[zaloguj się]
[pdf]

MODLIĆ SIĘ (1294) vb impf

modlić się (1294), [moglić się] [dialektyzm mazowiecki].

się (749), sie (545).

o jasne.

Fleksja
inf modlić się
indicativus
praes
sg pl
1 modlę się modlimy się, modlim się, modl(e)my się, modl(e)m się
2 modlisz się modlicie się
3 modli się modlą się
praet
sg pl
1 m modliłem się, -m się modlił m pers modlilismy się
f -m się modliła m an
2 m modliłeś się, -ś się modlił m pers
f -ś się modliła m an
3 m modlił się m pers modlili się
f modliła się m an
n modliło się subst modliły się
fut
sg pl
1 m będę się modlił, modlić się będę m pers
2 m będziesz się modlił m pers będziecie się modlić, modlić się będziecie
3 m będzie się modlił, modlić się będzie, będzie się modlić m pers modlić się będą, będą się modlić
f będzie się modliła m an
imperativus
sg pl
1 m(o)dlmy się
2 modl się módlcie się
3 niech, niechåj, niechże się modli niech, niechåj się modlą
conditionalis
sg pl
1 m bych się modlił, bym się modlił m pers bysmy się modlili, bychmy się modlili
2 m być się modlił m pers byście się modlili
3 m modliłby się, by się modlił m pers by się modlili, modłiliby się, by się byli modlili
f by się modliła m an
n subst by się modleły
con praet
sg
3 m by się był modlił
impersonalis
con by się modlono
participia
part praes act modląc się, modlący się
part praet act modliwszy się

inf modlić się (210). ◊ praes 1 sg modlę się (16). ◊ 2 sg modlisz się (11). ◊ 3 sg modli się (87 + kust). ◊ 1 pl modlimy się (21), modlim się (4), modl(e)my się (1), modl(e)m się (1); -im LibLeg, SeklKat (2), SkarKaz; -(e)m SkarŻyw; -imy : -(e)my BudNT (1 : I). ◊ 2 pl modlicie się (12). ◊ 3 pl modlą się (57). ◊ praet 1 sg m modliłem się, -m się modlił (24). f -m się modliła (i). ◊ 2 sg m modliłeś się, -ś się modlił (3). f -ś się modliła (1). ◊ 3 sg m modlił się (196). f modliła się (34). n modliło się (2). ◊ 1 pl m pers modlilismy się (2). ◊ 3 pl m pers modlili się (41). subst modliły się (4). ◊ fut 1 sg m będę się modlił (13), modlić się będę (6); będę się modlił WrobŻolt, Murz, KromRozm II (2), Leop, BielKron (2), GrzegŚm, LatHar (2); modlić się będę LubPs, BudBib; będę się modlił : modlić się będę BibRadz (2 : 1), WujNT (1 : 3). ◊ 2 sg m będziesz się modlił (3). ◊ 3 sg m będzie się modlił (15), modlić się będzie (2) BudBib, SkarKazSej, będzie się modlić (1) ArtKanc. f będzie się modliła (1). ◊ 2 pl m pers będziecie się modlić (2) OpecŻyw, Leop, modlić się będziecie (2) BibRadz, BudBib. ◊ 3 pl m pers modlić się będą (5) BudBib (4), WujNT, będą się modlić BibRadz (2). ◊ imp 2 sg modl się (198); -o- (8), -ó- (1), -(o)- (189); -o- : -ó- OpecŻyw (8 : 1). ◊ 3 sg niech, niechåj, niechże się modli (6). ◊ 1 pl m(o)dlmy się (5). ◊ 2 pl módlcie się [w tym z pt: -z (2)] (83); -ó- (3), -o- (3), -(o)- (77); -ó- BiałKat (2), -o- OpeeŻyw (2), -ó- : -o- MurzNT (1 : 1). ◊ 3 pl niech, niechåj się modlą (7). ◊ con 1 sg m bych się modlił (3) OpecŻyw, WujNT (2), bym się modlił (2) KrowObr, WujNT. ◊ 2 sg m być się modlił (1). ◊ 3 sg m modliłby się, by się modlił (20). f by się modliła (2). ◊ 1 pl m pers bysmy się modlili (8), bychmy się modlili (5); bysmy KrowObr, Leop, BibRadz, BiałKat, ModrzBaz, ArtKanc, bychmy LubPs, RejPos, bysmy : bychmy OpecŻyw (1 : 2), RejPs (1 : 1) ~ bysmy (7), byzmy (1) RejPs 127. ◊ 2 pl m pers byście się modlili (2). ◊ 3 pl m pers by się modlili (42), modłiliby się BudBib (2). subst by się modleły (1) KrowObr. ◊ con praet 3 sg m by się był modlił (3). ◊ 3 pl m pers by się byli modlili (1). ◊ impers con by się modlono (3). ◊ part praes act modląc się (118), modlący się (2); -cy PatKaz II 78; -c :-cy BiałKat (4 : 1; 356); -ący BiałKat, -ący albo -ęcy PatKaz II [modląc się cf MODLĄCY SIĘ N sg m; modlący się cf MODLĄCY SIĘ N pl m pers]. ◊ part praet act modliwszy się (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Zwracać się do Boga albo świętych z wyrazami czci i hołdu, a także z błaganiem i prośbą o łaski i zmiłowanie; adorare, eomprecari Mącz, Cn; obsecrare, rogare Mącz,, Vulg; colere, deprecari, facere vota, fundere preces, invocare, orare Mącz; facere precationes, petere, precari supplicare Cn (1272): BierRaj 22, 23v; Przeto chceſſli cierpliwie przeciwnoſci znoſitz/ chceſſli pokuſy ij ſmętki zwyciężytz? módl ſie. OpecŻyw 53v, 1, 2v, 5v, 53v [5 r.], 54 [5 r.], 55 (23); PatKaz II 63v; PatKaz III 142; TarDuch C; Gdym ſie modlił [cum invocarem] wyſluchał mie pan bog ktory mnie vſprawiedliwia WróbŻołt 4/2; RejPs 89, 100; To też mamy mieć na bacznoſcy abyſmi niewiele mowyli gdi ſię modlym SeklKat T3; Alexander pocżął ofiáry cżynić bogom ſwym/ a gdy ſie modlił [orante eo: gdy szya on moglyl HistAl 1510/350] nathychmiaſt ſie powietrze wyiáſniło HistAl I3v; KromRozm I K, Ov [2 r.]; MurzNT 78v, Luc 1/10, 5/16, 9/28, 29 (8); KromRozm II h4, xv [3 r.], yv [2 r.]; KromRozm III I3v, I6v, K7v; KrowObr 11v, 49v, 72, 112; Chcę thedy áby ſie mężowie modlili ná káżdym mieſcu/ podnoſſąc cżyſte ręce przez gniewu y przez ſwaru. Leop 1.Tim 2/8, Ex 30/10, Dan 3/25, Luc 1/10, 11/1 [2 r.], 2 (10); Wy tedy thák ſię modlćie [Się ergo adorate vos (marg) vos orabitis (–)] Oycże náſz ktory ieſteś w niebie/ Swięć ſię imię twoie. BibRadz Matth 6/9, 1.Reg 8/42, 2.Par 32/20, Is 36/7, Matth 6/5 [2 r.], 6 (19); BielKron 29v [2 r.], 37, 71, 83, [852]v; Conceptis verbis orare, Rozmyslnie ſie modlić. Mącz 35d; Colo, Czćić/ Wáżyć/ chwalić Modlić ſie. Mącz 59d; Oro, Proſzę/ Modlę ſie/ Ządam. Mącz [269]d, 127d, 139c, 320b, c, 337a (13); RejAp 89v, 90, 156v [2 r.], Eev; Potym on puſtełnik wſzedł ná mieyſce gdzie ſie zwykł modlić/ y pocżął pánu Bogu przygániáć/ iżeby nie był ſpráwiedliwy ſędzia HistRzym 88, 88; RejPos 132v, 133, 134, 199 [2 r.], 295, 325; Ták święty Páweł vczył Teſſálonicenſóm mowiąc: Módlćię ſye vſtáwicznie [1.Thess 5/17]. BiałKat 196, 21, 86, 143v, 203v, 221, 356 [2 r.]; GrzegŚm A4; Pierwſzy pożytek [modlitwy] ten ieſt/ ktory z tąd bierzemy/ iż modląc śię cżeść Pánu Bogu cżynimy. KuczbKat 355, 185, 360 [2 r.], 370 [5 r.], 405 [2 r.] 420; WujJud 156, I83v, 187 [2 r.]; RejPosWstaw [1434]v; Lecż ſtánął Pinchás/ y modlił ſię [et diu dicavit]/ á (ták) záhámowaho karánie. BudBib Ps 106/30; Nie odmiatuy vtrapionego ktoryć ſię modli [supplicem in tribulatione positum ne abiicias] BudBib Eccli 4/4, 3.Reg 8/35, 2.Par 6/32, Esth 15/5, 2.Mach 2/10, 4.Esdr 4/49 [51]; BudNT Iac 5/13, 18; StryjWjaz D4v; CzechRozm 202; Tám leżąc ná ziemi/ do P. Bogá wołáłá: Wybaw mię [...]. Gdy ſię ták modliła/ przyidźie do niey nieprzyiaćiel ludzkiego zbáwienia SkarŻyw 151, 20, 125, 135, 140, 160 (19); CzechEp 19; NiemObr 173; ReszList 186 [2 r.]; LatHar +7, 2, 50, 54, 87 (16); A modląc ſię [Orantes autem] nie bądzćie wielomowni WujNT Matth 6/7; Te poſtáwili przed Apoſtoły/ á modliwſzy ſię [orantes] kłádli ná nie ręce. WujNT Act 6/6; iákom ią przyſzedł do leruzálem ábym ſię modlił. WujNT Act 24/11, Matth 6/5 [2 r.], 6, 9, s. 23, 26 (66); WysKaz 17; A tu przykłádem ſwoim gdy ſię ſam [Jezus] modli SkarKaz 608a, 346a, 350a, 351a, b, 423a (11); SkarKazSej 672b, 689a, 707a.

modlić się do kogo (43): modlyly ſyą oczczouye w otchlany y proroczy nazyemy do boga wſzechmocznego aby raczyl tą panną na ſzwyath dacz PatKaz II 59v; FalZioł V 66; SeklWyzn e4; MurzHist Sv, T2v; MurzNT 73v; KrowObr 214v [2 r.], 216; Modlił ſie Moizeſz do Páná [oravit Moyses ad Dominum]/ y vgáſił ſie ogień. Leop Num 11/2; BibRadz Iud 9 arg; BielKron 12v, 29v, 39v, 40, 65 (9); RejAp 135; BiałKat 193v; GrzegŚm A4; WujJud 56v, 57v; y modlił ſię Sámuel do Iehowy [et oravit Samuel ad Dominum]. BudBib 1.Reg 8/6, 1.Reg 12/19, 4.Reg 19/20, Ps 5/4, Sap 8/21, Is 44/17 (9); A modlemy ſię do Bogá [Opto (marg) oramus (–) autem apud Deum]/ ábyśćie nic złego nie vcżynili BudNT 2.Cor 13/7; SkarŻyw 445; StryjKron 161; LatHar 85, 137, 293; WujNT Act 8/24, s. 573, 723, Aaaaaa v; SiebRozmyśl Bv, B3, D4, I.

modlić się u kogo [= do kogo] za kim (1): Modlćież ſię wy za mną v Páná [Precamini vos pro me ad Dominum]/ áby mi ſię co nieprzydało BibRadz Act 8/24.

modlić się komu (230): tam [Maria] poklęknąwſſy na ſwé kolana modliła ſie iemu/ bo go wiernym bogiem bytz wiedziala. OpecŻyw 15v; Dáy mi przez motz modlitwy twé/ gdyż bych ſie modlił tobie/ żebych miál ſwiętégo aniola twégo przy ſobie OpecŻyw 105v, 6v, 19v, 24, 32v, 33 (19); klączala [Anna] na gorączey modlythwye modlącz ſyą panu bogu PatKaz II 63v, 35v, 51v, 52v, 58, 59; PatKaz III 152 [2 r.]; FalZioł V 66; BielŻyw 130, 156 [3 r.]; A dla thego modliłem ſie oblicżu twemu we wſzytkim ſerczu moim [Deprecatus sum faciem tuam in toto corde meo] WróbŻołt 118/58, B6v, E5v, E6, 31/6; RejPs 127, Ff4v, Ef5; LibLeg 11/44v; SeklKat G2, R4v; KromRozm II xv; KromRozm III F3V; GliczKsiąż D8v; Iáko ſie Pánu modlić cżuiąc cięſzkość grzechu LubPs ee4v marg, B4, Q; KrowObr 11v, 50v, 62, 101, I63v (7); Y będziecie mię wzywáć/ á poydziećie y będziecie mi ſie modlić [orabitis me]/ á ia was wyſlucham. Leop Ier 29/12, Ex 8/30, Lev 14/19, 3.Reg 13/6, 2.Par 7/14, Ps 27/2 (14); á przed wześćiem świátłośći ábyć ſię modlono [occurere tibi]. BibRadz Sap 16/28; Y rozdárſzy Ionátás ſzáty ſwe/ y poſypawſzy głowę ſwą prochem modlił ſię Bogu. BibRadz 1.Mach 11/71, Ex 10/17, 18, Num 11/2, 1.Reg 1/10, 26 (21); Pięć rázy przez dzień modlą ſie Bogu [Turcy] obroćiwſzy ocży ná południe. BielKron 260, 35, 38, 38v, 62v, 71 (13); GrzegŚm O2; Adoro, Chwalę/ Czczę Modlę ſie pánu Bogu. Mącz 270a; Vota facere est orare, Modlić ſie pánu bogu/ prośić páná bogá. Mącz 508a, 113c, 209a; SarnUzn B2; SienLek 12; RejAp Dd4v; HistRzym 53v, 84, 88v, [89], 90 (7); RejPos 213v, 260v marg; Ieſli to rzecz przyſthoyna/ modlić ſye świętym vmárłym. BiałKat 151 marg, 151; GrzegŚm 44 [2 r.]; vćiekamy śię też do pomocy świętych ludźi ktorzy iuż w niebie kroluią/ ktorym że śię modlić mamy/ ták to ieſt rzecż pewna w Kościele świętym KuczbKat 365, 365 [2 r.], 370, 379, 395 (8); A coż ieſt inſzego modlic ſie ktoremu Świętemu/ iedno onego o przycżynę prośić. WujJud 59v, 183v, 184v, 201; WSzyſcy zgodnie to wyznawamy/ áby káżdy cżłowiek ſámego tylko Páná Bogá chwalił/ y iemu ſie ſámemu modlił/ á tákowey cżći ſámemu Bogu należącey/ áby nikomu nieoddawał inſzemu. WujJudConf 53, 56v, 227v; BudBib Gen 25/21, 3.Reg 8/28, 33, 4.Reg 19/15, 2.Par 6/19 (10); BiałKaz G2; Modlćie ſię przeto panu żniwa/ áby wygnał robotniki ná żniwo ſwoie. BudNT Matth 9/38, przedm a4v, Luc 8/31, 9/27, Act 8/21 [22], 1.Cor 11/12 [13]; StryjWjaz Cv; CzechRozm [A5v], 2v, 6, 7, 192 (12); ModrzBaz 9v, 59, 64v [2 r.]; Kto iáki ma vćiſk ná ſię/ do nich ſię vćiekay: á kto ſię weſeli tjm [czterdziestu męczennikom] ſię modl. SkarŻyw 208, 35, 82, 92, 103, 126 (20); CzechEp 24, 55, 56, 200, 205 (9); NiemObr 10, 86, 111, 151; ReszPrz 78; ReszList 157, 161, 169; ArtKanc C9v, C13, Cł3v, D10, Dl2 (9); PaprUp L3v; LatHar 2, 474; WujNT Matth 6/6, 1.Cor 11/13; SiebRozmyśl 12; SkarKaz 350b, 421b; KlonFlis B; KlonWor 27; [[opacicha] podnyowszy racze w nyebo moglyla szya panv bogv zanya ŻywEufr 194].

modlić się ku komu (20): RejPs 127; SeklKat T2; MurzHist E3v; Y modlił ſię Ionaſz ku Pánu Bogu ſwemu [oravit Ionah ad Dominum Deum suum] z żywotá ryby oney. BibRadz Ion 2/2, 2.Esdr 2/4, Ion 2.arg; BielKron 15v, 29v, 31, 31v, 42 (11); RejPos 287v; Y pocżął s płácżem wzdychać modląc ſie ku niemu/ Porucżáiąc wſzytko w moc iáko Pánu ſwemu. HistLan Cv; BudNT Act 8/23[24].

modlić się przećiwko komu, czemu (3): cżyni [św. Dawid] modlitwę ku Pánu Bogu/ áby ſtłumił Saulá y z iego pomocniki [...] przyrownywáią tę modlitwę perſonie Páná Kriſtuſowey/ ktory ſie modlił przećiwko złey á niewierney bożnicy. LubPs 04, ee5; Papieżnicy przećiw Christuſowi modlą ſię przećiw nieprzyiaćielom. CzechEp 44 marg.

modlić się o kogo, o co (22): OpecŻyw 2, 33, 153v, 175; PatKaz II 51v, 52v, 59; W tym Pieniu prorok z perſony otzczow ſtarego zakonu/ modli ſie o Meſſiaſza Chriſtuſa aby racżył przyſc na ſwiat WróbŻołt tt2, tt3v; MurzNT 33v; WLaſnie ten Pſalm należy oſobye Páná Kriſtuſowey/ ktory ſie modlił á prośił o wybáwienie z oney fáłeſzney rády przełożonych nád bożnicą. LubPs L2v, P6; BielKron 31, 92; A pánie Boże day/ o co ſie mamy vſtáwicżnie modlić/ [...] iżeby iego Krolewſka M. tego gwałtowniká práwá Bożego [...] mogł potłumić. KwiatOpis B; BudBib 4.Reg 19/20; CzechEp 200; PaprUp L3v; każdego cżáſu Páná Bogá błogoſłáwić/ á o ſpráwowánie drog wſzelkich onemu ſię modlić/ Tobiaſzowi młodſzemu/ á zátym y ſłudze Bożemu káżdemu porádzono. LatHar 2, 474; Modlić ſię o duſz náwrocenie. WujNT 526 marg, Act 9/11.

modlić się przez kogo [ = za czyim wstawiennictwem] (1): iż choć my ſámi/ choć kto inſzy ná niebie ábo ná ziemi zá námi ſię modli/ tedy ſię modlić ma przez Páná náſzego Ieſuſá Chriſtuſá/ iáko kośćioł Powſzechny w ſwych modlitwách cżyni [...] wyznawáiąc [...] imię y zaſługę y pośrzednictwo Páná Chriſtuſowe. WujNT 693.

modlić się za kogo (185): BierRaj 23v; Modli ſie dobry paſtyrz za owiecżki ſwé/ nie zaſie/ ale za nás OpecŻyw 53v, 143v, 144, 191 v; BielŻyw 155; WróbŻołt E5v, E6, E6v, L7, dd3v, dd4; nieiedno ſamy zaſię mamy ſię modlic/ ale ża yne/ y za niepriyaciele naſſe SeklKat T3v, I, 12, S4v [2 r.], T3v; MurzHist D4, S2v; MurzNT Luc 6/28; KromRozm III K3, K5v marg, K6, K7; że złego złym nigdy oddáwáć nye mamy/ owſzem ſie zá nieprzyiacyoły modlić mamy. LubPs Z marg, Z2 marg, dd3v, ee5; KrowObr B3, 62, 62v, 155v, 214v [5 r.], Vu3v; Leop Num 6/11, 1.Par 6/49, Sap 18/21, 4.Esdr 8/17, Ier 29/7 (7); BibRadz Num 15/25, Ier 42/2, 2.Mach 15/12, Iac 5/16; BielKron 29v, 35, 38v, 41, 145 (9); GórnDworz Q3v [2 r.]; Szukayćie mi mężá Bożego kthory ſie modlił zá Rzym. HistRzym 124v, [89], 90; RejPos 104v, 235; Módlćie ſye y zá nas: áby pan Bóg otworzył vſtá náſze BiałKat 196; wſpomagaymy ié [braci umarłych] wedle możnośći náſzey/ iáko możemy: gothuymy im podpomożenié/ modlący ſye zá nié/ y inſzych proſząc: áby ſye modlili BiałKat 356, 25, 143v, 221; KuczbKat 365, 420; y ſam Auguſtyn ś. prośi wſzyſtkich ktorzy to iego Kśięgi cżytáią/ áby ſie ża [!] mátkę iego Pánu Bogu modlili. WujJud 201, 6, 57v, 120v, 156 [2 r.], 184v (10); BudBib 4.Reg 19/4, Ier 29/7; BudNT przedm a4v, b7v, A8v marg, Matth 5/44, 2.Thess 1/11, Iac 5/16; ieden ſię zá drugiego Bogu modlimy [alius pro alio precamur]/ áby nam odpuśćił/ á słuſzne od nas karánie oddalił. ModrzBaz 64v, [38]v; SkarJedn 64, 71 [4 r.], 167, 242, 403; y Pan moy krzyżownikom ſwym nie łáiał/ ále zá ich grzechow odpuſzcżenie modlił ſię SkarŻyw 566, 35, 80, 91, 141, 161 (25); CzechEp 44 [3 r.], 55, 56, 83, 405; NiemObr 10, 151; ArtKanc D10; GrabowSet A2v [2 r.], B; LatHar 14, 38, 94, 166 marg, 179 (11); WujNT 249, 282, 375, 420, 447 (25); WysKaz 38; SiebRozmyśl D4, H4; SkarKaz 157a, 608b, 609a, 636a [3 r.], b [2 r.].

modlić się za co [= o co] (5): Aby ták ofiáry były ſpráwowáne Bogu nawyzſzemu/ zá krolá/ y zá iego dźieći/ á iżby ſię modlono zá ich zdrowie [et orent pro ipsorum vita]. BibRadz 3.Esdr 6/31, Gen 20/7; KuczbKat 430; Iuſz mu Pan Bog był obiáwił przyśćie S. Wilhelmá/ y gorąco ſię modlił zá práwe iego náwrocenie. SkarŻyw 165; WujNT 526.

modlić się za co [= o odpuszczcnie czego] (10): Iż gdźyeby wſſyſtek lud/ álbo kſyążę/ álbo ktokolwyek iny zgrzeſſył/ kápłan ſye zań y zá grzech yego będźye modlił KromRozm III K5v; LubPs ee3v; Odpuść bliźniemu ſwemu ktory ćię ſſkodzi: á tedy gdy ſię będzieſz modlił zá grzechy będąć odpuſzcżone [deprecanti tibi peccata solventur; proſzącému grzéchy rozwiązáné będą WujBib]. Leop Eccli 28/2, Lev 19/22, Eccli 28/5; BibRadz Lev 12/7, 8; BielKron 71; SkarŻyw 184; Ono maſz gdy ſię Moizeſz modlił zá grzech ludu Izráelſkiego: Dimitte obsecro pcccatum populi huius [Num 14/19]. WysKaz 28.

modlić się nad kim [w tym w tłumaczeniu i komentarzach bibl. Iac 5/14 (8)] (9): KromRozm III K6; KrowObr 81v; BiałKat 381v; Tákże Helias modlił śię w Sárepćie nád vmárłym ſynem wdowy GrzegŚm 49; WujJud 160v; Choruie kto v was/ niech przyzowie ſtarſze zboru/ y niech ſię modlą nád nim [orent super eum]/ máżąc go oliwą w imię pańſkie. BudNT Iac 5/14; KarnNap E4; LatHar 648; WujNT Iac 5/14.

modlić się przed kim [= do kogo] (10): pośćiłem / y modliłem ſie przed oblicżnośćią Páná Bogá niebieſkiego [et orabam ante faciem Dei caeli] Leop 2.Esdr 1/4; O Pánie/ ieſli niedopuśćiſz ſludze twemu / ábyſmy ſie modlili przed tobą [ut oremus coram te] Leop 4.Esdr 8/6, Lev 19/22, 1.Par 17/25, 2.Esdr 1/6, 4.Esdr 8/17; BibRadz 1.Reg 1/12, Iob 40/22; SkarKaz 351b; SkarKazSej 663a.

modlić się przed czym (5): KrowObr 113; Cżáſu iednego gdy ſię [Tomasz] ochotnie w Neápolim przed Crucifixem modlił/ głos táki vſłyſzał SkarŻyw 202; Raz gdy ſię po iutrzni [Wincencyjus] modlił przed obrázem pánny cżyſtey/ vkázał mu ſię mąſz kraſny z długą brodą SkarŻyw 308, 319, 572.

modlić się z kim [= wspolnie] (10): dáy nám tę żądzą ij doſtatek abychmy ſie s tobą [miły Panie] modlili/ ij o naſſe zbawienijé motzno boiowali OpecŻyw 103; RejAp 135; kiedy kto przed Obrázem ktorego Swiętego mowi Pacierze/ tedy niechay ták rozumie/ iż go prośi o to áby śie z nim modlił/ y to mu vprośił KuczbKat 365; SkarŻyw 91, 132; WujNT s. 479, Act 20/36, s. 573, Aaaaaa v. Cf modlić się z kim z czego.

modlić się z kim [= tak jak] (2): Kiedy pokuſę zwyćiężyſz/ ták ſię modl z świętym Auguſtynem. LatHar 589,94.

modlić się z czym [= jak, w jaki sposób] (15): Vciekla ſie [Maryja] ku bogu wſſechmogącemv z gorącemi ſlzami/ ij pocżęlą [!] ſie modlitz s cięſſkim wzdychanijm ſertza rzekątz OpecŻyw 6. Cf »modlić się z nabożeństwem«, »modlić się z płaczem«, »modlić się z weselem«.

modlić się z kim z czego (1): Po Epiſtole ták ſię modl z Pſálmu z Kośćiołem Bożym. LatHar 89.

modlić się za kim (303): BierRaj 21; OpecŻyw 132, [192]v; PatKaz III 144; aby [Święci] ſie modlili za tobą do niego aby Bog wſzechmogączy racżył cie zachować w zdrowiu ieſtli wola iego FalZioł V 66; WróbŻołt G3; KromRozm I K; MurzHist Sv, T2v; Kriſtus pan ácz widzi wſzetecżność ſwych ſprzećiwnikow/ á wżdy ſie zá nimi modli LubPs Q marg, S5v, Z; Iáko tám ſiedm kroć około krzćilnice w koło chodzićie [...] Duſz vmárłych ludzi wzywáiąc/ áby ſie zá wámi modleły KrowObr 73, 49v, 159, 163v, 164, 170, 209v (10); I będzie ſie zá nim modlił Pánu [rogabitque pro eo coram Domino; y będźie ſie zá nim modlił przed PANEM WujBib]/ á vcżyni ofiarę chlebową zá grzech Leop Lev 14/19, Ex 8/28, Lev 14/21,2. Esdr 1/6; BibRadz *7, Deut 9/20, I 203c marg, iud 8/19, Is 53/12 (13); BielKron 12v, 29v [2 r.], 42, 62v, 63 (14); RejAp 61 v; RejPos 22, 23, 75v, 214v [2 r.], 328; RejPosWiecz2 92v; BiałKat 228v; GrzegŚm [A4], 61; WujJud 55v, 56v [3 r.], 57, 58, 58v (11); Y modlił ſię Izáhák Iehowie zá żoną ſwą [oravit Ischac ad Dominum pro vxore sua] iſz byłá niepłodna BudBib Gen 25/21, 1.Reg 12/19, 23; HistHel B2v; BiałKaz Dv; Modlćie ſię wy zámną ku pánu [Precamini vos pro me ad Dominum] / iákoby nic nie przyſzło na mię cośćie mowili. BudNT Act 8/23[24]; CzechRozm A5v, 189, 204v, 236v, 243v; ModrzBaz 64v, 67v; SkarŻyw 35, 252; KochTr 21; CzechEp 8, 16, 18, 44 [3 r.], 83 (9); PAnie/ modlą ſię zá mną/ nie ſam proſzę ćiebie/ Iednák ćię miłośierdźie niechce ruſzyć w niebie GrabowSet K3v; LatHar 14, 37, 85, 137, 408 (12); WujNT Matth 5/45 [44], s. 51, Luc 6/28, s. 289 [2 r.], Act 8/15 (28); SiebRozmyśl B; SkarKaz 635a, b, 636a. Cf W formułach modlitewnych.

modlić się w czym [= z powodu czego] (3): RejPs 127; Tobieć ſie ia modlić będę tu w potrzebie ſwoiey. LubPs B4; LatHar 615.

Ze zdaniem dopełnieniowym i celowym [aby (76), by (5), Żeby (4), iżby (3), jakoby (2), iżeby (1)] (91): BierRaj 21; a wy téż modlcie ſie/ abyſcie nie weſſli w pokuſſenijé [orate, ne intretis in tentationem Vulg Luc 22/40] OpecŻyw 98, 1, 99v, 100v, 105v, [192]v; PatKaz II 59v; FalZioł V 66; WróbŻołt G3, tt2; LibLeg 11/44v; SeklKat T2; ábychmy będąc wdzyęcżni they łáſki Páńſkyey/ iemu vſtáwicżnie dzyękowáli/ á bez odpocżynku ábychmy ſie modlili/ iżby pan Bog ty ſwe dáry nam wyecżnie záchowywáć racżył. LubPs P4v, T; KrowObr 50v, 101; Leop Iudith 12/8, Matth 26/41, Mar 14/38; BibRadz Ex 10/7, Iudith 8/19, Ps 35 arg, 60 arg, 69 arg (12); BielKron 29v, 62v, 83, 92, 113v; RejAp 135; HistRzym 88v; RejPos 214v [2 r.], 258v; WujJud 6, 159v, 189; WujJudConf 227v; BudNT Matth 9/38, Luc 8/31, 10/2, Act 8/23 [24], 2.Thess 1/11, Iac 5/17; Ná káżdy dźień ſię modlimy [Quotidie oramus]/ áby kroleſtwo Boże do nas przyſzło. ModrzBaz 67v, 64v [2 r.], 114; SkarJedn 71, 167; SkarŻyw 385; StryjKron 161; CzechEp 200; ArtKanc D12, L10v; LatHar 254, 581, 692, 707 [2 r.], 719 [2 r.]; A przetoż czuyćie/ modląc ſię ná káżdy czás/ ábyśćie byli godni vyść tego wſzytkiego co przyść ma WujNT Luc 21/36, Matth 26/41, Mar 13/18, 14/35, 38, s. 282 (19); A prośmy ich pokornie/ iżby ſie modlili. Iżebyſmy téy/ co oni/ łáſki doſtąpili. SiebRozmyśl Bv; SkarKaz 385b.

W połączeniach szeregowych (32): Poglądáy duſſo nábożná za ſtworzycielem twoijm iako ijdzie ſám na pokutę/ [...] pratzuie za grzeſſné/ modli ſie/ poſci/ cżuie/ kárze cialo przenáſwiętſſé/ niewinné/ na golé ziemi leży OpecŻyw 37; KromRozm I D4, 12v; MurzNT Mar 13/33; KromRozm III 16, K3, K7; Záprawdę nyemáſz nic lepſſego małżonkowi po żenie ſwey poznáwáć yedno ſámo nabożeńſtwo/ kyedy oná o bogá będzye dbałá/ w ſlowye ſie bożym kochałá/ cżęſto ſie bogu modliłá/ á yemu ſámemu ſlużyłá. GliczKsiąż P6v; KrowObr 62v, 201v [2 r.]; Leop 2.Par 7/14, Act 13/3; Ty tedy nie modl ſię za tym ludem/ nie wołay zá nimi/ áni ſię wkłáday zá nie/ áni ſię zá niemi przyczyniay/ bo ćię nie wyſłucham [ne ores pro populo isto et ne assumas pro eis laudem et orationem, et ne depreceris ad me, quia non exaudiam te]. BibRadz Ier 7/16, Ier 11/14; BielKron 113; GrzegRóżn [L4]; RejPos 206; BiałKat 228v; GrzegŚm 44; náwroćiwſzy ſię ku tobie wyználiby imię twoie y modlili ſię á proſili ćiebie w domu tem [et eonversi fuerint et confessi fuerint nomen tuum et oraverint et deprecati fuerint ad facies tuas in domo ista] BudBib 2Par 6/24; CzechRozm 6, 192; ModrzBaz 59, 114; SkarŻyw 291; StryjKron 6; ReszPrzHoz 115; ReszList 163; WujNT Mar 13/33, s. 26, 620.

W przeciwstawieniach: »modlić się ... pomsty (a. przeklinania, a. potępienia) prosić (a. żądać) (2), łajać, przeklinać« (4): panna any pomſty any przeklynanya any potąpyenya ym ządala ale ſyą zanymy modlyla PatKaz III 144; KrowObr 49v; Kiedy ſię ieden modli/ á drugi przeklina [Unus orans et unus maledicens]/ y ktoregoſz z nich głoſu Pan wyſłucha? BudBib Eccli 34/25; SkarŻyw 566.

W formułach modlitewnych: modl(cie) się za nami (a. mną) [w tym: skróty (39), modlcie się bracia (1)] (158): Swięta pánno nád pánnámi/ y wſzyſcy ſwięći Mniſzy/ y puſtelnicy/ modlćie ſie zá námi. KrowObr 162, 215v; Bo Pánu Bogu ták właśnie mowimy/ Smiłuy śie nád námi. Wyſłuchay nas. A do ſwiętego ták: Modl śie zá námi. KuczbKat 365; Swięta Dźiewico nád dźiewicámi mo. Swięty Michále modl ſię zá námi. Swięty Gábryelu modl ſię zá námi. Swięty Ráphale modl ſię zá námi. Wſzyścy Swięći Anyołowie y Archányołowie modlćie ſię zá námi. LatHar 173; Modl ſię zá námi ś. Stániſłáwie/ Allel. Abyſmy ſię godnymi sſtáli obietnic Chryſtuſowych/ Alle. LatHar 419, 7, 93, 173 [18 r.], 174 [24 r.], 175 [16 r.] (156).

W charakterystycznych połączeniach: modlić się często, długo (2), gorąco (2), obłudnie, ochotnie, pilnie (z pilnością) (5), pospołu, potajemnie (2), przykładem, rozmyślnie, spolnie (2), społecznie, społem, uprzejmie, ustawicznie (6), zawsze (2); modlić się bez odpoczynku, bez przestanku (10), jeden za drugiego (9), sam za się.

Zwroty: »cicho (w sobie), w cichości modlić się« [szyk zmienny] (2 : 1): Raz w wielki tydzień wkośćiele płácżącą y klęcżącą/ieden Kápłán cudnie vpomniał: áby ćicho ſię modliłá. SkarŻyw 580; MOdlmy ſię Oycu ſwemu/ w pokorze á w ćichośći ArtKanc M13v; Ręce śćiągnął do ſwego Bogá/ ćicho w ſobie Modląc ſie/ á oczy ſwé wzgorę zápaloné Trzymał GosłCast 74.

»modlić się w duchu, duchem« [szyk zmienny] (6 : 4): OpecŻyw 50; Gdy ſię nie modlią wduchu y wprawdzie nie będą wyſluchany SeklKat T3; KromRozm II h2v [2 r.]; GrzegŚm 47; A tego zwycżáiu modlić śie w Duchu/ ktory ieſt przywoity Chrześcijánom/ ludźie niewierni mieć y vżywáć niemogą/ o ktorych P. Chriſtus ták mowi: Gdy śie modlićie / niemoẃćieſz wiele KuczbKat 370; LatHar 662; Modlić ſię będę duchem (marg) głoſem. (‒)/ modlić ſię będę y wyrozumieniem. Będę śpiewał duchem/ będę śpiewał y wyrozumieniem. WujNT 1.Cor 14/15; Lecz wy namilſzy/ [...] w Duchu S. modląc ſię/ ſámi ſię w miłośći Bożey záchowayćie WujNT Iud 20, Eph 6/18.

»modlić się językiem [= formalnie, bezmyślnie]« (3): będęc się iá modlił ięzykiem (to rzekł [Franciszek] bo go teſz Biſkup namáwiáł a by zarás z niémi pacierz mowił) i vczynięć łatwie co iedno chcecie. MurzHist I3v; Bo ieſlibych ſię modlił ięzykiem [Nam si orem lingua] duchći (marg) to ieſt, głos. (‒) ſię moy modli; lecz rozum moy bez pożytku zoſtáie. WujNT 1.Cor 14/14, s. 615.

»modlić się [jakim] językiem, po łacinie« (1 : 1): ták Syná Bożego Páná Iezu Kryſtá bluznićie/ modląc ſie połáćinie/ áby ludzie nierozumieli. KrowObr 72; WYznawamy też/ choć káżdy z oſobná modlić ſie może ięzykiem ktorym vmie/ wſzákże poſpolite Modlitwy we Zborzech Swiętych ięzykiem właſnym á poſpolitym máią być cżynione/ żeby od wſzech były wyrozumiáne. WujJud 183.

»klęknąwszy (a. poklęknąwszy) (na kolana), klęcząc modlić się; modląc się klęczeć (a. klękać na kolana); klękać, modlić się« [szyk zmienny] (7 : 1; 2 : 1): Daniel trzy kroć przez dźień/ otworzywſzy okná przećiwko miáſtu Ieruzálem/ klęknąwſzy ſie modlił. WujJud 187; BudBib Is 44/17; klęknąwſzy ná koláná ſwe/ ze wſzemi temi modlił ſię [ponens genua sua cum omnibus illis oravit]. BudNT Act 20/36; SkarŻyw 142; NiemObr 75; LatHar 719; á klęknąwſzy [Jezus] ná koláná/ modlił ſię [et positis genibus orabat] WujNT Luc 22/41; Piotr/ poklęknąwſzy ná koláná modlił ſię [Petrus ponens genua oravit] WujNT Act 9/40, Act 21/5, Aaaaaalv [2 r.].

»leżeć krzyżem modląc się« (1): Leżał krzyżem modląc ſie StryjWjaz C2.

»modlitwą modlić się; modlitwa, prośba, ktorą się modli« [szyk zmienny] (4; 6 : 2): WróbŻołt dd3v; po trzykroć ná dźień modli ſie [Daniel] modlithwą ſwoią [tribus temporibus per diem orat obsecratione sua]. Leop Dan 6/13, Iudith 6/16, 2.Esdr 1/6; żebyś vsłyſzał wołánie y modlitwę/ ktorą ſię sługá twoy modli oblicżu twemu [ut audias clamorem et orationem, quam servus tuus orat corarn te] dziſia. BudBib 3.Reg 8/28; Wysłuchayże prośby sługi twego y ludu twego Izráelſkiego/ ktorąć ſię modlić będą [Et exaudias deprecationem servi tui et populi tui Israel, quam oraverint] ná miejſcu tym BudBib 2.Par 6/21, 3.Reg 8/29, 30, 2.Par 6/19, 20; BudNT Iac 5/17; WujNT Iac 5/17.

»modlić się mowiąc (a. rzekąc), modląc się mowić; modlić się a (i) mowić (a. oświadczać, a. rzec)« (41 : 4; 11): ij modlil ſie [Jezus] rzekątz. OpecŻyw 100, 6, 32v, 53v, 55 [2 r.], 99 (11); SeklKat 12, S4v; phariſeuſz (marg) ſtoiąc (‒) ſtanąwſzy to vśiebie (marg) modlił się (‒) modląc się mówił [haec orabat] MurzNT Luc 18/11; vpadł ná oblicże ſwe/ modląc ſie / á mowiąc [orans et dicens] Leop Matth 26/39, Ccc6v, Matth 26/42, 44, Mar 14/39, 4.Esdr 4/51; BibRadz 1.Reg 2/1, Tob 3/1, 1.Mach 4/30, Mar 14/39; BielKron 35, 40, 62v [2 r.], 160v; RejPos 287v; Y modlił ſię do Iehowy á rzekł [oravit ad Dominum et dixit]/ Proſzę Iehowo BudBib Ion 4/2, 4.Reg 19/15, Sap 8/21, Is 44/17; SkarŻyw 135, 141, 187, 347, 402 (8); LatHar 692, 693, 707, 719; A modląc ſię mowili [Et orantes dixerunt] WujNT Act 1/24, Math 26/39, 42, 44, Mar 14/39, Luc 22/41; SiebRozmyśl B3; PowodPr 81; Boże by ſię ták wſzyścy modlić y prawdźiwie przed P. Bogiem mowić mogli SkarKaz 351b; Iáko ieſt v Tobiaſzá młodſzego/ ktory ſię ták modlił y oświadczał P. Bogu żonę biorąc: (Ty wieſz iż nie dla roſkoſzy biorę żonę [...]) SkarKaz 421b.

»modlić się myślą, wyrozumieniem« (3 : 1): KromRozm II h2v [2 r.]; LatHar 662; Modlić ſię będę duchem (marg) głoſem. (-)/ modlić ſię będę y wyrozumieniem [orabo et mente]. WujNT 1.Cor 14/15.

»modlić się nabożnie, z (silnym) nabożeństwem« [szyk zmienny] (12 : 3): Kápłan zá to iże go cżćił/ Bogá zá Ezopá prośił: Nabożnie ſie támo modląc/ Ręce ſwe w niebo podnoſząc BierEz A3; Panną Mariá [...] ſilnym nábożeńſtwem bogu oyttzu modlila ſie rzekątz. OpecŻyw 163v, 2, 2v, 32v, 175; SeklKat G2v; MurzHist E3v; [Eliasz] nabożnie ſię modlił [et oratione oravit] áby deżdz nie ſzedł BibRadz Iac 5/17; HistRzym 53v; obacżay przy tym/ z iáką záśię pilnośćią y z iákim nábożeńſtwem modlić się maſz KuczbKat 380, 355; KarnNap Dv; SkarŻyw 90, 570.

»osobno modlić się« (2): A gdy odprawił rzéſze/ wſzedł na górę oſobno modlić śię [privatim (marg) solus (‒) orare] MurzNT Matth 14/23; WujNT Luc 9/18.

»paść (a. upadać) na oblicze swe modląc się; upadając na swe oblicze modlić się; (u)paść (a. upadać) na twarz (a. ziemię) i modlić się« (3; 3; 2): Anieli ſwięcij przed maieſtatem boſkym vpádaiątz na ſwé oblicżé ſie modlili/ aby buog otzietz rácżil wybawitz rodzáy ludſky. OpecŻyw 1; Y gdy odſſedł [Jezus] od nich málucżko/ vpadł ná źiemię/ y modlił ſie [procidit super terram et orabat] Leop Mar 14/35; BibRadz Mar 14/35; BudBib 2.Mach 10/4; NiemObr 111; LatHar 692; WujNT Matth 26/39, Aaaaaav.

»z (wielkim(i)) płaczem (a. słzami), płacząc modlić się; modlić się w płaczu« [szyk zmienny] (10 : 1; 1): Gdy ſie [Maryja] tak bogu wſſechmogącemu z wielkimi ſlzami modlila/ aniol z niebios prziſſedl k niey weſele rzekątz OpecŻyw 6v, 89v, 100v, 153v, 175; BibRadz 1.Reg 1/10;BielKron 62v, 160v; modlił ſię [św. Teodorus] Pánu Bogu z płáczem mowiąc SkarŻyw 187, 135, 572; PowodPr 81.

»modlić się pokornie, w pokorze« (1 : 1): Tám ſie modlił [Salomon] pokornie/ y cżynił ofiáry/ Iáko był s Páńſkiey woley dawny Zwycżay ſtáry. RejWiz 184; ArtKanc M13.

»poszcząc modlić się, modlić się z postami; w poście; pościć i modlić się« [szyk zmienny] (1; 1; 1; 10): Panna [...] poſſcżątz ij modlątz ſie w placżu w onym domu/ gdzie byla oſtatecżniá wiecżerzą przebywala OpecŻyw 175; A nye vrągáyą nam [...] iż [...] modlimy ſye y poſćimy/ y ine vſtáwy y obrzędy nabożeńſtwá ktore myſli náſſe ku Bogu pobudzáyą/ chowamy? KromRozm I D4v; KromRozm III I5v; Leop 2.Esdr 1/4; BibRadz 4.Esdr 6/31; WujJud 132v; cżterdzieśći dni poſzcżąc modlił ſię pilnie SkarŻyw 318, 173, 319, 581; A poſtáńowiwſzy im kápłany w káżdym kośćiele/ modląc ſię z poſtámi [orassent cum ieiunationibus]/ polećili ie Pánu w ktorego vwierzyli. WujNT Act 14/22, s. 39, Act 13/3.

»modląc się prosić; modlić się prosząc; modlić się (a, i) (po)prosić« [szyk zmienny] (4; 4; 10): gdyſz ona zakonnycza byla nabozna ku pannye maryey a oſobne nabozenſtwo myala ku począczyu panny maryey modlączy ſyą {yednego czaſzv} cząſto proſzyla panny maryey PatKaz II 78; SeklKat R4v; LubPs L2v; náleźli Dánielá á on ſie modli/ y proſi Bogá ſwego [invenerunt Danielem orantem et obsecrantem Deum suum]. Leop Dan 6/11, 3.Reg 13/6; BibRadz Mar 11/24; BielKron 92, 321v; Praecario rogare, Modląc ſie prośić. Mącz 320b; WujJud 58; (gdy ſię tobie) modlić będą/ y poproſzą ćię [oraverint et deprecati fuerint ad te] w tym domu/ Tedy ty vsłyſzyſz ná niebieſiech BudBib 3.Reg 8/33; SkarJedn 313; SkarŻyw 107, 319; CzechEp 200 [2 r.]; wſzytko oczkolwiek modląc ſię proſićie [Omnia quaecumque orantes petitis]/ wierzćie że otrzymaćie WujNT Mar 11/24, Col 1/9.

»modlić się przykładem [czyim]« = tak, jak [kto] [szyk zmienny] (4): OpecŻyw 53v; Abyzmy ſie panu bogu modlili przykłádem kryſtuſowym. RejPs 127 marg, Ff4v; Leop Luc 11 arg.

»podnioswszy (a. podnosząc) ręce (w niebo) modlić się; wznosić ręce w niebo (a. ku kościołowi) (i) modlić się; wyciągnąć rękę w niebo modląc się« [szyk zmienny] (3; 2; 1): Wysluchay Pánie głoſu proźby moiey gdy ſie modlę tobie: gdy w znoſſę ręce moię do kośćiołá twego ſwiętego [dum oro ad te, dum extollo manus meas ad templum sanctum tuum]. Leop Ps 27/2; A ták Moiżeſz wyciągnął rękę w niebo ku Pánu Bogu modląc ſie/ przeſtał grad y nawáłność. BielKron 29v; [Witalis] wlazwſzy w ieden kąt/ cáłą noc ręce podnoſząc/ modlił ſię y chwalił Páná Bogá/ proſząc zá iey vpámiętánie SkarŻyw 107, 224, 436; BLogoſłáwiona Iágnieſzká/ ſtoiąc w pośrzodku ogniá gwałtownego/ wznioſłá ręce w niebo/ y ták ſię modliłá. LatHar 457.

»sam u siebie, w sobie modlić się« (3 : 2): Y ſtánąwſzy Fáryzeuſz ták ſię ſam v śiebie modlił [Pharisaeus stans apud se haec orabat] BibRadz Luc 18/11; RejPos 199v; WujNT Luc 18/11; SkarKaz 346; GosłCast 74.

»modlić się sercem (z serca); we wszytkim sercu« = deprecari in toto corde Vulg (4; 1): WróbŻołt 118/58; KuczbKat 370; Biſkupi wſzyſcy/ Legat też Papieſki z nimi/ Tám ſie modlili Bogu ſercy nabożnymi. StryjWjaz Cv; OYcże náſz [...] wźiąłeś nas zá ſyny ſobie/ chcąc byſmy tu bráćią byli/ tobie ſię záwſze modlili/ ſercem, y vſty wzywáli ArtKanc M15, M18.

»modlić się w skrytości« (1): Ale ty gdy ſię modliſz/ wnidź do komory ſwoiey/ a záwárſzy drzwi/ modl ſię Oycu twemu w ſkrytośći [ora Patrem tuum in abscondito] WujNT Matth 6/6.

»na wschod słońca, ku słońca wschodu się modlić« (1 : 1): KromRozm I L4; A zaź to źle [...] że ſie ku Słońcá wſchodu modlimy WujJud 43v.

»modlić się słowem« = odmawiać modlitwy (1): Modli ſie dobry paſtyrz za owiecżki ſwé [...] naucżaiątz abychmy ſie zawżdy modlili/ nietylko przykladem/ cżego nás vcżyl/ ale ij ſlowem mowiątz. OpecŻyw 53v.

»słowy [jakimi] się modlić« [szyk zmienny] (4): Takowymi ſlowy orędownitza zbawieniá naſſégo tzalą notz pratzuiątz bogu ſie modlila o ſynácżka ſwégo. OpecŻyw 33; SeklKat S4v; Tedy obroćiwſzy ſię ku oknu/ modliłá ſię tymi ſłowy [Et deprecata est ad fenestram, et dixit] BibRadz Tob 3/12, I 4v marg.

»stojąc modlić się« [szyk zmienny] (3): pierwey [Symeon] ſtoiąc ſię modlił/ potym gdy ſtać od poſtu nie mogł/ śiedząc. SkarŻyw 29, 31; iáko niektorzy też to podánim Apoſtolſkim zwáli/ w Niedźielę ſtoiąc/ á nie klęcżąc ſię modlić. NiemObr 75.

»za (wierne, wszytki) umarłe (a. zmarłe, a. pomarłe), za dusze umarłych modlić się« [szyk zmienny] (19 : 1): Swyęte yeſt á zbáwyenne myſlenye zá vmárłe ſye modlić. KromRozm I K, F2v [2 r.]; Modlmy ſię zá wſzythki wierne zmarłe GrzegRóżn Ev, [G4v]; WujJud 201; SkarJedn 343; modlem ſię powiáda/ we Mſzy zá wſzytki miedzy námi pomárłe SkarŻyw 278, 279; ReszPrz 9; Modlmy ſię zá wierne vmárłe. LatHar 180; Ieſli vmárli nie zmartwychwſtáną/ zbytniaby y prozna rzecz byłá modlić ſię zá vmárłe. WujNT 620, 349, 493, 620, 828 marg, Aaaaaav, Cccccc3; Stądże ſię zá vmárłe modlim/ ofiáruiem/ poſty y iáłmużny y drogi czynim: áby im P. Bog tám ná onym świećie ty docześne karánia odpuśćił SkarKaz 385b, 381b, 383a.

»modlić się z weselem« (1): Dźiękuię Bogu memu w káżdym przypominániu was (záwżdy we wſzelkich prośbách moich zá wſzytkich was/ modląc ſię z weſelem [cum gaudio deprecationem faciens]) WujNT Philipp 1/4.

»modlić się wespołek« (1): Ieſli ſie to piſmo o vmárłych Swiętych rozumie [...] áby ſie mieli modlić weſpołek tedyćby według tey twoiey fáłſzywey náuki/ nietylko ſwięći vmárli/ przytzyniáć ſie/ byli powinni y modlić zá námi/ ále y my teſz weſpołek zá nimi? KrowObr 215.

»modląc się wołać; modlić się w serdecznym wołaniu; modlić się i(a) wołać« (1; 1; 2): wyſlucha mnie pan bog gdi modląc ſię będę kniemu wołał [dominus exaudiet me cum clamavero ad eum] WróbŻołt 4/4; LubPs Q; Raz ſię długo modlił v Piotra S. grobu/ wpośćie y w gorącym ſerdecżnym wołániu SkarŻyw 319; Y ták święta Panná káżdego zbywáłá: á modląc ſię y wołáiąc do Bogá/ nálazłá tákie wybáwienie. SkarŻyw 445.

»modlić się wyznawając imię [Boga]« (1): á oni modliliby ſię ná mieyſcu tem wyznawáiąc imię twoie [et oraverint in loco isto et confessi fuerint nomen tuum]/ poniechawſzy grzechu ſwego gdybyś ie trapił. BudBib 2. Par 6/26.

»modląc się oczy ku niebu wznosić« (1): Modląc ſię Pan Chriſtus vpadał ná oblicze/ oczy ku niebu wznośił/ y klękał ná koláná. WujNT Aaaaaav.

»złożywszy ręce modlić się« (1): Supinas manus ad coelum ad deos tendentes, Złożiwſzy ręce modlili ſie pánu Bogu. Mącz 209a.

Szeregi: »modlić się i (a) chwalić (a. wychwalać); modląc się wychwalać [kogo]« [szyk 5 : 4] (8; 1): OpecŻyw 55; RejPs Ff5; BibRadz Eccli 39/6; Tegoż on znał wychwalał y modlił ſię iemu [Bogu Ojcu] GrzegRóżn O2; BiałKaz G2; SkarŻyw 107; ReszPrz 78; Przyſzliſmy ſię iemu modlić/ Y onego chwalić ArtKanc C13; Páweł y Sylás modląc ſię wychwaláli Bogá [orantes laudabant Deum]. WujNT Act 16/25.

»czuć, (a, i) modlić się« = vigilare et orare Vulg, PolAnt [w tłumaczeniach i komentarzach bibl. Matth 26/41, Mar 14/38, 26/41] [w tym: imp (9)] (13): Pan Kryſtus ſwoie zwolenniki vpominał/ áby tzuli vſtáwitznie ſie modlili/ iákoby w pokuſy nie vpádli. KrowObr 50v, 99v; Cżuyćie á modłćie [!] ſie/ ábyśćie nie przyſſli ná pokuſſenie. Leop Matth 26/41; BibRadz Mar 14/38; SkarJedn 71; LatHar 254, 581, 692; Każe ſię ſtrzedz obżarſtwá/opilſtwá/ y ſtáránia świeckiego. A czuć y modlić ſię záwſze. WujNT s. 279, Matth 26/41, Mar 14/38, s. 116, 171. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.].

»(nie) modlić się i (ani) ofiary (nie) czynić (a. ofiarować)« (7): RejWiz 184; Auguſtyn ś. piſze/ że Aeriani Heretycy takież vcżyli/ że ſie niemamy zá vmárłe modlić/ áni ofiáry cżynić. WujJud 201, 184v; tedyć kápłan/ ktory ſię ma záwſze modlić/ y ofiáry zá lud ofiárowáć/ powinien być záwſze bez małżeńſtwá WujNT 594, 349, 493; SkarKaz 381b. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»czynić pokutę a modlić się« (1): Płákał Dawid cżyniąc pokutę á modląc ſie Pánu Bogu/ ták zá wyſtępek ſwoy iáko zá dzyecię BielKron 71.

»modlić się a jałmużny dawać« (1): Ty rodzice maſz zábić miecżem pokuty/ a pothym maſz iść do rzeki piſmá ſwiętego/ á thám maſz zbudowáć dom zbáwienia to ieſt modlić ſie/ á iáłmużny dáwáć. HistRzym 117v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.].

»dziękować (a. dzięki czynić) i modlić się« [szyk 3 : 2] (5): SeklKat G2; Ploſnká známienita ieſt záprawdę/ w ktorey poſpołu Prorok y dzyęki cżyni y modli ſie zá kroleſtwo/ y zá kościoł ſwięty przećiwko nieprziyacielom LubPs ee5; KrowObr 62; BielKron 89v; áby ći ktorzi dawáią/ ochotnie to cżynili: ktorzi biorą/ áby vznawáli dobrodźieyſtwa Boże/ dźiękowáli/ á vſtáwicżnie śię modlili/ ták zá się/ iáko też y zá dobrodźieie ſwe [Dei beneficia agnoscant gratias agentes ac sedulo precantes tum pro se, tum pro benefactoribus]. ModrzBaz [38]v.

»modlić się, (a) kłaniać« [szyk zmienny] (2): A przetożem ſie Bogu modlił á kłaniał y teżem kxiążęciu j kapłanowi pocżciwoſć działał. BielŻyw 156; BudBib Is 44/17.

»korzyć (a. ukarzać) i modlić się« (2): A im ſię kto zacnieyſzy korzy y modli: tym więcey czći tego przez ktorego czego prośi. SkarKaz 636b, 608a.

»modlić się a paciorki mowić« (1): do ktorych [kościołów] ludźie chodźić máią Pánu Bogu ſię modląc/ á káżdy wedle nabożeńſtwá ſwego paćiorki mowiąc ReszList 157.

»modlić się a (i) poruczać« (3): FalZioł V 66; HistRzym 132v; Aleć pobożnego ſtáránia Boſkie wſpomożenie nieopuśći/ á zwłaſzcżá tych ludźi/ ktorzi ſię mu bez przeſtánku modlą/ á pilnie porucżáią [qui indesinenter preces illi fuderint seseque illi commendaverint]. ModrzBaz 9v.

»modlić się i pozdrawiać Matkę Bożą« (1): Zá ktorego [kaznodzieję] gdy kazał/ pilnie ſię záwżdy modliłá/ y ſto kroć pozdrawiáłá Mátkę Bożą. SkarŻyw 581.

»modlić się i (a, albo) przyczyniać« [szyk 4 : 4] (8): Bo tám niemaſz nie otym áby ſie miał Abrákám álbo Dawid przytzyniáć/ álbo modlić do Páná Bogá zá ludem Izráhelſkim po ſmierći KrowObr 216, 159, 214v, 215; BibRadz I *7; WujJud 56v; LatHar 486; wſzyścy ktorzy ſię modlą y przyczyniáią do Bogá zá námi/ ſą posrzednikami. WujNT 723. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»modlić się i ofiarę Mszej św. sprawować« (1): Apoſtołowie/ Biſkupi y kápłani ſą [...] poſłowie Chriſtuſowi od Bogá do ludzi/ kiedy każą: y záſię od ludzi do Bogá/ kiedy ſię modlą y ofiárę Mſzey S. ſpráwuią. WujNT 634.

»modlić się i psalmy śpiewać« (1): iſz ony trzy roty [zakonnic]/ oſobno były gdy iádły y robiły: ale ſpołem ſię modliły y Pſalmy ſpiewáły. SkarŻyw 141. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.].

»modlić się i wzywać« (5): Wſzelki tzłowietze wſzelkiey godziny modl ſie iey/ y wzyway iey wſpomożenia. KrowObr 177; KuczbKat 365; Abo iákoby to powinna byłá rzecż/ modląc ſie BOgu/ ábo go wzywáiąc tákże y Chriſtuſá/ ták záwżdy mowić CzechRozm 199v; ArtKanc M15, M18. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

Iron. (4): Przy tym ieſzcże [Luter nam powiadał]: gdy mię [szatan] dáley doiezdża/ y ſkárży ná mię/ iáko ná grzeſzniká/ tedj nim wzgárdzę mowiąc: Sancte Sathan ora pro me: święty Dyable modl ſię zá mną: tyś ſam nic złego nie vcżynił/ tyś tylko ſam święty. [...] á chceſzli ze mnie dobrego cżłowieká vcżynić/ ták ći ná to odpowiádam: Medice cura te ipſum. ReszPrz 52.

Zwroty: »drewnu [= krzyżowi św] się modlić« (2): Drewnu Papieżniey ſpiewáią y drewno ie zbawia. liſt. 162. Drewnu ſie ták Papieżniecy modlą. KrowObr Rr2v, 166v marg.

»kościom [= relikwiom świętych] się modlić« (1): A przeſto nietzytamy nie otym áby Pan Kryſtus [...] wapno y kámienie ſwięćił/ kośćiom ſie modlił. KrowObr 101v.

W przen (1):

modlić się komu czego [= o co] (1): Tobie źiemiá ſpalona przez ogień ſłoneczny Modli ſie ddżá KochFr 125.

2. Prosić, błagać (człowieka); implorare Mącz, Cn; contendere, deprecari, flagitare Mącz; obsecrare, obtestari orare, supplicare Cn (22): Imploro, Ządam pomocy Modlę ſie/ Wziwam ná pomoc/ S płáczem proſzę. Mącz 306b,129b [2 r.], 320b, 444a.

modlić się komu (5): gdy go iuż chciáł [wilk] vdawić/ Pies mu śię ták pocżął modlić. Nie iedz mię dziś boćiem chudy BierEz K3, M, M4v; LibLeg 11/155v; trzebáz ſię było oto ták modlić Ceſarzowi/ ktory wſzytko miał w ſwey ręce y mocy SkarJedn 136; [vpádłá mu [królowi] myſl/ modląc ſie Zydom/ poddał ſie im [Iudaeas deprecans subditusque; przepraſzáiąc Zydy/ y poddáiąc ſie im WujBi] y przyſiągł ná wſſyſtko Leop 2. Mach 13/23 (Linde)]. Cf modlić się komu o co.

[modlić się komu o co: Nie wádzi też groſz záchowáć w domu/ Lepiey niżli modlić ſie oń komu. WirzbGosp A4.]

modlić się u kogo (1): Contendere aliquid ab aliquo, Proſić o co kogo/ modlić ſie v niego. Mącz 444c.

modlić się za kim (1): A prziſtapiwſſy apoſtolowie ku panu Iezuſowi/ modlili ſie za nią rzekątz. OpecŻyw 55.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): A mi ſzye v. Cro.mczi modlyem [...] Abi ſzia Vaſcha K.m. nyegnyewal na naſch otho czoſmi pana Vilyamowſkyego ſſam zadzyerzely LibLeg 11/155v.

Szereg: »prosić się i (albo) modlić« [szyk 2 : 1] (3): Iacere alteri ad pedes, Vpáść przed kim krziżem/ to yeſt modlić ſie álbo prośić zmiłowánia. Mącz 161b; BudBib Sap 13/18; iſz go trzymáć wręku [św. Julijana] y powrozy bić pocżęłá: A on [diabeł] ſię prośił y modlił SkarŻyw 152.
W przen (1):
Szereg: »wołać i modlić się« (1): [Kościół] miłośćią práwą máćierzynſką na Sálomoná woła y modli ſię mowiąc Proſzę Pánie/ day iey y to dziećię żywe SkarJedn 373.
a. Wpraszać się [z czym komu] (1): My głodne Niemce po wodźie goniemy Z ſwym właſnym zbożem/ y cżęſto toniemy. Modląc ſię z Polskim chlebem Angielcżykom/ Y zamorcżykom KlonFlis D3v.
b. Cześć oddawać, kłaniać się [komu] (5): przyſtąpił knięmu człowiek niektory (marg) modląc (‒) kłaniaiąc mu śię i mowiąc/ Panie zmiłui się nad ſynęm moięm MurzNT 83v marg; Dániel niechciał ſie modlić Belowi cżártowi. BielKron 111.

W połączeniu szeregowym (1): iż każdemu możnemu y zacnemu Krolowi/ muſzą y poddáni y podcżás poſtronni ſłużyć: kłániáć ſie/ dánie dáwáć/ y onym ſie cżęſto modlić CzechRozm 192.

Szeregi: »kłaniać i modlić się« (1): Y ſpytał go [Aleksandra Wielkiego] ieden cżemu by takową pocżeſznoſć kxiążęciu żydowſkiemu cżynił kłaniaiąc y modląc ſie iemu. BielŻyw 156. [Ponadto tu połączeniu szeregowym 1 r.].

»modlić się i służyć« (1): modlili ſię/ y ſłużyli [coluerunt et servierunt:; chwałę dawáli y ſlużyli Leop] ſtworzeniu ráczey niż ſtworzyćielowi WujNT Rom 1/25.

Synonimy: 2. błagać, prosić; b. chwalić, czcić, kłaniać się, wielbić, wysławiać.

Formacje współrdzenne: modlić, pomodlić się, wmodlić się, wymodlić, wymodlić się; madlać się, wymadlać; modlać się, wymodlać; modliwać się.

Cf MODLĄCY SIĘ, MODLENIE, MODLENIE SIĘ

TG