[zaloguj się]
[pdf]

MĘŻOBOJSTWO (297) sb n

Pierwsze i końcowe o jasne (w tym w pierwszym 1 r. błędne znakowanie); -bój- (97), -boj- (18); -boj- OpecŻyw (2); -bój- : -boj- MurzNT (5 : 1), Mącz (4 : 10), ZawJeft (2 : 1), SarnStat (83 : 4).

Fleksja
sg pl
N mężobójstwo mężobójstwa
G mężobójstwa mężobójstw
D mężobójstwu
A mężobójstwo mężobójstwa
I mężobójstw(e)m mężobójstwy
L mężobójstwie mężobójstwach, mężobójstwiéch

sg N mężobójstwo (50). ◊ G mężobójstwa (82). ◊ D mężobójstwu (9). ◊ A mężobójstwo (63). ◊ I mężobójstw(e)m (4). ◊ L mężobójstwie (54). ◊ pl N mężobójstwa (19). ◊ G mężobójstw (2). ◊ A mężobójstwa (10). ◊ I mężobójstwy (1). ◊ L mężobójstwach (2), mężobójstwiéch (1); -ach ModrzBaz; -ach : -éch SarnStat (1 : 1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w. (z Cn).

Znaczenia
1. Zabójstwo, morderstwo; homicidium, interemptio, parricidium Mącz, Cn; caedes, trucidatio Mącz; interfectio, internecio, nex, occisio Cn (296): MiechGlab 43; Bo taci richli ſą ku zwadzie a zwady pochodzi męzoboyſtwo. WróbŻołt E2; ComCrac 16, 16v [2 r.]; SeklKat I3v; Przyachalo theſz tham do Ilowcza hneth po zamordowanyu Ianuſcha chlopyą Ianuſchewo kthore ſzmyercz panſka obaczywſchi barzo plakalo a mązoboyſtwa thego panu poznanſkyemv ſzyą vſkarzacz grozilo. LibMal 1551/166v; MurzNT 16 marg, 18v [3 r.], Luc 23/19, 25; GliczKsiąż E2; Iáko mie winuią iżebym ia ku temu mężoboyſtwu rády y pomocy dodawał/ y miał bym o tym wiedźieć/ tego nie ieſtem winien GroicPorz z; Ná przykład: Winuią kogo o Mężoboyſtwo/ á Sędźia wie człowieká być niewinnego GroicPorz aa3, m4, n4, n4v [3 r.], o, ov (35); KrowObr 38v, 52v [2 r.]; Leop Luc 23/19, 25; BielKron 3 marg; Parricidiis contaminatissimus et omni scelere coopertus, mężoboyſtwy pokalány y wſzemi niecnotámi nákrity. Mącz 439b, 29d [2 r.], 103a, 157b, 208a, 301d, 467b; HistRzym 71, 71v; BiałKat 56 [3 r.]; KuczbKat 315 [2 r.], 420; MycPrz I B3v; CzechRozm 232, 239v; A o onych mężoboyſtwách co rzecżeſz/ ktore śię ná iáwnych mieyſcách z ſtáły? ModrzBaz 31, 5v, 24v, 27v [2 r.], 28v, 30 (27); SkarŻyw 271, 442, 569 [2 r.]; CzechEp 35; GórnRozm Cv [2 r.], E3v [3 r.], F4 [2 r.]; ZawJeft 28, 40 [2 r.]; LatHar 115, 723; WujNT Luc 23/19, 25, Aaaaaa; IZ ſie wiele pomocników złych rzeczy y mężobóyſtw pod praetextem ewáziiéy przez przyśięgę vkrywa SarnStat 583; Státut o mężobóyſtwiéch w obronie zdrowia vczynionych [...] w mocy zoſtáwuiemy. SarnStat 613, 22, 43, 203 [2 r.], 456, 477 (63); PowodPr 67 marg; SkarKaz 311b [2 r.], 312a, 313a, 314b [6 r.], 315a [2 r.], b [5 r.]; SkarKazSej 701b, 704a marg.

mężobojstwo czyje [= na kim popełnione] [w tym: ai poss (7), G sb (6)] (13): Matricidium, Mężoboyſtwo mátki ſwey. Mącz 211a; Iáko o ſzlácheckié ták kmieckié męzobóyſtwo práwo Polſkié ma bydz ſądzoné. SarnStat 654, 212, 213, 240, 587, 604 (12).

mężobojstwo czyje [= przez kogo popełnione] [w tym: ai poss (2), pron poss (2), G pron (1)] (5): RejAp 83; LatHar 165 marg; WujNT Apoc 9/21; Kaimowe pierwſze mężoboyſtwo iáką ma ohydę. SkarKaz 314b marg; SkarKazSej 675b.

W połączeniach szeregowych (29): OpecŻyw 55v, 134; GlabGad P3v; MiechGlab 58; SeklKat F2v; GroicPorz m3v, cc2v; KrowObr 80, 227; BibRadz Os 4/2; A ták przekażáłá do domu Bożego niecżyſtość duſzna/ rozumiey gdy ſie kto pomazał báłwochwalſtwem/ mężoboyſtwem/ cudzołoſtwem/ y ktemu rownemi. BielKron 36v; Bo tám mężoboyſtwá/ bo tám opilſtwá/ bo tám zdrády/ niewiáry/ y wſzytki niecnoty ſie zámykáią. RejAp 179v, 80, 83, 83v; RejPos 230v; ModrzBaz 54; SkarŻyw 87; WujNT Matth 15/19, s. 387, Apoc 9/21; SarnStat 1076, 1100; Y iuż ſię wſzyſtko pomieſzáło/ krew/ mężoboyſtwo/ złodźieyſtwo/ y ſykofáncya ábo obłudność/ ſkázá y niedowiárſtwo/ zámieſzánie/ y krzywoprzyśięſtwo: rozruchy y niepokoie z ſtrony máiętnośći PowodPr 42, 24, 67, 79; SkarKaz )(2v; SkarKazSej 692b.

W charakterystycznych połączeniach: mężobojstwo częste, domowe, gwałtowne, jawne (2), kmiec(ki)e (4), kościelne, krewne, niehamowne, okrutne (2), sromotne, szlacheckie (4), uczynione (uczynkowe) (11), wielkie, zadane, zbrojne, złe (2), żałobne; bronić mężobojstwa, karanie (kaźń, niekarność) (9), obrzydzenie, ohyda, pełen, pomocnik (2), pomścić się, przyczyna (2), przykład, sposob, szacowanie, uczynek (uczynienie) (4), uhamowanie, uskarżać się, uwiarować się, winien (wina) (8), zakaz(ow)ać (4), złoczyństwo, znak (2); do mężobojstwa pobudzać; hamować się od mężobojstwa, odstraszać, pokuta, wolny (2), wymowiony; ku mężobojstwu gotować się, pomocnik; mężobojstwo (u)czynić (4), działać, karać (3), oddalać, ohydzić, okupić, zajednywać; na mężobojstwo iść, pomocnik, prawo, spiknąć się, sprawiedliwość, zjednoczyć się; o mężobojstwo fołdrować, karać (karan, karanie) (6), ozwać się, pojmany, pokuta (2), pozwany (2), pytanie, sądzić, skazan, sprawa, winować (winić, winowan, obwinion) (10); karanie (kaźń) za mężobojstwo (3), pokutować, śmierć, wina; brzydzić się mężobojstwem, pokalany, pomazać się; na mężobojstwie pojmać (pojman) (5), uchwycony, ułapiony; artykuł o mężobojstwie (2), księga (4), prawo (2), rozbieranie, skrutinum, statut (4); w mężobojstwie się kochać.

Zwroty: »dopuścić się (a. dopuszczać się) mężobojstwa; mężobojstwo dopuszczone« = parricidium suscipere Mącz; caedem committere, homicidium perpetrare Modrz; homicidium commissum JanStat [szyk zmienny] (5; 1): OD Mężoboyſtwá bywáią wymowione ty Perſony. [...] Item/ Ktorzy ſye dopuſzczą mężoboyſtwá/ nie s chući/ nie z vmyſłu/ nie z vprzeymey złoſći/ ále s tráfunku przes iákie nieſzczęſćie GroicPorz mm; Mącz 36c; CzechRozm 244; ModrzBaz [38], 83; SarnStat 606.

»mężobojstwo popełnić; mężobojstwo popełnione« = caedem edere a. facere a. perpetrare Mącz; facere a. committere homicidium JanStat; parricidam esse, parricidio se obstringere, reum esse homicidii Cn [w tym: nad kim (1)] [szyk zmienny] (10; 1): LibMal 1543/76; GroicPorz mm, mm2; Mącz 29d, 113d, 284c; WujNT Mar 15/7; Lecż przykład Dawidow ieſzcże pięknieyſzy/ ten bowiem popełniwſzy cudzołoſtwo/ mężoboyſtwo y vpoienim Vryaſzá/ ćiężko tym wſzytkim zgrzeſzywſzy/ ſpowieda ſię Nátánowi WysKaz [29]; SarnStat 609, 611, 934.

»(z)broić mężobojstwo; mężobojstwo zbrojone« [szyk zmienny] (3; 1): A o onych co mam mowić/ ktorzi ſwowolnie mężoboyſtwá broią [homicidia perpetrant]? ModrzBaz 72, 78v, 85; LatHar 711.

Wyrażenia: praw. »mężobojstwo dobrowolne, umyślne« = homicidium voluntarium JanStat, JanPrzyw [szyk 7 : 3] (7 : 3): ComCrac 16; ModrzBaz 78v; LatHar +++2; WujNT 795; A ieſliby pozwány nieſtánął/ ták go ſkażemy/ áby był karan/ iáko ieſt opiſano o mężobóyſtwie dobrowolnym y wiádomym. SarnStat 607, 498, 605, 702, 894; gdy lichą kradźieſz [...] ſromotnym wieſzeniem karzą/ á mężoboyſtwá vmyślne y gwałtowne/ poſpolićie záiednywáią PowodPr 67.

»mężobojstwo przygodne, z przygody, niezumysłowe« = homicidium fortuito paratum Modrz; homicidium casuale JanStat [szyk 7 : 3] (7 : 2 : 1): O męzoboiſtwie przygodnem. ComCrac 16v marg, 16; GroicPorz 112v marg, mmv marg, mm2v; áby miał gdzie vćiec bliſko/ ktoryby vćiekał dla mężoboyſtwá niezumyſlowego. Leop Deut 19/3; RejPos 181; ModrzBaz 78v; SarnStat 604, 933.

»mężobojstwo serdeczne« = życzenie komuś śmierci (1): A iż tráfia ſię ludźiom z ſobą ſię gniewáć/ áby do mężoboyſtwá ſerdecznego y vczynkowego ábo do nienawiśći [...] nie przychodźiło: od tego ieſt iednánie SkarKaz 315b.

Szeregi: »mężobojstwo ani obrażenie« (1): CIeſle/ Murárze/ y inni Rzemieſlnicy/ [...] ieſliby kogo zrzucenim ná doł iákiey máteryey obráźili álbo zabili/ nie winni ſą mężoboyſtwá áni obráżenia GroicPorz mm2v.

»mężobojstwo abo (i) przelanie (a. roźlewanie) krwie« [szyk 1 : 1] (2): W tymże piątym przykazániu zákázuie Bog obrázy bliźniego ná ćiele iego: á naywięcey przelania krwie ábo mężoboyſtwá. PowodPr 67; SkarKazSej 704a. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»rany i mężobojstwo« = vulnera et homicidium JanStat [szyk 4 : 1] (5): á inni towárzyſze obwiniónégo przez dobré y ſłuſzné świádki o mężobóyſtwo y o rány b edą [!] powinni ſie ſpráwić SarnStat 603, 617, 654, 913 [2 r.]. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

Przen (1):
Wyrażenie: »mężobojstwo duszne« = grzech śmiertelny (1): bo w kácerſtwie zwłáſzcżá w tym kto ine zwodzi/ ieſt y mężoboyſtwo duſzne/ y táiemne Chryſtuſa záprzenie SkarŻyw 442.
2. coll. Zabójcy (1):
Szereg: »łotrostwo albo mężobojstwo« (1): Dispertire fortunas parricidis, Miedzy łotroſtwo álbo męzobóyſtwo dobrá ſwe rozdáć. Mącz 281d.

Synonimy: 1. morderstwo, zabicie.

MM