[zaloguj się]
[pdf]

MIOTAĆ SIĘ (65) vb impf

miotać się (64), mietać się (1); miotać się : mietać się Mącz (2:1).

sie (51), się (14).

o, e oraz a jasne.

Fleksja
inf miotać się, mietać się
indicativus
praes
sg pl
1 miec(e)my się
2 miec(e)sz się miececie się
3 miece się, miecze się miecą się, miotają się
praet
sg pl
3 m miotåł się m pers miotali się
f m an miotali się
n subst miotały się
fut
sg
3 n będzie się miotało
imperativus
sg
2 miec się
3 niechaj się miecze
conditionalis
sg pl
1 m m pers bychmy miotali się
3 m by miotåł się m pers

inf miotać się (13), mietać się (1); mio- : mię- Mącz (2:1). ◊ praes 2 sg miec(e)sz się (1). ◊ 3 sg miece się (16), miecze się (1) KochSz Bv. ◊ 1 pl miec(e)my się (2). ◊ 2 pl miececie się (2). ◊ 3 pl miecą się (5) FalZioł, RejJóz, GórnDworz, HistLan, BielSpr; miotają się (1) SienLek. ◊ praet 3 sg m miotåł się (6). ◊ 3 pl m pers miotali się (3). m an miotali się [wilcy] (1). subst miotały się (2). ◊ fut 3 sg n będzie się miotało (1). ◊ imp 2 sg miec się (1). ◊ 3 sg niechaj się miecze (1) GórnDworz M4. ◊ con 3 sg m by miotåł się (1). ◊ 1 pl m pers bychmy miotali się (1). ◊ part praes act miecąc się (4) RejWiz, BielKron, RejPos, CzechEp, miotając się (2) GórnDworz, SkarŻyw.

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) ‒ XVIII w.

1. Rzucać się; atakować, napadać; provocari Mącz (22):
a. O ludziach (16):

miotać się na kogo [w tym: na kogo czym (1), na kogo z czym (1)] (5), na co (nieżywotne) (3): kthorzy [ludzie] gdy vyrzeli zaſtępy/ nawáłnoſcią ſie miotháli ná nię [fecerunt impetum in eos rzvczylyszya na nye HistAl 1510 345] HistAl [I3]; BielKron 158v, 383v, 400v; Mącz 13c; Ieſli nieprzyiáciel z wielką mocą ćiągnie y przyćiągnie ná ćie/ nie wnet ſie nań miotáć z głownym woyſkiem BielSpr 15v; KlonWor 9. Cf »gwałtem się [na kogo] miotać«.

miotać się w co komu (1): Gryfowie ktorzy z wielkiey prętkoſći w oblicże rycerzom ſie miotáli [facies militum velocitate maxima feriebant; drapaly [...] lycza ryczerow HistAl 1510 493] HistAl M2v.

Przysłowie: Aquilam cornix provocat, Proverb. Mnieyſzi ſie ná więtſzego miece. Mącz 13c.
Zwroty: »gwałtem się [na kogo] miotać« (1): gdyż w Kśięgach Geneſis zákazano cżłowieká zábijáć/ ponieważ go Pan Bog ná obraz y ſwe podobieńſtwo ſtworzył/ tedy wielką Pánu Bogu ten krzywdę cżyni á iákoby gwałtem nań śie miece/ ktory obraz iego z świátá głádźi/ álbo zábija. KuczbKat 315.

»miotac się [komu] do oczu« (1): Iuż mi ſie ſnać miecećie áż do oczu práwie. GosłCast 17.

W przen (6):

miotać się na co (2): BielKom D2; HEnrykus trzeći/ [...] powściągał ſie zá żywotá iego [papieża Mikołaja II] ná ſtolec Papieſki miotáć BielKron 177.

α. O gniewie ludzkim [na kogo] (1):

W porównaniu: gdy ſię ſam [gniew] ſwoią popędliwośćią iáko chćiwy czárt miece ná bliźniego/ ná ſławę iego/ ná zdrowie [...] Tu męſtwo pokażeſz/ gdy [...] gniew pod rozum podbijeſz. SkarKaz 313b.

β. O atakach słownych [w tym: na kogo (2), na co (1)] (3): nye mogą ſie też hámowáć áni zadzyerżeć od náucżycyelow/ thák żeby [...] ná nye ſie nye tárgáli. Táki kożdy ktory ſie ná náucżycyelá myece/ nye vydzye od Bogá ſrogyego karánya GliczKsiąż N8v; SkarŻyw 493.
Szereg: »obrzucać a mietać się« (1): Bachari in aliquem, Obrzucáć a mietác ſie ná kogo. Mącz 22d.
b. O zwierzętach [w tym: na kogo (4)] (5): Nie tylko ná ludzi to przychodzyło [głód] ále y ná Wilki/ ktorzy ludziom záſtępowáli á miotáli ſie ná nie ná drogách/ á żárli ie. BielKron 370v, 417v; Był theż tám y Sokoł ná żerdźi/ ktory vźrzawſzy go [Jowinijana] miotał ſie nań HistRzym 44; KochTr 3; GosłCast 60.
c. O czarcie (1): [ciemny królu] cżemu iuż nie przeſtánielz ná tym ciemnym kroleſtwie ſwoim / nie tárgáiąc kroleſtwá Páńſkiego á nie miecąc ſie w dzyedzictwo iego? RejPos 239v.
2. Porywać się; tu do niemożliwego lub absurdalnego czynu (5):
Przysłowie: RejZwierz 90v; ná żadnym piſmie ſwym áni ſie podpiſáć áni ſwego imieniá wſpomnieć niechciał/ powiedał iż ſie tego wſtydał iż był nieucżony/ á miothał ſie práwie iáko z motyką ná ſłońce. RejZwiercTrzec Aaav; BielSpr 59v; iednák iákoby ſię ná ſłońce z motyką miecąc/ chce przedśię rzecży ſwey/ [...] dowodźić. CzechEp 225. [Ogółem 4 r.].
Zwrot: »miotać się na swą duszę« = usiłować popełnić samobójstwo (1): Niemiec ſie ná ſwą duſzę/ [...] Zátrzymay/ proſzę/ ręku GosłCast 48.
3. Wykonywać gwałtowne, chaotyczne ruchy, ciskać się; iactare, inhorrere Mącz (23):
a. O ludziach (11): widamy tho y ná máłych dzieciach/ kiedy ſie powáli álbo ſie ocż rozgniewa/ tedy ſie będzie miotáło/ będzie ziemię biło/ y ſzpetniey wrzeſzczy niżli gdi ſie co inſzego ſſtánie. RejZwierc 76; SkarŻyw 560; GórnRozm K2.

W połączeniach szeregowych (2): Przeto owi/ co ſie miecą/ łáią/ wyzywáią/ grożą/ przed bitwą/ poſpolicie hnet złożą/ y oſłábieią/ gdy ku rzecży przydzie GórnDworz K4, M4.

W porównaniach (3): on [leśny człowiek] iáko naokrutnieyſze źwierzę iął ſie miotáć [ut fera crudellissima rugit] HistAl K6v; z myſlył śię ſzálieć/ y iáko ſzaliony miotał śię y ślyni ná brodę puſzcżał. BiałKaz B; SkarŻyw 553.

Przysłowie: bo won cżás iuż prozno Miotáć ſię/ kiedy iárzmo ná ſzyię záłożą. KochOdpr Cv.
Zwrot: »i tam i sam się miotać« (1): iactare se, Y tám y ſám ſie miotáć w káżdy kąt nayźrzeć. Mącz 161c.
Szereg: »wić się a miotać« (1): Praecipitem amentia ferri, Y ták y owák ſie wić á miotáć od ſzalonośći. Mącz 317a.
b. O szatanie (1): Tenże [Luter] też po tym wzywánie vmárłych/ [...] obálił/ [...] o miły Boże/ iákoż ſię ſzáthan pocżął miotáć/ wſzákoż y Mſzą wykorzenił GrzegRóżn F4.
c. O zwierzętach (8): A gdy ták [gołębie] chćiwie zobáli/ A o śieći nic niedbáli: A w ten cżás ie łowiec potárgnął [...] Gołębie ſie ięły miotáć/ Kożdy ſie zwłaſzcżá dobywáć BierEz S3v, S3v; Rybki ſie po niey [po rzece] miecąc przy brzegoch igráią RejWiz 176v; SienLek 166v.
Zwrot: »oślep się miotać« (1): Iáko/ gdy w zwádzye woł práwy rog zgubił. Oſlep ſie miecże/ á kreẃ z niego pluſzcży KochSz Bv.
α. O narowistym koniu: wierzgać, „stawać dęba” (3):
Zwrot: »swowolnie się miotać« (1): ktore [źrzebce] gdyby ſie też ſwowolnye chcyáły myotáć/ [...] podcżás ony zábadáyą y zácináyą. GliczKsiąż I8v.
Szeregi: »bestwieć i miotać się« (1): Bo yáko koń gdy nań vzdy nye włożą/ cżym go też nye zátną/ álbo trochę oſtrogą nye zábodą beſtwyeye y myota ſie/ thák dzyeći gdy ich ocyec [...] nye powſcyąga/ [...] dobrze ná głowye nye yezdzą GliczKsiąż F6v.

»miotać się i skakać« (1): w tym miotáć ſię y ſkákáć koń pocżął/ ták iſz Epiphániuſzá zrzućił SkarŻyw 451.

d. O oczach (1):
W przen (1): Ktore [oczy] gdy będą iaką niecznotą zmazane Wierczą ſie w ięcz przed ludzmi mieczą ſie na ſciany RejJóz E2.
e. O zbożu: mierzwić się (1):
Szereg: »miotać się albo polęgać [od czego]« (1): Inhorrescit messis spicae, Miece ſie álbo polęga żyto od wiatru Mącz 158c.
f. O okręcie (1):

miotać się z czym (1): Ano ſie okręt miece s ſtráſznemi báłwány RejWiz 13.

4. Kierować się pospiesznie, pędem; cisnąć się, garnąć się (9):
a. O ludziach (7): ſkrzynię też zá nim [za starcem] dźwigáią Ktorą gdy vyrzą dzieći dopirkoſz ſie miecą/ A k iego ſłużbam dobrze s ſkory nie wylecą. HistLan D3.

miotać się [do kogo], do czego (nieżywotne) (4): tedy ſie każdy [marynarz] miece do żaglu RejPos 316v; RejZwierc 96v; [Boć się [Parys] do żony cudney [lege: cudzey] mietał, A sobie iey rządnie nábywáć nie umiał. SądParysa 474]. Cf »jako do kamienia się miotać«, »miotać się do zbroje«.

Zwroty: »jako do kamienia się miotać [przeciw czemu]« (1): o to nic niedbamy/ á wżdy gdzye indzyey nádzyeie ſzukamy/ á nie inácżey iedno iáko do kámienia ſie miecemy przećiwko ſwiętey náuce iego RejPos 86.

»miotać się do zbroje« = porywać się do walki (1): áż kiedy [...] przypádnie iáka ſrogość álbo iákie okrucieńſtwo ná nas [...] toż ſie dopirko wierćimy/ rzkomo ſie do zbroie miecemy RejZwierc 261v.

W przen (1):

miotać się do czego (1): iż wzgárdzili głos prawdziwy á wolą Páná ſwego/ á miotáli ſie do wymyſłow ſwiátá tego. RejZwierc 260.

α. O gniewie ludzkim (1):
Szereg: »miotać się i porwać« (1): Pożyteczny ieſt [gniew] y potrzebny [...] gdy go tám vżywamy/ nie gdźie ſię ſam miece y porwie: ále gdźie go wedle rozumu potrzebá SkarKaz 313b.
b. O zwierzętach (2):

miotać się ku czemu [żywotnemu] (1): [liszka osłowi] dziw mnie cżemuś odbieżał/ z oſlicżkámi ſie nie poznał. Ony ſie k tobie miotáły/ Obłápiáć ćię wſzyſtki chćiáły BierEz Q2v.

Ze zdaniem celowym (1): Pies ktory ſie miece żeby ćie zábił HistRzym 48.

5. Pojawiać się, wydobywać się na zewnątrz (o łzach, pocie, wypryskach skórnych) (4):

miotać się na co (2): A Kiedy w Pierśiách niekthora ieſt przekázá/ tyć ſą známioná: Pot ſye ná wſzyſtko ćiáło miece SienLek 16, 112v.

miotać się w co (1): Mięſo Iaſzcżorcże iadowite ieſt y morzącze/ á ktoby z niego pił, mieczą ſie mu bolącżki w ięzyk FalZioł IV 15a.

Fraza: peryfr. »łzy miotają się [komu] z oczu« = ktoś płacze (1): Iudas ſie też dzywuie iż widział iż ſie łzy miotały z ocżu Iozephowi RejJóz M7v.
6. Prawdopodobnie: Wplątywać się, motać się, krępować siebie; możliwa też lekcja „motali” (1): Y niewiem nam Polakom co też názbyt potym Bychmy ſie w cudze práwá poſtronne [w razie unii z Litwą] miotáli/ Snadź bylepiey bychmy ſwych domá przyſtrzegáli. RejZwierc 247.
7. Prawdopodobnie: Oburzać się, złościć się; możliwa też lekcja „nie ciesz” [czym] (1): Y ti ſie mieczeſs tą mową Iz zufalcza kotem zową RejRozm 395.

Synonimy: 1. rzucać się; 2. porywać się; 4. garnąć się; 5. pojawiać się; 6. motać się.

Formacje współrdzenne cf MIOTAĆ.

Cf MIECĄCY SIĘ, MIOTANIE

IM