Zwroty: »w małżeński stan da(wa)ć, (od)dany (jest)« [w tym: komu (6), z kim (1)] = wydać za mąż, ożenić [szyk zmienny] (4 : 6): Leop Gen 26/7; z rádoſcią ſie przywitáli/ y potym w małżeńſki ſtan oddáni. BielKron 13v; Woyćiech Pruſkie Kſiążę ſwoię corkę dał w Małżeńſki ſtan/ Ianowi Woyćiechowi Megelburſkiemu kſiążęćiu. BielKron 238v, 125, 144v, 226v, 414v, 423v, 424; CiekPotr 86.

»pojąć w małżeński stan« = poślubić (1): poiął ſobie [Ihor] w małżeńſki ſtan Olchę Práwnuczkę Goſtomiſſelowę ze Pſkowá. StryjKron 121.

»[za kogo] w małżeński stan pość« (1): posłáli do Olhy dwádzieśćiá oſob zacnych námawiáiąc ią łágodnie/ [...] áby zá ich Xiążę [...] w małżeńſki ſtan poſzłá StryjKron 122.

»wstąpić (a. wstępować), wstępowanie, wstępujący w małżeński stan (a. stadło)« [w tym: z kim (7), do kogo (1)] = poślubić kogoś; maritare, permisceri connubio Mącz [szyk zmienny] (14 : 1 : 1): wſtąpiel ſnyą wſtadlo malzenſkie LibMal 1543/76v; BielKron 51, 204v, 211v, 219v, 221, 417; Digamus. Który dwá kroć w małżeński ſtan wſtąpi. Mącz 88d, 210a, 224b, 329a; CzechRozm 161; StryjKron 717; ArtKanc V2v; á przetóż dwá bráćia do dwu śióſtr mogą wſtępić w małżeńſki ſtan. SarnStat 601; PaxLiz kt.

»do stanu małżeńskiego, w małżeński stan zmowić« [w tym: za kogo (1)] [szyk zmienny] (1 : 1): StryjKron 727; Nie mogę wydźiwowáć, iáko śiostrę ſwoię Do ſtanu małżeńſkiego, zmówił zá Sczeſnego CiekPotr 85.

»żądać w małżeński stan, [komu] do stanu małżeńskiego« (1 : 1): [Achilles] poſłał ſługi do oycá y mátki żądáiąc iey w małżeńſki ſtan BielKron 58; PaprUp C2v.

»w stanie (a. stadle) małżeńskim żyć, żywiący« [szyk zmienny] (3 : 1): SeklKat Kv, K2; muſieliby być [apostołowie i biskupi] nietzyſtymi/ y náwieki potępionymi/ ktorzy wtym ſtanie małżeńſkim żyli KrowObr 221v; ArtKanc N13v.

Wyrażenia: praw. »bliskość małżeńska« = stopień pokrewieństwa lub powinowactwa mężczyzny i kobiety, dopuszczający zawarcie małżeństwa między nimi (3): Pierwſzy poſtęp bliſkoſći małżeńſkiey/ [...] Pozostálec pozoſtáłey brátowey. Zoná brátowá niegdy pozoſtáwiona. GroicPorz ee5, ee5 [2 r.].

»czystość małżeńska« = wierność (4): HistRzym 106v; RejPosWstaw [110³]; Bo iż dobra ieſt czyſtość małżeńſka/ lepſza wſtrzymięzliwość wdowia y bezżeńſka WujNT 309, Yyyyy2.

»czystość małżeńska« = wstrzemięźliwość małżeńska (1): [Grzech przeciwko szóstemu przykazaniu:] Po ſlubie cżyſtośći małżeńſkiey/ ſpráwá małżeńſka. LatHar 117.

»gody, wesele, swadźba małżeńska(-e)« = nuptiae Modrz [w tym: wesele albo gody (1)] [szyk 12 : 2] (8 : 5 : 1): Mily pán Iezus oblicżnie będątz na ſwadzbie mánżelſkié/ vkázál ijż manżelſtwo ieſt ſtádlo pobożné OpecŻyw 41v; A o thym wyadomoſcz stad ma ze vnyego weſzelie malzenſkie thego tho Barthoſcha sthąſch Lucia bilo LibMal 1554/193; Leop *B4v, YY4v; KuczbKat 250; ModrzBaz 76; SkarŻyw 192; StryjKron 385; LatHar 519; WujNT Matth 22/2, s. 92, Ioann 2/1. Cf »synowie god małżeńskich«.

»małżeńskie(-a) łoże, łożnica« = małżeństwo [szyk 4 : 4] (7 : 1): bo tey prziklade^m/ mnogo dziewitz oſtanie w cżyſtoſci/ ijże będą odmawiatz ijſtz za mąż/ wzgardzą manżelſkie loże OpecŻyw 4; GórnDworz Y6v, Cc; KochPieś 50; ArtKanc V2v; Wiárę ſwoię wſpomionął/ vrząd/ niezgwałconé Loże małżeńſkié. GosłCast 59, 45, 59.

»miłość małżeńska« = amor coniugalis Modrz [szyk 4 : 2] (6): ábyſmy [...] wmiloſci malzenſkey zily/ á zoſtawily po ſobie potomky vczcywego łoża SeklKat Lv; KrowObr 223v; CzechRozm 163; ModrzBaz 33; Ták potym miłość małżeńſka/ miedzy Krolową y Krolem byłá vgruntowána. StryjKron 482; WysKaz )?(2v.

»prawo małżeńskie« (3): GroicPorz kk4v; gdzie [król Jagiełło] przećiw woley wſzytkiey Rády Koronney/ y przećiw práwu małżeńſkiemu poiął trzecią żonę Elżbietę Gránowſką Wdowę StryjKron 547; ZbylPrzyg A3v.

»małżeńskie przyjacielstwo, towarzystwo« = małżeństwo (1 : 1): Then ieſt porządek ktory Bog chćiáł mieć áby záchowan był w rozmnażániu narodu ludzkiego/ to ieſt/ w vczćiwym małżeńſkiem towárzystwie/ á nie wzłączániu beſtyálſkiem. BibRadz I 1d marg; CzechEp 14.

»rozwod małżeński« (1): Są drugye przykazánya/ ktore należą ku porządkowi á ſpoſobowi zwirzchownemu [...] człowyeká przećiw Bogu y ludźyom: yáko yeſt [...] obyczay rozwodow małżeńſkich/ y wyele inych rzeczy tákowych KromRozm II k4.

»małżeńskie spowinowacenie« = małżeństwo (1): zákázował przy tym Bog/ y małżeńſkiego z ludźmi rozney religiey ſpowinowácenia. PowodPr 39.

»stadło małżeńskie« = coniugium Vulg [szyk 18 : 2] (20): OpecŻyw 41v, 188; LibMal 1543/76v; Nieczin grzechu niecziſtego krom ſtadla małżenſkiego. SeklKat B3, Kv, K2 [3 r.], K2v [2 r.], K3 [2 r.], K3v, L; GliczKsiąż B6v, Cv, Pv; Leop Gen 26/7; CzechRozm 162v; Repudium – Rozłaczeńie ſtadła małzenskiego. Calep 915a.

»małżeński stan« = coniugium, connubium Mącz, Calep; coniugalis a. matrimonialis torus, iugale vinculum, maritale coniugium, matrimonium, res uxoria Mącz [szyk 53 : 45] (98): SeklKat K; KrowObr 221v; RejWiz A6v; RejZwierz 40v marg; BibRadz I 3b marg; Tegoż roku Kſiężnę Mázowecką do Węgier nieſiono w małżeńſki ſtan Náderſzpanowi BielKron 418v, 23, 25v, 61v, 155v, 424v; Legitime natus, Wedle práwá to yeſt w małżeńskim ſtanie. Mącz 190c; Fidem coniugii violare, Wykroczić/ z łoża/ zgwałćić małżeński ſtan. Mącz 498b, 177a, c, 193b, 210a, 211a [2 r.] (11); RejPos 342v; RejZwierc 30, 30v [2 r.], 32v marg, Aaa3, Bbb2; WujJud B7, 209, 210, Mm6; BiałKaz I4v; SkarJedn 68; SkarŻyw 143, 242, 435; á iżem ieſzcze młoda/ wáſzemu ſię Xiążęciu w małżeńſki ſtan niezbraniam StryjKron 123, 125; WerKaz 300; ArtKanc V2v; Calep 242b, 243a; GrabowSet D; WujNT 80, 594 marg, 596 marg, 872, Cccccc; SarnStat 599, 1267; PaxLiz A2; SkorWinsz A3; SapEpit B3; NVżeſz Wdowiczko młoda/ ktoraś rok trzy żyłá/ Wſtanie tákim małżeńſkim z mężem ſwoim byłá ZbylPrzyg B3, B3. Cf Zwroty, »z małżeńskiego stanu być narodzon«, »poślubiony w małżeński stan«, »święty stan małżeński«.

»z małżeńskiego stanu być narodzon, narodzony w stanie małżeńskim« (1 : 1): Nasci iusta uxore, Z máłżeńskiego ſtanu być národzón. Mącz 241b, 179b.

»poślubiony w małżeński stan« [szyk 2 : 1] (3): BielKron 136v, 204; Iuncta matrimonio puella, W małżeński ſtan poślubioná. Mącz 177d.

hebr. »synowie łożnice, łoża małżeńskiego(-ej), god małżeńskich« [w tym: łożnice abo łoża (1)] = swatowie, goście; filii nuptiarum, filii sponsi Vulg (4 : 1 : 1): MurzNT 38v [2 r.]; CzechEp 169; Izali mogą ſynowie god małżeńſkich (marg) To ieſt, Swátowie goduiący. (–) pośćić/ poki z nimi ieſt oblubieniec? WujNT Mar 2/19, s. 211 marg.

»ślub małżeński« (4): kthora przeſtąpiwſchi ſzlub malzenſki ſnym czudzolozila LibMal 1548/145; BielKron 162; PudłDydo B3; ZbylPrzyg Bv.

»świątość małżeńska« = małżeństwo (3): gdy poznal wtayemnyczy bozey yſz ſtey ſzwyątoſzczy malzenſkyey przyyątey od adama y od euy myalo ſyą narodzycz uyele prorokow PatKaz III 99, 138; KuczbKat 250.

»święty stan małżeński« [szyk zmienny] (4): Lepyey przyiąć małżeńſki ſtan ſwięty/ Niżli ſkakáć w záwárciu s cielęty BielKom G4; LubPs cc6v marg; SkarŻyw 12; ArtKanc V2v.

»uczynek, sprawa, rzecz, skutek małżeński(-a)« = zbliżenie cielesne [szyk 9 : 7] (7 : 7 : 1 : 1): więceś niecny/ W rzecży małżeńſkiey niemierny BierEz H3v; PatKaz III 97, 138v; Drugi znak iż iuż niewiaſta po pocżęciu niema lubowania/ y owſzem brzydzi ſie ſkutkiem małżeńſkim. FalZioł V 15; Gdy trunki prziymuieſz/ tedy krwie nie puſzcżay/ ani małżeńſkiego vcżynku cżyń. FalZioł V 59v, I 68c, 152d, V 105; HistAl K3v; Nyepoſćić/ nye ſwyęćić/ nyeſpowyádáć ſye/ [...] nye powćyągáć ſye kyedy od ſpráwy małżeńſkyey. rć. A nye ſą to zmázy y hańby poſpolite? KromRozm I D4; KromRozm II m3v; SienLek 41v [2 r.], 42; LatHar 117; WujNT 594.

»węzeł małżeński« (2): Dwie żywe żenie mieć á rozwody węzłá małżeńſkiego cżynić/ to ieſt przećiw Ewánieliey SkarJedn 240; OrzJan 127.

»wiara (a. wierność) małżeńska« [szyk 6 : 2] (8): kthory miał małżonkę bárzo piękną/ kthora zápomniawſzy wiáry ſwey małżeńſkiey/ thá miáłá trzech ſynow z cudzołoſtwá HistRzym 101, 106v, 135; RejPosWstaw [41²], [110³]; WujNT 782; PudłDydo A4, B3.

»małżeński wieniec« (1): Awo ia twoy pánno oblubieniec/ Chciey mi poſłáć ſwoy małżeńſki wieniec BielKom G6.

»zakon małżeński« = małżeństwo (8): Zakon też záſię małżeńſki/ Z vkrocenim zdrowia cięſzki BielKom G3; RejZwierz 40v; RejPos 43 marg, 44v [2 r.], 80 [2 r.], 256 marg; [aż ſie muſiał narodzić z panny/ a z zaćmienia Ducha ſwięte^go/ bez wſzey ſwiadomoſci zakonu mążeńſkiego. RejKat 25].

»złączenie (a. złączanie), zeście małżeńskie« = copula a. copulatio carnalis Mącz [szyk 4 : 1] (4 : 1): Mącz 64d; Cżemu to nie ma być pozwolono żeby ſie IEzus pocżąć miał z naſienia Iozefowego choć bes złącżenia małżenſkiego. CzechRozm 162v marg, 163 [2 r.], *2.

»małżeńskie złączenie« = małżeństwo [szyk 2 : 1] (3): GroicPorz kk3; Hymeneus Deus nuptiarum creditus est, Bóg małżeńskiego złączenia był mian. Mącz 160c; KuczbKat 250.

»związka (a. związek) małżeńska(-i)« (6): Zwiąſkę Małżeńſką ſamá tylko śmierć tárga. WerKaz 284 marg; WujNT 22, 164, 595 marg, Zzzzz4v; PaxLiz A2.

Zestawienie: »małżeńska świątość« = sakrament małżeństwa [szyk 1 : 1] (2): Po wykonániu Swiątośći małżeńſkich tákież weſela/ wźiąwſzy ią s ſobą do domu ſie náwroćił. BielKron 423v; KlonWor 69.