Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: MATERYJALISTA

Następne hasło: MATKA »

MATERYJALNY (15) ai

Oba a oraz e jasne (w tym w pierwszym i drugim a 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja

sg
m	N	materyjalny	f	N	materyjalnå	n	N
	G	materyjaln(e)go		G			G	materyjaln(e)go
	A	materyjalny		A	materyjalną		A
	I	materyjalnym		I			I
	L	materyjalnym		L			L	materyjalnym

pl
N	subst	materyjaln(e)

sg m N materyjalny (2). ◊ G materyjaln(e)go (1). ◊ A materyjalny (1). ◊ I materyjalnym (3). ◊ L materyjalnym (1). ◊ f N materyjalnå (2). ◊ A materyjalną (1). ◊ n G materyjaln(e)go (2). ◊ L materyjalnym (1). ◊ pl N subst materyjaln(e) (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI i XVIII w.

Znaczenia

Przymiotnik od „materyja”
- 1. Od znacz. ‘rzecz konkretna’: uczyniony z materii, istniejący fizycznie (13)
- 2. Od znacz. ‘materia sakramentalna’ (2)

Przymiotnik od „materyja”:

1. Od znacz. ‘rzecz konkretna’: uczyniony z materii, istniejący fizycznie; materiarius Calep; constans a. factus ex materia, corporatus, corporeus, materialis Cn [materialis ‒ rzecz widoma, ex materia BartBydg; ‒ co z materyjej albo wątku jaka rzecz jest Mącz 211b] (13): Leop Is 66 arg; WujJud 177; ieſli ſie nie godźiło Dawidowi chwáły Bożey prágnącemu budowáć domu Bożego materyálnego z drzewá y kámieniá CzechRozm 253v, 119v; źiemiá/ y iemu [człowiekowi]/ y wſzyſtkim inſzym rzeczam doſtátecznie złożonym á żywiącym/ máterialnym początkiem ieſt Oczko 3v; Calep [643]a; WujNT 603, Zzzzz2v; WysKaz 25.

W przeciwstawieniu: »materyjalny ... duchowny« (1): Lecz oná ſkáłá nie byłá máteryálna/ ále byłá ſkáłá duchowna WujNT 602.

W charakterystycznych połączeniach: chleb materyjalny(-e, -a), dom Boży Jeruzalem, kościoł (2), miasto, początek, skała (2).

Wyrażenie: »materyjalnym sposobem« = rzeczywiście, niesymbolicznie (2): Nie powiádamy/ áby ſie chleb miał iſtotnie przemieniáć y przetwárzáć w iſtotę ćiáłá Páná Kryſtuſowego máteryálny^m ſpoſobem / iáko Rzymſcy Zophiſte náucżáią. WujJudConf 174. Cf »cieleśnie i materyjalnym sposobem«.

Szeregi: »cieleśnie i materyjalnym sposobem« (1): Zeby ćieleſnie y máteryálnym ſpoſobem Páná Chriſtuſá wierni ieść mieli. WujJudConf 171v.

»materyjalny ani ziemski« (1): że ſie ono opiſánie żadną miárą/ do onego máteriálnego Ieruzálem/ áni do oney źiemſkiey gory Syońſkiey śćiągáć nie może. CzechRozm 119v.

2. Od znacz. ‘materia sakramentalna’ (2): Iáko we Krzćie widźimy wodę máteryálną y obmywánie widome. WujJudConf 163, 224.

AŻ