[zaloguj się]
[pdf]

MACZAĆ (136) vb impf

W inf ma- (7), må- (1) BudNT; drugie a jasne (w tym 1 r. błędne znakowanie). ◊ W imp må- (11), ma- (1) BielSat. ◊ W pozostałych formach må- (40), ma- (2) BielSpr, ZawJeft.

Fleksja
inf maczać
indicativus
praes
sg pl
1 måczåm
2 måczåsz måczåcie
3 måczå måczają
praet
sg pl
3 m m pers måczali
f måczała m an
fut
sg pl
1 m m pers będziem måczali
2 m będziesz måczåł m pers
imperativus
sg
2 måczåj
impersonalis
con by måcz(a)no
participia
part praes act måczając

inf maczać (27). ◊ praes 1 sg måczåm (7). ◊ 2 sg måczåsz (1). ◊ 3 sg måczå (9). ◊ 2 pl måczåcie (2). ◊ 3 pl måczają (6). ◊ praet 3 sg f måczała (1). ◊ 3 pl m pers måczali (1). ◊ fut 2 sg m będziesz måczåł (3). ◊ 1 pl m pers będziem måczali (1). ◊ imp 2 sg måczåj (30); -åj (13), -(a)j (17). ◊ impers con by måcz(a)no (1). ◊ part praes act måczając (47).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Czynić coś mokrym, wilgotnym; madefacere Mącz, Cn [w tym: kogo (2), co (114)] (136): Mącz 116c; Co ſie to dzyeie iż wodá ciáło macża ábo ſie dotyka/ á omywa duſzę? RejPosWiecz3 97v.

maczać czym (1): (nagł) Ku Muzom. (‒) PAnny/ któré ná wielkim Párnáźie mieſzkaćie/ A Ippokreńſką roſą włoſy ſwé maczaćie KochFr 41.

Przen: O płaczu (3): zá tym/ niech źrzodłá łez wſtáią/ A we dnie w nocy/ twarz/ pierśi macżáią. GrabowSet S3v.
Zwrot: »maczać łzami« (2): pocżęłá macżáć nogi iego łzámi BudNT Luc 7/38; GrabowSet M2v.
a. Zanurzać w cieczy; tingere Calep, Cn; mergere, mersare Mącz; imbuere, intingere, macerare, sinere in aqua Cn (98): á pothim zieſć niekielko gwozdzikow y też faczelet macżaiącz obkładay them żołądek, zimniczę lecży FalZioł I 62c; Wezmi czegłę ktorey by ieſzcze nie maczano/ ſtłucż ią na kielko cżęſci FalZioł II 22v, II 11d, III 13d, V 25v, 36v, 93, 116v; y roſkazał mu/ po biały chleb poſłáć/ A gárncá Muſzkátełły też gdzie dobrey doſtáć. Niż ſie obiad zgotuie áby nas nie teſzno/ Będziem ſobie macżáli/ á będzie nam ſmieſzno. RejFig Cc4; RejZwierz 41v; Mergo, Narzam/ Topię/ w wodę pogrążam/ maczam/ krzczę. Mącz 218b, 115b, 218c; Ale gębká Morſka álbo wodna ieſt tá/ ktorą maczáiąc ludźie niéco omywáią SienLek X4v, 66v; Oczko 26; Skoro Lewitowie nogi mácżać pocżęli/ wnet wrzece wodá płynąca wzgorę wſtępowáć iáko wielką gorá [...] pocżęłá SkarŻyw 501; GosłCast 21.

maczać w czym (73): Cżynią z domowey gorcżycze przyſmaki w kthorey ryby y mięſo macżaią/ daie chęć y ſmak ku iedzeniu FalZioł I 50c; tedy vwarzywſzy to ziele w wodzie przycżyniwſzy lnianego naſienia/ macżać w tey wodzie ciepłey gębkę albo chuſtę FalZioł V 19c, I 38d, 54b, 62a, 70c, 71c (41); A wy záſię wielki pálec ręki práwey w Oliwie matzaćie KrowObr 123v, 67v; BibRadz I 308c marg; ábowiem v Grekow y v Ruśi wſzytko dzyecię macżáią w wodzye gdy ie krzcżą BielKron 168, 37, 113; Intinctus, Nieco w czym co maczáyą yáko ſzałſzá/ prziſmák. Mącz 440b, 102b; Wełnę świeżą w oleiu lniánym maczay/ á ná swiéżą ránę przykłáday SienLek 146v, 51, 51v, 64, 68, 74 (19); Roſpuść ſmoły doſtátek/ w kotle/ á w tym mácżay BielSat N2; BielSpr 73v, 74v; BudNT S2v marg; BielSjem 38.

maczać w czym [= w naczyniu] (4): ktory macza zemną rękę w miśie/ ten mię wyda. LatHar 690 [przekład tego samego tekstu WujNT Matth 26/23], 705; WujNT Matth 26/23, Mar 14/20.

maczać w co [= w naczynie] (1): Ieden ze dwunaśćie ktory zemną macża w miſę [intingens cum me in catinumj. BudNT Mar 14/20.

W charakterystycznych połączeniach: maczać bawełnę (2), boki, chleb, chust(k)ę (29), dziecię, facelet (2), gębkę (14), grzanki, język, knot (2), mięso, nogi, paczesi (3), palec (2), pior(k)o (2), proch, rękę (4), ryby, skorę, sukno, szarłat (2), tafftę, wełnę (5), wieńce, wosk, zawicie; maczać w jusze, we krwi, w mleku, w oleju, w oliwie, w smole (2), w soku, w tłustości, w winie (2), w wodzie (15), w żołci; maczać w misie (w misę) (4), w przystawce.

W przen [w czym] (2): iáko onych/ ktorzi niedawno pioro nie w enkauśćie ále w iádowitey trućiźnie macżáiąc/ iáwnie nápiſáli/ że chłopſka krew nigdy nie ieſt życżliwą śláchćie. ModrzBaz 77v.
Zwrot: »ręku we krwi ludzkiej nie maczać« = nie zabijać (1): Aegipczykowie [...] Nigdy ręku ſwych we krwi ludzkiéy nie máczáli ZawJeft 32.
b. O zabiegach leczniczych: obmywać, nawilżać, skrapiać; madidare Cn (32): y theż żołthą niemocz vlecża gdy ſie iey będzieſz napijać/ albo prawy bok macżał gdzie wątroba leży FalZioł II 7d; I też na ſpalenie/ albo na oparzenie vkropem ieſth dobra macżać ono mieſthcze FalZioł II 11c, II 12a, III 26c, d, V 35, 40v; SienLek 147v; Calep 920a, 1070a.

maczać w czym (22): Też kto ma ocży płynącze albo krwią zaſzłe/ thedy ſok ruciany ſtuciją przyprawiony albo roſpuſzcżony/ tym ocży chore macżay FalZioł I 119c; Gdy ktho pije wodkę rozmarinową [...]. Y też gdy nią ciało macża: Potwierdza duchy żywotne. FalZioł II 21d, I 5b, 34d, 51d, 116b, 119d (15); vwarz rybę ſłoną z czoſnkiem/ á ná ránę ią przyłóż: á gdy ſye z ſycha moczem ią dźiećięcym maczay. SienLek 152v, 48, 54, 67v, 76, 143. Cf maczać czym na co.

maczać czym na co (1): potym tą wodą macżay na mieſtcze zapalone FalZioł V 116v.

W charakterystycznych połączeniach: bok maczać, ciało, fik, głowę, jelito, język, lice, miesce ([jakie]) (6), nogi, oczy (8), opar, ranę, szyję, włosy (2), zęby; maczać ługiem, moczem, winem, wod(k)ą (4).

Szereg: »maczać, (a, albo, i) wymywac (a. omywać, a. umywać)« [szyk 3:1] (4): FalZioł V 29, 93, 107v; zmieſzay to z śilnym octem á tym zęby maczay/ mozeſzli wymyway SienLek 76

Synonimy: a. grązać, narzać, nurzać, topić.

Formacje współrdzenne cf MOCZYĆ.

Cf MACZANIE, MACZANY

ZZa