[zaloguj się]
[pdf]

REŻ (19) sb f

e jasne.

Fleksja
sg
N reż
G rży, rżéj
A reż
L rży

sg N reż (8). ◊ G rży (8), rżéj (1) SienLek. ◊ A reż (1). ◊ L rży (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) – XVII w.

1. bot. Secale cereale L. (Rost); żyto zwyczajne, roślina uprawna z rodziny traw (Poaceae) jedno- lub dwuletnia; secale Cn (12): LibMal 1544/77v; (nagł) Ochfat koniowi z żytá. (–) Ieſli koniowi żythny ochfat/ choć Z młodey rżéy: w wiedźiſz go w wodę źimną/ áż ſye wſzyſtek obleie SienLek 168v; Niż Aſcrȩus [tj. Hezjod, jego sława] vſtánie/ pierwey Winne groná Znikną/ y reż nie będźie śierpámi gromioná. RybGęśli B3; [REż/ ieſt też żyto káżdemu znáiome/ od ktorego rżany chleb zowią. Cresc 1571 160 (Linde); Poydę do ſtodoły wiać reż. KorczRozm F2; InwMieszcz 1575 nr 197; Volck Xxx2].

W połączeniu z określeniem ilości jednostek ciał sypkich (8): Item Maczieyewi Muſchkalye vſochaczewye yeſzcze przi Mathcze myeſzkayącz korzecz rzi vkradl LibMal 1548/140; Item vkradl theſz 6 wyerthelyow Rzy ſluzacz panu Wocziechowy Smogulieczkyemv LibMal 1548/147, 1547/132; UstPraw D2v; a ten pán Marczyn Ma dawacz oyczewy swemu na koſzdi rok po trzi czwyertnyę rzy ZapKościer 1588/80v, 1584/45v, 46v; SarnStat 976; [W stodole podle sadku pszenice ćwierć jedna, item rży ćwierć jedna, item w drugiej stodole ku Pępowu owsa 2 ćwierci InwSzlachKal 1565 nr 11, 1565 nr 14, 1589 nr 51; InwMieszcz 1572 nr 170; Konst 1589 46].

W połączeniu z określeniem masy (1): Item zá kopę rży trzy groſze. Owſza korzec zá groſz. UstPraw D2v.

[W połączeniu szeregowym: Pszenicę, rży, owsa, jęczmienia, grochu, tatarki, rzepy, kapusty i innych legumin żaden z mielcarzów, piekarzów i innych mieszczan [...] nie ma się ważyć jedno w Rynku kupować OpisyPozn 1590 nr 22.]

[Przysłowie: A iako pierwey wypiſano/ iże reż cżáſem odmienia śię w pſzenicę: cżáſem ze pſzenice bywa reż/ á ze rży koſtrzewá. Cresc 1571 78 (Linde).]
Szeregi: [»reż z pszenicą«: Y owſſem bych to rad widźiał Byſćie od nas miętkę bráli [jako dziesięcinę] A rży z pſſenicą niecháli KorczRozm G3v.]

»reż albo żyto« (1): z których to młynów ná káżdy rok powinni będą ćiż to mieſczánie [...] oddáwáć/ pſzenice małdrów pięć: á rży álbo żytá małdrów dwádźieśćiá y dwá SarnStat 976; [InwSzlachKal 1565 nr 14; Konst 1589 46].

a. Pole żyta a. rosnące żyto (1):
Szereg: »reż i zboże« (1): V. [tj. wódz Pigmejów] też o tyſiąc poſłał [żurawi] więźniow do obozu/ Ktorych chytro połápał ná rży y ná zbożu. KmitaSpit B2v.
2. Pszenica, za której jeden z gatunków mylnie uważano żyto (4): frumentum zboze, zyto, siligo, resh BartBydg 61b, 143; Secale, Zito podleyſze niżli reſz. Mącz 377a, 393b.
3. Triticum dicoccum Schrank; pszenica płaskurka (2): Olyra, Frugis genus est, quod teste Plinio, a Latinis Siligo dicitur, olim etiam a Gallis Arinca. – Rez, zito. Calep [729]a, 95a.
4. Triticum spelta L.; pszenica orkisz (1): Ador, Frumenti genus significans, quod et Far appellatur – Reż. Calep 27a.

Synonimy: 1. żyto; 3. pszenica.

LWil