[zaloguj się]
[pdf]

MIOD (857) sb m

miod (857), [mied].

o w N oraz A sg pochylone, w pozostałych formach jasne; mied z tekstu nie oznaczającego é.

Fleksja
sg pl
N miód miody
G miodu miodów
D miodowi
A miod miody
I miodem miody
L miedzie

sg N miód (86); -ó- (18), -(o)- (68). ◊ G miodu (233). ◊ D miodowi (1). ◊ A miod (117); -o- (10), -(o)- (107). ◊ I miodem (366); -em (11), -(e)m (355). ◊ L miedzie (36). ◊ pl N miody (3). ◊ G miodów (7); -ów (1), -(o)w (6). ◊ A miody (7). ◊ I miody (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

1. Wytwarzana przez pszczoły, gęsta, słodka, aromatyczna substancja stosowana w medycynie, kosmetyce, cukiernictwie oraz do wyrobu napoju alkoholowego o tej samej nazwie; mel Murm, Mymer1, Mącz, Calep, Cn (777): Iakom ja nyepobral vszythkow sscząszczy yego szytha yaczmyenu prosa any myodu szborow szczaszczy yego ZapWar 1504 nr 1946; March1 6; Niedźwieć gdy vlá dobywał/ A miod z niego wyiadáć chćiał: Pcżołá go iedná viádłá BierEz O4; Owaćiem ſie rok przygodził/ Iż weń miod bárzo drogi był. BierEz Q3, L, Q3 [3 r.]; Mulsum, potio ex vino et melle, Claret oder hippocraſz. Pićye zmyodu y zwiná vczynyone. Melicraton idem Murm 163, 162; Mymer1 18, 41; HistJóz C4v; Bowiem thimy drogamy wozą Pſchenyczą Slody, mąkę, myod y yne rzeczi MetrKor 57/119v, 59/280v; BartBydg 94; gdy vwarzyſz czebulę przerzecżoną z miodem á z wodą/ á daſz ſie napić/ tedy głos cżyni dobry y lekkoſć wpierſiach y żołądek poſila cżyſciącz gi z niecżyſthoſci FalZioł I 133b; MIod dla ſwey tłuſtoſci acż ſie z ſiada/ wſzakoſz nigdy nie zmarza, Ieſt ſok z roſy Niebieſkiey ktori pcżoły zbieraią cżaſow pogodnych: z kwiatkow woniaiączych. A przeto też ma w ſobie mocz wiele zioł/ dla thego y na wſzelką niemocz w każde lekarzſtwo może gi mieſzać. FalZioł IV 27d, I +4, lc, 2b, 7a, 7b, 10a (171); Platonowi [...] gdi ieſzcże był w kolebce, na vſta pczoły miod kładły, znamionuiąc zoſobna ſłodkoſć mowy iego. BielŻyw 79; BielŻywGlab nlb 11; Ale miod chocia ſam z ſiebie ieſt lipki y klijowati, wſzakoż dla ſwey ciepłoſci też wyſuſza GlabGad G7v, G7v, I8 [2 r.], I8v [8 r.], K (17); Ziemia też Ruſka [...]/ ieſt obkwita w miedzie y w piciu z niego vcżynionym. MiechGlab 78, 25, 77, [90]; Nigdy nieiedz wiele miodu. March3 V2; LibMal 1544/86; LudWieś B3v; Marſowi ofiáruieſz wieprzá [...] Minerwie ſowę/ Cereri żyto/ Merkuriuſowi miod [Mercurio mella; Mercvryszevy Myodonko HistAl 1510 388] HistAl Kv; Dobryć miod pcżołom bywa kiedy gi zbieráią/ A wżdy widziſz dla niego iż gárdłá dawáią. RejWiz 48, 13v, 50; Leop Lev 2 arg, Ez 27/17; UstPraw I3 [3 r.]; RejZwierz 130v; BibRadz Gen 43/11, Iudic 14/9, Ier 41/8, Eccli 39/30; Miod iedz/ a chron ſye zimnego Goski A6 [idem SienLek 43], A15; nápuſzcżał w zdroie niektore miodu y vſyćił ie/ á w drugie mleká/ od ktorego zbiełáłá [!] wodá BielKron 165v; gdy miod iedli albo wárzyli/ ktorego tám doſyć było/ woſk precż wymiátáli BielKron 437, 20v, 24v, 64v [4 r.], 293, 293v (18); Trąd to yeſt/ rodzay pſzczół niedoskonałych/ które nie mayą żądła [!] á ná miod też nyc nie robią. Mącz 138c; oxymel, Picie z miodu y z octu vczinione. Mącz 271d [cf »kwaśny miod«, »occiany miod«], 63a, 133b, 192b, 213d [3 r.], 214a [5 r.] (21); Kiedy bol w głowie pánuie/ Warz wwodźie kocánki z miodem/ a tę iuchę day mu pić SienLek 51; ná inny bol żył/ koźié bobki/ w ocćie á w miedźie warz/ á przykłáday SienLek 143v, 5, 5v, 9v, 17, 37v (139); mądre matki [...] kray tego kubká s ktorego pieſzcżone dzieczie pić ma/ máżą poſpoliczie miodem/ ábo cżym ſłodkiem. GórnDworz Ee7v; pcżołá [...] s potrzebnych ziołek tedy zbiera wdzięcżny á potrzebny miod. RejZwierc 24, 16, 108v; Wſzytki rzecży należące ku potrzebam żywotá cżłowiecżego/ ſą te/ wodá/ ogień/ żelázo/ ſol/ mąká/ pſzenicżna/ miod [mel]/ mleko/ wino/ oliwá/ ſzáty. BudBib Eccli 39/30, Lev 2/11, 25/25; boć też y oſá iádowita z nalepſzego źiołká/ z ktorego ſłodki miod dobra pſzcżołká/ coś gorzkiego zgromadza CzechRozm 198v; Gdy więc pcżoły zbuynośći po powietrzu gráią/ O robotę/ o vle/ o miody niedbaią. ModrzBaz 126, 103v, 119v; Oczko 26v [3 r.], 287b; KochPs 27;SkarŻyw 141, 273; MWilkHist K4v; Nie ſobie biedne miod zbieraią pſczoły StryjKron 279, 395; Z mégo wonnégo kwiátu prácowité pſczoły Biorą miód/ który potym ſzláchći páńſkié ſtoły. KochFr 43, 20, 77 [2 r.]; BielSen 86; KochSob 70; KochPieś 37; GórnRozm M; Mollarius ‒ Z miodem ſie obchodżąci. Calep 648a; Mulsus ‒ Zmieſzani z miodem. Calep 677b, 82a, 648a [5 r.], 677a, 862a; Konfekty/ iáko gruſzki/ wiśnie/ orzeehy włoſkie/ broſkwinie/ y inſze rozmáite owoce w cukrze y w miedźie máią bydź ſmáżone GostGosp 130, 6, 168; GostGospSieb +4; GrabowSet T3; WujNT 294; SarnStat 1223 [2 r.]; KlonWor 45 [2 r.].

miod z czego (1): Wezmi oliwy cżterzy łoty/ miodu z plaſtru cżyſtego, trzy łoty FalZioł V 114v.

W połączeniu z miarami objętości [w tym: miodu beczka, [poł ćwierci], kłoda, kuntar, rączka a. puł rączki (3), sądek] (7): ZapWar 1508 nr 2016; pyecz łokczy sukna y kvnthar myodv y dwa konia ſnymy wzyely LibLeg 11/98v, 11/102; ſądek myodu vkradli LibMal 1545/105, 1554/185v; [Piast] becżkę miodu vſyćił ná miánowánie onego dziećięćiá/ według pogańſkiego obycżáiu. BielKron 342v; [Rej] pudło śliw iáko korzec Krákowſki/ miodu przáſnego puł rącżki [...] ná káżdy dźień ná cżco to záwżdy ziadał. WerGośc 242; [LustrWpol I 192] cf a. Świadczenia płacone miodem.

W przeciwstawieniach: »miod ... wino (3), płod, woda« (5): acżkolwiek miod ſam w ſobie ieſt rzecż więcey lipka niż woda. GlabGad G7v; Przeciwnym ſie ma miod obycżaiem ku wiuu [!]. GlabGad I8, I8; Student magis mellificiis quam fortibus apes, więcey ſie przicziniáyą o miód niżli o płód/ ábo więcey pilnośći y prace podeymuyą. Mącz 423c; MWilkHist Gv.

W porównaniach (22): Iáko plaſtr myodu pcżoły/ ták mye ogárnęli LubPs aa3v; Iścieć to [rozkosz] więtſzy przyſmák młodemu niż z miodem RejWiz 22v, 80v, 168; Leop Iudic 14/18; Potworowſki. [...] mrucży/ By Niedźwiadek v miodu/ kiedy go w nos łucży. RejZwierz 73; BibRadz Iudic 14/18; BielKron 31, 52; Melligenus, Ták ſmáczny by miód. Mącz 214a, 213d, 214a, b, 509b; w on ocet [z ziołami] włoż czyſtego miodu/ iákoby ná poły/ warz lepák áż zgęſtnie iáko miod SienLek 40v; GórnDworz E6v; RejPos 261; y s tego y z owego wirſzyká możeſz ſobie co vpodobáć á do pámięći przykowáć. Iáko gdy pcżołká znośi miod z rozmáitych ziołek. RejZwierc 209, A2v, 214; BudBib Eccli 24/23; Calep 677b.

W charakterystycznych połączeniach: miod do czego a. w co włożyć (4); miodu do czego przyczynić, przyłożyć (2); miod usmażyć; miodem (na)mazać (2); miod dobry, nowy (2), potrzebny, słodki, stary (2), wdzięczny (2); pszczoła miod [z czego] bierze, (z)nosi (3), wybiera, zbiera (8).

Przysłowia: Niechayżeć iedno kędy workiem zábrząkáią/ Prętko ſie [żołnierstwo] záſię zlecą by do miodu pcżoły RejWiz 13v, 70; W próznowániu śiłá ich [ludzi]/ ſczęśćié ſwoie kłádą/ Ná báśni/ gadki prózné/ iáko na miód iádą. GosłCast 31.

Strzeż ſie iádu pod miodem BielKom C3v; ZawJeft 46.

Plus fellis, quam mellis, Proverbium, Wyęcey żołćy/ niżli miodu To yeſt/ nedzę [!]/ nizli roskoſzy. Mącz 120c, 132d; [A ták iáko ſpráwiedliwe przyſłowie: że przy dobrym złego ſie też záwadza. Gdźie myod/ tám też żołć Gdźie ſie pożyteczne rzeczy rodzą/ przytym też bywaią nieużyteczne á niepotrzebne. ErazmJęzyk B5 (Linde)].

Nigdy ptzołá vmárła niedáie miodu. March3 V6v.

ná yedney łące pczołá myod/ á páyąk yad wſyę byerze KromRozm I N2.

Tákżeć proſto náſz Polak/ nie mądr áż po ſzkodzye. S przodku mu miodem máżą/ á potym okuią RejZwierz 128.

[alchemik] będzie rozdymał węgle mieſzkámi/ pátrzy aſpektu Płánet Marſá álbo Merkuriuſá/ vpłácże ſie od dymu/ w ten cżás ſłodſzy ſmrod niżli miod BielKron 26.

Zwroty: »omiedzić miodem, trochą miodu« = osłodzić (4:1): oczukruy albo lepiey omiedzi miodem cżiſtim s ſzimowanym/ á tego ſię napijay FalZioł I 15a; warż ty rzecżi w winie [...] á potym przeczedz á omiedz trochą miodu FalZioł I 41a, I 5a, 31a, 41c.

»miodem (o)słodzić, osłodzony (a. przysłodzony); z miodem osłodzić« [szyk zmienny] (18:4;1): warzić to w wodzie/ á oſlodzić miodem/ á potem pić FalZioł I 7a; W wodzie vwarzone [ziele dziecielina] á potym miodem albo cukrem oſlodzone/ dychawicżnym ludziem/ [...] ieſt dobre ku piciu FalZioł I 147b, I 18a, 32c, 36b, c, 37b (15); iad miodem przyſłodzony wypijaią. BielŻywGlab nlb 12; Mącz 245c; Albo wźiąwſzy Soſnki zwierć/ warz ią w połtory kwarty wody/ áż trzecia część wywre/ oſtáthek ocukruy álbo z miodem oſłodź/ dayże choremu pić SienLek 105v, 85, 110v, 127; Oczko 38; iáko owo dźiećiom gorżki/ á zdrowy trunek/ miodem rodźice ſłodzą. GórnRozm N.

»miod podbierać (a. wybierać); podbieranie, sprawowanie, wybieranie, zbieranie, zgromadzanie miodu« = melificare Calep; mellatio Mącz, Calep, Cn; vindemia mellis Mącz, Cn; exemptio favorum, eximere favos Cn [szyk zmienny] (3;1:1:1:2:1): Mellatio/ Podbieránie/ zgromádzánie miodu. Mącz 213d, 214a, 497d; Chceſzli by ćię pſzczoły niekąſáły/ miey przy ſobie nos dźięćiołow y żołny gdy miod wybieraſz. SienLek 154; RejZwierc 110; Bo nád miod pieśni twoich/ nie trzebá inſzego Podbieráć w plenich bárciách/ miodu wdźięcżnieyſzego. KlonŻal Bv; Calep 648a [2 r.].

»miod usycić; miodow sycenie« = tworzenie syty (wstępna czynność przy produkcji alkoholowego miodu pitnego) (1;1): BielKron 342v; miodow ſycenia y przypraw/ pićia onego zdrowego y niepoſpolitego nie naydźie tu GostGospSieb +3v.

Wyrażenia: »biały miod« [szyk 6:3] (9): Też ſok tego ziela niedoſpiałku z białym miodem ſmażony/ tego potroſzcze puſzcżay na ocży chore pomaga FalZioł I 89a; Lekarzſtwa iżby licze było czudney płci. Naprzod gorcżycza tłucżona/ pothym z miodem białem/ á z ſmalczem gęſiem zmieſzana/ á tym na nocz licze pomazuy FalZioł V 88v, I 5a, V 39, 39v, 81v, 82, 86v; Mąki pſzeniczney z białym miodem zámieſzáy/ á onego ciáſtá ná ząb bolący przyłoż SienLek 78.

»by z miodem« (1): Mulseus sapor, Słodeczny ſmák by s miodem. Mącz 236a.

»miod czysty« = miód zawierający składniki sobie tylko właściwe bez obcych domieszek [szyk 26:9] (35): Sadło kożdey riby [...] Gdy roſpuſci oleiem przycżyniwſzy cżyſtego miodu, cżyſci ocży od zaćmienia FalZioł IV 45b, I 7b, 15a, 18a, 66c, 82b (13); chceſzli żywot lekko przepuścić/ włoż w ſerwatkę miodu czyſtego y ſoli kęs/ á tego dobry trunek zágrzawſzy wypiy SienLek 39, 40v, 47v, 50, 53, 64 (22).

»miod jasny« (1): dla tego ludziem kaſzlącim zdrowe ieſt picie miodu zwłaſzcża iaſnego/ bowiem on wyſuſza flegmę GlabGad K.

»miedźwność [miodu]« (1): A odeymyeſch [czarownico] myodovi myedzwnoſcz, gorcziczi Gorzskoſcz LibMal 1544/86.

bibl. »z (twardej) opoki miod« [szyk 3:1] (4): LubPs S5, gg4; A Bog karmiłby ie obfitośćią zbożá/ á náſyćiłby z opoki miodem [de petra melle] BibRadz Ps 80/17; KochPs 123.

»plast(e)r miodu« = favus (mellis) Murm, Mymer1, Mącz, Calep [szyk 16:1] (17): OpecŻyw 169v; Murm 162; Mymer1 40v; TarDuch C8; FalZioł V 113; LubPs aa3v; BibRadz Luc 24/42; BielKron 31v; Favus mellis, Plaſter miodu, frustum operis apiarij. Mącz 120a; włożże w tę iuchę plaſtr miodu świeżego/ z woſkiem poſpołu/ zmáżże lepák s tym áż zgęſtnienie/ iáko ciáſto SienLek 121v; RejPos 114, 261; dziedzictwo moie ieſt wdzięcżnieyſze niſz plaſt miodu [haereditas mea super mellis favum] BudBib Eccli 24/23 [27]; MWilkHist K4v [2 r.]; Calep 411b; oni mu [apostołowie Chrystusowi] dáli ſztukę ryby pieczoney/ y plaſtr miodu [favum mellis] WujNT Luc 24/42.

»miod pszczoł jarzęcych« [objaśnienie cf Zestawienie: »miod jarzęcy«] (1): Weźmi miodu pſzczół iárzęcych/ mąki pſzenicznéy/ kminu tártego/ to weſpoł zmiéſzawſzy/ ciepło tym koniowi nogi opuchłe pomazuy. SienLek 175.

»(tak) słodki jako(by) miod« (3): ráno záſię ſpadłá roſá ſłotka iáko miod BielKron 31; Mellus [...] ták słodki by miód. Mącz 213d; Calep 677b.

bibl. »słodszy nad miod« (3): Coż ſlodſſego nád miod [Quid dulcius melle] Leop Iudic 14/18 [idem BibRadz]; BibRadz Iudic 14/18; BielKron 52.

»miod (od-, z)szymowany« = miód oczyszczony z zawiesin powstałych w czasie gotowania [szyk 16:4] (20): nakładz tego korzenia [pasternakowego] w miod odſzymowany FalZioł I 105d; wziąwſzy miodu ſzymowanego á z wodą zaſię przywarzywſzy/ puſzcżay w vcho FalZioł V 40, I 5a, 9d, 31a [2 r.], 32c, 41c (12); Niektorzy gubią wſzy y gnidy ſzymowánym miodem pomázuiąc. SienLek 49v, 64, 65v, 69v, 88v, 97, 127v, 161v.

»żołty miod« (1): Flava mella [...] żołty miód. Mącz 129d.

Zestawienia: »miod jarzęcy (a. jarzący)« = miód wyprodukowany przez młode, tzn. z nowego roju pszczoły na wiosnę lub w lecie (tzw. lipiec); anthinum mel Cn (4): Mozg Orłowy á żołć z miodem iarzączym zmieſzany/ iaſnoſć wzroku przywraca ocżi pomázuiąc FalZioł IV 17b, IV 17d; SienLek 176v, 185v.

[»kwaśny miod« = według Pliniusza napój z octu, miodu, wody deszczowej i soli, używany w medycynie i jako przyprawa: ſyrop ktory zową Oximel, to ieſt kwáśny miod Cresc 1571 363.]

»miod leśny (gorzki)« = nemorense mel Mącz; sil vestre mel Vulg [szyk 8:2] (10): OpecŻyw 47v; Leop Mar 1/6 [idem WujNT]; Nemorense mel, Leśny miód/ to yeſt z wrzoſu á z kwiecia leśnego zbierány. Mącz 245c; RejPos 13; Nie piję winá/ ſycery Tylko wyſyſam miod leśny. Poránu z liſtkow ná drzewie Ten mi niezáwierći w głowie. MWilkHist Gv; LatHar 685; á pokarm iego [św. Jana] był ſzáráńcze y miod leśny [mel silvestre]. WujNT Matth 3/4, s. 11, Mar 1/6, Zzzzz.

»occiany miod« [objaśnienie cf »kwaśny miod«] (1): to wino dawać w oczcianym miedzie/ bowiem wodnoſć wygania. FalZioł I 62c.

»miod przesny (a. przasny), prażny« = miód naturalny, taki, który nie przechodził fermentacji, nie sycony; anthinum mel Cn [szyk 45:27] (69:3): łoboda ſtłucżona zmiodem przeſnym á przyłożiwſzi na podogrę vſmierza bol FalZioł I 12a, I 1a, 1d, 8d, 9b, 10c (66); Sok z białey Szánty ná poły z miodem czyſthym práżnym/ w ſkorupie iáiowey zágrzey á dáy pić temu/ kto ná płucá choruie SienLek 93v, 102v, 170; Oczko 33; WerGośc 242; SZláchtá Brácłáwſka y poddáni ich/ wolni ſą przedáwáć miody przáſné/ komu będą chćieć. SarnStat 1223.

»wiosnowy miod« [objaśnienie cf »miod jarzęcy«] (1): Anthinum mel ‒ Wioſnowi miod. Calep 75b.

Szeregi: »masło i miod« [szyk 2:2] (4): O Pożywnoſci na ten Rok. [...] wſzakże niegdzie lepiey niż indzie Miody będą/ y Maſla obphicie. LudWieś A4v; bo dźiećię y przed rokiem może miod y máſło iádáć CzechRozm 141, 135v, 141v.

»miod i (a) mleko« (2): OrzRozm E4; iż po krzćie zárazem okrzcżonych miodem karmiono/ y mlekiem nápawano. NiemObr 75.

»miod albo (i) p(sz)czoły; p(sz)czoły i z miodem« [szyk 2:2] (3;1): Pozwał Ian Piotrá do práwá/ iż Piotr pſzczoły álbo miod pokrádł UstPraw I3; nálazł w nim [w ścierwie lwa] roy pczoł y z miodem [conventus apum in corpare leonis et mel]. BibRadz Iudic 14/8; Mellarius, Ten który pſzczoły podbiera/ który ſie vmie s miodem y ſe pſzczołámi obchodźić. Mącz 213d; SarnStat 680.

»miod albo syta« (4): GRinſzpan [...] dziwne mięſo trawi/ á tho zmieſzawſzy gi zmiodem przeſnym albo z ſytą/ bowiem też to lekarzſthwo dzięgna lecży FalZioł III 40b, I 18c, 65b; SienLek 55.

»miod, (i, a) wosk« [szyk 3:2] (5): Dwoię rzecż Pcżoły ſprawuią A barzo pożytecżną, Miod y Woſk. FalZioł IV 27d; RejWiz 80v; SienLek 86; kto ná iey [pszczoły] robotę/ dowćip/ pilność/ porządek/ pożytek woſku y miodu nie pátrzy/ prędko ią wzgárdźi. SkarKaz 84a; KlonWor 11.

W przen (47): O iako barzo flodkie [!] ſą vſtham moim ſlowa twoie/ nad miod ſą wargam moim [super mel ori meo]. WróbŻołt 118/103; LubPs E3, bb4; Mącz 427a; RejZwierc 269v; Ano było trzebá/ z niebá poſtrychnąć ie [„Wędzidło” ks. Powodowskiego] miodem NiemObr ktv.

miod czego (2): Zbiegáli ſię do iego więzienia/ [...] Chrześćiánie/ á iáko pſzcżoły z onego vlá táiemnic Bożych/ miod ſłodkiey náuki bráli SkarŻyw 408, 56.

W połączeniu szeregowym (1): Vſta twé námileyſſé/ nad tzukier ſlodcżeyſſé/ nad cynamon ij nad miod ſą wielmi ſmacżnieyſſé. OpecŻyw 18v.

W przeciwstawieniu: »pierzga [= pyłek kwiatowy] ... miod« (1): Tákże też ty tám [w cudzych krajach] przypatruiąc ſie rozlicżnym ſpráwam ludzkim ſnádnie będzieſz mógł rozeznáć co pierzgá á co wdzięcżny miod. RejZwierc 24.

W porównaniach (14): W káżdych vśćiech iákoby miod będzie osłodzona iego [Jozyasza] pamiątká [quasi mel indulcabitur eius memoria] Leop Eccli 49/1, Ez 3/3; RejAp 87 [2 r.]; BudBib Eccli 24/23; BudNT Apoc 10/10; KochPs 183; O kimkolwiek pobożnym [...] vſłyſzał/ tám bieżał/ iáko pſczołá/ miod cnot rozmáitych zkáżdego kwiećia zbieráiąc. SkarŻyw 56; płynęło iáko miod ſłodki z vſt iego [św. Leona] kazánie/ náuká/ vpominánie SkarŻyw 311, 59, 408; WujNT Apoc 10/9, 10; SzarzRyt A3v.

Wyrażenia: »słodki jako miod« [szyk 4:1] (5): RejAp 87 [2 r.]; BudNT Apoc 10/10; Y wźiąłem kśiążki z ręki ániołá/ y ziadłem ie: y były w vśćiech moich ſłodkie iáko miod [tanquam mel dulce] WujNT Apoc 10/10, Apoc 10/9.

»słodsze niż (a. nad) miod« (3): BudBib Eccli 24/23; Słodſzé niż miód w vśćiéch moich twé páńſkié vſtáwy KochPs 183; SzarzRyt A3v.

a) bibl. Na oznaczenie obfitości i dostatku wszelkich dóbr materialnych (25):
Fraza: »miod i mleko z ziemie popłyną; ziemia gdzie (a. z ktorej) płynie (a. pociecze) miod i mleko« [szyk zmienny] (1;2): BielKron 136v, 165v; kto nie teſkni [...] do źiemie oney gdźie płynie miod y mleko/ y rzekámi ſię wſzytkie roſkoſzy y ſkárby wylewáią? SkarKaz 550a.
Wyrażenia: »rzeki miodem i masłem opływające; ziemia opływająca rzekami mleka i miodu« (1;1): Leop Num 16/14; Nie ogląda ſtrumieniow áni rzek miodem y máſłem opływáiących [flumina, torrentes mellis et butyri]. (marg) To ieſt/ nie doſtánie obfitoſći rzeczy roſkoſznych y wdźięcznych. (‒) BibRadz Iob 20/17.

»ziemia oliwy i miodu« (1): Bo Iehowa Bog twoy wiedzie ćię do ziemie dobrey [ ..] do ziemie roſkoſzney oliwy/ y miodu [terram olivae olei, et mellis]. BudBib Deut 8/8.

»ziemia opływająca (a. ciekąca, a. obfitująca, a. płynąca) mlekiem i miodem; ziemia która o(s)pływa mlekiem i miodem; ziemia płynąca miod i mleko« [szyk 16:1] (13;2;2): [Bóg] żydy do Ziemie obfituiącey miodem y mlekiem przewiodł. GroicPorz h3; Leop Ex 3/8, Num 16/13, Deut 6/3; BibRadz Deut 31/20; Przykazał mu [Mojżeszowi] tedy Pan Bog áby [...] wywiodł lud iego z vdręcżenia wielkiego od Fáráoná/ á przywiodł gi do zyemie płynącey miod y mleko BielKron 28v, 30v, 40v; BudBib Ex 3/8, Deut 27/3, Ios 5/6, Ier 11/5, 32/22; Ktemu zá pracą ſwoię/ y robotę/ ſtáry zakon docżeſne miał korzyśći: ziemię opływáiącą mlekiem y miodem/ ſpokoyne ná tym świećie pomieſzkánie/ ſławę y gorę nád inne narody SkarŻyw 3, 479, 483, 500.

Szeregi »mleko i (a) miod« [szyk 16:8] (24): będźieſzli [...] miłował Páná Bogá twego/ będźieſz pił mleko/ á miod iadł OrzRozm E4; CzechRozm 91v. Cf »rzeki miodem i masłem opływające ...«, »ziemia opływająca mlekiem i miodem ...«.

»oliwa i miod« (1): BudBib Deut 8/8 cf »ziemia oliwy i miodu«.

Przen (17):
a) Rozkosz, słodycz, przyjemność (16): Wenus mowi. Awo ia też Iuſtinie twoiá przyaciołká/ Nioſę miod do vſt twoich iáko miła pcżołká BielKron E4v; Mącz 214a; Oſtrzegąm ćię nieboże nie miey śnimi [z babami] ſkłádu/ Skoro ćię wyrozumie/ zádáć w miedźie iádu. BielSat B4v; GosłCast 31, 41.

miod czego (1): Bo nád miod pieśni twoich/ nie trzebá inſzego Podbieráć [...] miodu wdźięcżnieyſzego. KlonŻal Bv.

W przeciwstawieniach: »żołć (2), gorczyca, jad, smoła ... miod« (5): A bych czie [pleban kupca] iedno roſgrztſył [!] [...] Alie miaſto miodu ſmoly Bo ſam na ſię kopas doly. RejKup n4v; Gorcżycę tu z miodem pomieſzano/ Wcżeſność s kaźnią cżłowieku przydano BielKom E4v, E5; ktore [oratoryje pochlebne] więcey iádu niż miodu przynoſzą. BielKron 403v; W vśćiech miod: Iák mleko mowá: W ſercu żołć: Iáłowe słowá. KlonWor ded **2v.

Zwrot: »miodem płynąć, płynący« (1:1): Mellifluus, Poeticum, Miodu pełny/ Miodem płynący/ słodki. Mącz 214a; Miodem [Favum stillant] płyną wárgi twoie oblubienico BudBib Canti 4/11.
Wyrażenie: »duchowny miod« (2): [Bóg] wywiedźionym z opoki duchownym miodem doſkonále náſyćił nas [= nawiązanie do bibl. Ps 80/17] LatHar 231, 234.
Szereg: »miod i mleko« (1): miod y mleko [mel et lac] pod ięzykiem twoim [oblubienico] BudBib Canti 4/11.
b) Plastr miodu (1): Cellas, Virgilius vocat cavernas, Plaſtrowe dziurki w miedzie. Mącz 46b.
a. Świadczenia płacone miodem (2): ysz Ian Mrosz szrasznow barthnyk kszyaszący pvsczey kamyenyeczskyey dal dwye Raczcze myodv dobrego nyephalszyvego dany kszyaszaczey latha przeszlego ZapWar 1507 nr 2015; [Od tejże [Notesi] rzeki łowu każdy z tych kmieci daje po poł ćwierći miodu i chmielu po 5 wiert. LustrWpol I 192].
Wyrażenie: »dziesięcina z miodow« (1): [Włodzimirz Swantosławowic] zmurował Cerkieẃ Bohorodzicy/ [...] przełożył nád niam Naſtaſiuſſá Korſimianiná Kápłaná/ opátrzywſzy go wielkiemi dzieſięćinámi/ z miodow y zboża wſzelákiego StryjKron 165.
Szereg: »dań miodową albo miod« = podatek od barci (1): Kmieć pod kthorym pánem bárć trzyma/ temuſz Pánu o dań miodową álbo o miod ma być praw UstPraw F2.
2. Napój alkoholowy otrzymywany przez fermentację roztworu wodnego miodu pszczelego z dodatkiem chmielu, przypraw korzennych itp.; aqua mulsa Mącz (75): gdy [...] vwarziſz żywokoſt wpitim miodzie/ á będzieſz ſie tego miodu napijać/ płucza [...] wycżyſciſz FalZioł I 38b, V 37, 94v [4 r.]; Piy czo ſłuſze/ miodu niechay Goski A5 [idem SienLek 42v]; [Libusa] dáłá ſie im [niewiastam] nápić miodu z rozmáitym źielem przypráwionego/ kthorym ſie nátychmiaſt popiły BielKron 320, 320, 320v, 342v [3 r.], 427; Mącz 13b; SienLek 9v, 42v, 43v, 48, 90v; SkarŻyw 573; KochFr 78; [czopowe] Od Miodów: Troyniku, Kierſtrągu, Malinniku. SarnStat 348.

W połączeniu z nazwą naczynia [w tym: czasza, flasza (2), garniec, kousz, kubek] (6): FalZioł V 94v; BielKron 320; Iánuſz [biskup] wyſłuchawſzy poſelſthwá/ kazał wielki kouſz ſthárego miodu przynieść/ kthory poſłowi zá zdrowie iego páná wypić roſkazał GórnDworz P; A wezmieſz do ręki ſwey dzieſięćioro chlebá/ y miodownikow/ y fláſzę miodu [lagenam mellis] BudBib 3.Reg 14/3; Nákarmię was z mlekiem káſze Y miod dam pić/ z złotey cżáſze. MWilkHist G2; LatHar 581.

W połączeniach szeregowych (11): Lud tey ziemie [...] małym á proſtim ſie pokarmem żywiąci, wodę piią, rzadko piwo albo miod, na on cżas ieſzce nieznali [...] wina MiechGlab [88]; LudWieś B5; Wino mętne/ á tákież piwo/ álbo miod/ niedobre SienLek 8v; Nie piy Czyrwcá piwá młodego/ Winá ſye chroń/ Miodu śiłnego SienLek 43, 6, 8; Ládáco [przyjaciółki] powiádáią/ przy łożu [pani młodej] ſiedzęcy/ Miod/ Wino/ Máłmázyą/ s koſmátym pijęcy. BielSat D2v [idem BielRozm 27], D3v; przypiewáli też (ná mię) pijąc ſzechár. (marg) Sżechár/ káżde pićie ktore vpaia/ iáko/ miod/ piwo oprocż wina. (‒) BudBib I 306v marg; BielRozm 27, 29.

Fraza: peryfr. »miod [kogo] rozszedł« = miod wprawił kogoś w stan upojenia (1): Nákoniecz gdy Tátárzyná on miod rozſzedł/ [...] ſpythał go [...] Biſkup/ dla cżegoby mu ſie ták pilno przypátrował. Tátárzyn vpity odpowiedział. GórnDworz P.
Wyrażenia: »miod czysty« (2): ty źiołá nie mnożą Melánkoliey. Miedzy pićim/ wino woniáiące ſmáczne/ Miod czyſty/ Lipiec álbo Throynik wyſtáły: Piwo po tym z czyſtey pſzenice miernie wyſtáłe SienLek 8, 6.

»miod szynkowny; [szynkowanie miodu]« (1): iądra láſkowe spieprzem wierć/ á zmiodem ſzynkownym piy. (marg) Na káſzel rzecz doſwiadczona. (-) SienLek 85; [Od szynkowania wina, miodu, piw niemieckich fl. 4 LustrWpol I 278].

»miod warzony« [szyk 3:1] (4): FalZioł I 87b, IV 59v; ſtłucz to [zioła i korzenie]/ á z miodem wárzonym/ to ieſt pitym day pić SienLek 61v, 141.

Zestawienia: »miod lipiec« = lipiec; hydromeli e melle anthino factum vel anthimum Cn (1): ktorzy żołtą niemoc ćierpią/ [...] może wźiąć [łajno] koniá ſtárego/ ktoryby owſá wiele iadał/ thego ma w miod lipiec námoczyć/ [...] a przecedźiwſzy [...] wypić SienLek 90v.

»miod litewski« (1): Miod Litewſki 104. [Cf medone et spisso et tenui et vario modo cocto abundant Miech G4] MiechGlab **3.

»miod pit(n)y« = hydromeli Murm, Mącz, Calep, Cn; melicraton Mącz, Calep, Cn; aqua mulsa Murm, Cn; mulsum Mącz, Cn; medus Murm; melina, Cn [szyk 12:7] (19): Murm 164; Dobrze też pić miód pithy dobri rano y wiecżor iednę ſkloniczę FalZioł V 94v, I 37b, 38b, 55c, 121b, c (11); Hydromeli, Pitny miód/ Troynik. lipiec. Mącz 160b, 214b, 235d; SienLek 61v, 114v; Melicraton [...] Germ. Meeth von Henig. [...] Miodpijti. Potus est confectus ex aqua et melle, qui a Latinis Aqua mulsa dicitur Calep 649a, 493a. Cf Szereg: »pitka albo pitny miod«.

~ Szereg: »pitka albo pitny miod« (1): dáć iey pić liśćia Iáłowcowego vwierćiawſzy z miodową wodą/ co zową pitką/ álbo pitny miod. SienLek 114v. ~

Szeregi: »piwo albo miod« (1): zágrzeyże tego ſoku w piwie/ álbo w miedzie SienLek 81. [Ponadto w połączeniach szeregowych 6 r.]

»miod albo trunek mocny« (1): nie wolno Ruśi / ábo ludźiom proſtym pić miodu álbo trunkow mocnych/ okrom kilko dni do roku BielKron 430.

»wino, (albo, i) miod« [szyk 6:2] (8): then proch wypiy zmiodem albo z młodem winem FalZioł I 59b, I 61b, IV 6c, V 82; Gdy liſt pádnie/ iuż piy co chceſz Miod y Wino á miáry ſtrzeż SienLek 43v, 105v [2 r.]; mielibyſmy zá głupiego/ [...] ktoryby dla iednego kubká winá/ álbo miodu chćiał [...] śmierć podiąć LatHar 581; [Bo będzie [św. Jan Chrzciciel] wielky przed panem, wina y miedu nie będzie picz [et vinum et siceram non bibet Vulg Luc 1/15]. SandMalEwan 20]. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.].

3. Zestawienie w funkcji nazwy leku: »miod rożany« (5): ſok Poziomek z miodem rożanym ieſth dobry tym kthorzy maią roſpadliny w vſciech FalZioł I 52d, I 47c, 59c, V 110; ktemu táką máść vczyń: Weźmi miodu rożánego przecedzonégo dwa [łoty]/ mąki ięczmienney ieden łot/ mąki koźiorożcu tyleż/ zmieſzay ſpołem á czyniąc plaſtry przykłáday SienLek 146.
Zwrot: »miodem rożanym osłodzić« (1): tak długo ma wrzeć aże by thrzecia cżęſć wywrzała/ á potym przeczedziwſzi oczukruy albo miodem rożanym oſlodz á tego ſie napijay. FalZioł I 59c.

Cf [MIODONOŚNY], MIODOWARZEC, [MIODOWONNY]

IM