[zaloguj się]
[pdf]

MIEJSKI (588) ai

miejski (328), miejscki (168), miescki (66), mieski (11), miejścki (3), mieścki (3), miejstcki (3), miestcki (2), miejstki (2), miejstski (1), miejscski (1), [miejsczki, mieszczki]; miejski OpecŻyw, ComCrac (6), HistAl (23), BielKom (2), SienLek (2), RejAp, RejPos (4), HistLan (6), RejZwierc (3), RejPosRozpr (3), MycPrz, ModrzBaz (15), KlonŻal, ArtKanc, ActReg (6), OrzJan, SkarKaz, VotSzl, KlonWor (3); miejscki DiarDop, HistRzym, BielSat (3), KuczbKat, WujJud, BudBib (14), SkarŻyw, BielSjem (2), BielRozm (2), PowodPr; miescki ZapMaz, PatKaz I, BartBydg (5), MiechGlab (3), ZapWar (2), OrzRozm (3), OrzQuin, GrzepGeom (3), StryjWjaz, StryjKron, PaprUp; mieścki MurzNT, WerGośc; miejski : miejscki : miescki: mieski: miejścki : mieścki : miejstcki : miestcki: miejstki : miejstski : miejscski BierEz (3 : 2), Murm (1 : ‒ : 1), Mymer1 (1 : 2), BielŻyw (‒ : ‒ : ‒ : 1 : ‒ : ‒ : ‒ : ‒ : ‒ : ‒ : 1), Mymer2 (1 : – : – : 1 : ‒ : ‒ : ‒ : – : ‒ : 1 : -), LibMal (22 : – : – : 1), KromRozm III (1 : 1), Diar (– : – : 1 : 1), GroicPorz (85 : – : – : – : – : – : 1), Leop (3 : 6 :11), UstPraw (4 : 1), BibRadz (3 : 9 : 5), BielKron (51 : ‒ : 7), KwiatKsiąż (‒ : 4 : 1), Mącz (9 : 35 : 11 : – : – : –; 2 : 2 : 1 : – : – ), BudNT (1 : 1), CzechRozm (1 : 2), Calag (1 : 5), ZapKościer (13 : ‒ : 1 : 5 : – : – : – : – : 1 : – : –), Calep (8 : – : – : 2), GostGosp (‒ : 2 : 1 : – : – : 1), WujNT (1 : 7), SarnStat (37 : 60 : 2 : – : 3), GrabPospR (‒ : 3 : 3), SkarKazSej (1 : 1). [Formy N pl m pers zostały zaliczone: miejscy do miejski, miejstcy do miejstecki, miestcy do miestcki i miesccy do miescki jako do najbardziej prawdopodobnych, choć niekoniecznie jedynie możliwych form podstawowych].

e jasne.

Fleksja
sg
mNmiejski fNmiejskå, miejsk(a) nNmiejskié
Gmiejskiégo Gmiejski(e)j, miejski Gmiejskiégo
Dmiejskiému Dmiejskiéj Dmiejsckiému
Amiejski Amiejską Amiejskié
Imiejskim, miejski(e)m Imiejską Imiejskim
Lmiejskim Lmiejskiéj, mieski Lmiejskim
pl
N m pers miejscy
subst miejskié
G miejskich
D miejskim, miejski(e)m
A m pers miejskié
L miejskich
inne formy
sg n N a. A - miejski(e); pl I - miejskiémi, miejskimi

sg m N miejski (71). ◊ G miejskiégo (49); -égo (12), -(e)go (37). ◊ D miejskiému (11); -ému (1), -(e)mu (10). ◊ A miejski (23), miejski(e)go (5). ◊ I miejskim (18), miejski(e)m (3); -(e)m MiechGlab, ComCrac; -im : -(e)m Mącz (1 : 1). ◊ L miejskim (13). ◊ f N miejskå (17), miejsk(a) (4). ◊ G miejski(e)j (25), miejski (1) ZapKościer. ◊ D miejskiéj (7); -éj (1), -(e)j (6). ◊ A miejską (11) [w tym: -a (2)]. ◊ I miejską (7) [w tym: -a (1)]. ◊ L miejskiéj (12), mieski (2); -ej : -i ZapKościer (1 : 2); ~ -éj (2), -(e)j (10). ◊ n N miejskié (16); -é (3), -e (1), -(e) (12); -é GrzepGeom; -é : -e SarnStat (2 : 1). ◊ G miejskiégo (26); -égo (4), -(e)go (22). ◊ D miejsckiému (2); -ému (1), -(e)mu (1). ◊ A miejskié (17); -é (3), -(e) (14). ◊ N a. A miejski(e) (1). ◊ I miejskim (8). ◊ L miejskim (9). ◊ pl N m pers miejscy (13). subst miejskié (21); -é (4), -(e) (17). ◊ G miejskich (75). ◊ D miejskim (8), miejski(e)m (1) ComCrac. ◊ A m pers miejskié (6); -é (1), -(e) (5). subst miejskié (59); -é (8), -e (1), -(e) (50); -e : -e SarnStat (7 : 1). ◊ I m miejskiémi (5), miejskimi (3); -émi Mącz, RejZwierc, RejPosRozpr, GostGosp; -imi BudBib, SkarKazSej; -émi : -imi SarnStat (1 : 1); ~ -émi (1), -(e)mi (4). f miejski(e)mi (3) BibRadz, HistLan (2), miejskimi (1) SarnStat. (przy pl t) miejscki(e)mi (1). ◊ L miejskich (34).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia
Przymiotnik od „miasto” (588):
1. W znaczeniu właściwym; civilis Mącz, Calag, Calep, Cn; civicus, urbanus, urbicus Mącz, Calep, Cn (584): Civilis, Mieyſcki Mącz 55a; Politειa, Mieyſcki ſtan ſpráwowánie Rzeczy poſpolitey/ páńſtwo/ królewſtwo. Mącz 308b; Urbanatim, Mieysckiem obyczáyem. Mącz 508b, 448b, 508b [2 r.]; Calag 107a; Urbicus – Myeski. Calep 1142a, 202b [2 r.], 1142a.
A. Dotyczący miasta jako zamieszkałego zespołu budynków (157):
a. Znajdujący się w obrębie miasta, przynależny do niego (124): thedy Alexandey [!] przykazał ſpráwić dom wielki ná morzu ná okręciech [...]/ iż też dla niego żadne łodzi áni ſzykowániá okrętow do porthu mieyskiego nie mogły mieć przyſtępu HistAl B7v, D3; A będą przedmieſćia mieſckie/ ná pułnocy dwieſćie y pięćdzieſiąt [łokci] Leop Ez 48/17, Ez 48/21, 22; A też iáko oni bronią ſłáchćie imienia mieyſkiego kupowáć/ táko też ſąd wſzeláki niema prziymáć zapiſu/ ktoryby ſłużył mieſzezáninowi ná zyemſkie imienie UstPraw F3v; BibRadz Ez 45/7 [2 r.], Eccli 9/18[13]; BielKron 69v, 289; BudBib Prov 8/3; która stodolka stoy: wtele ogrodow myeſkych [...] a ten polmork Gruntem 1eſſzaczy w myeſky obrzerze ZapKościer 1586/67v, 1579/2v, 1586/67v, 68v.

W charakterystycznych połączeniach: dzierżawa miejska(-i, -ie) (2), fundamenty, imienie, obczyzna, obora, obrona (3), ogrod, osiadłość (2), port, przedmieścia, szczyty, wchod.

Wyrażenia: »brona, wrota, drzwi, forta miejska (-ie)« = porta ciuitatis Vulg, PolAnt, Mącz; porta a. ostium urbis PolAnt [szyk 38 : 2] (36 : 2 : 1 : 1): OpecŻyw 108; gruntownie zburzyli bowiem w Kijowie brony mieſczkie MiechGlab 5; HistAl D2 [3 r.], D3 [3 r.], D7v, Fv [2 r.], F8v; BielKom B4; Leop Deut 25/7, Iudic 9/35, 40, 2.Reg 11/23, 4.Reg 7/10 (8); BibRadz 2.Par 32/6, Ez 48/31; Przyſzłá do forty mieyſkiey gdzye iey cżekano BielKron 114, 12, 52 [2 r.], 53v, 72v; Mącz 306b; tedy wnetki iemu głowę śćiąć/ á nád wrothy mieyſckiemi záwieśić ią kazał HistRzym 9; RejPos 220v, 276v; A (ták) wſtał y poſzedł do Cárfáthá/ y przyſzedł ku drzwiam mieyſckim BudBib 3.Reg 17/10, Iudic 16/2, 3, 4.Reg 23/8; WujNT Luc 7/12; SarnStat 961; PowodPr 52.

»dom miejski« = aedes Murm, BartBydg; civium aedes Modrz [szyk 5 : 1] (6): Murm 26; BartBydg 46; Ale domy mieyſkie inácżey ſie záchowały/ kto dom przedał ná wiecżność/ mógł do roku záſię [...] wykupić BielKron 36; ModrzBaz 83v; SarnStat 744, 1152.

»miejska kuchnia« = oberża, miejsce wydawania posiłków; popina Murm, Mymer1, BartBydg, Mymer2; coquina BartBydg; thermopolium Mącz (5): Murm 138; Mymer1 31; BartBydg 119b; Mymer2 31v; Thermopolium, Mieysce targ álbo rynek gdźie gotowe ciepłe vwárzone rzeczy przedáyą/ mieyscka kuchnia. Mącz [454]d.

»mur miejski« = moenia Mymer1, BartBydg, Mymer2, Calag; murus civitatis BartBydg, Vulg, PolAnt; murus urbis Calag [szyk 33 : 6] (39): Mymer1 6; BartBydg 89; MiechGlab 8, 30; Menia ſtadtmauer mieiſtſki mur. Mymer2 5v; HistAl B5v, C [2 r.], D3v; KromRozm III D6v; Leop *B4v, 2.Esdr 11 arg, Apoc 21/14, 19; BibRadz 2.Esdr 2/8, Prov 9/3; A ten kośćioł, ktory dziś ieſt Krześćiánie zmurowáli/ ku muru mieyſkiemu przywiedli gdy ſtáry kośćioł dáleko od thego kośćiołá był BielKron 265, 88, 96v, 97, 147v,178v (11); Mącz 309a; RejPos 283v; RejZwierc 200; Zás mąſz gdy przeda dom (ábo) mieſzkánie/ w murze mieyſckim [domum habitationis civitatis muratae]/ tedy okup iego będzie áſz do końcá roku BudBib Lev 25/29, 2. Esdr 2/8; CzechRozm 165v; Calag 461a; SkarŻyw 76; KlonŻal B4v; SarnStat 74, 963 [2 r.].

»przekop miejski« (4): HistAl A7v; Przyſzło potym ná to iż Romulus zábił brátá/ iż nád iego roſkazánie przekop mieyſki przeſkocżył. BielKron 98v, 265; SarnStat 520.

»ulica miejska« = platea civitatis Vulg, PolAnt; iter civitatis Vulg (12): HistAl Cv; Leop Luc 14/21, Apoc 21/21; Nie pogląday áni tam áni ſam chodząc po vlicách mieyſckich BibRadz Eccli 9/7; A Krol vciékł ná páłac ſwoy/ ktory gdy mieſzcżanie oblegli y z vlicámi mieyſckiemi/ pocżęli go dobywáć. BibRadz 1.Mach 11/46, Esth 4/6, Zach 8/5; RejAp 183; RejPos 157; BudBib Esth 4/6, Eccli 9/7; WujNT Apoc 21/21.

»wały miejskie« (1): Tułáiący ſie ludzie [...]: niech będą przez vrząd mieyſki, pod którym będą, imáni, y ku ſypániu grobli, wáłow mieyſkich dawáni. SarnStat 520.

Szereg: »zamkowy i miescki« (1): nievfaiąc obronie zamkowey y mieſckiey myſlił ſię z Litwą w polu potkáć StryjKron 421.
b. Prowadzący do miasta (2): Y ty ſynu cżłowiecży położ ſobie dwie drodze [...]: z iedney źiemie niech obiedwie (drodze) bieżą: [...] ná pocżątku drogi mieyſckiey będzie ſie ważył. Leop Ez 21/19; BibRadz Ez 21/19.
c. Obejmujący miasto swym oddziaływaniem (miasto jest podmiotem stanu) (1): a Thebei ktorzy zoſtali po pogorzeniu mieyskim/ proſili odpowiedzy od boga Apollina HistAl D3v.
d. Dziejący się, odbywający się w mieście (6): Byli Edyles cżterzey/ co mieyſkie targi ſpráwowáli BielKron 119v; Importat clades discordia civilis, Roſtyrki mieyskie wnoſzą wiele morderſtwá złego. Mącz 313d; CzechRozm 87v, 249; Nocne biegánia y wołánia [...] obracáią śię też w wielkie zgiełki/ pokoiowi mieyſkiemu przećiwne ModrzBaz 36; SarnStat 503.
e. Żyjący w mieście (24): Ale niektory muzyk mieyski imieniem Iſwimea [..,] padł przed nogi Alexandrowe HistAl D3v, C2, D2; GroicPorz ev; BielKron 52, 110; SienLek 197; RejZwierc 178v; Mieyſkie Pánie płákáły/ iż ćierpiał bez winy ArtKanc D12v; álić wynoſzą vmárłego/ ſyná iedynego mátki iego: á tá/ byłá wdowá: á rzeſza mieyſcka wielką z nią. WujNT Luc 7/12, Act 14/4.

W przeciwstawieniu: »miejski ... wiejski (a. wieśny)« (4): Dwie myſzy były śię zetkáły/ Gdy po drodze źiárná zbieráły: A iedná z nich byłá mieyſka/ Ale druga práwa wieyſka/ Więc wieyſka mieyſkiey prośiłá/ Iżby v niey gośćią byłá BierEz M3v, M3v [2 r.].

W charakterystycznych połączeniach: człowiek miejski (-a, -e), dzieci (dziatki) (2), lud (6), młodzieniec, muzyk, pani, pospolstwo, rzesza.

Szereg: »(tak) miejski (jako, albo też) i wiejski (a. wieśniak, a. na wsi)« (3): BielKron 290v; niewiedźiéliſmy źiółká/ poważnieyſzego/ á ktoréby więtſzéy poczćiwośći było/ nie iedno v ludu mieyſkiégo/ ále théż y v nágrubſzégo wieśniaká/ iáko ieſt pokrzywá SienLek 197; OrzJan 112.
α. Dotyczący mieszkańców miasta; charakterystyczny dla życia w mieście (6): [Scewola] pracą w wykładaniu mieſczkiego prawa ſpraczowany/ ku tey nawięczey grze dla pośilenia śił [...] przychadzał. KwiatKsiąż P2, L4; Saepe de luxuria civium questus, Vſtáwicznie vtyskował ná zbytek mieſcki. Mącz 340a; Vita urbana cui opponitur rustica, Mieyſcki żywot/ mieyſcki ſtan. Mącz 508b, 63a.
B. Dotyczący miasta jako jednostki administracyjnej lub politycznej; municypalny (287): A ieſlibym ſye iákich táiemnic mieyſkich dowiedźiał/ tych żadnemu nieobiáwię. GroicPorz g2v, b3v, c, d4; Mącz 93a; GostGosp 142.
a. Reprezentujący miasto, spełniający określone funkcje w jego interesie (185):
α. O urzędach i instytucjach (91):

W połączeniach szeregowych (3): ComCrac 21; Wedle tego Státutu/ pytam ćię możeli KroI vczynić doſyć Sądom Mieſckim/ Grockim/ Komiſárſkim/ Podkomorſkim/ Ziemſkim/ Wiecowym / y też ſwym Krolewſkim właſnym OrzRozm Tv; SarnStat 215.

W przeciwstawieniu: »miejski ... ziemski« (2): SKázuiemy/ áby we wſzyſtkich miáſtách y miáſteczkách náſzych Królewſkich/ Pánow Duchównych y Swietckich/ nie ſąd mieyſcki ále źiemſki y Polſki był chowan/ y záſádzan. SarnStat 617, 655.

Wyrażenia: »miejska kancelaryja « (1): W tey liczbie poczytáią Kſyęgi z Mieyſkiey Cancelláryey GroicPorz y3.

»senat miescki« (6): Senat mieſcki wezwał k Tobie vcżone ludzi z zobu [!] ſtron/ áby dowodzili co zá pożytek mſzey ábo też nie pożytek BielKron 205v, 205v [3 r.], 213v, 216.

Zestawienia: »rada miejska« = consulatus, consules civitatis JanStat (8): O Rádźie mieyſkiey GroicPorz b3, nn; UstPraw F3v; BielKron 205; SarnStat 218, 273, 504, 962.

»sąd, prawo miejski(e)« = iudicium, ius civile JanStat [w tym: prawo abo sąd (1)] [szyk 28 : 1] (24 : 6): ComCrac 21; GroicPorz A3v, A4, B4, C, C3 (16); OrzRozm Tv; BudBib b4v; ZapKościer 1585/62v, 1587/68v [2 r.], 72; żadnégo ſądu o nim niebędźie czynił [...]: áż piérwéy na żądánié ich Stároſtá álbo Podſtárośći [...] oblicznie będźie przy tym ſądźie mieyſckim SarnStat 503, 215, 617, 655, 913 marg, 1041 marg. [Cf C.b. »sprawa miejska«: GroicPorz kt].

»urząd miejski« = zarząd, najwyższe władze miasta, magistrat; officium civile Mącz, JanStat; consulatus Mącz; magistratus civilis Modrz; officium civitatis JanStat [szyk 41 : 6] (47): LibMal 1543/72v, 1551/ 158; UstPraw D; BielKron 212, 418v; Mącz 63d; BielSat D; HistLan E [2 r.], F; ModrzBaz 122v; Anno Dni 1588. Die vero 18 May. slachetny Pąn Ierzy czeſtkowſztky y sPanią zmazonku [!] swoią Dorothą przed vrzedem mieyſtkym Koſczierſtkym stanąl ZapKościer 1588/80, 1586/66v; BielRozm 23; ActReg 17 [2 r.], 43; SarnStat 120 [3 r.], 272 [2 r.], 277 [2 r.], 292, 503 [3 r.] (29); KlonWor 19.

Szeregi: »miejski i (albo) grodzki« [szyk 1 : 1] (2): także Státut o imániu Hułtáiów w vżywánié przywodźimy/ poena centum marcarum, gdźieby przez vrząd Grodzki/ álbo mieyſcki nie był exequowan/ interpoſita. SarnStat 518, 973. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»starości i miejski« (5): Tedy wmiesciech KIM Vrząd Starosci v mieyski [...] powinien takiego gwałtu bronic y hamowac ActReg 17; SarnStat 120 [2 r.], 962 [2 r.]; [Ponadto w połączeniu niewspółrzędnym 1 r.].

»tak zamkowy, jako i miejscki« (2): y ći którzyby tumultuowáli/ máią bydź od nich imáni/ y zá zgodnym obu vrzędów/ ták zamkowégo iáko y mieyſckiégo oſądzeniém karáni SarnStat 120, 962. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»tak ziemski, jako i miejski« (1): lecz kozdy według zaśług swych ma bydz promowowąń wewszelakich Vrzędziech tak Ziemskich iako y mieiskich ActReg 43. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.; w przeciwstawieniach 2 r.].

β. O godnościach, urzędnikach i funkcjonariuszach (94): BierEz E4v; Mymer1 10v; BartBydg 11b, 17b; Item Sprawcza mieſki byłliby ktori opiły, aby ſmiercią zginął. BielŻyw 7; Mymer2 10; wthymze do nych wgiſdbye ſzyedzaczich przibyezall kath ſczelyadzia myeyſkà powyadayącz yſch czlowyeka zabitho LibMal 1554/194, 1544/87v, 90, 1545/106v, 1546/121, 1547/126v (11); HistAl L5v; A zezwáwſzy Piłát Biſkupy/ i przełożone mieśckié i lud/ rzekł donich MurzNT Luc 23/13; KromRozm III K2; BielKom D6; Abowiem niewiáſty od wſzelkich vrzędow Mieyſkich/ ſą odłączone GroicPorz b2v; Przyſyęgá Sług Mieyſkich. GroicPorz g2v, C, C2, h4, d3v, pv [2 r.] (14); Leop Act 17/6, Rom 16/24; A tákże przyſzedſzy záwołáli ná wrotnego mieſckiego BibRadz 4.Reg 7/10, 2.Par 18/25, Ioann 7 arg; BielKron 53v, 81, 102v, 103v, 104 (9); Liburni viatores etiam dicti sunt, Posłowie ſzołtyſcy/ Mieſtci słudzi. Mącz 192c, 2a, 31a, 79d, 193b, 197d (14); OrzQuin K2; RejPosRozpr c2v; BudBib Deut 22/15, 17, Iudic 8/16, 4.Reg 23/8; BudNT Act 17/6, Rom 16/24; StryjWjaz B4v; Calep 12b, 83a, 140a, 602b, 985a; GostGosp 146 [2 r.]; WujNT 69, Act 17/6, Rom 16/23; SarnStat 219, 505, 961, 970, 1179; VotSzl D3v; KlonWor 16.

W przeciwstawieniu: »zamkowy ... miejski« (1): potáiemnie w nocy puśćili Stefaná fortą do Kiliey/ gdy ſie ſpili vrzędnicy dwá/ ieden zamkowy drugi mieyſki BielKron 394.

W charakterystycznych połączeniach: biskup miejski (-a, -ie), borgmistrz, czeladź (czeladnik) (7), dostojność, hetman (2), książę, mistrz, osoba urzędowa (4), parobek (7), pisarz (4), podskarbi, poseł, przełożony (8), puszkarz, rajca, senator, sędziα, sługa (służebnik) (26), sprawca (2), starosta, starszy (starzec) (5), straż, straż [= pełnienie straży], stroż, szafarz (3), urząd (4), urzędnik (4), wrotny, zwierzchność.

Wyrażenie: »hetmaństwo miejskie« = urząd pretora w Rzymie (1): Tenże áby Kráſsowę y Pompeiuſowę/ ktore iuż było ná Konſulatſtwo náznácżono/ możność przełomił/ oſtro ſię Hetmáńſtwá mieyſkiego [praeturam urbanam] dopirał. ModrzBaz 43v.
Szeregi: »miejstki albo świecki« (1): Gradus officiorum civilium, Vrzędy mieyſtkie álbo Swieckie. Mącz 147c.

»zamkowy abo miejski« = arcis et oppidi, seu arcis seu civitatis Modrz (2): Ia záprawdę tego mnimánia ieſtem/ że Przełożeni Zamkowi ábo Mieyſcy/ ábo ktorykolwiek inſzy vrząd miał te mężobyce [!]/ [...] vćiekáiące gonić y poimáć ModrzBaz 31, 30v.

b. Związany z działalnością administracji miejskiej, nieodzowny przy jej sprawowaniu (o rzeczach, insygniach) (32): ComCrac 12; áby korce y inne miáry pod Mieyſkim znákiem były GroicPorz b4; BielKron 119; Mącz 346c.

W połączeniach szeregowych (2): Archivum, Latinae Tabularium, Mieiſce/ álbo/ skliep/ w którym Ziemskie/ álbo/ mieiſckie/ álbo/ też Konſiſtorskie Xięgi chowáyą. Mącz 15a, 438a.

Wyrażenia: »miejskie klucze« (1): tám od mieſzcżán przyimował przyſięgę zá wierność y poſłuſzeńſtwo/ gdzye mu theż y mieyſkie klucże położyli BielKron 405.

»księgi, akta miejskie« = tabula publica Mącz; liber civilis JanStat [szyk 13 :9] (21:1): yako ya badącz vrzadnikyem Tarczinskyem nyezapowiedzialem bvrmistrzowi y rayczom Tarczinskyem aby nyedopwsczaly zapyssacz vacta myessczkye ymyenya svmkowego ZapWar [1546] nr 2646; A gdźieby sfáłſzował Kſyęgi Mieyſkie/ sſtawa ſye bezecnym/ y krzywoprzyſyężcą GroicPorz d4v, y3, dd4; Mącz 15a, 352b, 438a; GrzepGeom K4v, L; WujJud 217v; ZapKościer 1580/15, 1581/20, 1582/27, 1587/69 [2 r.], 72v, 1589/87 [2 r.], 1597/78v; SarnStat 293, 665, 920.

»pieczęć miejska« [szyk 3 : 2] (5): GroicPorz d4v, y3v; Wzoẃmyſz Woytá z Lawniki Burmiſtrzá z Ráycámi/ Aby przyſzli z mieyſkiemi do nas piecżęciámi. HistLan E, E2v; SarnStat 363.

Szereg: »krolewski, miejski« (1): PYeczęći ſą dwoiákie/ Iedny ważne/ kthore do liſtu przyłożone potwierdzáią wſzelką Spráwę/ iáko ſą Pieczęći Krolewſkie/ Mieyſkie/ y wſzelkich Perſon na Vrzędźie będących GroicPorz y3v.
c. Wykonywany, sprawowany, wydatkowany przez miasto (miasto jest podmiotem działającym) (8): BibRadz 2,Mach 12/4; BielKron 287v; tedy nie deroguiąc nic páktam mieyſckim/ y owſzem ie w mocy zoſtáwuiąc/ odkłádamy to do drugiégo przyſzłégo Séymu Koronnégo SarnStat 267; Który liſt/ vrząd Stárośćin ſumplibus [= kosztami] mieyſckiémi nam będźie powinien niemieſzkánié odeſłáć. SarnStat 272.

W połączeniu szeregowym (1): Interdictum, Zákazánie álbo Dekret/ Mandat Krolewski/ Biskupi/ Mieſcki. Mącz 87c.

Wyrażenia: »czyńsz miejscki« = płacony przez miasto (1): Abowiem procż włok ſą pożytki ktore dobrze zá włoki ſtoią/ y doſyć też gęſte ſą w Rzecżyp. náſzey/ iáko ſą z młynow/ z kárcżem/ z cżyńſzow mieyſckich GrabPospR L3v.

»miejska władza« (2): Aczkolwiek theż Zydowie nie ſą pod Mieyſką władzą/ wſzákże [...] chćiałem y to ná krotce tu przypomnieć. GroicPorz h2v, pv.

d. Obejmujący miasto, skierowany na miasto (miasto jest obiektem czyjegoś działania lub podmiotem stanu) (20): Ráyce przyſyęgáią [...] ſtrzedz potćiwoſći/ pomnożenia pożytkow/ y práwá Mieyſkiego GroicPorz b4v; kthory [pisarz] gdy ieſt godny/ [...] okráſą á kleynotem ieſt mieyſkim. GroicPorz ev, b3, f4v, gv, g2v, ii; BibRadz 2.Mach 4/48; A byłá tym to mężom [faryzeuszom] Rzecżpoſpolita mieyſka [tj. wladza nad miastem] porucżoná BielKron 118v; in gravissimis temporibus civitatis, W nacięſzſzych trudnościách á przigodách mieyſckich Mącz 443c, 426d, 431b [2 r.]; że Kupcy [...] z wielką ſzkodą mieyſcką/ wſzyſtki rzecży drożey przedáią KuczbKat 330; BielSjem 19.

W charakterystycznych połączeniach: jedność miejska (-i, -ie), moer okrasa, porządek, pożytek (5), przygoda, rzeczpospolita, siła, skaza, szkoda, trudność, upadek, zgoda, zwoleństwo [= wolność].

Wyrażenie: »sprawa, zwirzchność miejska« = res urbana Mącz [szyk 4 :1] (4 : 1): Ten ſie z Rzymiány powádził o zwirzchńość mieyſką BielKron 182; Wſzedſzy z nimi w zgodę/ wyhrał Kárdynałow kilko/ á Ludwigowi ſpráwę mieyſką porucżył BielKron 187v, 365v; KwiatKsiąż A3V; Mącz 446d.
e. Będący własnością miasta, pozostający pod zarządem miasta, publiczny (36): Sprawce poſpolitego dobrego dwoię naukę zawſze maią zachowawać, iedna, tak maią vżitkow mieyſcſkich patrzyć, aby czokolwiekby cżinili to wſzitko ku poſpolitemu dobru prziuiedli BielŻyw 84; y przyachali do pyeczą [lege: pieca] myeiſkiego thutha ſkoro za vliczą ydacz do Cundorffa. A tham dwye helii wapna wzieli. LibMal 1544/80, 1544/81, I550/155v; Ráyce powinni ná kożdy rok [...] liczbę czynić ze wſzyſtkich wźiętych dochodow Mieyſkich. GroicPorz b4v, OrzRozm Pv, P2; BielKron 391v [2 r.]; ModrzBaz 33v, 35; GostGosp 144; SarnStat 503, 504, 967, 970, GrabPospR Mv.

W połączeniach szeregowych (2): Cf »cła miejsckie«.

W charakterystycznych połączeniach: dochod miejski(e) (5), marsztal, młyn, municyje, pięć (2), pożytek (użytek) (3), ratusz, rury, śpichlerz, więzienie.

Wyrażenia: »cła [= prawo pobierania cła] miejsckie« (2): Cłá/ Mytá wſzyſtkié/ w Polſcze y w Litwie/ źiemſkié y wodné/ iákimkolwiek imieniém názwáné/ ták Królewſkié iáko Szlácheckié/ Duchowné y Mieyſckié/ Iego K. M. znośić raczy SarnStat 1022, 1013.

»dobra miejskie« (1): Kiedy mu dobrá mieyſkie porucżą do rządu/ Lub iáką Prowincyą podádzą do ſądu: [...] Wymyśla więc fortele tákie y owákie KlonWor 18.

»folwark miejski« (5): Item v thegoſz michala Clizi zmaruſcha Thowarziſka ſwą dworcze zwolwarku myeyſkyego pywo ſpywnyeze dawali LibMal 1546/116, 1546/121, 1547/132, 132v, 1552/171.

»myta [= prawo pobierania myta] miejsckie« (2): SarnStat 1013, 1022 cf »cła miejsckie«.

»sala miejscka« (1): Atrium publicum, Sálá mieyſcka poſpolita/ ná ktorey táńcuyą/ álbo co tákowego czinią, Mącz 19a.

»skład [= prawo składu] miejski« (4): ComCrac 12, 12 żp; Gdyżeſmy [...] wſzyſtkié ſkłády mieyſckié od przodków náſzych y nas ſámych nádáne/ [...] w mocy ſwéy záchowáli. SarnStat 287, 1313.

»miejska(-i) skrzynka (a. skrzynia), skąrb« = thesaurus civitatis Modrz [szyk 3 : 3] (3 : 3): LibMal 1547/ 132; UstPraw D4v; HistLan E3; RejZwierc 148v; ModrzBaz 84; ktore pięniądze ſpelna odlożywſzy Vtćiwy Pawel Karweik, Areſtowal częſć ich. Ktore do mieiſki ſkrzinki ſą wlozone. ZapKościer 1579/2; [Ano oni cni Rzymſcy Hetmánowie [...] Vbodzy byli. Ták iż mieyſcżki ſkarb poſagi corkom ich Muſiał dáć StryjGoniec E].

α. [W funkcji rzeczownika: »miejskie« = opłata pobierana przez urząd miejski od nowo osiadłego mieszczanina: Prowenty miejskie [...] miejskiego od mieszczanina nowego gr 8. LustrMaz I 143.]
C. Mieszczański, odnoszący się do społeczno-prawnego statusu mieszkańców miasta (dotyczy miast europejskich średniowiecznych i późniejszych) (112):
a. O przynależności do stanu mieszczańskiego (41):

W połączeniach szeregowych (4): Diar 43; A ták niech tych Sędźiow o ktorych mowimy będźie dźiewięć. Trzey z duchownego ſtanu/ trzey z ślácheckiego/ á trzey z mieyſkiego ModrzBaz 92 v; SarnStat 1004; SkarKazSej 682a.

W przeciwstawieniu: »ślachta (a. ślachcic) ... miejski stan« (2): átoli od tego ártikułu ſą pobudzeni/ ktore [!] y krzywdy y mężoboyſtwá lekucżko karząc/ przekłáda bogáte nád vbogie/ śláchtę nád mieiſki y chłopſki ſtan ModrzBaz 72, 73.

Wyrażenie: »miejski stan, rod, rząd« = [o przynależności do stanu mieszczanskiego] civitas Mącz; ordo plebis, plebs, sanguis plebeius Modrz; conditio civilis JanStat [szyk 12 : 6] (16 : 1 : 1): Alie nąm y radzie naſſey będzie volno vczynicz takove liſty poddanem naſzem mieiſkiego rządu ComCrac 18; Diar 43; DiarDop 106; UstPraw K2; gdyż y Piaſt z Mieyſkiego rodu był wźięt MycPrz II C4; ModrzBaz 19, 20, 72, 73, 92v; SarnStat 408, 500, 1004; GrabPospR L2v, Mv, N4; SkarKazSej 677a, 682a.
Szeregi: »miejski, (a(l)bo, i) chłopski« = civilis, plebeius, civis vel kmetho JanStat (5): Gdzieby Sláchcic nie oſiádły álbo mieyſckiego albo chłopſkiego ſtanu s nią [rusznicą] chodził/ ták długo ma być w wieży przes Stároſtę álbo vrząd iego trzyman áliż tę winę położy. UstPraw K2; ModrzBaz 72, 73; SarnStat 408, 500.

»miejski i kmiecy« (1): Ták y w Rzeczypoſpolitey wyżſze ſtany niech mieyſkimi y kmiecymi nie gárdzą. SkarKazSej 677a. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»tak miejscki, jako i robotny« (1): áby wſzyſcy żołnierzá wypráwowáli/ [...] Nawet y wſzyſcy plebei ták mieyſckiego iáko y robotnego ſtanu. GrabPospR L2v.

»miejski a (i) szlachecki« = plebeius et nobilis Modrz [szyk 1 : 1] (2): ModrzBaz 20; á vważ naprzod/ iż ták męſzcżyzná iako białegłowy ſzlácheckiego y mieyſckiego ſtanu/ ſzáty z cudzoźiemſkich máteryi tobie y ſwoim zá wielkie pieniądze ſpráwiáią GrabPospR N4. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

α. Będący mieszczaninem (19): Poſpolſtwo mieyſkie [...] dobyli gwałtem zákryſtyey BielKron 393v; BielSat D2v [2 r.]; Podźże też do mieyſckich żon/ iák ſą głádkiey mowy BielRozm 27.

W przeciwstawieniu: »miejscy ludzie ... szlachcic« (1): zwlaſcza ſliachcziczovi to ma bycz volno, alie mieyſkiem liudziom nicz ComCrac 21.

W charakterystycznych połączeniach: miejskie (-scy) dziatki (dzieci) (2), młodzieńcy, panie, żony (3).

Wyrażenie: »ludzie, osoba, syn(ek), lud miejski(-scy, -a)« = mieszczanin (mieszczanie); homines civiles, persona civis JanStat [szyk 9 : 6] (6 : 4 : 3 : 2): ComCrac 21; Item waczek myedzi moſthi vkradl skuſznyerczikyem ſkola myeyſkym synem Marczinem LibMal 1547/126; Diar 96; Gdy iuż każdy y naproſtſzy thu przeczyta ſobie/ To wſzytko co Mieyſkiey wiedźieć należy Oſobie. GroicPorzRej C3v; BielKron 378v; WerGośc 228; BielSjem 23; Nuz monstrowac li Miejskie ludzie adowiedziec się wieleby doobrony grzecznych było ActReg 28, 23, 28; SarnStat 243, 652, 931, 1230; GrabPospR N4.
Szeregi: »tak duchowny, jako i mieski« (1): Mają być drugie regestry [...] w każdej trzecinie, w ktorej mają być wpisane ty osoby, ktore się prawują [...], tak duchownych jako i mieskich. Diar 96.

»szlachecki abo miescki« (1): A przypátrz ſię kiedy w iákim zgromádzeniu ludźi ſzlácheckich ábo mieſckich/ nie obacżyſz iednego miedzy niemi/ ktoryby tego prożnego koſztu nie vcżynił GrabPospR N4.

β. Złożony z mieszczan (1): któré to zakłády nie ná oſobné perſony/ ále tylko na poſpólſtwá/ álbo ná inné zebránie mieyſckié [...] chcemy y obiáſniamy/ áby były włożone. SarnStat 263.
γ. Właściwy mieszczanom (1): Który otrzymawſzy liſt ná ſzláchectwo, obchodów mieyſkich pátrzy. SarnStat 240.
δ. W którym uczestniczą mieszczanie (są oni podmiotem działającym) (2): BielKron 187v; Iest y Ordinácia Królá Stephaná, z ſtrony vśmiérzenia tumultów mieyſckich y Studentckich SarnStat 205.
b. O prawodawstwie: obowiązujący w mieście i dający uprawnienia jego mieszkańcom (71): zadzierzalem ye [kupione morgi] wpokoiv daley nysch dvadziesczia lath hy daley przesz vsisthka davnoscz myesczka ZapWar 1543 nr 2505; A od ſądu záſádzonćgo mieyſckim ſpoſobem do ſądu wysſzégo Práwá áppellowáć iest obycżay w Krákowſkiey źiemi. SarnStat 651.

W połączeniu szeregowym (1): Iedno iest ius diuinum, drugie naturale, trzećie poſitiuum ſcriptum, któré záśię dźieli ſie: iedno iest Kośćielne, Mieyśckie, Szlácheckie, y kmiece Wieylkie. SarnStat 48.

Wyrażenia: »miejskie prawo (a. ius)« = przynależność do stanu miejskiego; civitas, societas civitatis Calag [szyk 6: 3] (9): ego non habeo ius civile alias myeſczkyego ZapMaz II Ł 7/100V; Przyſyęgá Nowego Mieſzczániná gdy przyymuie Mieyſkie Práwo. GroicPorz gv; Calag 107a, b [3 r.]; SarnStat 277 [2 r.] 966.

»przywileje miejskie« (4): áby przy oblicznoſći wſzytkiego poſpolſtwá/ Przywileie Mieyſkie co potrzebnieyſze [...] przes Piſárzá [...] były czytáne GroicPorz k, d2v; SarnStat 288,1230.

»sprawa, kauza miejska« = sprawa sądowa dotycząca mieszczan, rozstrzygana przez sąd miejski (być może czasem cywilna w odróżnieniu od kryminalnej); causa civilis a. civitatis JanStat [szyk 9 : 5] (11 : 3): Porządek Sądow y Spraw Mieyſkich Práwá Máydeburſkiego. GroicPorz kt, B, d4v, p3v, r 4; drudzy záśię mieyſkie ſpráwy á potocżne ſądy odpráwuią [de urbanis et forensibus rebus tractant] ModrzBaz 89v; SarnStat 203 [2 r.], 315, 861, 865, 1062, 1127, 1191.

»wielkierze miejskie« (1): chcę práwy á ſpráwiedliwy Ortel náydowáć y wydáwáć [...] podług Práwá Máydeburſkiego/ y Przywileiow y Wielkierzow Mieyſkich GroicPorz d2v.

»miesckie wolności« [szyk 1 : 1] (2): Calag 107h; Tenze prawa Slacheckie y wolnoſci mieſtzkie niſtzel PaprUp 14; [iż go chćiał zátrzymáć dáruiąc go y mieſzcżką wolnośćią/ y dochodámi BolHist D2v].

Zestawienie: »prawo (a. ius) miejskie« = ws civile Mącz, JanStat; ius oppidanum, res urbanae Mącz [szyk 29 : 11] (40): PatKaz I 9; Mieyſkie Práwo ieſt/ kthore kożde Miáſto ſobie ku vżywániu właſnemu poſtánowiło/ iáko názywamy práwo Rzymſkie/ Mieyſkie/ ktorego Rzymiánie vżywáią GroicPorz a3v; A ponieważ go też wſzytcy Mieſzczánie [...] we wſzytkich poſtępkoch Práwnych vżywáią [...] y s Polſki do Niemiec Appellácye nie idą: áni ſye też Polacy Niemcow w Práwie rádzą: ſłuſznic tedy nie Niemieckim ále Polſkim Mieyſkim ma być zwano. GroicPorz a4; Obaczył to ieden człowiek zacny/ w Práwie Mieyſkim biegły GroicPorz f, A3, A3v, A4, A4v, C2 (23); Mącz 55a, 266b, 475d, 479a; GrzepGeom Lv; SarnStat 48, 320 [2 r.], 321, 496, 617, 651 (11). [Cf B.d. GroicPorz b4v].
Szeregi: »duchowny i miejski« (1): Wſzákże thák okrutne karánie cudzołożnikow/ Duchowne y Mieyſkie Práwo nieiáko vśmierzyło GroicPorz kk4.

»kmiecy albo miescki« (1): iáko y Włókę w Mázowſzu Chełmieńſką Włóką zową/ dla tego że tá miárá z Prus do Mázowſza z Chełmná przyſzłá: ták iáko y Práwo Kmie cé álbo Mieſckié/ któré Chełmieńſkim Práwem też przeto zową. GrzepGeom Lv. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»niemiecki albo miejscki« (1): ieſli przydźie do czyniénia ſpráwiedliwośći [...] wedle Niemieckiégo práwá álbo Mieyſckiégo, to iest, gdy cum plebeio, tedy Wóytá y Láwniki niech poſádźi. SarnStat 651.

»tak ziemski, jako i miejski« (1): Ale Práwá/ obyczáie Spraw thák Ziemſkich iáko y Mieyſkich/ y ſtánowienie pokoiu poſpolitcgo/ ná wieczne czáſy trwa. GroicPorz B.

W przen (1):
Wyrażenie: »miejskie prawo« = zbawienie (1): Tu ieſt ná źiemi przyſtawánie y wpiſowánie/ y mieyſkiego práwá przyimowánie. kto tu przez porządńe vrzędniki y Sákrámenty przyięty niebędźie: do niebá też nigdy go nie przyimą. SkarKaz 634a.
D. Dotyczący obywatelstwa Rzymu (15): á dano im to ná wolą/ áby ktorzy chcą w mieſcie być/ á ſpolnośći mieyſkiey z drugimi vżywáć/ á ktorzy ná oycżyzny chcieli iść/ wolno im też było. BielKron 100.
Zestawienie: »miejsckie prawo« = obywatelstwo rzymskie; census civitatis, civitas Mącz [szyk 11 : 2] (13): Recepti in civitatem, Prziyęći ſą do mieyſckiego práwá. Mącz 36b, 47a, 55a [2 r.], 166d, 184c, 225c (13).
a. W funkcji rzeczownika: »miejsckie« = obywatelstwo rzymskie (1): Iam zá wielką ſummę tego miáſtá (marg) mieyſckiego. NL. K. G. (‒) doſtał. WujNT Act 22/28.
E. Dotyczy miasta jako okręgu administracji kościelnej: zarządzający tym okręgiem (2): A záſię Biſkupom mieyſkim álbo nizſzym przydáni ſą inſzy Biſkupi RejPosRozpr c3v, c3v.
2. Państwowy, obywatelski, dotyczący panstwa, życia panstwowego; politicus Mącz, Calep (4): Eloquentia. Ciuilis ſcientia. Eſt quae uerſatur circa ea quae ad adminiſtrandam. Rempub: pertinent. Náuká álbo biegłość w mieyſczkich rzeczách. KwiatKsiąż H3v marg, K3; Politicus, Mieſcki/ świetski. Mącz 308b; Calep 817b.

MM