać. ~

»z nauki« = nauczywszy się (7):

~ z nauki czyjej (2): KromRozm III B7; Bo Turcy máią ten obycżay z Náuki Rzymſkiey/ [...] iż pierwey niż głowne Woyſko ich przyćiągnie: puſzcżaią Globum przećiw nieprzyiaćielom BielSpr 56.

W przeciwstawieniach: »z nauki ... z przyrodzenia (3), z opinii« (4): Ale beſpiecżnieyſzy krok ku oney cney prawdzye/ Kto ią vmie rozeznáć iednę cżęść z náuki/ A drugą s przyrodzenia RejWiz 8v, 88; GórnDworz N8v; BielSpr 75v.

Szeregi: »dowcipem albo z nauki« (1): A yákoż ktemu poznányu przychodźi [rozum]? [...] przez znáki/ ktore ſam ſwym dowćipem/ álbo z náuki mądrych ludźi á godnych wyáry poymuye. KromRozm III B7.

»nie z pisma ani z nauki« (1): iż s ſwoich opiniy á nie spiſmá/ áni z náuki Iudicia ſwoie rozne dawáią/ [...] nie wiem iáko to będą prziymowáć zwłaſzcżá ludzie młodźi BielSpr 75v.

»ze zwyczaju, z nauki« (1): A cżęſcią ze zwycżáiu/ cżęſcią też z náuki/ Obacżyli nád rozum ty ták trudne ſztuki. RejWiz 151. ~

W przen (20): Náuká ſwiętych rzecży/ ieſt rozumu drogá BielKom B6; yáko rzemyęsnicy ći ktorzy nic w náuce nye zákusili/ ſą ludzye ſproſni GliczKsiąż H4v; Iż tedi dzyecyę we dwu álbo we trzech [...] lecyech [...] nyema [...] nic ápetytu/ áni vmyſlu ná náukę/ yedno ná igry yákye. GliczKsiąż I5v; Nye wádzić [...] do náuki álbo łáćiny onego przygnáć. GliczKsiąż I8; łatwye też vmyſły ich dla myękkosci mogą być náuką yáką/ álbo ćwicżeniem wypolerowáne. GliczKsiąż K2; bo ći prawye zápaláyą ſie ná náuki vććiwe GliczKsiąż M2v; gdyby go cżęſto od náuki odrywał/ przeſzkodziłby mu wtem nyepomáłu. GliczKsiąż N; ten co ſie kędyś zá dworem ták tłucże/ Nie ták ſnádne może mieć do náuki klucże. LubPs ggv; z młodu iáko pcżołká ná tych zyołkach drobnych/ Zbiera co k rozumowi w náukách podobnych. RejWiz 7; Abowiem napierwſzy ku naukam á vcżeniu to ſtopień ieſt/ gdy kto wątpi KwiatKsiąż L3, E3v, P2v; Id multos a proposito studendi fugat, To ich wiele od nauk odſtrzela/ odbiya, Mącz 31 ld; Leviter attingit studia, Tylko ſie przekurzył w náuce/ trochę ſie pouczył. Mącz 439d; gdyż cżáſow dziſieyſzych Pan odeymuie ten dar [Ducha Sw.] od náucżycielow y od ſłuchácżow/ nie trzeba ſie dziwowáć że ták bárzo ozyębłá náuká RejPosWstaw [1432]v; ModrzBaz 132; iednę rękę do goſpodárſtwá/ dzieći/ żony/ obracáiąc/ á drugą do zakonu y náuki ſwey y ludzkiey: dobrze vrzędn ſwego duchownego [...] odpráwować nie mogą. SkarJedn 358; tám gdy iuſz był iedną nogą do náuk wſtąpił/ názad ſię wroćił. SkarŻyw 248, 527; áby opuśćiwſzy pierwſze początki wiáry/ ćiągnęli ſię do náuki doſkonálſzey. WujNT Hebr 6 arg.

W charakterystycznych połączeniach: oziębła (vb) nauka; ciągnąć się do nauki, przygnać; do nauki klucze; od nauk odrywać (2), odstrzelać; ku naukam stopień; nie mieć apetytu na naukę, zapalać się; nauką ochładzać, podparty, wypolerowany; w nauce przekurzyć się, wyszszej wstępować, zakusić.

6. Uczenie, przekazywanie wiedzy, umiejętności lub zasad postępowania; informatio Vulg, Mącz; doctrina sermo Vulg; didascalia, traditio Mącz; disciplina, litterae Modrz (635): Nie ieſt godzien nauki ten ktory karania á naucżania miſtrzowego nieprziymuie cirpliwie. BielŻyw 169, 143; WróbŻołt T8v; tak iż iego kazanie niebyłać proſta nauka ale iakoby grom WróbŻołtGlab A4v; RejPs 129, 176; Trzecią ſpowiedz mogę cżynić/ przed mądrym ſłvgą koſcielnym/ [...] dla rozgrzeſzenia ſłowem bożym wedłvg moczy iemv danei y dla navki. SeklWyzn c4; prziwiodą dziecie do biſkupa/ a on miaſto poczwierdzenia wiari/ vcziny ye nowokrczeńczem/ bo mu ymię inſze da niż mu nachrcie dąno wmiaſto nauki/ da mu wgębę SeklKat Zv, A3v; RejKup 12v; RejKupSekl a3v; KromRozm I Bv; MurzNT 111; Ale yáko pan Kryſtus będąc bogyem nawyſſſſym/ dla nas w oſobye álbo poſtáći ſwey ſye vniżył/ [...] ták y w náuce ku náſſym dowćipom y nyedoſtátkom ſye ſkłánya KromRozm II x4; Diar 88; BielKom C2v, F6v; GliczKsiąż H5v, Lv, L6v, M3v, M4v [2 r.], M5 [2 r.]; LubPs bb3v; KrowObr C3v; Leop 2.Tim 4 arg, 2; Táć ich ieſt dawna hárdoſć/ kthora niechce náuki/ niechce ſądu/ ále chce chwały OrzList e4v; A thenći dobrze ſzáfuie słowem Bożym/ ktory naprzod co ſię dotycże náuki nic nie opuſzcża co mowić potrzeba/ nic też nie przydawa z ſwego BibRadz II 118b marg, I 378c marg, II 120c marg; BielKron 32v, 46, 216vy 219; Ale ſnami wybornie ſię dzieie/ gdy naukámi y rękoma [!] ktemu bywamy prziwiedzieni/ yżebyſmy ſię dobrymi ſtawali KwiatKsiąż F2v, C4; Mącz 87d, 93a [2 r.], 134b; SienLek Ttt4v; RejPos A6v, 41, 156, 190v, 227v; BiałKat a4, 141; WujJud 40v; WujJudConf 199v, 227; Zupełna náuká napirwey vcży/ Potym też nápomina/ y przypądza. RejPosWstaw [212]v marg; Strum A2; BiałKaz G2v; CzechRozm 259; Maćie tedy o to ſtáránie cżynić/ áby miſtrzom słuſzne zapłáty były náznácżone: ták/ żeby oni niemuśieli ſobie pożywienia tákiemi ſpoſoby ſzukáć/ ktoreby ich od náuk odrywáły. ModrzBaz 134; ale ty záwżdy/ ſzcżerośćiſię y prawdzie kośćiołá Rzymſkiego/ przypátruieſz/ [...] obycżáie y náukę rozumieſz. SkarJedn 376, 44, 50, 341, 359 [2 r.] [d9]; Mnie niedziw/ iſz ia zmężá vcżynioná ná mężá pátrzę: ále tobie przyſtoyniey/ wziemię racżey zktoreieś vcżynion/ á niſzli ná mię pátrzyć? To vſłyſzawſzy Ephrem zdziwi ſię ſpráwie Bożey/ y dziękować oney nierządnicy zá náukę pocżnie. SkarŻyw 118, A3, 74, 87, 118, 202 (10); gdyż náuká bez żywego ná ſobie tychże rzecży pokazánia przykłádu á co inſzego ieſt iedno prożny dzwięk CzechEp 19; Ieſli idźie o náukę/ y o przepowiadánie ſłowá Bożego/ wiemy iż ná to obráni byli Apoſtołowie NiemObr 35; á to o náuce/ y poſługowániu Apoſtolſkim rozumieć ſię ma/ ktorych vrząd iednáki był NiemObr 36, 22, 36; ArtKanc K9v; PaprUp C3v; Calep 495a; OrzJan 50; LatHar 95, 451, 452 marg, 717 marg, 721 marg; TRZECIA CZESC EWángeliey, o Chr[y]stuſowym okazániu z náuką y z cudámi WujNT 205 marg, przedm 41, s. 124 [2 r.], 232, l.Cor 14 arg, 1,Tim 4/16 (11); WysKaz 40; Niech nie tyło náuką/ ále y ſámą rzeczą pokory ich náuczam. SkarKaz 515a, 455a [2 r.], b [2 r.]; KlonWor 4; SzarzRyt B4v. [Cf 5. ModrzBaz 131, 134, LatHar 662].

nauka czego (35): OpecŻyw 169v; PatKaz III 132v; GlabGad A5; SeklWyzn f2; Krodky wyklath znauką Przykazania Bożego przes pytanie y odpowiadanie SeklKat D2v; RejKup m4v; MurzNT kt; MurzOrt B [2 r.]; KromRozm III B7v, Cv, C2, C2v; Diar 51; w Swáncżárſkiey ziemi nie wſzytkim ſie podobáła náuka Piſmá Swięgo Zwingliuſzowá BielKron 200, 200, 206v; GrzegRóżn A2v; RejAp BB; RejPos [226]v, 314v; Kátechizmu náuká wedle rozumu słuchácżow ſtoſowána być ma. KuczbKat 5 marg, kt; RejPosWstaw [413]; Nie doſyć bowiem ieſt ſłucháć náuki Ewányeliey ſ. ieſli iey nie prziymieſz prawą wiárą RejPosWstaw [1433]v; SkarŻyw 147, 462; NiemObr 15; Ty ſam Cżłowieká káżdego/ przez Swiątośći y náukę Słowá świętego/ o zbáwieniu iśćiſz ArtKanc H16; WujNT 470; SkarKaz 455a, b [2 r.]; SkarKazSej 696a. Cf »nauka zbawienia«.

nauka z kogo (1): Dziwowáli ſię ſłyſząc [...] głęboką náukę z Prorokow/ ktora z vſt Páwiowych pochodziłá. SkarŻyw 536.

nauka o kim, o czym (11): Drugie też trzeba baeżyc iż ta nauka pirwſzim względem będzie dana o znamionach cżłonkow męſkich. GlabGad M; SeklKat kt; MurzHist Cv; RejPos 9; CzechRozm 224; SkarŻyw 354, 384; ſtáray ſię z pilnośćią o to/ Chrześcijáninie miły/ ábyć y ná niey [modlitwie]/y ná náukách o niey [...] nigdy nie ſchodziło. LatHar +3v, 251; SkarKaz 155a, 635b.

nauka czyja [= głoszona przez kogo lub pochodząca od kogo] [w tym: G sb i pron (99), pron poss (69), ai poss (31)] (199): OpecŻyw 40; Ten iakoż Tullius piſze, gdyż plato Attenſki przy iego naucze był, tak vcżył BielŻyw 38; WróbŻołt 49/17; RejPs 61, 118, 132v, 176v; RejRozpr A4v; Ieſly tego nieprzeſtaniecie/ wſziſczi w klątwę wpadniecię. Toć ich była wſziſtka nauka SeklKat A4v; RejKup m2v, ſ7, y3; KromRozm I K3v; MurzHist C, Cv; KromRozm II c3, c4v [2 r.], d [2 r.], d2, d2v (11); KromRozm III Bv; DiarDop 100 [3 r.]; BielKom B7v, Gv; GliczKsiąż L4, M4, M4v, N5v; LubPs gg3v; Leop Act 22 arg; thák iż wſzytká ich [proroków] náuká nic inego niebyłá/ iedno komentarze á ſzerſze wywody zakonu. BibRadz I 353v, I 353v [2 r.], Is 48 arg; CYrus [...]/ ktory przyſzedł ku łálce Bożey przez náukę Dánielá Proroká/ ábowiem go był ná to przywiodł/ iż był miłośćiwy/ cnotliwy/ bácżny BielKron 112, 9, 141v, 142v, 200; Mącz 178c; OrzQuin Hv, Y; RejAp 57, 64, 76v, 92, 99v; Iużći go był w on cżás poznał/ [...] gdy Pan potwirdzáiąc náukę ſwoię/ ktorą miał vcżynić o odnowieniu cżłowieká z wody á z Ducha s. przyſzedł ſie okrzćić do niego RejPos 9, 14, 21v, 41 [2 r.], 46v, 62 (45); RejPosWiecz2 92v [2 r.]; BiałKat 6, 83v, 363v; KuczbKat 5 [2 r.], 140, 386; BielSpr b3; RejPosRozpr cv; Synu moy/ ſłuchayże ćwicżenia oycá twoiego/ á nie odrzucay náuki mátki twoiey. RejPosWstaw [414]; BiałKaz F4v; CzechRozm 59, 85v,111, 111v, 147 (8); Tákże z Aryſtoteleſowey ſzkoły/ [...] wyſzedł Alexánder Krol Mácedońſki/ ktory y ſam to ſobie ku wielkiey cżci miał/ że był wychowáńcem náuki y kárności Aryſtoteleſowey [se alumnum disciplinae Aristotelicae fuisse] ModrzBaz 130v; SkarJedn 97; ták ſię to rozumieć ma/ iſz iednák przynich iáko przy potomſtwie ktore ſzło od Semá ſyná Noego/ zoſtawáłá znáiomość y ſłuſzbá y náuka Bogá y iednego/ od Noego y ſynow iego przez ręce podána. SkarŻyw [282]; á gdy ná nim [urzędzie] Pan Bog poſadzi/ żeby dobrą myśl y powodzenie wtym położyli/ gdy wedle zakonu Bożego y náuki kápłáńſkiey/ lud ſwoy w pobożnośći ſpráwuią. SkarŻyw 501, 13, 86, 87, 192, [236] (20); MWilkHist Cv; CzechEp 20; iż żaden [..,] bez trádyciy/ y náuk kośćielnych/ w wierze vpewnion być nie może. NiemObr 74, 18, 39, 51, 86; Do tego Miáſtá/ piſze Cypryan S./ przyſtępu nie mogłá mieć/ po Apoſtolſkiey náuce żadna niewiára. ReszList 190, 177, 182; ArtKanc K14, K17; ActReg 19; LatHar 3, 7, 35, 57, 79 [2 r.] (11); WujNT Mar 4/2, 12/38, 16/20, s. 298 marg, 392 (12); PowodPr 16; nie gardźmy náuką kápłáńſką/ choć drugdy widźim/ iż to ſámi czynią o co ludźie karzą. SkarKaz 279b, ) (4, 41b, 44a, 80a, b (11); PaxLiz C2v; SkarKazSej 669b, 678a; Czy mi chceſz być przewodnią? nie było potrzebá: Wiem ią z twoiey náuki gdźie drogá go [!] nieba. SzarzRyt D2. Cf »nauka Krystnsowa«.

nauka czyja [= przeznaczona dla kogo] [w tym: G sb i pron (11), ai poss (6), pron poss (1)] (18): Zła náuká ſynow. BierEz L4; Ale iem roſkazuie/ aby [...] w iednyi goſpodzie/ którá by o ich naukę dbała trwali MurzNT 43v; Tą náuká máłych dzyatek nye yeſtći cyęſzka GliczKsiąż K; SkarJedn 30 [2 r.], 48, 76, 359; SkarŻyw 117, 459; WujNT 583 marg, Zzzzz2v; PowodPr 39; y zoſtáwił im drogie błogoſłáwieńſtwo ſwoie/ zgodę/ miłość/ moc ná náukę y náwrocenie świátá SkarKaz 242a, 42a, 41 7b, 606a, 637a. [Cf 5. W przen SkarJedn 358].

W połączeniach szeregowych (56): OpecŻyw 169v; W tym pieniu wylicża Prorok dobrodzieyſtwa koſciołowi krzeſcijańskiemu od pana boga dane Iako ieſt nauka/ pożywanie ciała bożego y inſze ſwiątoſci. WróbŻołt H2v; SeklWyzn c4v; KromRozm III B2v, C2v, D6, H2, H3v; GliczKsiąż L6v; KrowObr B3v; ábowiem máiąc káżdy krol tákie ludzi vcżone á przykłádne záwżdy przed ocżymá ſwemi/ łácno przez ich przykład/ náukę/ y obycżáie/ tákież y wyſtrzegánie będzye odwrocon od ſkázy ſzkodliwey kroleſtwu BielKron 9; bo iuż ni nacż niepotrzebna będzie ſzcżyra náuká ich/ y napilnieyſze wołánie y ſtáránie ich RejAp 64, 92; RejPos A6v, 14, 126, 275v, [308]v, 338v; BielSpr 26; A wy śmiećie mowić/ że ich áni Pan Chryſtus poſtánowił/ áni Apoſtołowie/ ktorych żywot y ſam przez śię/ náuką/ rádámi/ y przykłádem żywotá ſwego świętego/ y przez Apoſtoły ſwoie zálećić [...] racżył. WujJud 144v; RejPosRozpr c3; CzechRozm 4v, 111v; ModrzBaz 132; SkarJedn 47 [2 r.], 56, 105, 348; Do tego S. Auzderbertá od ſtárſzych twoich przyzwána ieſt/ áby on nowy klaſztor/ náuką y przykłády ſwemi y zwycżaymi zakonnymi vfundowáłá. SkarŻyw 193, 180, [282], 317 [2 r.], 384, 482, 491; NiemObr 18, 34; ReszPrz 110; LatHar 133, 337, 452 marg, 565, 675; WujNT 493, l.Cor 14/6, 26, 1.Tim 4/13, Tit 2/7; SkarKaz 118a, 279a, 455a; SkarKaz 666a, 686a.

W przeciwstawieniach: »nauka ... błąd (2), zbytki itp., złe wychowanie, złoto itp., żywot« (6): TarDuch B7v; Wktorey [złej sprawie] go głupi kxiądz zoſtawił Miaſto nauky wbłąd wprawił RejKup o4; KromRozm III C2; RejZwierz 111v; RejPos 338v; Pátrzayże miáſto náuki á miáſto dobrych przykłádów/ [...] nie naydzieſz iedno zbytki ſproſne á márne vtráty/ piſk/ krzyk/ huk/ kołát. RejZwierc 192v.

W tytułach (2): SeklKat kt; Katechizm álbo Náuká Wiáry y Pobożnoſći Krześćijáńskiey KuczbKat kt.

W wyjaśnieniu przenośni (2): Ktory vċzi Dizatkam [!] młodim naprzód dawać miekke a ſłotkie pokarmy to yeſt znoſną aproſta naukę RejKupSekl a3v; WujNT 313.

W charakterystycznych połączeniach: ciężka nauka, długa, dobra (lepsza) (4), dziwna (2), gruntowna, krotka, lekka (2), łaskawa, naprzedniejsza, piękna (2), pilna (3), pokątna, porządna, potrzebna (2), pożyteczna (2), prawdziwa (6), prosta (4), przesławna, przystojna, szczyra (5), uczciwa, utwirdzona, wdzięczna, wierna (6), wypisana ((s)pisana) (4), zakazana, zła, znośna, zupełna; nauka czytania i pisania (3), o dobrodziejstwach, ewanjelijej (6), filozofijej, katechizmu, o narodach, o odnowieniu, o Panie Chrystusie, Pisma Św. (pism) (4), pobożności, przykazania, słowa (bożego, świętego, o początku słow bożych) (12), o sposobach i naturach cnot i występków, o świątości, wiary (o wierze) (6), o znamionach [czego], życia (żywota, o żywocie) (3); nauka apostołow (apostolska) (10), biskupa (biskupia) (2), Boga (boska) (2), Ducha Św. (2), kapłanow (kapłańska) (4), kościelna, (Pana) Krystusowa (Jezusowa, Chrystusa Pana) (3), krześcijańska, mistrza, nauczyciela, Pana (pańska) (11), proroka (prorocka) (2), wyznawce; nauka (nie)doskonałych (4), dziatek, ludu (ludzka) (8), pogańska, świata (2); cząstka nauki, doglądanie, dozorca, ganienie, głos, godzien, opuszczenie, pojęcie, posłuszny, pożytek, przełożony, rozmyślanie, skutek, słuchacz, sposob (3), sromocenie, urząd (2), wychowaniec; prawo do nauki (4); zapłata od nauki; ku nauce ustawion; moc na naukę (2); za naukę odpłata; nauką pobudzony, wybawion, wyćwiczony; biegłość w nauce, mocny, odmienność, pilny (2), pomocnik, przełożony (2), wątpliwy, zgodny, nauki chcieć, nadziewać się, patrzeć (patrzać) (2), pilnować (pilen) (4), podpirać, potrzebować (potrzeba) (6), potwirdzać, sprawować się, strzec się, szukać, używać (2), wzbraniać się, zapamiętać [= zapomnieć]; gotować do nauki, zlecić; od nauk odrywać; śmiać się z nauki; nauce czynić dosyć (2), dziwować się, oprzeć się, sprzeciwić się, uniżyć się, wadzić, zadziwować się, zlecić; ku nauce preceptora zjednać, przywabiać; naukę na cząstki rozkładać, jednać, lekceważyć, mieć (7), obmawiać, odprawować, odrzucić (odrzucać) (2), (p)opis(ow)ać (przypisać) (5), opuszczać (opuścić) (2), pamiętać, pojąć, polecić, potwirdzać (utwierdzać, utwirdzić) (3), rozumieć, (u)slyszeć (5), sprawować, stosować (2); o naukę dbać, targować się; za naukę dać [= zapłacić], dziękować (4); nauką bawić się, dokonywać świadectwa, gardzić (3), od grzechow odwodzić, kazanie czynić, nauczać, objaśnić (objaśniony) (2), objawić (objawiony) (2), podać (podany) (2), podpierać (podparcie) (3), poświącać, pozyskawać (pozyskować) (2), pożytek (u)czynić (2), prowadzić, przyprawować (2), przywieść (przywodzić, przywiedziony) (4), rozmnażać sprawiedliwość, rozumu kęs wrazić, służyć, sprawować (2), ufundować, wychować (wychowany) (2), zalecić (zalecony) (2), zwieść; napominać z nauką, słać; w nauce bakać, (z)błądzić (2), gromić, karać (2), łajać (2), napominać, naśladować, omieszkać, pilność czynić, postępować, rozmnażać się, słuchać (słuchany) (2), strofować, zachować prostotę, zatrzymawać.

Fraza: »nauka będzie da(wa)na« (2): Przeto tu nauka będzie dawana Philoſophiey, to ieſt, mądroſci przyrodzonej GlabGad A5, M.
Zwroty: »naukę brać; wzięcie nauki« (1;1): SeklKat V4v; do tey ſię nawyżſzey ſtolice Apoſtolſkiey vćiekamy [...]/ ábychmy ztąd pomoc mieli/ z kąd przodkowie náſzy/ ſtáwienie y náukę/ y podporę bráli. SkarJedn 105.

»naukę dawać (a. podawać); nauka poda(wa)na; nauki się dają« [szyk zmienny] (5;2;1): Bo ich złoſci áni vrzędowi áni náuce/ áni ſwyątoſcyam/ ktore nąm przez nye bywáyą podawáne/ nic nye wádzą. KromRozm III D6; BielKom nlb 4; SkarŻyw [282], 589 [2 r.]; Swiádcży ták o ſobie X. K. iż podawáiąc náuki w Lubelſkim kośóiele/ opowiádał przytym gotowość ſwą NiemObr 23; Rozmyśl K3; SkarKaz 635b.

»z [czyjej] nauki [co] mieć« = nauczyć się od kogoś [szyk zmienny] (4): Rzeczeſz z náuki páná Kryſtuſowey to mamy. Tedy ćye ſpytam. A ſkąd wyemy iż ták pan Kryſtus vczył KromRozm I K3v; KromRozm II f4; BiałKat 6; Iż náuki ábo vchwały kośćielne/ iedne mamy w piſmie zoſtáwione: á drugie z trádiciey (to ieſt z náuki ſłowney) Apoſtolſkiey w táiemnośći podáne. WujNT 717.

»nauki naśladować« [szyk zmienny] (2): In verba magistri iurare, Chcieć być powinien we wſzem naśladowáć nauki miſtrzá ſwego. Mącz 178c; NiemObr 18.

»[komu] pod naukę, na naukę (pod)dawać się; podać się nauce [czyjej]« = uznawać czyjeś rozstrzygnięcie [szyk zmienny] (1:1;1): Ieſlibych czego nie dołożył/ álbo od ſtárożytnośći wiáry odkróczył. (w czym ſye nie czuię) Przodkiem Kośćiołowi Bożemu pod náukę ſye poddáię/ y pod rozſądek BiałKat 386; SkarŻyw 203, [236].

»nauki [od kogo] nie potrzebować« = być lub czuć się dostatecznie mądrym (2): To thák záwżdy poſpolicie bywa/ iż ći záwieſzácże á omylácże zdádzą ſie ſobie być bárzo mądrzy/ á iż iuż ni od kogo áni náuki nie potrzebuią. RejAp 43v; CzechRozm 4v.

»pracować (a. pracą czynić) w nauce, nauką; robiący w nauce« = laborare in doctrina Vulg [szyk zmienny (6:1;1); KrowObr B4 [2 r.], 4v, 5; BiałKat 363v; RejPosRozpr c2v; W Nawróceniu y nauce do wiáry świętey wielką pracą cżynili ſławni y święći dwá Słowacy bráćia rodzęni/ Methodyus y Cyryllus SkarJedn 225; WujNT 1.Tim 5/17.

»naukę przyjmować (a. przyjąć)« [szyk zmienny]: OpecŻyw 42v; Navki też od niego [Kościoła] niemam ſię w zbraniać/ ale ią mam przyiąć SeklWyzn c4v; RejPos 321; ArtKanc K17; WujNT 470.

»ku nauce przyjmować; wziąć na naukę« (1;1): á ktorzy ſie iemu dowcipnieyſzy zdali, thy pod ſwą moc ku nauce prziymował BielŻyw 29; HistRzym 33v.

»słuchać, słuchanie nauki; przysłuchawać się naukam« [szyk zmienny] (18:1;2): OpecŻyw 40; PatKaz III 132v; Albowiem przy takiey duſzy Rady bywaią pukuſzy. Czo niechczą kapłonom dufać Ani ich nauky ſluchać. RejKup m2v; RejPos 62, 82v, 124, 166v, 183 (10); RejPosWstaw [1433]v; CzechRozm 259v; Gdy ſię który duchowny w dom oycá iey trafił/ [...] iáko fucha ziemiá zdeżdzu/ náuki ich świętej ſłucháiąc/ w cnoćiech y ſłuſzbie Bożey kwitnęłá. SkarŻyw 13, 354, 372; MWilkHist Cv; ActReg 19; WujNT 333.

»w naukę, do nauki uda(wa)ć (a, (pod)dać) się« [szyk zmienny] (3:1): KrowObr 135v; Potjm wiele ſię ludzi świat opuſzcżáiąc do iego náuki vdawáło. SkarŻyw 249, 436, 570.

Wyrażenia: »nauka duchowna« (1): Dwoie ná dzień ludziom kazánie cżynił/ wielką wjmową j náuką duchowną SkarŻyw 31.

»nauka (Pana) Krystusowa (a. Chrystusowa)« = głoszenie wiary chrześcijańskiej [szyk 2:1] (3): ktory też dla ſwiádectwá ſwego/ y dla náuki Páná Chryſtuſowey ná wyſep Pathmos od Ceſárzá Domicyaná był záſlan. Leop, VV v; RejPos 62; WujJudConf 49.

»nauka słowna, ustna, głosu żywego« [szyk 2:2] (2:1:1): Abowyem ſą ſpráwy [...]: ktore yáko poſtáwą á nyeyákim ſpoſobem ćyáłá ſpráwowáne bywáyą/ ták też vżywánim á vkazánim wyęcey niżli piſmem álbo vſtną náuką ſą podáne. KromRozm II h2; BielKron 46; WujJud 6; WujNT 717.

»nauka święta« [szyk 6:6] (12): trzeba wiedziec iże takowe dobra koſciolowi dane, ſą dwoiakie. Iedny ſą nauki ſwięte iako boże przykazanie WróbŻołt H3; KromRozm III Bv; RejAp 99v; Y práwie ták imi [cudami] náukę ſwą ſwiętą á zbáwienną vtwirdzić racżył. RejPos 41, 41, 46v, 82v, 182v, 153, 240v, [308]v; SkarŻyw 13.

»nauka (jest) zbawienna, zbawienia« [szyk 8:6] (13:1): SeklKat G3v; KromRozm III Bv, B3v; DiarDop 109; iż tłuſzcże rozlicżne ſchadzáły ſie do Páná [...] iżby ſie też przyſłuchawáły onym ſwiętym á zbáwiennym náukam i ego/ á onym wdzięcżnym nowinam RejPos 183, 41, [308]v; SkarJedn 50; SkarŻyw 372; iáko y po dźiś dźień wſzyſcy prawdźiwi ſzáfárze ſłowá Bożego/ tęż moc máią/ bo inácżey náuká ich nie byłáby pożytecżna áni zbáwienna. NiemObr 39; ReszList 177; SkarKaz 637a. Cf »ku nauce zbawiennej«.

Szeregi: »nauka a (i) ćwiczenie« [szyk 2:1] (3): KrowObr 135v; RejPosRozpr c4; Niechby przeto wielcy Pánowie w tych poſpolitych Szkołách mieli rozmáite ćwicżenia y náuki [varia exereitationum genera] ModrzBaz 14. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»nauka i (a, abo) kazanie« [szyk 7:5] (12): Ktemu [...] káznodźyeye y męczennicy wſſyſtko kazánye á náukę ſwoyę ſtoſowáli KromRozm II c3; RejPosWiecz2 92v; KuczbKat 140; SkarŻyw 114 [2 r.], 244, 384, 462; LatHar 79; WujNT 313, 1.Cor 9 arg; Prawdá iż náukę ſwoię y kazánia Pan odpráwował w polách SkarKaz 455b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 7 r.].

»mowa i nauka« (2): Iż Kryſtus [...] mowił o kroleſtwye Bożym. Gdźyeż tá mowá y náuká yego? KromRozm II d4; SkarKaz 80b. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»nauka i napominanie« (2): GórnDworz Ff2v; obacżáć mamy/ iákie ſtáránia á iáką pilność ten Pan náſz y w náukach ſwoich/ y w káżdym nápominániu ſwoim o nas o nędznikoch ſwoich/ vſtáwicżnie wſzędy miewáć á cżynić racży RejPos [292]. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.].

»nauka i proroctwo« (2): Abowiem był ten Zwycżay miedzy Proroki [...] iż kroćiuchno zbierali kazánia ſwoie/ á przybiiali ie na drzwiach koſćielnych/ iżby ták ich náuká y proroctwo táyne nie było. BibRadz I 353v; SkarŻyw 384. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»nauka ani przestrzeżenie (a. przestrzeganie)« [szyk 8:1] (9): RejAp BB; Ty Cerkwi Izráelſka nie daſz ſię vhamowáć wnáuce áni przeſtrzegániu BudBib I 374b marg. Cf »ku nauce, (a, i) ku przestrzeżeniu«.

»nauka abo przykazanie« (1): Kto gárdzi kośćiołem y porządnemi páſterzámi iego/ y náuką ich ábo przykazániem: ten nie mniey grzeſzy WujNT 710.

»nauka i (a, jako i) przykład(ność)« [szyk 15:14] (29): KromRozm II b2v; DiarDop 107, 109; Ku przykładowi tedy cnoty y obycżáyow y ku wſzelákiey nauce/ yáko żywy głos/ tak że też żywego człowieká obycżaie więcey pomagayą. KwiatKsiąż B4v; RejPos 170, 211, 259v; RejZwierc 192v; SkarJedn 359; Potym tego klaſztoru zá ſtárſzą obrána byłá/ długo ſzcżęſliwie pánienki w nim ſpráwuiąc/ y one Pánu Bogu przykłádem y náuką ſwoią pozyſkuiąe SkarŻyw 192, 51, 62, 241, 324; LatHar 3, 625; WujNT przedm 27; PowodPr 16, 39; SkarKaz ) (4; SkarKazSej 669b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 7 r.]. Cf »z nauki, (z) przykładu«, »na przykład a na naukę«.

»nauki i przypowieści« (1): ſtárał ſie o to pilnie y w náukach ſwoich/ y w dziwnych przypowieſciach ſwoich/ áby był kędy á kędy mogł kładł twárdy kryg á twárde wędzidło ná [...] tę twárdouſtą ſzkápę tego to złego á vpornego cżłowiecżego przyrodzenia. RejPos 247.

»rada i nauka« (3): rádą y náuką cżłeká zacnego y żywota świętobliwego Ianá Tryſteryuſzá w żywoćie zakonnym cnot wielkich y doſkonáłych ſobie przycżyniał. SkarŻyw 461, 298. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]. Cf »za radą i za nauką«.

»nauka i (a) rozmowa« [szyk 2:1] (3): rácż nam zeſłáć [...] tych Ianow y tych Andrzeiow więcey [...]/ áby cie nam iedni prawdziwie á nieomylnie w náukach á w rozmowach ſwoich/ nie inácżey iedno iáko pálcem/ vkázowáli RejPos 276; CzechRozm 224; SkarŻyw 354.

»(ani) słowo i (ani, a) nauka« = verbum et doctrina Vulg [szyk 17:4] (21): SeklWyzn f3v; SeklKat Hv; KrowObr B4 [2 r.], 4v, 5; wroćił ſie do Ieruzálem/ każąc y [...] potwirdzáiąc náuki á ſłow ſwoich rozmáitemi cudy BielKron 141v; RejAp 57; RejPos 62, 79v, 124, 124v, 174v (9); BiałKat 363v; Kthorzy ſie dobrze ſpráwuią w vrzędzye ſwym Stárſzy/ niech ie máią za dwoiákiey cżći godne: á zwłaſzcżá ony ktorzy prácuią w ſłowie y w náuce. RejPosRozpr c2v; SkarJedn 359; WujNT 1.Tim 5/17. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.].

»sprawa i (a, albo) nauka« [szyk 9:5] (14): KromRozm II c4v, d2v, v2, x4; iż [...] wnieſieſz przy ſobie powagę y chwałę onych wſzytkich ktorycheś pozyſkał Panu ſwemu/ álbo wierną á cnotliwą ſpráwą twoią/ álbo prawdziwą náuką RejAp 186v, 76v, 99v; RejPos 21v, 111, 184, 290v, 320; WujNT 298 marg, 396. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.].

»wychowanie i (albo) nauka« [szyk 2:1] (3): RejPos 239; RejZwierc 13; y boiąc ſię/ áby y duſzá iego/ nie byłá vśidlona/ y ſama pracey ſwey wnim/ około iego wychowánia y náuki/ nie tráćiłá: zátáiła ſię w domu iednym/ [...] pilnuiąc nań gdzieby ſię obroćił. SkarŻyw 459. [Ponadto w przeciwstawieniu 1 r.].

»nauka i wykład [czego]« [szyk 3:1] (4): a ich [pism Starego i Nowego Zakonu] wykład i nauka nie z inych autorow był czynion, jeno z starych, dawno przyjętych w kościele doktorow Diar 51, 52; OrzQuin F4; SkarŻyw 493. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

Wyrażenia przyimkowe: »według nauki [czyjej]« = jak ktoś naucza (1): Y ſzcżęśliwy to ieſt cżłowiek według náuki Dawidá S. LatHar 579.

»z nauki« [w tym: czyjej (34): G sb i pron (23), ai poss (9), pron poss (2)] = tak, jak ktoś nauczył (35): RejPs 210v; Maćie też to baċziċ pilnie y pamietaċ yako ten Kupiec z nauki S Pawła niepokładał nadzeie wzadnych vċzinkach ſwoych RejKupSekl a7v; O tym dźyerżę/ iż koſcyołá ſlucháć mamy we wſſem/ cokolwyek nam z náuki páńſkyey/ á podánya Apoſtolſkyego [...] podał KromRozm II t3v, c2v, c3v, f4; KromRozm III A4v; DiarDop 101; KrowObr 92v; Polánie gdy ná tych trzech rzeczách/ z náuki Kápłáńſkiey Polſkę poſtánowioną/ od Páná Bogá być wiedźieli/ wſzytkie Práwá [...] ku tym trzem rzeczam ſtoſowáli OrzRozm E; RejPos C4v, 304; Tenże Apoſtoł z náuki Ewányeliey ſwiętey [...] przirownawa ſługi tákowe ogrodnikom RejPosRozpr b4v; BudNT przedm d3v; KarnNap B3, C4; SkarJedn 126, 398; nád małżeńſtwo przekłada/ dziewictwo/ z náuki Apoſtołá S. Páwłá. SkarŻyw 120, 583; A widźiſzże iáko z náuki S. Hieronymá/ bluźniercą názwány/ wzywánia ſwiętych głowny nieprzyiaćiel? LatHar 331, 132, 133, 246, [249], 252; SkarKazSej 678b.

~ z nauki czego (1): áby żywot náſz złośćiwy/ w ſpráwách ſwoich niecnotliwy/ przeſtał wſzyſtkich złośći ſwoich/ z náuki świętych słow twoich. ArtKanc M16v.

W przeciwstawieniu: »z nauki ... z głowy« (1): Ale Apoſtołowye z náuki páńſkyey/ á nye z ſwey głowy piſáli. KromRozm II c3v.

Szeregi: »z pisma i nauki« (1): Nowochrzczeńcy wzbudźili błąd z Luterowćgo piſmá y náuki. BiałKat 248v marg.

»z powieści a nauki« (1): on też [...] piſał po Grecku s powieści á náuki Páwłá s. y drugich Apoſtołow ſwiętą Ewányelią BielKron 143v.

»z nauki i (z) przykładu« [szyk 2:2] (4): RejPos [236]v; A ſam z przykłádów świętego Bonifaeyuſzá y náuki/ co dzień więcey Páná Bogá miłuiąc/ [...] vmyślił kroleſtwo ſpuśćić SkarŻyw 519; LatHar 57, 285. ~

»ku nauce, dla nauki, na naukę, za naukę« [w tym: czyjej, czyją (54): pron poss (41), G sb i pron (12), ai poss (1); komu (31)] = aby kogoś nauczyć, udoskonalić; ad docendum, ad doctrinam, ad informationem Vulg; ad erudicndum Pol Ant (60:22:16:2): Na naukę nám oto miły pán Iezus matuchnę opuſcil iako ſirotę OpecŻyw [34]; To odpowiedzenijé matuchnie/ widzi ſie iakoby ſrogié/ przykré/ ij nie laſkawé/ ale bylo ku nauce naſſé OpecŻyw 41; PatKaz III 135v; Czożkolwie napiſano wſzitko to ieſt dla nauki naſzej BielŻywGlab nlb 9; SeklWyzn d3; MurzHist E3v; MurzNT 38v; KromRozm II f3, i4, kv; Bo też tak ludzie mądrzy na piśmie ku nauce zostawili: Inter dna mala minus malum eligendum Diar 68; LubPs N4v marg, gg3v; Leop 1.Tim 1/16; BibRadz I 63d marg, Deut 4/36; BielKron 143; Prot C3v; RejAp 33 [2 r.]; Summá s tey Ewányeliey krotko dla náuki zebrána. RejPos 30v, 38, 39, 45v marg, 48, 66v (35); BiałKat a2; KuczbKat 35; Bo naprzod proſtym ludźiom ſą zá náukę [obrazy]/ á vcżonym rzecży Boſkie ná pámięć przywodzą WujJud 47v; RejPosWstaw [412]; CzechRozm 96, 250; SkarŻyw 82, 209; CzechEp 121, 126; byłá to wola y zrządzenie Boże/ áby ty rzecży ktore przez vſtá ſwoich wiernych ſług Proroków/ ludźiom oznáymiał/ ná piśmie potym dla wiecżney pámiątki/ y náuki ludzkiey zoſtáły. NiemObr 71, 19; ReszPrz 75; WujNT przedm 2, s. 129, 132, Rom 15/4, s. 601 marg, 1.Tim 1 arg. 16.

~ dla nauki około czego (1): Dla tychże Ormian ták teráznieyſzych/ iáko też y potomnych łácnieyſzey náuki/ około prawdy Sákrámentów Kośćielnych/ dáliſmy im tę w krotkośći záwiązáną naukę. SkarJedn 317.

W połączeniach szeregowych (7): KromRozm II i4v; KrowObr C3v; BLogoſłáwiony then Pan á Zbáwiciel náſz/ tu nam ná zbáwienie naſze á ná wſzytki pociechy y náuki náſze od Bogá Oycá zeſłány RejPos 121v, [308]; CzechEp 120; NiemObr 73; Wſzelkie piſmo od Bogá nátchnione/ ieſt pożyteczne ku náuce/ ku ſtrofowániu/ ku napráwie/ kn ćwiczeniu w ſpráwiedliwośći WujNT 2.Tim 3/16.

Wyrażenie: »ku nauce zbawiennej« [szyk 1:1] (2): A iż nas też piſmá w tym pewnie vpewniły á viśćiły/ iż nic nie ieſt opuſzcżono/ cżegoby iedno było potrzebá ku zbáwienney náuce náſzey RejPos 281, 347v.
Szeregi: »ku nauce i naprawie« (1): Maſz piękną zábáwę wdomu [...] zwłaſzcżá gdy co ku náuce y nápráwie domowników twoich/ dziatek/ y cżeladki vcżynić chceſz. SkarŻyw A4v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.].

»na naukę i obrok duchowny« (1): Zliſtu y z kazánia S. Ambrożego o tych dwu świętych ſłowá wybráne/ ná náukę y obrok duchowny. SkarŻyw 567.

»dla nauki i dla pożytku« (1): Nápominania Z roſkazánia Iego M. Kśiędza Stániſłáwá Kárnkowſkiego/ [...] dla náuki thák Plebanow iáko y Duchowieńſtwá wſzego/ y dla pożytku ludu poſpolitego/ krotko Polſkim ięzykiem ſpiſáne. KarnNap kt.

»ku nauce (a. dla nauki), (a, i) ku przestrzeżeniu (a. wystrzeżeniu, a. przestrodze, a. dla przestrzeżenia, a. przestrogi)« [szyk 6:1] (7): RejAp 197; Acż Pánu tych gadek nigdy z nim nie było potrzebá/ iedno iż thák chciał mieć dla náuki á dla przeſtrzeżenia náſzego. RejPos 218, 241v, 246v; WujJudConf 29v; Przetoż ku náuce á przeſtrodze náſzey wzyęliſmy ſobie ſłowá Páwłá s. RejPos 110v; SkarJedn 295.

»na przykład a na naukę (a. za naukę, a. ku nauce)« [szyk 3:1] (4): A tho nam oboye dał ná przykład á ku náuce náſzey/ ábychmy tkież byli prędcy z miłoſierdziem ſwoim RejPos 46v; Pátrzayże pilno co nád tym ſwiętym Apoſthołem Pan náſz nam zá náukę á na pocieſzliwy przykład vcżynić racżył. RejPos 120v, 48v, 198.

»dla wprawienia abo nauki« (1): Zdáło mi ſię zá ſłuſzną/ to co od oycow ieſt nam podano ná tym mieyſcu náznácżyć/ dla wpráwienia ábo náuki tych/ ktorzy pocżątki wiáry przyimuią CzechEp 132. ~

»[komu] ku nauce« = uwaga, informacja dla kogoś (1): Przednieyſzemu nád śpiewaki [...] Michtam Dawidowe ku náuce [ad docendum], BibRadz Ps 59/1.

»za nauką [czyją]« = jak nauczyli (1):

~ Szereg: »za radą a za nauką« (1): Iákożeſmy byli bárzo záſádzili ná tym omylne nádzyeie ſwoie/ też zá rádą á zá náuką ludzi omylnych/ ktorzy nas ktemu wiedli/ [...] iżechmy tymi rozmáitemi kſtałty [...] zbáwienie duſzam náſzym náydowáć mieli. RejPos 177v. ~

W przen (55): iżby thakowa nauka ſzła iakoby po ſnurze. Naprzód będą dany znamiona poſtawy wſzitkiego cżłowieka GlabGad Mv; Tu vero odiſti diſciplinam: et proieciſti ſermones meos retrorſum. A tys wzgardźił karnoſcią/ á odrźuciłes nauki moię za ſię. WróbŻołt 49/17; DiarDop 107; nye podleyſſego náuciycyelá też był doſtał Euſtáchiuſá Trepkę/ kthory [...] nye tylko w mowy/ w náuce/ ále też y w ſpráwách/ w obycżáyách wodzem był. GliczKsiąż L6v; áby on ſwą náuką myał záráżáć yákiem nyewolſtwem GliczKsiąż M4v; TEbanowie to ludzye nie walecżni byli/ A gdy z nimi bitwę zwiódł/ tedy go ránili. Powiedział mu hnet Hetman/ widziſz twoi żacy/ Iákoć płácą náukę/ chudzi nieboracy. Boś ie walcżyć náucżył/ cżego nie vmieli RejZwierz 9v; oświećił wſzythek Rzym náuką ſwoią przez ſłowo Páńſkie BielKron 142v; tedy ći ktorzy dobrych obycżáiow ſą/ zwycżáiem y też náuką máyą być potpięráni [!] y vmoćniáni KwiatKsiąż C; gwiazdy ſą ſtárſzy á przełożeni ich/ kthorzy im ſwiecą wiernemi náukámi ſłow á náuk ſwiętych iego. RejAp BB; náuká ich [apostołów] á ſłowá ich burzą y wyciężą wſzytek ſwiát RejAp 57, 76v, 99v; iż y pienie koſcielne/ y piſmá/ y ine náuki/ rozlicżnemi ięzyki były ſzáfowáne RejPos A6v; iż Pan náſz [...] ogrodziwſzy á vſzcżepiwſzy nam tę owcżarnią ſwoię/ iáko murem/ ſwiętemi ſłowy á náukámi ſwoimi/ [...] porucżył ią [...] páſterzom á namiáſtom ſwoim RejPos 124v; cobyſcie mieli opátrzyć á vtorowáć im wiernemi náukámi á ſpráwámi ſwemi tę nędzną á błędną drogę ich RejPos 184, 152, 182v, 288v, 338v; Ieſliż oney ich namowy/ náuki/ y nápominania zwierzchownego/ ſam Bog ná ſercu piſáć nie będzie CzechRozm 111v; ktorzyśćie Klucż náuki/ iáko Pan mowi do Phárużow/ wzięli SkarJedn 372, 97; Ná ktorym [urzędzie kapłańskim] rzeką náuki ſwey/ y ſłodkiey wymowy ſwoiey/ cżęſtym kazánim lud Boży polewáć y ochładzáć/ y zbáwienie ludzkie rozmnáżáć pocżął. SkarŻyw 86; wzywaiąc brátá do komorki ſwey/ przyſtoyną mu radę y náukę do ſercá wlewał. SkarŻyw 298; płyęło iáko miod ſłodki z vſt iego kazánie/ náuká/ vpominánie/ piſanie. SkarŻyw 317; gdy on wymowny ięzyk ſwoy otworzył y ſzcżepy one młode deſzdżem wyſokiey náuki ſwey zgorącego ſercá y miłości polewał: prętko ſię podnioſły y owoc dáły. SkarŻyw 536; nigdyśćie nie odpocżęli/ á znáuki nie wyprzęgli. SkarŻyw 595, 324, 408; iż támże náukę ſwoię krwią zápiecżętował NiemObr 51; ReszPrz 110; wſzyſtkie vffy kácerſkie/ záraz po nauce ś. Piotra y Páwłá vderzyły ReszList 182, 177 [2 r.].

W porównaniach (4): Náuká ma iák deſzcż płodny niech ná was vpádnie LubPs gg3v; Apoſtołowie y Męcżennicy iego [...] práwie iáko zyarnki z właſney ręki iego/ ſłowy iego á náukámi ſwiętemi iego wychowáni á wypáſieni od niego/ tákże ſą pobići á pomordowáni RejPos 240v, 124v; iáko deſzdż wſzytki ziołá ożywia/ y rozmaite bárwy im dáie: ták iego náuká rożne ſtany/ y obycżáie/ y ſpoſoby ludzkie polewáła SkarŻyw 544.

W charakterystycznych połączeniach: nauka głęboka, szafowana, wysoka; deszcz nauki, klucz, miod, rzeka; wodz w nauce; nauka burzy, płynie, wycięży; cisnąć się do nauki (2); z nauki wyprząc; odrzucić naukę za się, pisać na sercu, płacić, do serca wlewać, krwią zapieczętować (2); ogrodzić nauką, podpierany, szturmować, (o)świecić (7), umocniony, uszczepić (wszczepić) (2), utorować, zapalać się; po nauce uderzyć.

Zwroty: »nauką budować (się)« (2): KromRozm III B3v; Káznodzieiá zniego był wielki/ wymowny/ y gorący/ ták iſz ſię wſzytká Włoſka ziemiá iego dziwnie pożytecżną náuką budowała. SkarŻyw 462.

»nauką (na)karmić, karmiony; pokarm nauki; karmi nauka« [szyk zmienny] (2:1;2;1): WróbŻołt V8v [2 r.]; RejPos 159v, 314v; KuczbKat 215; żeby dwie potráwie od was mieli/ ktorzy tylko iedney ſzukáli: gdy y ćiáło chlebęm/ y duſzę náuką nákarmićie. SkarŻyw 589.

»nauką paść, wypasiony« (1:1): RejPos 240v; dayże mu to/ áby owiecżki ſobie zwierzone/ náuką y przyłádem pożytecżnie páſł LatHar 625.

Wyrażenia: »obrok nauki« (1): żebym cżeladce Bożey [...] obroku náuki vdźielał WysKaz 14.

»zdrowa nauka« = doctrina sana Vulg [szyk 6:2] (8): Káżda z onych ſekt kſobye koſćyoł ćyągnye/ [...] ſobye ſſczyrą á zdrową náukę ewányeliey/ y prawe vżywánye ſwyątoſći przywłaſſczáyąc á inym błąd/ fáłſz/ kácyrſtwo/ y ſſaleńſtwo przyczytáyąc. KromRozm III C2, B7v, Cv, C2v; GórnDworz Ff2v; SkarJedn 359; SkarŻyw 209; WujNT Tit 1/9.

a. Tresura, układanie zwierząt (1): Wieprz nie trzebiony[...] ieſt gniewliwe zwierzę á palone tak iż żadney nauki niemoże poiąć iako pieſek albo kotka FalZioł IV 3c.
7. Rozkaz, namowa, doraźne zalecenie, indywidualna rada; praeceptum Mącz; informatio JanStat (97): Poſlyely do Czyebye wrzeczach ſzwoych krolyowa yey mcz vegyerſka thedi wedlye navky kthoracz wipyſche wrzeozi yey mczi ſprawowacz bendzyeſch. LibLeg 11/174v, 7/99v, 11/82; A izbysie nie ſpravovali zadnemi navkami temv ſtatutovi przecziwnemi. ComCrac 17v, 17v; poſłał do oycá Papieża Ianá XXII [...] Gerárdá Włocſłáwſkiego Biſkupá/ mężá oſobliwey wymowy/ láthá 1316. z náuką y lifty od krolá Włádziſłáwá y pánow Polſkich BielKron 370v, [211]; SkarŻyw 30; WujNT Aaaaaa3v.

nauka około czego (1): Alie około czinyenia sprawiedlywoſczy taką wam navke dawami yzbiſczie wi yako naschi Commiſſarze [kazali stanąć obwinionym] LibLeg 11/81.

nauka komu (7): Nauka Iakvbowy Vilamowskiemv do Thurek poslowy naschemv LibLeg 11/31, 7/68v, 102v, 10/69v, 11/24v, 80v, 157v.

nauka o co (1): poſłał do Rzymu do Papieżá [.,,] o niektore wątpliwośći wrzecżách y poſtępkách kośćielnych/ miedzy nowym pogáńſtwem/ náuki żądáiąc. SkarŻyw 518.

nauka na kogo (1): A vyelmy na vaſzą M. myal navką od Ceſarza LibLeg 6/191.

nauka od kogo (3): Nauka od nas Voicziechowy Starzechowskiemv a Stanislawowii Podlodowskiemv yako siie mayą sprawowacz wczinieniv sprawiedlywosczy Czesarzowy Tbureczkiemv spoddanimy naschimy LibLeg 11/80v. Cf »naukę mieć«.

nauka o czym (1): żeby był wiernym w powiádániu Wſzyſtkiego, iáko ſię mu da o tym náuká. CiekPotr 59.

nauka w czym (2): alyem ya powyedzial ysz od waſzey C. M. wthey rzeczy zadney nauky nyemam LibLeg 9/51v, 11/81.

nauka czyja [w tym: G sb i pron (9), pron poss (6), ai poss (1)] (16): ktore [granice] bedą okazowacz według navky livdzy naschich pogranycznich LibLeg 10/70, 10/59v, 69, 153, 11/9v, 25v, 75, 161v; NIemrot [..,] przez ſpráwę á náukę Striyá ſwego Ionikuſá/ napirwey v Bábilońcżykow pocżął pánowáć BielKron 7; GórnDworz L4; RejPos 218v; PaprPan A3v; SkarŻyw 243; ActReg 75; A coby nád to zbywáło/ chowáć to wcále w ſkárbie poſpolitym w Ráwie y w Wilnie/ do náuki przyſzłego Seymu. SarnStat 442, 45.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikami: taki (2), o tym (1); zaimek pytajny (13), (a)by, iżby (8)] (21): Navka Mikolay, Nipsiczowi czo ma sprawovacz v pana Markrabye LibLeg 7/68v, 10/57, 66, 68v, 70v, 11/20v (10); MurzHist Dv; ZapWar 1553 nr 2685; UstPraw F4; BielKron 198v, 200; SienLek Xxx; BudBib 1.Esdr 8/17; ArtKanc C13v; GostGosp 122; SarnStat 31, 504.

W połączeniu szeregowym (1): then nędzny á ciemny miſtrz fáłecżnemi wymyſły/ rádámi/ á náukámi ſwemi możeć do cżáſu pomoc w tym márnym nábyciu ſwiátá thego RejPos 218v.

W tytułach (7): Navka Iacvbowy Vilamowskiemv Dworzanynowy Krolia yego Milosczi do Czesarza Tvreczskiego LibLeg 7/102v, 7/68v, 10/69v, 11/24v, 31, 80v, 157v.

W charakterystycznych połączeniach: nauka dokładna, osobliwa, spisana, szeroka, zupełna; nauka cesarza, krola, sejmu, senatu; spisek nauki; nauki czekać; naukę mieć (6), przynieść; posłać z nauką, wyprawić.

Zwroty: »do nauki [czyjej] być« = zależeć od decyzji (1): chudzy Pacholcy wolno będą pusczęni za vczynieniem przysięgy Krolowi Zygmuntowi y Koronie przednieyszy przy Arcyx: Im [lege: arcyksiążęciu jego miłości] donauki Krola Im [lege: jego miłości] y Senatu bydz maią. ActReg 75.

»da(wa)ć (znać) (a. podać) naukę; nauka dana« = ponere verba PolAnt; praecipere Calep; dare informationem JanStat [szyk zmienny] (24;1): BierEz F3; A thes naſchi beda pylnye thi polia ogledowacz oktore miedzinymy roznycza bedzie a nam pothim navkę dacz yakobiſmi myely granycze naproſcziey czinicz LibLeg 10/70v, 10/57, 68v, 11/20v, 26v, 44v (10); RejKup m4v; ZapWar 1553 nr 2685; UstPraw F4; ADryan Papyeż/ poſłał ſwego Legatá do Niemiec ná Syem dawſzy mu náukę táką/ áby ná przod Kſiążętom przypomniał/ á rozwiodł/ iáko on tego zá wychrzenia Lutrowego z żáłoſcią vżywa BielKron 198v, 54v [2 r.], 200, 231v; BudBib 1.Esdr 8/17; A Bog im tę náukę dał/ we śnie ie nápomniał/ by Herodá omylili/ á drogą inſzą, nie tą, iecháli. ArtKanc C13v; Calep 830a; SarnStat 31; CiekPotr 59, 62.

»naukę mieć [od kogo]« (2): thedi powye thak yako odKrolyowey yey mczi navke myecz bendzye. LibLeg 11/188; BielSpr 42v.

»nauki trzymać się« (1): bo gdi sye on bedzie woley a navky naschey trzimal częſczyey na sobye bedzie laskę naſche wyelka myewal LibLeg 10/69.

Szeregi: »poruczenie i nauka« (1): Bendzyely theſz myal yakye ynſche porvczenye y navke od Kro. yey mczi Vegyerſkyey thedi ſprawowacz tho bendzye czo bi bilo kv dobremv yey mczi LibLeg 11/188.

»nauka, (wola), (a) rozkazanie (a. przykazanie)« [szyk 3:3] (6): Ynsche rzeczi tedj thi Podlodowſkj bedziesz myal wpamięczy abisczie sye wnych zachowaly wedlye navky, woley, a roſkazania naschego LibLeg 11/82v, 10/153, 11/75; Mącz 36d. Cf »z rozkazania i nauki«, »za nauką i rozkazanim«.

Wyrażenia przyimkowe: »z nauki [czyjej: ai poss (5), G sb i pron (3)]« = za namową (8): SeklKat Y4v; KrowObr 230, 231; Ządáłá tedy głowy Ianá káznodzyeie [...] z náuki mátki ſwey BielKron 137v, 175v [2 r.].
~ Szeregi: »z nauki i nawodu« (1): y też o Sztánkárze tá ſławá ieſt wſzędy/ iákoby W. M. z iego náuki y nawodu Neſtoryanem był. OrzList gv.

»z przestrogi i nauki« (1): á on z przeſtrogi y náuki Boſkiey/ vćiekł o pułnocy SkarŻyw 392. ~

»z nauką [czyją]« = na rozkaz (1): Yescze dayem wyedzenie v k m o Tatarzech yz sye nagotowały 30 tiſſiacz Tatarow y ma ſnymy bicz sin Czarow woyowacz zyemie v. k. m. a yeſt wſzitko znavką Czessarza Thureczkiego LibLeg 11/46.

»za nauką [czyją]« = zgodnie z poleceniem (1):

~ Szereg: »za nauką i rozkazanim« (1): y ze dwu kośćiołu/ ieden vcżynił/ zá náuką y roſkazánim Papieżá Hormizdy SkarŻyw 528. ~

W przen (1): mamli ią przedſię ták cżynić iáko pán roſkazał/ nieodſtrzeláiąc ſie nic od iego náuki: cżyli vcżynić ták iáko mi ſie lepiey widzi. GórnDworz L4.
Przen (16):
a) Rozkaz Boga; natchnienie zesłane przez Boga [czyja: G sb (2), ai poss (2), pron poss (1)] (5):
Szeregi: »sprawa i nauka« (1): Iednák gdy by tego S. Witaliſzá náſládowáć kto chćiáł/ bez oſobney ſpráwy y náuki Duchá S. nie dobrze by cżynił. SkarŻyw 108.

»wola a nauka« (1): ácz by ſie wiele odmienić muſiáło/ by to niebyło wolą á náuką twoią [tj. Boga] ſpráwowano. RejPs 182.

Wyrażenie przyimkowe: »z nauki« (3): Z náuki niebieſkiey ſzcżepili miedzy nie Apoſtołowie wzgárdę świátá tego SkarŻyw 535.
~ Szeregi: »z nauki i natchnienia« (1): byli [...] ludzie ſwięci á ſprawiedliwi naukę Apoſtolſką od koſcioła przyiętą y podtwierdzoną ſprawiedliuie wykładaiąci, z nauk i nadchnienia ducha Bożego. BielŻywGlab nlb 9.

»z rozkazania i nauki« (1): Aaron [...] ſobie tákowego odzienia s ſwey głowy właſney nie wymyſlił/ iedno to tzynił z roſkazániá/ y náuki Bożey. KrowObr 106v. ~

b) Namowy, podszepty szatana [czyja: G sb i pron (9), pron poss (1), ai poss (1)] (11): O wielkaſz to pociechá cżártá ſproſnego á wielkie kochánie iego/ iż ſie pełni náuká iego w tym rozmáitym wymyſle ſwiátá tego RejPos 44, 43v [4 r.]; GrzegŚm Av.

W połączeniu szeregowym (1): káżdy to wiedzieć może/ [...] iż to ieſt ſpráwá/ y náuká/ y opieká iego nád káżdym ſwowolnie bez zakonu mieſzkáiącym. RejPos 44v.

Szeregi: »nauki i poduszczania« (1): A przez trzy duchy nieczyſte/ iáko ſam wykłáda/ trzy duchy ſzátáńſkie/ [...] ktorzy żábam ſzczebietliwym y błotnym ſą przypodobáni: iż ich náuki y poduſzczánia przykre á nikczemne/ y do błotá nieczyſtośći y ćieleſney wolnośći záwſze ćiągnąć będą. WujNT 875.

»rada a nauka« (1): to ſámi ná oko widamy iż tákie rozmnożenie złe á nieſpráwiedliwe/ ktore pochodzi z rády á z nauki miſtrzá tego [rozleci się] RejPos 72v.

Wyrażenie przyimkowe: »z nauki« = podszeptem (2):
~ Szeregi: »z sprawy i nauki« (1): Ziego [czarta] ſprawy y nauki Stroy nadniem dziwne ſtuky RejKup o4v.

»z nauk a z wymysłow« (1): Ale nie thák iáko z náuk á z wymyſłow cżártowſkich zwyklichmy byli obchodzić dni ſwięte Páná ſwego RejPos 276. ~

8. Tłumaczenie hebrajskiego wyrazu „urim” ‘światło’; były to w Starym Testamencie losy zastępujące pogańskie wyrocznie (5):
Szereg: »nauka i prawda« = doctrina et veritas Vulg (5): Leop Lev 8/8; Przytym ſzátą świętą [przyochędożył go]/ złotem/ [...] robothą rozmaitą/ z napierśnikiem ſądu z náuką y z prawdą [signis veritatis]. BibRadz Eccli 45/11[12]; SkarŻyw 491 [2 r.]; SkarKazSej 700a.
*** Bez wystarczającego kontekstu (5): Calep 320b, 338b; Náká twa ſámá mie náccy. JanNKarGórn G4.

W połączeniu szeregowym (1): Cornicum oculos configere, Proverb. Wronóm oczy wykłóć/ to yeſt/ Chytrośćy/ náuky/ miſterſtwá y zdrady cziye odkryć/ chytrego podiść. Mącz 65d.

Zwrot: »naukę dawać« (1): Praemoderor ‒ Prziwodzę, naukę daię. Calep 835b.

Synonimy: 2. wiara, wyznanie, zakon; 4. dowcip, kunszt, misterstwo, rozum, umiejętność; 5. ćwiczenie się; ćwiczenie, kazanie; 7. poruczenie, rozkaz, wola.

Cf NAUCZANIE, 1. NAUCZENIE, NAUCZENIE SIĘ, 2. UCZENIE

MM