Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: NASYPA

Następne hasło: NASYPAN »

NASYPAĆ (62) vb pf

Oba a jasne (w tym w pierwszym 2 r. błędne znakowanie).

Fleksja

inf	nasypać

praet
	sg		pl
1	m		m pers	-chmy nasypali
3	m	nasypåł	m pers	nasypali

imperativus
	sg
2	nasyṕ

conditionalis
	sg		pl
2	m	byś nasypåł	m pers
3	m		m pers	by nasypali

impersonalis
praet		nasypåno
participia
part praet act		nasypåwszy

inf nasypać (12). ◊ fut 1 sg nasypę (1). ◊ 2 sg nasypiesz (1). ◊ 3 sg nasypie (2). ◊ 3 pl nasypą (4). ◊ praet 3 sg m nasypåł (3). ◊ 1 pl m pers -chmy nasypali (1). ◊ 3 pl m pers nasypali (3). ◊ imp 2 sg nasyṕ (16); -ṕ (13), -(p) (3). ◊ con 2 sg m byś nasypåł (3). ◊ 3 pl m pers by nasypali (1). ◊ impers praet nasypåno (3). ◊ part praet act nasypåwszy (12); -åwszy (11), -awszy (1) RejZwierc.

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVIII w.

Znaczenia

1. Sypiąc umieścić gdzie (41)
- a. O zabiegach leczniczych (9)
- b. O obroku końskim (3)
2. Sypiąc wymieszać co z czym (11)
3. Sypiąc napełnić (7)
4. Sypiąc uformować (2)
5. Zwrot: »pod nasiadki jajec nasypać« = posadzić kurę na jajkach (1)

1. Sypiąc umieścić gdzie; ponere PolAnt (41): tedy wżdy do targu náſypą [o wymłóconym zbożu]/ zá co y pieniąſzkow/ [...] y co roſkażeſz toć przynioſą RejZwierc 111.

nasypać czego (28): RejRozpr E; Leop Num 16/18; BielKron 41; Doſtawſzy gáłęźi winnych/ vkopawſzy dołek/ náſypáwſzy gnoiu drobnego á thrzaſkowiſká/ [...] onąż ziemią przyłożyſz RejZwierc 107; [obegnańcy podczas szturmu] dźiury zápráwiáli/ drzewem/ kámieniem/ gnoiem/ źiemią/ becżkámi náſypawſzy źiemie BielSpr 64. Cf nasypać czego gdzie; Fraza.

nasypać czego gdzie (21): náſyp w wory ých zbożá ile ſie może wſuć RejJóz D2; FalZioł II 19b, III 18c, 24d, V 25v, 116; RejWiz 103v; ZAcy dwá w mecherzynę ſkorek náſypáli RejFig Cc7; pocżyniwſzy z rozg koſze/ náſypáli w nie źiemie BielKron 314v, 17, 17v, 314v [2 r.], 463; A gdźieby mrówki záwadzáły/ ták ié roſpędźiſz: Náſyṕ tłuczonéy śiárki miedzy nié/ thedyć pozdycháią: álbo im w gniazdo máźi náley: álbo popiółu rzeżewnégo/ miedzy nie náſyṕ. SienLek 159v; BielSpr 63v, 74; Tedy ſzedł (on) prorok y ſtánął przed krolem ná drodze/ y zmienił ſię prochem (náſypáwſzy go) ná oblicże ſwoie [et mutavit se (in velo) cum pileo super ventos suos]. BudBib 3.Reg 20/39[38]. Cf Zwrot.

nasypać co w co (1): [swowolnicy] kłotki odćináią/ prochy w nie náſypáwſzy rozſadzáią SarnStat 691.

Fraza: »prosto (a. rownie) by nasypał plew (a. much)« = o małej wartości (2): Mowiż jako prawy Michał Proſto bys też plew naſypał RejKup Bbv, cc6.

Zwrot: »nasypać pełno (a. pełniuczko) [w co czego]« (2): Kupił też kilká workow tcżych ſzedſzy do kramów/ Y náſypał pełniucżko w nie bitych licżmanow. HistLan C2; BielSpr 74.

Szeregi: »nakłaść i nasypać« (1): Wźięli tedy [Mojżesz i Aaron] káżdy ſnich Turybularze ſwoie/ y węgla nákłádli/ y kadzidła naſypali [posuerunt in eis ignem, et posuerunt in eis suffitum Pol Ant] Leop Num 16/18.

»nasypać, włożyć« (1): Rzekł potym Moiżeſz ku Aaronowi/ weźmi kádzidlnicę náſyṕ węgla włoż kádzidłá wonnego BielKron 41.

a. O zabiegach leczniczych [czego gdzie] (9): Gdy ſmok zagrizie/ tedy czeny naſkrobać y naſypać na ranę FalZioł IV 33c, III 4a; náſyṕże grynſzpanu w rány obwiązawſzy záś á przywiń SienLek 182v, 131v.

nasypać komu (5): Kiedy mowę ſtráći: weźmi groczyce tártey/ pieprzu tárthego/ izopu [...] á zmieſzawſzy to/ wſzyſtkiego tárte- [!] náſyṕ mu pod ięzyk SienLek 61v, 55, 61, 116; Albo tákże krukowi náſyṕ mu iedno pełno pieprzu w nos/ á záley mu máłmázyą/ [...] nie będzie długo krakał. RejZwierc 158.

b. O obroku końskim [czemu; w tym: czego (2)] (3): [szkapa] nigdy więcey/ Nie iada/ byś iey też więc náſypał nawięcey RejWiz 191; náſypieſz koniowi owſá álbo náſypáć każeſz RejZwierc 97.

2. Sypiąc wymieszać co z czym [czego] (11): warz ie [słodkie migdały] w wodze [!] włoſkiego kopru/ czukru naſypawſzy FalZioł V 81v, I 149d.

nasypać w co (9): FalZioł I 144a; Alboć iſcie on naſypał ſam w zyto pieniędzy RejJóz N6v; [kapłani Adamitów] popioł miáſto świątośći nośili/ á náſypawſzy go w wino/ nowotnym kápłáńcom dawáli pić BielKron 185; Ná złé iádowité ſadzele álbo wrzody náſyṕ háłunu w Wino paloné SienLek 128, 54, 97, 134v, 151v, 180v.

3. Sypiąc napełnić [co] (7):

nasypać czego [= czym] (3): SienLek 163v; HistRzym 10v; náſypawſzy tą [strzałę] prochu/ ſmoły/ ſiárki/ Sáletry/ potroſze: wſzyſtkiego rowno/ obćięgni to nićiami mocnemi BielSpr 74.

nasypać komu (3): Naſipawſzy im wory nakładę pieniędzy RejJóz M6v; RejZwierc 31v; WerKaz 300.

Zwroty: »mieszek groszmi nasypać« (1): Więc chociaż drugim w głowie nie dobrze vſłano/ Ale mieſzki porządnie groſzmi náſypano. PaprPan E4v.

»nasypać pełne [co]« [szyk zmienny] (4): SienLek 163v; Appollon kazał pełny okręt pſzenice náſypáć HistRzym 10v; páni też náſypie pełen wor woytowi RejZwierc 31v [idem] WerKaz 300.

4. Sypiąc uformować [co] (2): [Nigrytowie] tym obycżáiem tárguią: náſypą nád brzegiem káżdy ſwoię gromádę Soli á odeydą precż BielKron 450; Y położę ſię iáko piłá ná ćię/ y przyćiſnę ćię taránem/ náſypę też przećiw tobie obrony [et statuam contra te munitiones]. BudBib Is 29/3.

5. Zwrot: »pod nasiadki jajec nasypać« = posadzić kurę na jajkach (1): Ova gallinis subicere, Pod náſiadki yáyec náſypáć/ náſádźić ná yáycách. Mącz 163a.

Synonim: 3. napełnić.

Formacje współrdzenne cf SUĆ.

Cf NASYPANIE, NASYPANY

JR, LW