[zaloguj się]
[pdf]

KUNSZT (95) sb m

kunszt (66), kunst (28), konszt (1); kunszt BierEz, LudWieś, BielKom, GroicPorz (3), RejEig, BielKron (9), HistRzym (2), KuczbKat, RejZwierc, BielSpr (4), RejPosWstaw, Calag (3), KochPs, WerGośc (3), GrabowSet, LatHar (2), SarnStat, PaxLiz; kunst BielŻyw (2), BielŻywGlab, RejJóz (2), KromRozm III, LibMal, Calep (5), GosłCast; kunszt : kunst RejKup (1 : 4), Mącz (16 : 2), KwiatKsiąż (2 : 7), BielSat (1 : 1), GórnDworz (9 :1); konszt BielRozm.

-n- (53), -ń- (42).

Fleksja
sg pl
N kunszt kunszty
G kunsztu kunsztów
D kunsztowi kunszt(a)m, kunsztóm
A kunszt kunszty
I kunsztem kunszty, kunsztami
L kunszcie kunsztach, kunszci(e)ch

sg N kunszt (20). ◊ G kunsztu (20). ◊ D kunsztowi (1). ◊ A kunszt (7). ◊ I kunsztem (10); -em (1) SarnStat, -ęm (1) Calag, -(e)m (8). ◊ L kunszcie (5). ◊ pl N kunszty (5). ◊ G kunsztów (11); -ów (3), -(o)w (8). ◊ D kunszt(a)m (1) KwiatKsiąż, kunsztóm (1) Mącz. ◊ A kunszty (5). ◊ I kunszty (5) BielKron, Mącz, BielSat, BielRozm, GosłCast, kunsztami KwiatKsiąż (2). ◊ L kunsztach (1) PaxLiz, kunszci(e)ch (1) Mącz.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Sztuka, umiejętność; mistrzowstwo, artyzm; ars, artificium Calep (22): Wielebną eſſencia Wynalazła Venecia Aqua vite zwali ią [...] Długo tego taili Niżli nam obiawili Ludzi navcżyli Kunſztu tego. LudWieś B4; KwiatKsiąż Cv; Nadobny fortyl ku pozyſkániu łáſki. A ieſzcże tho foremnieyſzy/ kthory też on zá wielki kunſzth kładzie GórnDworz Ddv, G6; BielSpr 73; Artificiosus ‒ Pełni kunſtow, mijſterny. Calep 98b.

kunszt czego (6): Grammatica to ieſt Kuńſt ſłow właśnie wymawiania. KwiatKsiąż I marg; Medicina, to ieſt/ kunſt lecżenia/ ieſt zaprawdę ku wiedzieniu piękny/ y ku zdrowiu ćiał pożytecżny KwiatKsiąż I4v; kunſzt pływania ku rycerſkim czwicżeniam przisłucha KwiatKsiąż O4v, I4v; WerGośc 247; Calep 90a.

W charakterystycznych połączeniach: kunszt błazeństwa, budowania, leczenia (2), pływania, słow wymawiania; kunsztu [kogo] nauczyć.

Zwrot: »kunst ukazać« (1): Zmowią śię ná chorego Doktor s Aptekárzem/ Każdy ſwoy kuńſt vkaże áby był Lekárzem. BielSat B3v.
Wyrażenia: »kunszty puszkarskie« ‒ rakiety, sztuczne ognie (3): BielKron 421v; tháki proch ná káżdą ſie rzecż przygodźi/ do dźiał/ do hakownic/ ná wſzyſtki kunſzſty [!] Puſzkárſkie/ to ieſt ná kule ogniſte, y wodne/ [...] ná ſzypy/ ná Race/ ná wieńce ſłomiáne BielSpr 73, 72v.

»wojenny kunszt« (1): Kriegsrenck. Woięnny kunſzt. fortel. Stratagema. Calag 318a.

Szeregi: »kunszt (i) nauka« [szyk 1 : 1] (2): vmyeyętnoſć rozmáitych kunſtow y náuk KromRozm III B7; Calep 98b.

»kunszt (albo) sztuka« [szyk 2 : 1] (3): Pancratium, Latine quasi omnia potens, Szermierska álbo zápáśnicza grá/ pięć ſztuk álbo kunſztów w ſobie máyąca. Mącz 275a; Architectonice – Kunſt albo ſtuka bndowanią. Calep 90a, 98b.

Wyrażenie przyimkowe: »z kunstu« = artystycznie, ze znawstwem (1): Graphice ‒ Pieknię, ozdobnie, z kunſtu. Calep 463a.
2. Sztuczka; szalbierstwo (7): HistRzym 62, 107; BielSat B3v; Co im [doktorom i aptekarzom] báby przynioſą tym lud chory goią. [...] Zamorſkim źiele zową ktore od nas máią. Pátrzćieſz iákie vtráty ná vbogie ludzi/ Co żywo ſwemi końſzty ich pieniądze łudzi. BielRozm 13.
Zwrot: »kunszty [kogo] zbłaźnić« (1): kiedy [Machumet] kazał ludzyem/ przyleciáłá [gołębica] pádłá mu ná rámieniu y zobáłá z vchá. Lnd proſty mnimał by tho był ſwięty duch/ tákże tymi y inemi kuńſzty ludzi zbłaźnił iż go mieli zá ſwiętego. BielKron 165v.
Wyrażenie: »łotrowskie kuńszty« (1): RejPosWstaw [1103] cf »kuńszty abo chytrości«.
Szeregi: »kuńszty abo chytrości« (1): Záwiera w ſobie łákomſtwo zdrádę/ lichwę/ złodzieyſtwo/ drapieſtwo/ y wſzytki złe á łotrowſkie kuńſzty ábo chytrośći. RejPosWstaw [1103].

»kuńszty i dziwy« (1): (marg) Symon cżárnokſiężnik. (‒) cżynił wiele kuńſztow y dziwow cżártowſką mocą/ y zwiodł wiele ludzi iż go zá bogá chwalili BielKron 142.

3. Sposob, wymysł; fortel (14): ia bych mu [Machometowi] chćiał táki kuńſzt wydáć/ ktorym by záwżdy pożył Krześćijan. Prośił mię długo bych mu o tym kuńſzćie powiedźiał/ y powiedźiałem mu/ że vmiem táką ſtrzelbę z dźiał przypráwić/ iż by nawiętſze okręty były/ thedy ie potłucże BielKron 457v, 457v; rozmaitemi kunſtami ku dobrym y pocżczywym naukam máią być prziwodzeni. KwiatKsiąż E4v, 03v; BielSpr 41 marg; KochPs 203; WerGośc 247 [2 r.]; miſterny ten á oſobliwym kuńſztem ſpráwiony związek ćiáłá mego w rychle ſię rozerwie LatHar 637; SarnStat 19; GosłCast 14.
Wyrażenie:»złodziejski kunszt« (2): wiele ich [złoczyńców] naydźie/ ktorzy będąc w towárzyſtwie przemięſzkawáiąc w leſyech/ w gáioch/ ſpołem ſobie męki zádawáią/ y ćwiczą ſye ná wyćierpienie rozmáitych mąk/ áby potem gdyby byli poimáni/ mocne męki wyćierpieli/ krom wyznánia złych vczynkow y towárzyſtwá ſwego (marg) Złodźieyſki kuńſzt. (‒) GroicPorz ii3v, oo4.
Szereg: »kunszty i sidła« (1): Niezlicżnych kuńſztow y śideł probuieſz/ Na ſkázę GrabowSet E2v.
4. Żart, dowcip; uciecha; iocus Mącz, Calag; facetiae, lusio, ludicrum Mącz (47): BierEz M3v; Iuż to niekunſt tak mam baczyċ Przydzie mnie podobno ſtraczyć. RejKup G; BielKron 354v marg, Mmmmv; Fluere facetiis, Pełny kunſtow być. Mącz 131b, 226c, 274c; KwiatKsiąż P4 [2 r.]; GórnDworz B3, T8; Höffligkeit. Zárt. Kunſzt. Iocus. Calag 286a; PaxLiz C4v.

I sg w funkcji okolicznika sposobu: »kunsztem« = żartem; ioco Mącz; iocose Calag (3): rzekł iey [Samson Dalidzie] kuńſztem: Gdyby mię ſiedmią powrozy żylánemi związano/ byłbych iáko drugi cżłowiek BielKron 52; Mącz 174a; Höfflicht. Zártęm. Kunſztęm. Iocose. Calag 285b.

W połączeniach szeregowych (2): burmiſtrzowie á ſprawce poſpolitego dobrego, maią ſie ſtrzec wſzech igier, kunſtow, y innych lekkich rzecży, dla tego aby poſpolite dobro przezto zlekcżone niebyło. BielŻyw 63; GroicPorz mm.

W przeciwstawieniach: »statek (2), prawda ... kunszt« (3): mihi placent seria tu iocosis delectaris, Mnie ſie ſtátek podoba ty ſie w kuńſzciech kochaz [!]. Mącz 386c; [zdumiawszy się siedział] ledwe to/ nie zá prawdę rozumieiąc/ czo oni byli dla kuńſztu zmyſlili. GórnDworz T3v, E4.

Zwroty: »czynić kunszt [z kogo]« = śmiać się, żartować z kogo (1): Nie cżyń kuńſztow s przyacioł nie przywodź ku grzechu/ Oko ſławá y wiará nie chcą ćirpyeć śmiechu. BielKom C5v.

»w kunszt [co] obracać« (2): LibMal 1554/193v; áni mu nieborakowi pomoże to/ iż ſie będzie trefnie odgryzał: áni to/ iż w kunſzt wſzytko będzie obrácał GórnDworz M5v.

»z kunsztu wyść« = przestać być żartem (7): RejJóz F3v, Kv; A Iuż ta rzecz ſkunſtu wyſla Y tobieċ chory nieboże Ten Pop thu nicz niepomoże RejKup m5, e5, o8, ee7; RejFig Dd5v.

Wyrażenie: »sprosny kunszt« (1): ſproſnych kuńſztow/ y nie do końcá vczćiwych fráſzek y ſnow w Polſzcze wydrukowánych pełno LatHar +5v.
Szeregi: »kunszt a fortyl« (1): powiedz nam W. M. w cżym kuńſzt/ á fortyl/ pomoc do trefnośći może GórnDworz N8v.

»gra albo kunszty« (1): Dirumpere ludum, Grę álbo kunſzty rozerwáć. Mącz 361a.

»kunszt(y), (a) śmiech (a. śmieszki)« [szyk 6 : 3] (9): LibMal 1554/l93v; Iocus, Smiech/ kunszt. Mącz 174a; Alludere ad mulierem, Kunſzty á śmieſzki ſie przimawiáć. Mącz 199a, 113b, d, 174a, 198d [2 r.]; [sposob trefnowania] żárt ábo poſługá iáka/ w ktorey rychlej ſie kuńſzt á ſmiech/ niż wielka ſzkodá towárzyſzewi naydzie. GórnDworz O4v.

»kunszty i trafności« (1): Sparsae humanitatis salae literae, Lift pełny kunſztów y tráfnośći. Mącz 403d.

Wyrażenia przyimkowe: »bez kunsztu« (1): Aleć to ſnadź iednák cżáſem y bez kuńſztu bywa RejZwierc 39.

»z kunsztu« = żartem (2): BielŻyw 108; Ieżeli tám przez noc w nędzy bez poſłánia ná źiemi/ rzekł krol z kuńſztu kniemu: Lepiey ſie Pietrze twoiá żoná wyleży z Opátem Strzeleńſkim niżli ty tu teraz BielKron 354v.

»z kunsztem« (1):

~ W przeciwstawieniu: »poważnie ... z kunsztem« (1): Ani ia też chczę áby záwżdy poważnie mowił/ ále o rżecżach żártownych/ s kunſzthem/ á wſzákże áby ſie przedſię miał ná piecży GórnDworz F8v. ~

»w kunscie« = w żarcie (1): ani w kunſcie ani w ſądzie, ani gdzie indzie łgać nie ſłuſza nam. BielŻywGlab nlb 11.

5. Kłamstwo, zmyślenie (5):

I sg w funkcji okolicznika sposobu: »kunsztem« = nieprawdziwie, niezgodnie z prawdą (1): In serium convertere, W prawdę obroćić co ſie kunſztem rzekło. Mącz 487c.

Wyrażenie przyimkowe: »bez (a. przez) kunsztu« (4); Ain vero, Yeſzczeſz mowiſz/ álbo y czóſz mówiſz/ á prawdáſz to/ bez kunſtu to mówiſz. Mącz 485b, 86b, 386c; winien zoſtawa/ choćiażby to przez kuńſztu mowił/ y ták iáko ná myśli ſwey ma/ y choćby też iego przyśięgá prawdę w ſobie miáłá KuczbKat 290.

Synonimy: 1. mistrzowstwo, sztuka, umiejętność; 2. sztuczka; 3. fortel, sposob, wymysł.

IM