[zaloguj się]
[pdf]

ROSTĄCY (65) part praes act

rostący (61), rostąc (2); rostący a. rostąc (2); rostący : rostąc FalZioł (8:1), RejWiz (1:1).

o jasne.

Fleksja
sg
mNrostący fNrostącå, rostąc(a) nNrostąc(e)
Grostąc(e)go Grostąc(e)j G
D D Drostąc(e)mu
Arostący Arostącą Arostąc(e), rostąc
Irostącym I Irostąc
L L Lrostącym
pl
N subst rostąc(e)
G rostących
A subst rostąc(e)
I m rostąc(e)mi
L rostących

sg m N rostący (11). ◊ G rostąc(e)go (3). ◊ A rostący (1). ◊ [I rostącym.] ◊ f N rostącå (9), rostąc(a) (2). ◊ G rostąc(e)j (4). ◊ A rostącą (2). ◊ n N rostąc(e) (12). ◊ D rostąc(e)mu (1). ◊ A rostąc(e) (1) SkarŻyw, rostąc (1) RejWiz. ◊ I rostąc (1). ◊ L rostącym (1). ◊ pl N subst rostąc(e) (5). ◊ G rostących (2). ◊ A subst rostąc(e) (7). ◊ I m rostąc(e)mi (1). ◊ L rostących (1).

Sł stp s.v. róść, Cn s.v. rostę, Linde brak.

1. Powiększający się, wzrastający; crescens Mącz, Vulg, Cn; gliscens Modrz, Cn; increscens Modrz; augescens Cn (10): Crescens, Roſtący. Mącz 68c.
a. O roślinach (3):
Wyrażenia: »wysoko rostąc« (1): Plinius powiada iż ten Bluſzcż miał być drzewkiem barzo prawi wyſoko roſtącz aże naydzie drzewo iakie albo mur na kthorym ſie wije FalZioł I 48d.

»rostący [ile] na zwysz« (1): Bupleuros, Ziele nieyákie roſtące króm naſienia dwie piędźi ná zwyſz/ s długiem á s gęſtym liściem. Mącz 28a.

Szereg: »wschodzący i rostący« (1): A drugie [ziarno] vpádło ná źiemię dobrą: y dáło owoc wſchodzący y roſtący [ascendentem et crescentem] WujNT Mar 4/8.
b. O abstraktach: wzmagający się, potęgujący się, przybierający na sile, szerzący się, wzmacniający się (4): Lecż táká ieſt w ludźioch przewrotność/ niewſtydliwość/ y źle cżynienia ſwowolność/ iż trzebá bárzo twárdych praw/ ktoremi by roſtącemu złemu zábiegano ModrzBaz 69v, 69v; nadobnie Auguſtyn S. powiedział: Iż miłość záczęta/ ieſt záczęta ſpráwiedliwość: miłość roſtąca ieſt roſtąca ſpráwiedliwość: miłość wielka/ ieſt wielka ſpráwiedliwość: doſkonáła miłość/ ieſt doſkonáła ſpráwiedliwość. WujNT 722.
c. O Kościele i królestwie Chrystusowym: zyskujący na znaczeniu, zdobywający wpływy, wzrastający w potęgę, wzmacniający się, rozszerzający się (2): Tedy lud krzyknął ſławiąc Piotrá [który wskrzesił młodzieńca] y náukę iego/ á chcąc áby Symon [Czarnoksiężnik] zgubion był: niedopuśćił tego Piotr/ mowiąc: Dayćie pokoy/ ma natym karánia doſyć [...]. niech żyie á zgryzienim ſwym niech pátrzj ná roſtące kroleſtwo Chryſtuſowe. SkarŻyw 600, 601.
[Wyrażenie: »po wszem świecie rostący«: Tá v niego [w Kościele] Wiary Confeſsia ieſt poważna; ktora z nim/ záwżdy trwáiącym/ y po wſzem ſwiećie roſtącym (á toć ieſt, być Powſzechnym Koſciołem) zgadza ſie HerbOdpow B4v.]
2. Wyrastający, ukazujący się gdzieś (4):
a. O roślinach (3): Insitivus, Nieſiány/ Nieſzczepiony/ ſam pres [!] ſię roſtący. Mącz 387b; WujNT przedm 35.
Wyrażenie: »rzecz z ziemie rostąca« = roślina (1): WSzelka rzecz zywiącza/ albo thez z ziemie roſtącza: Ze cżterzech żywiołow ſtworzona albo ſlożona ieſt. To ieſt z ognia/ z powietrza/ z wody/ y z ziemie. FalZioł [*7].
b. O zębach [komu] (1): Gdy dzieciom roſtącze zęby pomazuie [miodem]/ tedy roſtą bez boleſci. FalZioł IV 28a.
3. Żyjący, rozwijający się; znajdujący się gdzieś, występujący [w tym: gdzie (28)] (42):
a. O roślinach (33): MAiownik ieſt zimny y ſuchy w pirwſzim ſłopniu/ Ieſt ziołko roſtącze około wod/ albo na wilgotnych mieſczach, albo na wilgotnych kamienioch FalZioł I 45a, I 143c, V 44v; Około roż Iáłowce z zyarnkámi wonnemi/ Przeſadzáne pięknemi drzewy Bobkowemi. [...] Potym wſzędy rozlicżne kwiecie rozſádzono/ Wſzytko rowniucżko roſtąc pięknie przyſtroiono. RejWiz 23v, 128v; IA ieſtem iáko roża polná/ á lilia roſthąca w dolinách [lilium convallium]. BibRadz Cant 2/1; Alga, Ziele w wodzie roſtące/ którego liſt ſie z wody vkázuye. Mącz 6d; Erratica vitis, Winna máćycá wſzędzie roſtąca. Mącz 108b; Miliaria herba, Zielsko/ kąkól w proſie roſtący. Mącz 221c; Oron herba, Nieyáki rodzay podrożniku ná górách roſtącego. Mącz 268c; Orobanthe nomen herbae, Nieyákie ziele roſtące miedzi grochem/ wyką y ynſzemi yárzinámi y záduſza ye/ niektórzi máyą zá dźiką wykę. Mącz 270b; Persicaria herba, Zyelsko przi kálicách roſtące bárzo gorskie od którego pchły zdicháyą. Mącz 293b; Retae arbores quae ex ripis fluminum eminent, aut in alveis ipsorum stant, Krzewie álbo krzewiná chróſt ná brzegách álbo też w ſámicách rzék roſtąca. Mącz 354a; Vermiculatio, Robáczywienie/ ſzkodá zwłaſzczá ták w naſieniu yáko y w drzewiech roſtącich/ czerẃ. Mącz 485a; Uvae peculiares atque vernaculae Italiae, Włáſne yágody winne w włoſzech roſtące/ to yeſt nieprzynośne ztąd ynąd. Mącz 485b, 193a, 238c, 268c, 296c, 300d (18); Widźiałem złośniká podwyżſzonego/ y podnieśionego iáko drzewá Cedrowe roſtące ná Libanie LatHar 606, 410.

rostący w czym (1): Nux, Orzech/ wſzeláki owoc w ſzczeſzuyách roſtący yáko ſą orzechy/ migdały/ káſtany/ żołądź/ muſzkat. Mącz 255c.

rostący jak [= przybierający określoną postać] (5): KOnik ieſth ziołko poſpolite/ ieſth rzecżono Połacinie Trifolium To ieſt wetrzy liſty roſtącze. FalZioł I 147c; bowiem ſamiecz ieſt byl [= roślina] roſtącza doſyć miąſzſzo gałęziſto/ ſękowatho przy ktorych ſękoch gałąſki wyraſtaią FalZioł I 115b, I 29b; Racemus, Gronowiná [!]/ ij wſzelákie ynſze owoce ná xtałt grón roſtące yáko ſą káliny/ trześnie Mącz 345a, 233c.

Wyrażenie: »na ziemi rostący« (1): A iż prawdá ná wſzytki cnoty ieſt práwie iáko Máiowy deſzcż ná wſzytki ziołá ná ziemi roſthącze RejZwierc 82v.
Przen (1): Tá [św. Barbara] ieſt prześlicżna oná lilia/ miedzy ćierniem pogáńſtwá roſtąca/ á piękną wonność prawdźiwey wiáry [...] z śiebie wydáiąca. LatHar 469.
b. O tym, co się tworzy i rozwija na roślinie jako jej część [na czym] (2): IEleń ieſt dziwnej prętkoſci maiącz rogi iako gałęzie na drzewie roſthącze FalZioł IV 8c; Spongiolae etiam dicuntur, Owoc ná polney rożey roſtący. Mącz 410c; [Bo rychlej ujrzysz rostąc liliją na głogu A sierć prostą na owcy i kozła bez rogu, Niżbym cie opuścić miał a miłować drugą Smolik 69; CiceroBBud 3].
c. O grzybach (2): Pezite, fungi qui sine pediculo nascuntur, [...] Grzybki króm korzonków roſtące. Mącz 296c.

rostący na czym (1): Fungi arborum, Bedłki ná drzewie roſtące. Mącz 140c.

d. O zwierzętach (4): Leontophonon, Máły robaczek roſtący tilko tám gdzie ſie lew rodźi/ którego gdy lew zye hnet zdechnie. Mącz 189b; Pityocampe pinorum erucae, Robak w ſośnie roſtący/ Prochenny robak. Mącz 301c, 34a, 220d.
e. O częściach organizmu (1): Talus etiam significat, Koſtká po yedney ſtronie głęboka á yákoby wydrożona/ á po drugiey ſtronie płáska w członkách zádnych nóg tych zwierząt które roſzczepione kopyto máyą roſtąca Mącz 439a.
4. Powstający, tworzący się, mający w czymś przyczynę, wynikający, wypływający z czegoś [w tym: z czego (6)] (8): [panuje obyczaj] iż ktorzi chcą áby dźieći ich ku iákiey sławie z cnoty roſtącey przyſzły [virtutis laudem pervenire]/ poſyłáią ie ábo do ſzkoły do dobrych Miſtrzow/ abo do dworow wielkich Pánow ModrzBaz 12v; W cżym naywięcey ſumnienie ſwe rozbieráć ma/ ktory grzechow ſię śmiertelnych ſtrzegąc/ cżęſto ſpowiedźi S. vżywa. [...] (marg) 15. (–) Ieſli ták w rzecży iákiey świeckiey poćiechę ſwą záſádźił/ żeby wolał Páná Bogá obráźić/ niż wcżáſu z oney rzecży roſtącego odſtąpić. LatHar 135; [pożytki sakramentu namaszczenia:] Naprzod zdrowia vżycżenia álbo przywrocenia [...]. Więc vlżenia [...] ſłábośći duſzney/ ſmutku y ſtruchláłośći [...]. Nákoniec odpuſzcżenia grzechow: co o powſzednich oſobliwie rozumiey/ álbo o oſtátkách y ſkutkách pewnych/ z grzechow ktorychkolwiek roſtących. LatHar 649, 162 marg, 286.

rostący na czym (1): Vcżynki/ Pietrze/ zdáru Bożego ſą/ á nie dar Boży z vcżynkow. bo inacżey łáſká niebyłáby łáſką. Bo dar Boży vprzedza vcżynki/ ácżkolwiek zá roſtącemi ná nim vcżynkámi dárow ſię teſz Bożych przycżynia SkarŻyw 212.

Wyrażenie: »jeden z drugiego rostący« (1): Historia orbem quendam contextumque desiderat, Hiſtoria chce okrągłą á yednę z drugiey roſtącą rzecz mieć. Mącz [267]c.
a. O wrzodach [od czego nad czym] (1): Marisca, Brzidka/ Nieſmáczna figá/ też nieyáki wrzód nád posládkiem od drápánia álbo tárcia gwałtownieyſzego roſtący. Mącz 210a.
5. Gojący, zabliźniający [co a. czego] (1):

W połączeniu szeregowym (1): CHebd ieſth ciepłego y ſuchego przyrodzenia w trzecim ſłopniu/ á ma mocz wyſuſzaiączą y ciała roſtączą/ y też roſpądzaiączą miernie FalZioł I 47a.

Synonimy: 1.b. szerzący się, wzmagający się; c. ktnący, rozszerzający się; 2.a. puszczający się, wschodzący; 3. występujący, żyjący, żywiący; 4. czyniący się, powstający, wynikający; 5. gojący.

Cf ROSNĄCY, ROŚĆ

AĆ