[zaloguj się]
[pdf]

NARZĄDZIĆ (34) vb pf

a jasne. ◊ W inf: narządzić (16), narzędzić (3); narządzić FalZioł, Mącz (13), Oczko, Calag; narzędzić BielSat, BielSpr, BielRozm. ◊ W pozostałych formach: narządz-.

Fleksja
inf narządzić, narzędzić
praet
sg
1 m narządziłem
3 m narządził
f narządziła
plusq
sg
3 m był narządził
conditionalis
pl
3 subst by narządziły

inf narządzić (16), narzędzić (3). ◊ fut 1 sg narządzę (1). ◊ 3 sg narządzi (1). ◊ 3 pl narządzą (2). ◊ praet 1 sg m narządziłem (1). ◊ 3 sg m narządził (3). f narządziła (1). ◊ plusq 3 sg m był narządził (2). ◊ con 3 pl subst by narządziły (1). ◊ part praet act narządziwszy (3).

Sł stp notuje, Cn s.v. nabawiam, Linde XVI i XVIII w.

Przygotować, sporządzić; spowodować; parare Mącz, Calag; apponere, aptare, conflare, constituere, contexere, impendere, importare, inicere, instruere, munire, obsonare, praeparare, reddere, subornare Mącz; creare Cn (34): Mącz 423a; Bereiten. Zgotować/ et nárządzić. Parare quod parato opus est. Calag 72a.

narządzić czego w co (1): A w then cżás [żona Popiela wtórego] nárządziwſzy w kubek trućiny káżdemu ſnich [stryjów] podawáłá pić z Winem zmieſzawſzy BielKron 342.

narządzić komu [w tym: sobie (5)] (7): ZapWar 1527 nr 2534; Mącz 69d, 104c, 234b, 294b; W kim táka miłość Poſpolitey rzecży/ Coby niemiał mieć więcey ſwey ná piecży? Szalone dźieći/ iákoby nie ſobie To nárządźiły/ co nárządzą tobie? GrochKal 24.

narządzić co (22): Bo co więc ći ſzaleni z wiecżorá nárządzą/ To owi korzyść máią kiedy ráno ſądzą. RejWiz 78; Convivium aptare, Bieſiadę nárządźić. Mącz 13a; Bellum conflare, Woynę nárządźić. Mącz 130d, 104c, 234b, 257b, 280c, 313d, 423a; Nárządźiwſzy kadź roſpal żelázne kámienie/ w nię/ á wſádźiwſzy w nię chorego/ dobrze go okryy SienLek 91; BielSpr 64v; On ſtolicę ſwą nárządźił [paravit in iudicio thronum suum Vulg Ps 9/8]/ On ludzkie, niepráwośći/ Y wſzyſtek świát będźie ſądźił Podług ſpráwiedliwośći KochPs 13; GrochKal 24. Cf narządzić co do czego; co ku czemu; co na kogo, na co; co w czym.

narządzić co do czego (1): Okręty pod mur przyſzły/ Archimedes inſtrumentámi/ któré do tego przed tym był nárządźił/ iedny z muru ćiſnąc ku dołu zátapiał/ drugié zá przodek podnoſząc/ drugim kóńcem w wodę zánurzał GrzepGeom B.

narządzić co ku czemu (2): nyeszyednalem lyothrow any lvpczow kthorzy przerzeczoną Anna szlupyly szrzeczy yey gy wzyaly yey [...] koschul[ie] y inschych rzeczy kthore schobye narządzyla ku pozythkv na drogą ZapWar 1527 nr 2534; FalZioł V 34.

narządzić co na kogo, na co (5): drudzy do Piaſtá chodzili w obycżay kupienia żywnośći/ on káżdemu dármo dał kto przyſzedł pić y ieść onego mięſá y miodu co był ná miánowiny nárządził BielKron 342v; Iniicere tragulam, Nárządźyć ná kogo nieyáką łápkę/ to yeſt/ zdrádę. Mącz 162c, 423a, 453c, 479c.

narządzić co w czym (1): śiedzenié ták w óney wánnie nárządźić Oczko 26.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: zaimek względny (2), że (1)] (3): Ego iam te commotum reddam, Iuſzći nárządzę co będzieſz miał czinić zádamci trudność. Mącz 234b; Impedivit sese in plagas. Vwikłał ſie w chłoſtę/ to yeſt nárządźił ſobie że będzie bit. Mącz 294b; GrochKal 24.

W charakterystycznych połączeniach: narządzić biesiadę, instrumenty, kadź, łapkę, niebezpieczność jaką, potrzeby (potrzebizności) (2), przystęp, siedzenie, skargę, stolicę, truciznę (truciny [G]) (2), wieczerzą (2), wojnę, zasadę; narządzić na mianowiny; narządzić w kubek; narządzić przed tym [= wcześniej, zawczasu], z wieczora.

Zwroty: praw. »[czego] w statucie narządzić« = sformułować (2): Prziydźie de aequitate/ drugie rzecży ſędźić/ Nie możono [!] wſzyſtkiego w Státućie nárzędźić. BielSat E [idem] BielRozm 33.

»źle narządzić« (1): Crucem sibi ipsi constituere. Sam ſobie zlie nárządźić. Mącz 69d.

Przen [co] (1):
Zwrot: »umysł narządzić«: A nigdy nie zábłądźi/ Kto ták vmyſł nárządźi/ Iákoby vmiał ſczęśćié/ y nieſczęśćié znośić KochPieś 11.
a. Osiągnąć, uzyskać, zdobyć [co przez co] (1): Cżłowiek mogłby ſobie nárzędźić wiecżną pámięć/ ſławę/ y poććiwą żywnoſć przez rozmáithe poſtępki w dzielnośći iákieykolwiek potrzebney BielSpr b3v.
b. Nakłonić do czego, namówić (2):

narządzić kogo (1): Licitatorem apponere, Podkupniá któryby więcey podáwał nárządźić. Mącz 310a.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Subornavit illi accusatorem, Nárządźił ktoby nań skárżił. Mącz 269d.

Synonimy: nagotować, przygotować, sporządzić; a. osiągnąć, zdobyć; b. namowić, podstawić.

Formacje współrdzenne cf RZĄDZIĆ.

Cf NARZĄDZENIE, NARZĄDZONY

DJ