[zaloguj się]
[pdf]

NAPRAWOWAĆ (56) vb impf

Wszystkie samogłoski jasne (w tym w pierwszym oraz drugim a 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
inf naprawować
indicativus
praes
sg pl
1 naprawuję
2 naprawujesz
3 naprawuje naprawują
praet
sg pl
3 m naprawowåł m pers naprawowali
f naprawowała m an
n subst naprawowały
fut
sg
2 m będziesz naprawowåł
imperativus
sg pl
2 naprawuj naprawujcie

inf naprawować (15). ◊ praes 1 sg naprawuję (1). ◊ 2 sg naprawujesz (1). ◊ 3 sg naprawuje (8). ◊ 3 pl naprawują (7). ◊ praet 3 sg m naprawowåł (8). f naprawowała (1). ◊ 3 pl m pers naprawowali (5). subst naprawowały (1). ◊ fut 2 sg m będziesz naprawowåł (1). ◊ imp 2 sg naprawuj (1). ◊ 2 pl naprawujcie (1). ◊ part praes act naprawując (6).

Sł stp notuje, Cn s.v. ścielę drogę, Linde XVII w. s.v. naprawić.

1. Powodować, by coś wróciło do stanu sprzed zepsucia [kogo, co] (23): kośćioł [...] Rzymſki nápiſał przemocny lift Korincżykom do pokoiu ie zgániáiąc y napráwuiąc wiárę ich SkarJedn 123, 124; leniwe á niedbałe [klasztorne panienki] rozmáićie [matka] nápráwowáłá. SkarŻyw 142; CzechEp 30; ReszPrz 31; BRáćia/ ieſliby też człowiek do iákiego vpadku był vnieśion/ wy duchowni nápráwuyćie [instruite] tákiego w duchu ćichośći WujNT Gal 6/1.

naprawować czym (1): SkarŻyw 557 cf Szereg.

W przeciwstawieniach: »naprawować ... skazić, zepsować« (2): RejZwierc 87; A rády też niektore przydáie Ewángelia: á to co zepſowáli Pháryzeuſzowie/ to nápráwuie. SkarKaz 311b.

Zwroty: »naprawować dyscyplinę« (1): W ktorych [klasztorach] nápráwuiąc diſcyplinę y porządki oſłábionych obycżáiow y żyćia zakonnego/ wielką pracą podiął. SkarŻyw 411.

»naprawować [coś] pomieszanego« (1): Bo pátrzay záſię/ iáko Pan Bog wielbił á błogoſłáwił ony ſwięte krole/ ktorzy záſię nápráwowáli pomieſzáną ſwiętą wolą iego/ y chwałę iego. RejZwierc 42v.

»naprawować porządki« (1): SkarŻyw 411 cf »naprawować dyscyplinę«.

Szereg: »naprawować i przywodzić« (1): P. niebá y ziemie/ nieoddalił od nich [...] miłośierdzia ſwego: ále rozmáitymi obyczáymi nápráwował ie y przjwodził do śiebie. SkarŻyw 557.
a. O rzeczach materialnych; reperować, odbudowywać [co] (11): moſty álbo przewozy/ przepłáwy/ przodkiem chodzą nápráwowáć ludźie pieſzy. BielSpr 53, 53; Gaſzma powieda/ że ty y Iudowie myſlićie ſię ſprzećiwić/ y dla tego nápráwuieſz mur [aedificas murum] ábyś był krolem ich BudBib 2.Esdr 6/6; ktemu owo zániedbanie zamków potrzebnych/ że ich nie nápráwuią/ á dáią ſie im walić KochWr 36; GostGosp 82.

naprawować komu (1): SkarŻyw 571 cf Ze zdaniem.

naprawować czym (1): BibRadz I 463d marg cf W porównaniu.

naprawować czym [= za co] (1): robotnikom dawano [śrebro wniesione do domu Jehowinego]/ á (oni) nimi náprawowáli [fortificabant] dom Iehowy. BudBib 4.Reg 12/14.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): który [wieśniak] do niego cżęſto chodząc/ w komorce mu nápráwował co było potrzeba. SkarŻyw 571.

W porównaniu (1): Ták iáko práwidłem nápráwuią tho co ſię vchybi przy budowaniu [...] tákże grzechy máią być nápráwione ſpráwiedliwośćią BibRadz I 463d marg.

Przysłowie: Cnotá króleſtwá buduie Cnotá miáſtá nápráwuie KochMRot A2v.
Szereg: »restaurować i naprawować« (1): ná popráwę tego co reſtaurowáć y nápráwowáć potrzebá/ żadnego opátrzenia nie máią. SarnStat 1179.
W przen (1):
Szereg: »naprawować i nowy budować« (1): Pan IEZVS, w onych młodych lećiech/ ſkłonność ſwoię do rzeczy bozkich y do domu oycá ſwego pokazał/ iż kośćioł iego nápráwowáć y nowy zbudować miał/ w mądrośći y w doſtátku ſwoim/ więtſzym y lepſzym niżli Sálomon SkarKaz 42a.
b. O zdrowiu: leczyć; w przen [czym] (1): O Bogowie/ o ſczęśćié/ byśćie obroćili/ W ſczęśliwą ſtronę duſzę y łáſkáwi byli. A mé kośći/ któré ſwą ſtrátą nápráwuią/ Zdrowié Oyczyznie wáſzéy/ iéy ſlawę gotuią ZawJeft 44.
2. Powodować, by coś zmieniło się na lepsze; ulepszać, udoskonalać [w tym: co (12)] (13): Náuczáli też/ iż ſię onym práwem: Oko zá oko/ ząb zá ząb/ ręká zá rękę/ godźiło mśćić nád nieprzyiaćielem. A Pan to nápráwuie/ vkázuiąc/ że to nie vſtáwiono ná prágnienie y náſycenie pomſty: ále ná ſpráwiedliwość. SkarKaz 311b, 311b, 312a.

W przeciwstawieniu: »naprawować ... tracić« (1): iuſz ty [Panie] złe nápráwuy á nie tráć ich/ ſam dla śiebie SkarŻyw 482.

Zwrot: »niedoskonałe, złe naprawować« (1:1): dobre ku cnotom pobudzał: grżeſzne kruſzył: niedoſkonáłe nápráwował: y wierną á mądrą pracą/ wiele duſz Pánu ná żniwie S. Ewánieliey pozyſkował. SkarŻyw 462, 482.
Szereg: »naprawować i odnawiać« (1): Rzymiány zwyćięſce nád ſobą wyznawáli/ á czáſſem przegráne bitwy (záchowawſſy vćieczką zdrowia ſwoie) nápráwowáli/ y odnawiáli StryjKron 340.
a. O roli [czym] (1): Kędy niſkie role/ ná iárzyny ie zoſtáwić: wſzákoż niźiny rowámi może nápráwowáć/ zagony wyſokie oráć GostGosp 66.
b. O tekście (6):

naprawować z czego (4): nielza Greckich ksiąg z Láćinſkich nápráwowáć/ ponieważ y wnich ſą fałſze BudNT przedm c6v, przedm c6v; SkarŻyw 46; ięli ſię Graeckiego iáko pewnieyſzego y chćieli z niego Láćińſki nápráwowáć. WujNT przedm 11.

W przeciwstawieniu: »naprawować ... kazić« (2): Oſtátecżna przycżyná piſárſkich omyłek tá była/ iż miedzy niemi bywali co ſię zá mądre mieli/ á przeto też niektore mieſcá gdzie ſię iym fałſz być zdał/ nápráwowáli/ to ieſt kázili. BudNT przedm b6v, przedm b7.

Zwrot: »[co] napsowanego i fałszowanego naprawować« (1): Biblią iuſz ſobie ná on czás w rękopiſach od pogáńſtwá y Heretyków w ięzyku Greckim nápſowáną y fałſzowáną/ z ięzyká Zydowſkiego nápráwował. SkarŻyw 46.
3. Powodować, by nie bylo zła [co] (7): nierządu im dalej, tym więcej przybywa we wszytkich tych rzeczach, o ktore oni posyłają nas starać się, aby już wżdy kiedy się poczęło co naprawować. DiarDop 106.

naprawować czym (1): Cicero máło w Rzymie ſzárſzunem woiował/ Lecż wymową wiele złych/ rzecży nápráwował. RejZwierz 91.

Zwroty: »niedostatki naprawować« (1): Vrząd Biſkupi ieſt rządzić kośćioł Boży. Y dobrze rozbieráć ſłowo prawdy. Niedoſtátki nápráwowáć/ y ſtánowić kápłany po mieśćiech. WujNT Xxxxx2v.

»obłędy, omyłki naprawować« (1:1): GórnDworz Z3v; ieſt to cżłowieká Chriſtiáńſkiego właſna chwałá/ omyłki ſwe nápráwowáć [errata sua emendare] ModrzBaz 102.

»naprawować [co] złego« [szyk zmienny] (2): RejZwierz 91; Iákiey pracey y fráſunkow nápráwuiąc one złe poſtępki/ iákiey cżuynośći/ ſtáránia/ nieſpánia/ vżył SkarŻyw 291.

W przen (1): Wſzytkie piſmá S. zbáwienne Ią tym ktorzy ie dobrze rozumieią: ále niebeſpieczne tym ktorzy ie ku przewrotnośći ſercá ſwego náćiągáć wolą/ niżli prześć ſercá ſwego według ich proſtośći nápráwowáć. WujNT ktv.
4. Powodować, by coś było, powstało [co (5), kogo (1)] (6): przez śmierć iuſz do końca [Chrystus] obála then źiemſki przybytek/ á przez zmarthwychwſtanie dokona vcżynku ſwego wnapráwie zupełney nowego Adámá/ ktorego tu zácżął był nápráwowáć gdy pożrze żywot śmiertelność. GrzegŚm 57.

naprawować komu (1): Vtracilismy to Vnią z Polską [...] niemamy nawet y wolney Electiey Pana [...] Sceptra swe y Regiment WKM podawamy swobody y fortunas zsobą posteritatem nostram. będziesz nam to naprawował. ActReg 31.

a. Urządzać, zakładać [czym] (1): każdym ſpoſobem y pilnośćią tárgi y iármárki nápráwowáć GostGosp 140.
b. Formować (2): Gedymin z Gaſztołtem Hetmánem ſwoim Litewſkie woyſká y vfy nápráwuie StryjKron 390.

naprawować czym (1): Swántoſław ſam gdy ſzyki nápráwował włocznią od iednego Litwiná ná wylot przebity ſpadł z koniá StryjKron 477.

c. Zwrot: »chwałę bożą naprawować« = wyznawać wiarę (1): báłwochwálcy czáſu tego wymiátuią ná oczy wiernym ktorzy chwałę bożą nápráwuią żeby mieli vſtáwy Boże wyniſzczáć. BibRadz I 251a marg.
5. Udzielać wskazówek (1):

W połączeniu szeregowym (1): Wierzę w Boga który zliczył ślády moie/ wie co ſię zemną dźieie. on mię rządźi/ on mię ćwiczy/ on mię nápráwuie. SkarKaz 550b.

6. Przywoływać [komu czym] (1): Anna [...] Naprawvye dzyewkam mąze czaramy LibMal 1552/172.
7. Namawiać, poduszczać (4):

naprawować kogo (3), co (1): On nowy Biſkup/ ſłucháiąc niektorych złych obmownych ięzykow/ ktore cżárt chcąc zámieſzáć/ á niepokoiu náśiać/ nápráwował: Theophilá z vrzędu złożył SkarŻyw 171. Cf naprawować kogo na kogo.

naprawować kogo na kogo (2): Ieſli ſobie Anátoli v Koncylium on przywiley ziednał/ áby był pierwſzym po Rzymſkim/ cżemuſz o przyzwolenie Papieżá prośił/ y Ceſarzá nań nápráwował? SkarJedn 187; SkarŻyw 528.

W połączeniu szeregowym (1): Schadzki o mnie [ludzie złośliwi] czynią/ rádzą/ nápráwuią/ Gdźie ſye iedno ruſzę/ wſzędy mię ſzlákuią. KochPs 82.

*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Emendo – Naprawuię. Calep 359a.

Synonimy cf NAPRAWIAĆ.

Formacje współrdzenne cf PRAWIĆ.

Cf NAPRAWOWANIE, NAPRAWOWANY, [NAPRAWUJĄCY]

KCh