[zaloguj się]
[pdf]

MATERYJA (270) sb f

Pierwsze a jasne, końcowe pochylone (w tym w pierwszym 9 r., w końcowym 1 r. błędne znakowanie); e jasne.

Fleksja
sg pl
N materyja materyje
G materyjéj, materyi materyj
D materyj(e)j
A materyją materyj(e)
I materyją
L materyjéj, materyi

sg N materyja (85). ◊ G materyjéj (92), materyi (3) [w tym: -ij (1), -y (1)] Calep (2), SkarKazSej; ~ -éj (17), -(e)j (75). ◊ D materyj(e)j (2). ◊ A materyją (43). ◊ I materyją (20). ◊ L materyjéj (9) GlabGad, KuczbKat, Strum (2), Oczko, NiemObr, ActReg, LatHar, WujNT, materyi (3) [w tym: -ij (2), -yj (1)] ModrzBaz, ModrzBazBud (2); ~ -éj (3), -(e)j (6). ◊ pl N materyje (1) [zapis: -e] ◊ G materyj (9) [w tym: -iy (2), -yy (2), -ij (1)]. ◊ A materyj(e) (3).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Rzecz konkretna, poznawalna wzrokowo i dotykowo; to z czego powstają inne rzeczy; materia Vulg, Mącz, JanStat, Cn; substantia Mącz (181): Stalo ſyą ſkazanye yſz acz pan bog mogl ſluſznye ſktoreykoluye materyey czyalo wzyącz a wſzakoſz dla ſluſznoſzczy chczyal znyeuyaſty (popr) czvſz ſzpanny (‒) czyalo przyącz PatKaz III 89; FalZioł I 94c; A ktora [rzecz] ſie rozpływa ciepłem á ſuſzenim ta ieſt z materiey wodney iako ſą wſzitki rudy á kruſzcże ktore ſie od ognia ciągną y też rozpływaią. GlabGad I6v, F, H6v, I2, I6v, I7, I7v; áby pámiętał [człowiek] iż z ziemie s proſtey máteriey poſzedł/ á iáko ſie pothim w ziemię ma obroćić. HistAl G4; Bo yákoż dzyecyę miáłoby być zdrowe od tey karmyey/ ktora ſie ſtáłá z máteryey zbytnyey á inyęſſáney. GliczKsiąż D6; Abowyem yáko kyedy kto máteryą yáką długo mocży/ wnet ſie nákáźić á nápſowáć musi GliczKsiąż E4v, D6; Boć niebyłá ták niemożna wſſechmocna ręká twoiá/ ktora ſtworzyłá okrąg źiemie z máteryey niewidomey Leop Sap 11/18; BibRadz I 1a marg [2 r.]; Cżáſem z gory [Etny] płynie iáko ołow álbo ſpiżá roſpuſzcżone w ogniu/ we dnie cżarna w nocy cżerwona oná máteria BielKron 276v; Substantia, Yſność którey rzeczy/ máteria. Mącz 419d, 211b, 436b, 500a; zwłaſzcżá ieſli ciáło to/ w ktorym mieſzka [dusza]/ nie ieſt s thák grubey/ á podłey máteriey/ iżby duſzá ná nim wyráźić ſwego wzoru niemogłá. GórnDworz L17; Bo ſteyże máteryey Bog cżłeká ſpoſobił/ S ktorey Gárncżarz piec dźáila [!]/ y gárnce wyrobił. BielSat C3 [idem BielRozm]; Známienuie też w piſmie ćiáło/ on grzech/ w cżłowiecże mieſzkáiący/ iákoby bryłę iáką álbo máterią GrzegŚm 20; A ták to złe cżem dáley tem ſię więcey będźie ſzyrzyło: á iſkierká z przodku niezágáſzona/ vrodźi wielki pożar/ gdy będźie do tego máteriey doſtáwáć. ModrzBaz 66; który deſzcz/ rzekam náſzém ták gęſtym á wielkim / dodáćby máteryey mógł Oczko 7, 6 [2 r.], 7, 11, 34v; SkarŻyw 152, 180; BielRozm 20; Calep 138a, 432b; Teraz rodźimy ſię z plugáwey ziemſkiey máteryey/ naśienia ludzkiego. LatHar 667.

materyja czego (7): Ieſt to dla miąſſzey á mocney materiey ſamego wina GlabGad G8v, E2, H4v, I7; BibRadz I 1c marg; BielKron 2v; Oczko 11.

W charakterystycznych połączeniach: materyja gęsta, godna, gruba (5), jakakolwiek, ktorakolwiek, miąższa (2), (z)mieszana (pomieszana) (3), mocna, niekształtowna, niewidoma, obfita, plugawa, podła, prosta, rzadka, słodka, smolna, tłusta, wodna (wod) (2), wszelka, zbytnia (2), ziemna (ziemie) (6), ziemska; materyja ciała, pokarmu, ryb, wina; spalenie materyjej, strona; z materyjej ciało wziąć, (u)czynić [co] (2), pojść [= powstać], sposobić [kogo] (2), sprawiony, stworzyć, złożony; materyją moczyć, obrocić [w co], zachowywać, zadzierżawać; z materyją zmieszać.

Szeregi: »ciało, to jest materyja« (1): wktoym [!] ſpoſobie [...] podług rozmaitych przyſtoſzywan/ [...] ciał/ to ieſt/ iakich materyi/ rozmaite polożenia/ lidźb y wielkośći poſtánowione bywáią KwiatKsiąż I3v.

»sprawca i materyja« (1): gdyż to y z Philozophiey mamy/ że iedney rzecży niemoże być ieden ſprawcą y máteryą záraz. WujJud 162.

»materyja, (albo) wątek« (2): Materia, vel Materies, Máteria/ wątek/ to yeſt wſzeláka rzecz/ z którey co może być. Mącz 211b, 211b.

W przen [czego = czym będąca] (1): Máterya tedy grzechu powſzedniego/ tudźieſz też potrzebá doſyć vcżynienia po odpuſzcżeniu grzechu śmiertelnego y powſzedniego/ ſą dwa fundámenty ná ktorych ſię CZYSCIEC gruntuie WysKaz 19.
Przen: Część składowa [czego] (1): bo Tuz [= dwa punkty] Figurą nie ieſt żadną/ ále ieſt máteryą Figur inych: Nam inter duo puncta, cadit linea, que eſt figurarum materies OrzQuin M.
a. Jako pojęcie filozoficzne (3):

W porównaniu (1): mąż ieſt/ iáko formá/ á białagłowá iáko máteria. GórnDworz B3v.

Zestawienie: »pierwsza [= pierwotna] materyja« (1): Nápiſał też Rábi Elieſer [...]/ iż Niebo ieſt ſzátá Boża iáſna/ á źiemiá ſie s ſtáłá z mue według Filozofow/ to ieſt s pierwſzey máteryey s ktorey y żywioły BielKron 462v.
Szereg:»materyja, kstałt a odmiana« = podstawowe elementy ontologii starożytnej (1): [Paracelsus] zá początek rzeczy nie máteryą/ kſtałt/ á odmiánę/ ále ſól/ żywé śrzebro/ á śiárkę być położył Oczko 6.
b. Składnik organizmu żywego (w pojęciu ówczesnej medycyny różnym od dzisiejszego) (45): á wſzakoż [wonia tego olejku] roſpądza materią s ktorey boleſć pochodzi z głowy FalZioł I 133d, I 125a, V 96v; Takież włoſi im cżęſciej ie ogala, tim gęſciey y mięſſzey obraſtaią dla przybywania materiey. GlabGad B; z materiey ſuchey á ciepłey cżyni ſie kolera druga wilgota, ktora ma ſwe zachowanie w żołci. GlabGad E2, A7v [3 r.], A8, A8v, Bv, B2v (21); RejPos 270v; Oczko 14, 23, 34v [2 r.], 35 [2 r.], 35v; Przetoſz zá mocą iego zniſzcżegoſz/ bez nacżynia/ bez máteryey/ bez pomocy y roboty budownicżey ſtánął ten świát SkarŻyw 258.

materyja czego (7): Iż materia takowey niewoci [!] ieſt w mozgu, czo iekarze po onych pianach poznawaią. GlabGad C6; Bowiem w ten cżas materia v pławow zaſtanawia ſie, ą [!] cżęſć niektora wzgorę idzie dla żiwnoſci płodu GlabGad D7, B2, B5v, C4, C4v, E7.

materyja ku czemu (3): ktorich [upławów] cżęſć wſtępuie w pierſi, á kak [!] dawa im materią ku rozraſtaniu. GlabGad D6v, A7v, Lv.

W charakterystycznych połączeniach: materyja ciepła (2), flegmista (2), gorączki czyniąca, grub(sz)a (3), klijowata (2), lekka, lipka, bardzo mgła, mokra, subtilna (4), sucha (2), wilgotna, zapalona, zimna (4); materyja mięsa żołądkowego, niemocy, rogow, uryny, włosow, zębow (2); materyja ku przedłużeniu, ku rośnieniu, ku rozrastaniu, ku trawieniu; materyja włosy mnoży, obraca się [w co] (4), w głowę pochodzi, w głowę wstępuje (3); dostatek materyjej, miąższość, przybywanie; materyją ciągnąć na wirzch, rozpądzać (wypędzać) (2), rozpuszczać (wypuszczać) (2), wywodzić (2).

Wyrażenia: »materyja koleryczna« (1): Od doctora Miechowity, ktori wywodzi materie Kolericżne zapalone. FalZioł II 21a.

»surowizna materyjej« (1): Też cżyrwoney barwy Ipoſtaſis, Znamionuie długoſć niemoczy á ſurowiznę materijey: z ktorey niemocz pochodzi. FalZioł V 10.

c. Materiał, surowiec, budulec; materia domus Mącz [drwa do budowania, do roboty rzemieśników drzewem robiących – materia Cn] (69): FalZioł IV 27d; buduią dom boży wielki: á kośćiol z kámieniá głádzonego/ y wielkich y drogich máteriy w ſćiánach Leop 3.Esdr 6/9; BibRadz I 471b marg; BielKron 77 [2 r.], 78, 149v, 287v; Materia domus, Calx, Lapides, Ligna, Tegulae, Materia budowna/ wapno/ kámienie drzewo/ dáchówká. Mącz 211b; Metallum, Wſzeláka miedź ábo máteria którą w źiemi kopáyą/ yáko yeſt kruſzec złoto śrebro/ miedź, ołów. Mącz 219b, 127b, 211b [3 r.], 359d [2 r.], 395d; BielSat C3 [2 r.], N2, N2v; A ták y wſzeláka máterya/ z ktorey potrzeby woienne robią/ ma iym być znáſzych źiem zábroniona ModrzBaz 103, 35v, 56; Oczko 18 [2 r.]; SkarŻyw 457, 528; Nie wſzytkoć mury wiodą máterią przednią. Z boków cegłę rumieńſzą/ y kámień ćioſány/ W pośrzodek ſztuki kłádą/ y grus brákowány. KochFr 35; iż BOg w drzewie/ drzewem/ [...] w klocu ſię ſtawa klocem/ ták iż ná ſię bierże prawdźiwą formam y ſubſtantiam tey máteryey/ do ktorey ſię przyłoży. ReszPrz 76; BielSjem 38 [2 r.]; BierRozm 20 [2 r.]; Calep 164a, 262a, [643]a [2 r.]; GostGosp 72; WujNT 688; Téż niech będźie wolné przeſzćié y drogá wſzyſtkim Kupcom [...] z zbożem wſzelákim/ y rzeczámi którémikolwiek y iákiéykolwiek máteriiey SarnStat 1077, 917, 1098, 1111, 1118, 1119 (9); GrabPospR L; to ieſt ono drewno ábo máteria ktorą ludźie zá Bogi mieli PowodPr 28; Co vczynił Dawid z niewymowną rádośćią/ mowi piſmo: máteryą y koſzt ná kośćioł P. Bogu oddáiąc SkarKaz 454a.

materyja czego (2): Acżkolwiek ieſt woſk materia zwierzchnich emplaſtrow FalZioł IV 28b; Substramen, To co podściełáyą/ máteria podśćyłánia. Mącz 415a.

materyja do czego (2): Mącz 455c; Iáko mularz inákſzą do ſwego murowánia máteryą/ á inákſzą ćieślá do ſwego budowánia bierze SkarKazSej 684a.

materyja na co (5): Mącz 113a, 279d; SkarŻyw 528; Materiarius ‒ Tenktori materią na budowanie gotuie. Calep [643]a; Y Sálomon początki krolowánia ſwego budowánim kośćiołá y zbieránim nań materyi poświęćił. SkarKazSej 679a.

W przeciwstawieniach: »materyja ... forma, kstałt« (2): Materialiter sumi quippiam dicitur cum materia rei significatur non forma, Gdy tylko ná Máterią mamy wzgląd nie ná xtałt który bywa z oney máteriey vczinión. Mącz 211b; Báłwan nic nie ieſt [1.Cor 8/4].) Nie z ſtrony máteriey/ która cożkolwiek ieſt: ále z ſtrony formy WujNT 597.

W charakterystycznych połączeniach: materyja budowna (na budowanie, do budowania) (7), cegielna, dobra (lepsza) (4), droga (droższa) (4), drzewna, kamienna, kosztowna, kościelna, przednia, rozmaita, stara, wielka, wszel(a)ka (4); materyja do murowania; materyjej dodawać (2), przyczynić (2); z materyjej działać, uczynić (3); materyją (na)gotować (4), narządzać, palić, sprawować, wieść.

Szereg: »materyja, (i) forma« = materia et forma Modrz [szyk 2:1] (3): gdyby kto dwá kubki drzewiáne/ to ieſt/ iednákiey máteryey/ y iednákiey formy wyſtáwiwſzy chćiał to mieć/ żeby ieden znich był ważnieyſzy ModrzBaz 42; SarnStat 1276, 1277. [Ponadto w przeciwstawieniu 1 r.].
α. Mieszanina użytkowa powstała z różnych składników (3):

materyja ku czemu (1): tectorium, illinimentum et quasi pavimentum parietis atque incrustatio, Máteria ku pobielániu á tynkowániu ścian/ bądź z wapna álbo z krety vczyniona. Mącz 442b.

Wyrażenie: »materyja astrychowa« (2): Rudus, Máteria áſtrychowa/ to yeſt rozbite á roſtłuczone kámienie s cegłą/ y s wapnem/ z których áſtrichy czinią Mącz 359d, 359d.
d. Tkanina (4): ſzáty z cudzoźiemſkich máteryi ſobie y ſwoim zá wielkie pieniądze ſpráwiáią GrabPospR N4, Kv, N4; [żona] Co iedno ſtrzyże/ porze/ pſuie máterią Drogą/ á moie brożki o tym dobrze czuią. ZbylPrzyg A3v.
e. Rzecz, przedmiot; corpus Mącz (10): GliczKsiąż H2; Cleſle/ [...] ieſliby kogo zrzucenim ná doł iákiey máteryey obráźili álbo zábili/ nie winni ſą mężoboyſtwá áni obráżenia GroicPorz mm2v, mm3v; BielKron 37; Corpus globosum, Máteria nieyáka okrągła. Mącz 146c; BielSpr 75; SkarŻyw 47; Ná którym [obrazie] dolus et fraus czyśćie wyrzezána/ Bo to przeń máterya cudnie zgotowána. PudłFr 79; SarnStat 1269.
Szereg: »materyje i naczynia« (1): ſam cżłowyek [...] tych rzemyęſl ſobye przycżynił ku pirwſſemu rzemięſlu orányu/ áby myał máterye tákowe y nacżynya ná roſkoſz. GliczKsiąż Hv.
2. teol. Tzw. materia sakramentalna, rzecz konieczna w danym sakramencie i czynność przepisana przez Kościół, które wraz z odpowiednią formą, tzn. ze słowami towarzyszącymi wykonywanej czynności są warunkiem ważności sakramentu (26): Iuż tedy/ ktore ſą cżęści tego Sákrámentu/ á naprzod o máteriey powiedźieć potrzebá. A tá máteria ieſt Krzyzmo KuczbKat 150; Ale pátrz iákoć tu záśię chleb y wino máteryą zową WujJud 163v, 163 marg.

materyja czego (18): Ieſliż ieſt wodá máteryą Krztu ś. iáko tu wyznawaćie: toć tedy nie Pan Chriftus ieſt máterią Krztu świętego/ cośćie wyżſzey powiádáli. WujJud 163, 162, 163 marg, Nn6v. Cf Wyrażenia.

materyja czego [= czym będąca] (1): (marg) Máterya chlebá y Winá co znácży. (‒) Bo naprzod znácżą nam Páná Chriſtuſá/ ile on ieſt prawdźiwym ludzkim żywotem KuczbKat 165.

W przeciwstawieniu: »materyja ... forma« (1): Teć to pozwierzne [!] znáki ſą Elementy álbo Máteryą Sákrámentu/ á ſłowo Boże ieſt Formą WujJud 163.

W charakterystycznych połączeniach: materyja chleba i wina, krztu świętego (4); materyją czynić (2), działać, (na)zwać (2); o materyjej powiedźieć.

Wyrażenia: »materyja sakramentu« [szyk 9:1] (10): Lecż máterya Sákrámentow (co y dźiatki náſze w Szkołách dobrze wiedzą) ſą pozwierzchne znáki/ ktore też y Elementámi zowiemy WujJud 162; Confeſsioniſte Chriſtuſá máteryą Sákrámentow cżynią. WujJud L16, 162, 162 marg [2 r.], 163, 163v, L17v, Mm5v, Nn3.

»materyja świątości« (3): (marg) Máteria świątośći Bierzmowánia ieſt Krzyzmo. (‒) Przeto dwie ćielefne rzecży ſpolnie zmieſzáne/ máteryą teý świątości dźiáłáią KuczbKat 150; WujJud 162.

Szeregi: »element albo materyja« (2):Przyday ſłowo Boże do Elementu/ álbo do Máteryey/ y sſtánie ſie Sákrámentem WujJud 162, 163.

»materyja i (albo) istota (wszytkicb świątości)« [szyk 1:1] (2): Wodá tedy/ chleb y wino wedle przyrodzenia ſwego/ nie trácą iſtoty ſwoiey álbo máteryey/ y nic inſzego nie ſą/ iedno to co widźimy y cżuiemy. WujJudConf 163, 162.

3. Treść, temat mowy lub pisma (wyjątkowo obrazu); argumentum, materia Mącz, Modrz, Cn; hypothesis Mącz, Cn; materies, positio, propositum, quaestio, res, substantia, thema, thesis Cn [materia libri – grunt, wątek ksiąg, około której się w nich rzecz plecie Mącz 211b; rzecz do mówienia wzięta, materyja ‒ materia Cn] (55): Było z dawna y ieſt po dziſieyſzy dzien w naſzych ſtronach mnoſtwo rzecży znamienitich, z ktorych byłaby materia godna piſaniu na rozmnożenie czci á ſławy kroleſtwa polſkiego MiechGlab *2v; RejFig Ee4; KwiatKsiąż K2v; Hypotesis, Latine argumentum sive materia, Powod/ więźbienie á máteria około którey ſie rzecz więźbi. Mącz 161a; Tey Máteryey nie chcę tu ſłowy przedłużyć. Prot Cv; GrzegŚm A3 marg; przedſię podiąłem ſię tey máteryey piſáć/ ábym [...] vkazał/ co ſię mi zda w naſzey Rzecżypoſpolitey popráwy być godnego. ModrzBaz 1; do ktorychby znieśli máterią przyſtoyną/ bądz z inſzych Autorow piſánia/ bądz z ſwego właſnego domysłu. ModrzBaz 2; ModrzBazBud ¶6 [2 r.]; Którémi to Kśiążkámi/ wiém ia pewnie/ że káżdy z tych który śie w téy máteryéy kocha/ contentowáć śie będźie mógł Oczko A4v, A3v; NiemObr 141; ActReg 149; GostGospSieb +4v; LatHar 662; nálazłby [krasomówca pogański] krom wątpięnia doſtatek máteriey y plácu/ gdźieby mogł żagle Rhetoryki ſwoiey beſpiecżnie roſpuśćić WysKaz 40; JanNKar Av; SarnStat *6, 475, 1276; KlonKr Av [2 r.]; Rożność niektorych ſłow Láćińſkich y Polſkich do tey materyey należących. KlonFlis H5v.

materyja czego (4): ModrzBazBud ¶6; TEgo liſtu do Gálátow máło nie iedná y táż ieſt máterya ktora y liſtu do Rzymian. WujNT 649, 516, 521 marg.

materyja o czym (1): tę máteryą o ſądzie oſtátecznym opuſzcza [wtóra część ksiąg] do czáſu/ áby ieſzcze zupełniey mowił o kośćiele y poſtępku iego WujNT 837.

W charakterystycznych połączeniach: materyja godna [kogo], godna pisaniu, lepsza, z prosta pisana, potrzebna, pożyteczna, przystojna, statutowa; materyja historyjej kościelnej, listu (2), pisania; materyja o sądzie ostatecznym; materyjej dostatek (2); do materyjej należący, służący; materyjej doda(wa)ć (2); materyją opuścić, pisać, pokazać, przedłużyć, sprawić, wyprawić, znieść; kochać się w materyjej, najdować się.

Szeregi: »materyja i forma« (1): któré rzeczy ſą od śiebie rózné y rozdźiélné máterią y formą/ tó też y w piſániu muſzą od śiebie rozdźiélnie ſtánąć w miedzách ſwych. SarnStat *4.

»kształt i materyja« (1): iáko też S. Lukaſz w Dzieiách Apoſtolſkich pokazał kſztałt y máterią hiſtoriey kośćielney WujNT 516.

»materyja a rzecz (a. res)« [szyk 2:2] (4): Ale poty (niech będźie) o rzecży á iákoby o máterij piſánia twego. ModrzBazBud ¶ 6; Pámięć/ máteryey y rzecży do rozmyślánia y vważánia ſłużących dodáie. LatHar 662, 663, 664.

»materyja a słowo« (1): káżda rzecż z máteriey á ze słow wiąże ſię: ták/ że ieſlibyś máterią odiął/ niebędą ſie mieć słowá ná cżem ſádźić ModrzBazBud ¶ 6.

Wyrażenia przyimkowe: »o tej materyjej« = na ten temat (4): máiąc zwłaſzczá Przykład wtém niektórych zacnych ludźi/ którzy iáko ſłyſzę Láćinſkim ięzykiem/ o téy máteryéy doſyć ſzéroce piſáli. Strum A4; ModrzBaz 2v; ModrzBazBud ¶ 6v; Gdyſmy ſię tedy zeſzli/ zácżęliſmy rozmowę o tey máteryey/ o ktoreiem był wſkazał NiemObr 26.

»w tej materyjej« = na ten temat (2): Strum A4; Nie chcę iuz wtey materiey wiecey dowḿ pisac ActReg 119.

»w tej materyjej« = co do tego (1): tylko w tey máteriey (około Zydowſkiego záchowánia świąt/ y wſtrzymawánia ſię od potraw w zakonie zákazánych [...]) niechćiał áby kto był przymuſzány WujNT 570.

a. praw. Typ spraw prawniczych podległych określonej instancji sądowej (14): Zſtrony RES IPSAS, iáko práwo Ceſárſkie zowie: to iest, z ſtróny Máteriiéy, któré ſądowi źiemſkiému podległy. SarnStat 585, 786.

materyja czego (11): Máteria álbo ártykuły Rokow ſześćiniedzielnyoh Grodzkich. SarnStat 528; dopiéro máterią ſądów porządkiem ſwym opiſuię SarnStat 716, 138, 213, 532, 534, 551 (11).

materyja do czego (1): Co zá máterią do ſwych ſądow Krol ſobie zoſtáwił. SarnStat 138.

W charakterystycznych połączeniach: materyja rokow (2), sądow (9); materyja do sądow; materyja sądowi niepodległa.

Szereg: »res albo materyja« (1): Res, álbo máteria ſądów Ziemſkich SarnStat 552.
4. Możliwość, podstawa, przyczyna [powod do czego, okazyja, przyczyna ‒ materia Cn] (7): WujNT 543 cf materyja czego.

materyja czego (2): WerGośc 254; Pożądliwość tu zowie grzechem/ iż ieſt ſkutek/ przyczyná y máteria grzechu/ y iákoby chorobá iákaś y niemoc w nas/ ſkłániáiąca nas do złego: ktora y po krzćie zoſtáie z ſtrony máteriey. WujNT 543.

materyja do czego (2): A w tych wſzytkich rzecżách/ proſzę obácż/ iáko wielką ieſt máteria do polerowánia wiáry [materia fidei exercendae]? ModrzBaz 109, 56.

cum inf (1): y to śmiáłá iego [Lutra] nie wymyta gębá powiedźieć/ iż im kto ieſt więtſzym grzeſznikiem/ ten ieſt BOgu milſzym/ dla tego iż ma wielką máteryą ná tákim grzeſzniku okázowáć miłoſierdźie ſwoie. ReszPrz 36.

Szereg: »(skutek), przyczyna i materyja« (2): iż vczynki náſze dobre/ ſą przyczyną y máteryą doſtąpienia ſkutku przeyrzenia y wybránia náſzego/ to ieſt żywotá wiecznego. WujNT 810, 543.
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): tákże máteria/ fundáment/ y ine ſłowá Láćińſkie/ ktorych/ iáko ſwych vżywamy. GórnDworz F6v.

Synonim: 1., 3. wątek.

AŻ